Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Afrikanın yerli əhalisi — müstəmləkəçilərin gəlməsindən əvvəl orada yaşayan insanlar qrupudur.
Tarixi
Yerli Afrika xalqlarının tarixi minillikləri əhatə edir və müxtəlif mədəniyyətləri, dilləri və siyasi sistemləri əhatə edir. Yerli Afrika mədəniyyətləri qədim zamanlardan bəri mövcuddur. Ən qədim insan məskəni sayılan Oldovoy dərəsi də buradadır. Qitədəki insan həyatının ən erkən sübutlarından bəziləri yüz minlərlə il əvvələ aid daş alətlər və qaya sənətindən gəlir. Afrika tarixinin ən erkən yazılı qeydləri eramızdan əvvəl 3000-ci ilə aid olan qədim Misir və Nubiya mətnlərindən gəlir. Bu mətnlər dövrün cəmiyyətləri, o cümlədən dini inanclar, siyasi sistemlər və ticarət şəbəkələri haqqında məlumat verir. Sonrakı əsrlərdə, Şimali Sudanın Kuş Krallığı və Qərbi Afrikadakı Qana, Mali və Sonqhai kimi güclü imperiyaları əhatə edən müxtəlif Afrika sivilizasiyaları məşhurlaşdı. 15-ci əsrin sonlarında milyonlarla afrikalının əsarət altına alınmasına və bir çox yerli mədəniyyətin köçməsinə səbəb olan Avropa müstəmləkəçiliyi başladı. İkinci Dünya Müharibəsinin bitməsindən bəri yerli Afrika mədəniyyətləri qərbləşmə və qloballaşma qarşısında öz kimliklərini qorumaq üçün mübarizə apararaq, davamlı bir axın vəziyyətindədirlər. Son illərdə ənənəvi mədəniyyətlərə maraq yenidən artıb və bir çox Afrika ölkələri öz yerli irsini qorumaq və təbliğ etmək üçün addımlar atıblar.
Müasir vəziyyəti
Hazırda Afrikada dövlət quraraq müasir sivilizasiyaya uğrayan əhali ilə yanaşı, öz qədim adət-ənənələrini qoruyub saxlayan, ovçuluq-yığıcılıqla məşğul olan az miqdarda yerli xalqlar də yaşayır. 20-ci əsrin sonlarından etibarən bu xalqlar həm milli, həm də beynəlxalq kontekstdə öz hüquqlarının fərqli yerli xalqlar kimi tanınmasına getdikcə daha çox can atırdılar. 1997-ci ildə Afrikanın Yerli Xalqlarının Koordinasiya Komitəsi (IPACC) yaradılıb. O, hökumətlər və BMT kimi qurumlarla dialoqlarda Afrikanın yerli xalqlarının nümayəndəsi kimi tanınan əsas transmilli şəbəkə təşkilatlarından biridir. 2008-ci ildə IPACC 21 Afrika ölkəsində 150 üzv təşkilatdan ibarət idi. IPACC Afrikadakı yerli iddialarla əlaqəli bir neçə əsas xüsusiyyəti müəyyən edir: “kökləri müstəmləkəçilikdən qaynaqlanan siyasi və iqtisadi marginallaşma; de-fakto ayrı-seçkilik çox vaxt kənd təsərrüfatı xalqlarının dövlət sistemində üstünlük təşkil etməsinə əsaslanan (məsələn, ovçuların və çobanların təhsil və səhiyyə xidmətlərinə çıxışının olmaması); ovçuluq və heyvandarlıq xalqlarını səhralarda və meşələrdə öz ev mühitləri ilə əlaqələndirən mədəniyyət, şəxsiyyət, iqtisadiyyat və ərazi xüsusiyyətləri (məsələn, köçərilik, pəhriz, bilik sistemləri); San və Piqmey xalqları kimi bəzi yerli xalqlar fiziki cəhətdən fərqlidirlər. Afrika hökumətlərarası səviyyədə yerli əhalinin hüquqlarının və narahatlıqlarının araşdırılması Afrika İttifaqı (AU) tərəfindən maliyyələşdirilən İnsan və Xalqların Hüquqları üzrə Afrika Komissiyası (ACHPR) nəzdində yaradılmış alt komissiya tərəfindən həyata keçirilir. Afrika Birliyi Təşkilatı (OAU)) 2003-cü ilin sonunda ACHPR-ı imzalayan 53 dövlət Afrika Komissiyasının Yerli Əhali/İcmalar üzrə İşçi Qrupunun Hesabatını və onun tövsiyələrini qəbul etdi. Hesabatda yerli spesifik xalqların ayrıseçkiliyə məruz qaldığını deyirdi. 30 dekabr 2010-cu ildə Konqo Respublikası yerli xalqların hüquqlarının təşviqi və müdafiəsi üçün qanun qəbul etdi. Bu qanun Afrikada ilk dəfədir və onun qəbulu qitədəki yerli xalqlar üçün tarixi inkişaf kimi qiymətləndirilir.
