Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Axal-Təkə ekspedisiyası — Çar Rusiyasının 1880–1881-ci illərdə Türkmənistanda yaşayan qarşı keçirən cəza yürüşü.
| Axal-Təkə ekspedisiyası | |
|---|---|
| Yeri | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixçəsi
Göytəpə işğal edildikdən sonra sağ qalan əhali üzərinə hücum başladı. Qaladan çıxan qadınların, qocaların və uşaqların bir hissəsi səhralara üz tutmuşdu.
Göytəpə işğal edildikdən sonra sağ qalan əhali üzərinə hücum başladı. Qaladan çıxan qadınların, qocaların və uşaqların bir hissəsi səhralara üz tutmuşdu. Rus əsgərləri onları təqib edərək ya güllələyir, ya da doğrayırdılar. Səhra insan cəsədi ilə dolu idi. General Skobelevin əmri ilə əsgərlər bir canlıya da rəhm etmirdilər. Beləliklə Göytəpədə 20 min nəfər türkmən rus əsgərləri tərəfindən qətlə yetirildi. Bu qətllər elə qəddarlıqla həyata keçirilmişdi ki, rus tarixçiləri uzun illər bu barədə danışmamağa çalışırdılar.
Göytəpənin işğalı zamanı ruslar az itki verməmişdilər. Sonralar məlum oldu ki, rusların Göytəpəni işğal etməsi onlara 6–10 min nəfərin ölməsi və təxminən, bir o qədərinin də yaralanması hesabına başa gəlib.
Tatyana Təkinskayanın qəribə taleyi
Taleyin də qəribə oyunları var. Əsgərlər tərəfindən qətlə yetirilən dinc əhalinin meyitlərini at üstündə seyr edərək bundan coşduğunu nümayiş etdirən Skobelevin gözü qəflətən hələ də öldürülmüş anasının döşləriniəmməkdə olan körpə qız uşağına sataşır. Həmin an görünür Allahın bu körpəyə rəhmi gəlmişdi. General atdan düşərək körpəni qucağına götürmüş və sonralar onu özü ilə Sankt-Peterburqa apararaq yetimlər evinə vermişdi Qıza Tatyana adı verilir, soyadı kimi isə Təkinskaya (Təkin türkmənlərinin adı ilə) yazılır. Tatyana Təkinskaya sonralar ali məktəbi bitirdikdən sonra özünün kimliyi ilə maraqlanır Ona Tükmənistandan olduğunu və yaşadığı faciəni bildirirlər. Bundan sonra o, doğma yurda qayıtmaq fikrinə düşür. Elə taleyin hökmü ilə Türkmənistana qayıdaraq orada çarizm əleyhinə inqilabi fəaliyyətlə məşğul olmağa başlayır
Göytəpə faciəsi ilə əlaqədar maraqlı bir hadisə
Deyilənə görə, Göytəpə alınandan sonra yanına əsir alınan bir türkməni gətirirlər. General ondan soruşur ki, onlar bu döyüşdə neçə nəfər itki veriblər. Əsir türkmən cavab verir ki, cəmisi 3 nəfər. Skobelev əsəbiləşərək deyir ki, axı ölən türkmənlərin sayı çoxdur, üstəlik demək olar ki, heç kim də sağ qalmayıb. Əsir türkmən isə yenə sakitcə:- Xeyir, ölən 3 nəfərdir-deyir. Türkmən sonra əlavə edir: "Ölənlər sərkərdə Dıkma Sərdar, baxşi (aşıq), Amangəldi Qonibəy və türkmənlərin dini rəhbəri Qurbanmurad İşandır. Göytəpədə öldürülən 20 min nəfərdən çox adamın yeri yeni doğulanlar hesabına doldurulacaq. Ancaq bu 3 nəfəri bir də türkmənlər dünyaya gətirə bilməyəcəklər.
Göytəpə alınandan sonra türkmənlərin müqaviməti qırıldı. 6 gün sonra ruslar cüzi itkilərlə Aşqabadı işğal etdilər. Burada rus əsgərləri Skobelevin əmri ilə yaşı ondan çox olan bütün türkmən kişilərini qətlə yetirdilər
1884-cü ildə isə ruslar türkmənlərin son alınmaz qalası hesab edilən Mərvi işğal etdilər. Bununla da ruslar Türkmənistanın işğalını başa çatdırdılar. Onu da deyək ki, ruslar Orta Asiyada Türkmənistanı, digər bölgə dövlətləri ilə müqayisədə xeyli gec işğal etdilər. Buna da səbəb türkmənlərin rus işğalına güclü müqavimət göstərməsi idi.
