Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Alaxan Sultan, Alya xan Sultan Abil oğlu (uyğ. Alahan Sultan) — İli bölgəsindəki 1864-cü il Uyğur üsyanının liderlərindən biri və hazırda ÇXR-in Sincan-Uyğur Muxtar Rayonunda, tarixi Şərqi Türkistan ərazisində mövcud olan dövlət olan İli sultanlığının hökmdarı.
| Alaxan Sultan | |
|---|---|
| uyğ. Alahan Sultan | |
 | |
Üçüncü İli sultanı | |
| 1867 – 1871 | |
| Əvvəlki | Molla Şövkət Axund |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum yeri | Külçə Sin İmperiyası |
| Vəfat yeri | Almatı Rusiya imperiyası |
| Dəfn yeri | Almatı Rusiya imperiyası |
| Milliyyəti | uyğur |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Dini | islam |
Həyatı
Alaxan Sultan Külçədə, Uyğur məmurların ailəsində anadan olub. İli bölgəsində 1864-cü il uyğurlar və dunqanların üsyanının fəal iştirakçısı olub. Əbdürəsul bəy və Sadır Pəlvanla birlikdə üsyanın əsas təşkilatçılarından sayılırdı. 1865-ci ildə dövlətin hökmdarı olan Məzəmzət bəy tərəfindən Əbdürəsul bəyin öldürülməsindən sonra müxtəlif uyğur qrupları arasında qarşıdurma başladı. Bu qarşıdurmalar dunqanlarla münasibətdə daha ağır formada baş qaldırmışdı.
2 fevral 1865-ci ildə Çin qalası Bayandayın Alaxan və Sadır Pəlvan qüvvələri tərəfindən ələ keçirildikdən sonra onların qruplaşması daha da gücləndi. Bir sıra sui-qəsdlər və qətllər nəticəsində Molla Şövkət Axund hakimiyyətə gəlir. 1866-cı ilin yayında İli diyarı ərazisi üsyançıların əlinə keçir.Əvvəllər Çin hökumətinə qarşı birlikdə mübarizə aparan uyğurlarla dunqanlar arasında döyüşlər baş verir. Getdikcə şiddətlənən toqquşmalarda dunqanlar ciddi itkilər verməyə başlayır. Nəticədə dunqanların rəhbəri olan Açji Axund öldürülür. İyunda Xivasa dunqanların rəhbəri olur. Lakin o, bir şey edə bilmir və dunqanlar döyüşdə məğlub olurlar.
İli sultanı
1866-1867-ci illərdə dunqanlarla bir neçə dəfə toqquşmalar zamanı Alaxan qüvvələri qələbə qazanır və İli bölgəsi ərazisinə nəzarəti tamamilə ələ keçirir. Elə həmin il Molla Şövkət Axund taxtdan endirildi və Alaxan İli uyğurlarının rəhbərləri tərəfindən Sultan seçildi.
Sərhəddində müstəqil türk dövlətinin yaranmasının qəbul edə bilməyən Rusiya imperiyası İli sultanlığına münasibəti yaxşı olmur. Hər iki dövlət arasında gərgin münasibətlər hökm sürür. Ruslar qazaxların soyundan olan sultan Tazabekin sultanlıq ərazisində olmasını bəhanə edərək sultanlığın ərazisinə soxulur.
1871-ci ildə rus qoşunları general Qerasim Kolpakovskinin başçılığı ilə sultanlığın ərazisinə soxulur. Döyüş nəticəsində sultanlığın qoşunları məğlub olur. 1300 mil² ərazi və 200,000 əhali rusların tabeçilinə keçir. İli sultanı Alaxan Sultan əsir alınaraq rusların hərbi istehkamı olan Vernıy (indiki Almatı) istehkam şəhərinə aparılır. Alaxan Sultan burada vəfat edir.
Xalq arasında Sultan Kurqan adlanan Alaxan Sultan ona məxsus mülklərdən birində Almatı uyğurlarının kompakt yaşayış yeri olan müsəlman qəbiristanlığında dəfn edilib.
İstinadlar
- 纪大椿. . 《民族研究》 (中文). 1979年. 2016-03-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- 关英杰. . 《察布查尔县文史资料》. 第二辑. 2016-03-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-12-08.
- "Василий Верещагин: Василий Верещагин. Китайская граница. Набег". 2014-08-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-07-31.
- "Россия и Китай в Центральной Азии(вторая половина XIX в. - 1917 гг.)" 2012-12-26 at the Wayback Machine, В.А. Моисеев, Барнаул: АзБука, 2003, , Гл.5 "ОККУПАЦИЯ РУССКИМИ ВОЙСКАМИ ИЛИЙСКОГО КРАЯ В 1871 г."
Ədəbiyyat
- «On the outskirts of empire in Asia», by Lawrence John Lumley Dundas Zetland (Marquis of), W. Blackwood, 1904
- «From Kulja, across the Tian Shan to Lob-Nor», By Nikolaĭ Mikhaĭlovich Przhevalʹskiĭ, , Sir Thomas Douglas Forsyth, S. Low, Marston, Searle, & Rivington, 1879
- История уйгуров
- А. Я. Вышинский, С. А. Лозовский. ЛИВАДИЙСКИЙ ДОГОВОР 1879 // Дипломатический словарь. — Государственное издательство политической литературы. М. 1948.
- А. Я. Вышинский, С. А. Лозовский. ПЕТЕРБУРГСКИЙ ДОГОВОР 1881 // Дипломатический словарь. — Государственное издательство политической литературы. М. 1948.