Həmçinin bax
İstinadlar
Mənbələr
- The Indigenous World 2020. https://iwgia.org/images/yearbook/2020/IWGIA_The_Indigenous_World_2020.pdf
- Indigenous peoples in Africa. https://www.iwgia.org/images/publications/0112_AfricanCommissionSummaryversionENG_eb.pdf
Xarici linklər
- Indigenous Knowledge in Africa - UNEP Study Arxivləşdirilib 2007-08-15 at the Library of Congress Web Archives
- Indigenous Peoples of Africa Co-ordinating Committee (IPACC)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Afrikanin yerli ehalisi mustemlekecilerin gelmesinden evvel orada yasayan insanlar qrupudur Namibiyada olan BusmenlerTarixiYerli Afrika xalqlarinin tarixi minillikleri ehate edir ve muxtelif medeniyyetleri dilleri ve siyasi sistemleri ehate edir Yerli Afrika medeniyyetleri qedim zamanlardan beri movcuddur En qedim insan meskeni sayilan Oldovoy deresi de buradadir Qitedeki insan heyatinin en erken subutlarindan bezileri yuz minlerle il evvele aid das aletler ve qaya senetinden gelir Afrika tarixinin en erken yazili qeydleri eramizdan evvel 3000 ci ile aid olan qedim Misir ve Nubiya metnlerinden gelir Bu metnler dovrun cemiyyetleri o cumleden dini inanclar siyasi sistemler ve ticaret sebekeleri haqqinda melumat verir Sonraki esrlerde Simali Sudanin Kus Kralligi ve Qerbi Afrikadaki Qana Mali ve Sonqhai kimi guclu imperiyalari ehate eden muxtelif Afrika sivilizasiyalari meshurlasdi 15 ci esrin sonlarinda milyonlarla afrikalinin esaret altina alinmasina ve bir cox yerli medeniyyetin kocmesine sebeb olan Avropa mustemlekeciliyi basladi Ikinci Dunya Muharibesinin bitmesinden beri yerli Afrika medeniyyetleri qerblesme ve qloballasma qarsisinda oz kimliklerini qorumaq ucun mubarize apararaq davamli bir axin veziyyetindedirler Son illerde enenevi medeniyyetlere maraq yeniden artib ve bir cox Afrika olkeleri oz yerli irsini qorumaq ve teblig etmek ucun addimlar atiblar Muasir veziyyetiHazirda Afrikada dovlet quraraq muasir sivilizasiyaya ugrayan ehali ile yanasi oz qedim adet enenelerini qoruyub saxlayan ovculuq yigiciliqla mesgul olan az miqdarda yerli xalqlar de yasayir 20 ci esrin sonlarindan etibaren bu xalqlar hem milli hem de beynelxalq kontekstde oz huquqlarinin ferqli yerli xalqlar kimi taninmasina getdikce daha cox can atirdilar 1997 ci ilde Afrikanin Yerli Xalqlarinin Koordinasiya Komitesi IPACC yaradilib O hokumetler ve BMT kimi qurumlarla dialoqlarda Afrikanin yerli xalqlarinin numayendesi kimi taninan esas transmilli sebeke teskilatlarindan biridir 2008 ci ilde IPACC 21 Afrika olkesinde 150 uzv teskilatdan ibaret idi IPACC Afrikadaki yerli iddialarla elaqeli bir nece esas xususiyyeti mueyyen edir kokleri mustemlekecilikden qaynaqlanan siyasi ve iqtisadi marginallasma de fakto ayri seckilik cox vaxt kend teserrufati xalqlarinin dovlet sisteminde ustunluk teskil etmesine esaslanan meselen ovcularin ve cobanlarin tehsil ve sehiyye xidmetlerine cixisinin olmamasi ovculuq ve heyvandarliq xalqlarini sehralarda ve meselerde oz ev muhitleri ile elaqelendiren medeniyyet sexsiyyet iqtisadiyyat ve erazi xususiyyetleri meselen kocerilik pehriz bilik sistemleri San ve Piqmey xalqlari kimi bezi yerli xalqlar fiziki cehetden ferqlidirler Afrika hokumetlerarasi seviyyede yerli ehalinin huquqlarinin ve narahatliqlarinin arasdirilmasi Afrika Ittifaqi AU terefinden maliyyelesdirilen Insan ve Xalqlarin Huquqlari uzre Afrika Komissiyasi ACHPR nezdinde yaradilmis alt komissiya terefinden heyata kecirilir Afrika Birliyi Teskilati OAU 2003 cu ilin sonunda ACHPR i imzalayan 53 dovlet Afrika Komissiyasinin Yerli Ehali Icmalar uzre Isci Qrupunun Hesabatini ve onun tovsiyelerini qebul etdi Hesabatda yerli spesifik xalqlarin ayriseckiliye meruz qaldigini deyirdi 30 dekabr 2010 cu ilde Konqo Respublikasi yerli xalqlarin huquqlarinin tesviqi ve mudafiesi ucun qanun qebul etdi Bu qanun Afrikada ilk defedir ve onun qebulu qitedeki yerli xalqlar ucun tarixi inkisaf kimi qiymetlendirilir Hemcinin baxAfrika xalqlari QaraderililerIstinadlarMenbelerThe Indigenous World 2020 https iwgia org images yearbook 2020 IWGIA The Indigenous World 2020 pdf Indigenous peoples in Africa https www iwgia org images publications 0112 AfricanCommissionSummaryversionENG eb pdfXarici linklerIndigenous Knowledge in Africa UNEP Study Arxivlesdirilib 2007 08 15 at the Library of Congress Web Archives Indigenous Peoples of Africa Co ordinating Committee IPACC