Skobelevin ölümü
Göytəpə qırğınına rəhbərlik edən general Skobelevi də qətlə yetirdiyi dinc insanların ahı tutdu. Türkmənistanın işğalına görə, hökumətin ali medalları ilə təltif edilən Parisdəki konfranslardan birində Avropa əleyhinə kəskin bəyanatla çıxış etdi. Bu isə Avropanı ayağa qaldırdı. Nəticədə çar Skobelevi təcili geri çağırdı və ona bu çıxışına görə tez-tez irad tutmağa başladılar. Rusiya-Osmanlı müharibələri zamanı işğal edilən Ədirnədə məscidin kaşılarını belə sökdürərək Moskvaya daşıtdıran və dinc əhalini, həmçinin əsirləri talan edərək, qətlə yetirərək onların var-dövlətini əlindən alan Skobelevin milyonlarla rubl var-dövləti, qızılı gümüşü vardı. General bu var-dövlətin bir hissəsini anasına verərək onu Bolqarıstana göndərmişdi. Qızıl-gümüşün bir hissəsi isə onun özündə idi. Amma o taladığı var-dövləti yeyə bilmədi. Gözdən düşəndən sonra əyyaşlığa meyil edən Skobelev Göytəpə qırğınından bir qədər sonra infarkt keçirərək öldü Onun anası isə Bolqarıstanda naməlum şəxslər tərəfindən qətlə yetirildi.
12 yanvar Türkmənistanda Milli Hüzn Günüdür
Türkmənistan tarixində Göytəpə qırğını qanlı səhifə kimi durur. Türkmənlər bu qətliamını unuda bilmir və faciəni qəlblərində ən ağır bir tarixi gün kimi yaşatmaqda davam edirlər. 1990-cı ilin yanvar ayında Türkmənistan Prezidenti Saparmurad Niyazov 1881-ci il 12 yanvar Göytəpə qətliamının hər il Milli Hüzn Günü kimi qeyd edilməsi barədə sərəncam imzaladı. Sərəncamda qeyd edilirdi ki, bundan məqsəd ruslarla türkmənlər arasında düşmənçilik salmaq deyil, Göytəpənin qəhrəman müdafiəçilərinin və qətlə yetirilən 20 min türkmənin xatirəsini yad etməkdir. Saparmurad Niyazov bununla əlaqədar verdiyi açıqlamada: "Göytəpə faciəsinin anılması və onun qurbanlarının xatirəsinin yad edilməsi bizim müqəddəs vəzifəmizdir"-demişdi.
Bu gün Göytəpə qalasının yerində böyük bir məscid yerləşir. Hər il yanvar ayının 12-də Türkmənistanın dövlət bayraqları aşağı endirilir və minlərlə adam bu günü hüzn və kədərlə yad edir. Həmin gün Türkmənistanın hər yerindən on minlərlə adam Göytəpəyə gələrək faciə qurbanlarının, həmçinin son nəfəsədək qəhrəmanlıqla döyüşən insanların xatirəsini yad edirlər.
Bu məqaləni lazımdır. |
Ahaltəkə ekspedisiyaları (1879 və 1880–81) — rus qoşunlarının Türkmənistanın, Ahaltəkə oazisinə(ərazisi- 3800 km²; əhalisi 100 yaxın) işğalçı yürüşləri. XIX-cu əsrin ortalarında ümumiyətlə Türküstan, o cümlədən Türkmənistan uğrunda, Rusiya ilə Britaniya imperiyaları arasında rəqabət qızışırdı. Rusların açıq işğalçılıq siyasəti ən böyük türkmən tayfası olan təkə tayfasının üsyanına səbəb oldu. Təkəlilər müqavimətlərində Göy təpə(Dənqil təpə) qalasına arxalanırdılar. Bu müqaviməti qırmaq üçün ruslar iki Ahaltəkə cəza ekspedisiyası təşkil etdilər.