- из истории Кульджинского вопроса
- Покоритель и устроитель Туркестанского края, генерал-адъютант К. П. Фон-Кауфман I-й
- РУССКОЕ ЗНАМЯ В СРЕДНЕЙ АЗИИ
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Alaxan Sultan Alya xan Sultan Abil oglu uyg Alahan Sultan Ili bolgesindeki 1864 cu il Uygur usyaninin liderlerinden biri ve hazirda CXR in Sincan Uygur Muxtar Rayonunda tarixi Serqi Turkistan erazisinde movcud olan dovlet olan Ili sultanliginin hokmdari Alaxan Sultanuyg Alahan SultanUcuncu Ili sultani1867 1871EvvelkiMolla Sovket AxundSexsi melumatlarDogum yeri Kulce Sin ImperiyasiVefat yeri Almati Rusiya imperiyasiDefn yeri Almati Rusiya imperiyasiMilliyyeti uygurFealiyyeti siyasetciDini islamHeyatiAlaxan Sultan Kulcede Uygur memurlarin ailesinde anadan olub Ili bolgesinde 1864 cu il uygurlar ve dunqanlarin usyaninin feal istirakcisi olub Ebduresul bey ve Sadir Pelvanla birlikde usyanin esas teskilatcilarindan sayilirdi 1865 ci ilde dovletin hokmdari olan Mezemzet bey terefinden Ebduresul beyin oldurulmesinden sonra muxtelif uygur qruplari arasinda qarsidurma basladi Bu qarsidurmalar dunqanlarla munasibetde daha agir formada bas qaldirmisdi 2 fevral 1865 ci ilde Cin qalasi Bayandayin Alaxan ve Sadir Pelvan quvveleri terefinden ele kecirildikden sonra onlarin qruplasmasi daha da guclendi Bir sira sui qesdler ve qetller neticesinde Molla Sovket Axund hakimiyyete gelir 1866 ci ilin yayinda Ili diyari erazisi usyancilarin eline kecir Evveller Cin hokumetine qarsi birlikde mubarize aparan uygurlarla dunqanlar arasinda doyusler bas verir Getdikce siddetlenen toqqusmalarda dunqanlar ciddi itkiler vermeye baslayir Neticede dunqanlarin rehberi olan Acji Axund oldurulur Iyunda Xivasa dunqanlarin rehberi olur Lakin o bir sey ede bilmir ve dunqanlar doyusde meglub olurlar Ili sultaniRusiya imperiyasi qosunlari ile Ili sultanligi ordusu arasinda doyus 1866 1867 ci illerde dunqanlarla bir nece defe toqqusmalar zamani Alaxan quvveleri qelebe qazanir ve Ili bolgesi erazisine nezareti tamamile ele kecirir Ele hemin il Molla Sovket Axund taxtdan endirildi ve Alaxan Ili uygurlarinin rehberleri terefinden Sultan secildi Serheddinde musteqil turk dovletinin yaranmasinin qebul ede bilmeyen Rusiya imperiyasi Ili sultanligina munasibeti yaxsi olmur Her iki dovlet arasinda gergin munasibetler hokm surur Ruslar qazaxlarin soyundan olan sultan Tazabekin sultanliq erazisinde olmasini behane ederek sultanligin erazisine soxulur 1871 ci ilde rus qosunlari general Qerasim Kolpakovskinin basciligi ile sultanligin erazisine soxulur Doyus neticesinde sultanligin qosunlari meglub olur 1300 mil erazi ve 200 000 ehali ruslarin tabeciline kecir Ili sultani Alaxan Sultan esir alinaraq ruslarin herbi istehkami olan Verniy indiki Almati istehkam seherine aparilir Alaxan Sultan burada vefat edir Xalq arasinda Sultan Kurqan adlanan Alaxan Sultan ona mexsus mulklerden birinde Almati uygurlarinin kompakt yasayis yeri olan muselman qebiristanliginda defn edilib Istinadlar纪大椿 民族研究 中文 1979年 2016 03 04 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib 关英杰 察布查尔县文史资料 第二辑 2016 03 08 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 12 08 Vasilij Vereshagin Vasilij Vereshagin Kitajskaya granica Nabeg 2014 08 05 tarixinde Istifade tarixi 2021 07 31 Rossiya i Kitaj v Centralnoj Azii vtoraya polovina XIX v 1917 gg 2012 12 26 at the Wayback Machine V A Moiseev Barnaul AzBuka 2003 ISBN 5 93957 025 9 Gl 5 OKKUPACIYa RUSSKIMI VOJSKAMI ILIJSKOGO KRAYa V 1871 g Edebiyyat On the outskirts of empire in Asia by Lawrence John Lumley Dundas Zetland Marquis of W Blackwood 1904 From Kulja across the Tian Shan to Lob Nor By Nikolaĭ Mikhaĭlovich Przhevalʹskiĭ Sir Thomas Douglas Forsyth S Low Marston Searle amp Rivington 1879 Istoriya ujgurov A Ya Vyshinskij S A Lozovskij LIVADIJSKIJ DOGOVOR 1879 Diplomaticheskij slovar Gosudarstvennoe izdatelstvo politicheskoj literatury M 1948 A Ya Vyshinskij S A Lozovskij PETERBURGSKIJ DOGOVOR 1881 Diplomaticheskij slovar Gosudarstvennoe izdatelstvo politicheskoj literatury M 1948 iz istorii Kuldzhinskogo voprosa Pokoritel i ustroitel Turkestanskogo kraya general adyutant K P Fon Kaufman I j RUSSKOE ZNAMYa V SREDNEJ AZII