1878-ci ildə ruslar, 10 min adam və 34 topla, Xəzər dənizinin şərq sahilində yerləşən Çekişlərdən çıxdı və Çatı tutdu. Əsas plan, burada əsas təchizat bazası yaradıb, oazisin içərilərinə soxulmaq, Göy təpə qalasını almaq və Amudəryanın köhnə məcrası olan Uzboya çıxmaqdan ibarət idi. Birinci yürüş(iyul-avqust 1879) uğursuz alındı. 28 avqust(9 sentyabr)qalaya yetərincə hazırlıqsız hucum dəf olundu və rus qoşunları geri çəkilməli oldular. 1880–1881-ci ildə general başçılığı altında keçirilən ikinci ekspedisiya, iri qüvvələrin cəlb edilməsi və geniş hazırlıq işləri ilə səciyələnirdi. Ruslar 13 min adam və 100 top hazırlamışdılar. Qoşunun hərəkəti boyu yaxşı hazırlanmış bazalar şəbəkəsi yaradılmışdı. Yüklərin nəqliyyatı üçün 10 min dəvə alınmışdı, Xəzər dənizi sahilindən dəmir yolu çəkilişi başlanmışdı.
23 dekabr 1880-ci ildə mühasirə başlandı. başçılığı altında türkmənlər ruslara qarşı bir neçə uğurlu hucum etdilər. Lakin 12 yanvar 1881-ci ildə ruslar qalanın divarlarını partladaraq, üç kolonla (7 min adam və 79 top) hucuma keçdilər. Göy təpədə, 3 qədim topu və 5 min köhnəlmiş tüfəngi olan, təxminən 25 min təkəli türkmən var idi. Silahda və təşkilatçılıq üstünlükləri olan rus qoşunları təkəlilərin inadlı müqavimətini qırmağa və qalanı almağa nail oldular. Yanvarın 18 Aşqabad kəndi işğal edildi, 18 may 1881-ci ildə Ahaltəkə oazisi Rusiya imperiyası tərəfindən işğal olundu.
Ədəbiyyat
- Советская военная энциклопедия Москва 1980 Военное издательство министерства обороны СССР
- Майер А.А. Наброски и очерки Ахал-Текинской экспедиции 1880–1881. Книга "Полуденные экспедиции: Очерки. — М.: Воениздат, 1998. −351 с. (Редкая книга). ;
- Завоевание Туркмении. (Поход в Ахал-теке в 1880–1881 гг.). С очерком военных действий в Средней Азии с 1839 по 1876 г. Санкт-Петербург : В. Березовский, 1899 (Электронный ресурс РГБ [ölü keçid];);
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Axal Teke ekspedisiyasi Car Rusiyasinin 1880 1881 ci illerde Turkmenistanda yasayan qarsi keciren ceza yurusu Axal Teke ekspedisiyasiYeri Gokdepe Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixcesiGoytepe isgal edildikden sonra sag qalan ehali uzerine hucum basladi Qaladan cixan qadinlarin qocalarin ve usaqlarin bir hissesi sehralara uz tutmusdu Goytepe isgal edildikden sonra sag qalan ehali uzerine hucum basladi Qaladan cixan qadinlarin qocalarin ve usaqlarin bir hissesi sehralara uz tutmusdu Rus esgerleri onlari teqib ederek ya gulleleyir ya da dograyirdilar Sehra insan cesedi ile dolu idi General Skobelevin emri ile esgerler bir canliya da rehm etmirdiler Belelikle Goytepede 20 min nefer turkmen rus esgerleri terefinden qetle yetirildi Bu qetller ele qeddarliqla heyata kecirilmisdi ki rus tarixcileri uzun iller bu barede danismamaga calisirdilar Goytepenin isgali zamani ruslar az itki vermemisdiler Sonralar melum oldu ki ruslarin Goytepeni isgal etmesi onlara 6 10 min neferin olmesi ve texminen bir o qederinin de yaralanmasi hesabina basa gelib Tatyana Tekinskayanin qeribe taleyiTaleyin de qeribe oyunlari var Esgerler terefinden qetle yetirilen dinc ehalinin meyitlerini at ustunde seyr ederek bundan cosdugunu numayis etdiren Skobelevin gozu qefleten hele de oldurulmus anasinin dosleriniemmekde olan korpe qiz usagina satasir Hemin an gorunur Allahin bu korpeye rehmi gelmisdi General atdan duserek korpeni qucagina goturmus ve sonralar onu ozu ile Sankt Peterburqa apararaq yetimler evine vermisdi Qiza Tatyana adi verilir soyadi kimi ise Tekinskaya Tekin turkmenlerinin adi ile yazilir Tatyana Tekinskaya sonralar ali mektebi bitirdikden sonra ozunun kimliyi ile maraqlanir Ona Tukmenistandan oldugunu ve yasadigi facieni bildirirler Bundan sonra o dogma yurda qayitmaq fikrine dusur Ele taleyin hokmu ile Turkmenistana qayidaraq orada carizm eleyhine inqilabi fealiyyetle mesgul olmaga baslayirGoytepe faciesi ile elaqedar maraqli bir hadiseDeyilene gore Goytepe alinandan sonra yanina esir alinan bir turkmeni getirirler General ondan sorusur ki onlar bu doyusde nece nefer itki veribler Esir turkmen cavab verir ki cemisi 3 nefer Skobelev esebileserek deyir ki axi olen turkmenlerin sayi coxdur ustelik demek olar ki hec kim de sag qalmayib Esir turkmen ise yene sakitce Xeyir olen 3 neferdir deyir Turkmen sonra elave edir Olenler serkerde Dikma Serdar baxsi asiq Amangeldi Qonibey ve turkmenlerin dini rehberi Qurbanmurad Isandir Goytepede oldurulen 20 min neferden cox adamin yeri yeni dogulanlar hesabina doldurulacaq Ancaq bu 3 neferi bir de turkmenler dunyaya getire bilmeyecekler Goytepe alinandan sonra turkmenlerin muqavimeti qirildi 6 gun sonra ruslar cuzi itkilerle Asqabadi isgal etdiler Burada rus esgerleri Skobelevin emri ile yasi ondan cox olan butun turkmen kisilerini qetle yetirdiler 1884 cu ilde ise ruslar turkmenlerin son alinmaz qalasi hesab edilen Mervi isgal etdiler Bununla da ruslar Turkmenistanin isgalini basa catdirdilar Onu da deyek ki ruslar Orta Asiyada Turkmenistani diger bolge dovletleri ile muqayisede xeyli gec isgal etdiler Buna da sebeb turkmenlerin rus isgalina guclu muqavimet gostermesi idi Skobelevin olumuGoytepe qirginina rehberlik eden general Skobelevi de qetle yetirdiyi dinc insanlarin ahi tutdu Turkmenistanin isgalina gore hokumetin ali medallari ile teltif edilen Parisdeki konfranslardan birinde Avropa eleyhine keskin beyanatla cixis etdi Bu ise Avropani ayaga qaldirdi Neticede car Skobelevi tecili geri cagirdi ve ona bu cixisina gore tez tez irad tutmaga basladilar Rusiya Osmanli muharibeleri zamani isgal edilen Edirnede mescidin kasilarini bele sokdurerek Moskvaya dasitdiran ve dinc ehalini hemcinin esirleri talan ederek qetle yetirerek onlarin var dovletini elinden alan Skobelevin milyonlarla rubl var dovleti qizili gumusu vardi General bu var dovletin bir hissesini anasina vererek onu Bolqaristana gondermisdi Qizil gumusun bir hissesi ise onun ozunde idi Amma o taladigi var dovleti yeye bilmedi Gozden dusenden sonra eyyasliga meyil eden Skobelev Goytepe qirginindan bir qeder sonra infarkt kecirerek oldu Onun anasi ise Bolqaristanda namelum sexsler terefinden qetle yetirildi 12 yanvar Turkmenistanda Milli Huzn GunudurTurkmenistan tarixinde Goytepe qirgini qanli sehife kimi durur Turkmenler bu qetliamini unuda bilmir ve facieni qelblerinde en agir bir tarixi gun kimi yasatmaqda davam edirler 1990 ci ilin yanvar ayinda Turkmenistan Prezidenti Saparmurad Niyazov 1881 ci il 12 yanvar Goytepe qetliaminin her il Milli Huzn Gunu kimi qeyd edilmesi barede serencam imzaladi Serencamda qeyd edilirdi ki bundan meqsed ruslarla turkmenler arasinda dusmencilik salmaq deyil Goytepenin qehreman mudafiecilerinin ve qetle yetirilen 20 min turkmenin xatiresini yad etmekdir Saparmurad Niyazov bununla elaqedar verdiyi aciqlamada Goytepe faciesinin anilmasi ve onun qurbanlarinin xatiresinin yad edilmesi bizim muqeddes vezifemizdir demisdi Bu gun Goytepe qalasinin yerinde boyuk bir mescid yerlesir Her il yanvar ayinin 12 de Turkmenistanin dovlet bayraqlari asagi endirilir ve minlerle adam bu gunu huzn ve kederle yad edir Hemin gun Turkmenistanin her yerinden on minlerle adam Goytepeye gelerek facie qurbanlarinin hemcinin son nefesedek qehremanliqla doyusen insanlarin xatiresini yad edirler Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Ahalteke ekspedisiyalari 1879 ve 1880 81 rus qosunlarinin Turkmenistanin Ahalteke oazisine erazisi 3800 km ehalisi 100 yaxin isgalci yurusleri XIX cu esrin ortalarinda umumiyetle Turkustan o cumleden Turkmenistan ugrunda Rusiya ile Britaniya imperiyalari arasinda reqabet qizisirdi Ruslarin aciq isgalciliq siyaseti en boyuk turkmen tayfasi olan teke tayfasinin usyanina sebeb oldu Tekeliler muqavimetlerinde Goy tepe Denqil tepe qalasina arxalanirdilar Bu muqavimeti qirmaq ucun ruslar iki Ahalteke ceza ekspedisiyasi teskil etdiler 1878 ci ilde ruslar 10 min adam ve 34 topla Xezer denizinin serq sahilinde yerlesen Cekislerden cixdi ve Cati tutdu Esas plan burada esas techizat bazasi yaradib oazisin icerilerine soxulmaq Goy tepe qalasini almaq ve Amuderyanin kohne mecrasi olan Uzboya cixmaqdan ibaret idi Birinci yurus iyul avqust 1879 ugursuz alindi 28 avqust 9 sentyabr qalaya yeterince hazirliqsiz hucum def olundu ve rus qosunlari geri cekilmeli oldular 1880 1881 ci ilde general basciligi altinda kecirilen ikinci ekspedisiya iri quvvelerin celb edilmesi ve genis hazirliq isleri ile seciyelenirdi Ruslar 13 min adam ve 100 top hazirlamisdilar Qosunun hereketi boyu yaxsi hazirlanmis bazalar sebekesi yaradilmisdi Yuklerin neqliyyati ucun 10 min deve alinmisdi Xezer denizi sahilinden demir yolu cekilisi baslanmisdi Goytepe doyusu23 dekabr 1880 ci ilde muhasire baslandi basciligi altinda turkmenler ruslara qarsi bir nece ugurlu hucum etdiler Lakin 12 yanvar 1881 ci ilde ruslar qalanin divarlarini partladaraq uc kolonla 7 min adam ve 79 top hucuma kecdiler Goy tepede 3 qedim topu ve 5 min kohnelmis tufengi olan texminen 25 min tekeli turkmen var idi Silahda ve teskilatciliq ustunlukleri olan rus qosunlari tekelilerin inadli muqavimetini qirmaga ve qalani almaga nail oldular Yanvarin 18 Asqabad kendi isgal edildi 18 may 1881 ci ilde Ahalteke oazisi Rusiya imperiyasi terefinden isgal olundu EdebiyyatSovetskaya voennaya enciklopediya Moskva 1980 Voennoe izdatelstvo ministerstva oborony SSSR Majer A A Nabroski i ocherki Ahal Tekinskoj ekspedicii 1880 1881 Kniga Poludennye ekspedicii Ocherki M Voenizdat 1998 351 s Redkaya kniga ISBN 5 203 01852 9 Zavoevanie Turkmenii Pohod v Ahal teke v 1880 1881 gg S ocherkom voennyh dejstvij v Srednej Azii s 1839 po 1876 g Sankt Peterburg V Berezovskij 1899 Elektronnyj resurs RGB olu kecid Istinadlar