Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Afina (q.yun. Αθήναι) — Qədim Yunanıstanın Attika əyalətində şəhər-dövlət.
| Qədim Afina | |||
|---|---|---|---|
| |||
 | |||
| Paytaxt | Afina | ||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Tarixi
E.ə. XI–IX əsrlər Yunanıstan tarixinin "Homer dövrü" adlanır. Yunanıstanda təsərrüfat, sənət, ticarət inkişaf etmişdi. İbtidai icma quruluşu quldarlıqla əvəz olunmuşdu. Orta Yunanıstanda Afina, Cənubi Yunanıstanda Korinf, Sparta, Egey dənizi sahillərində Milet, , Efes, Rodos kimi şəhər dövlətlər yaranmışdı.
Orta Yunanıstanın cənub-şərqindəki Attika adlı böyük yarımadada geniş düzənliyin ortasında yerləşən sıldırım təpədə e.ə. II minillikdə Afina şəhəri salınmışdı. Təpənin zirvəsində ətrafına hasar çəkilmiş Akropol adlanan qala yerləşirdi. E.ə. VIII əsrdə Akropolda yaşayan adlı-sanlı adamlar Attikanın bütün əhalisini özlərinə tabe etdilər. E.ə. VIII əsrdə Afina şəhər dövlətini ağsaqqallar şurası və onun seçdiyi 9 hökmdar idarə edirdi.
Adlı-sanlı yunanlar öz idarə üsullarını "aristokratiya", yəni "yaxşıların hakimiyyəti" adlandırırdılar. Attikanın qalan azad əhalisinə, yəni sənətkarlara, kəndlilərə, günəmuzdçulara, dənizçilərə isə "demos" deyirdilər.
Afinada təsərrüfatın inkişafı
Afina əhalisi əkinçilik və maldarlıqla məşğul olur, əsasən, zeytun və üzüm becərir, şərab və zeytun yağı istehsal edirdi. Şərab və zeytun yağını saxlamaq və daşımaq üçün amfora adlanan gil küplər düzəldirdilər. Amfora qablar iki qulplu dar boğazlı idi. E.ə. VI əsrdə qara və qırmızı rəngli amfora istehsal edilirdi. Akropolun yaxınlığında aqora adlanan bazar meydanı yerləşirdi. Burada dulusçuluq, dəmirçilik, toxuculuq, kənd təsərrüfatı məhsulları satılırdı. E.ə. VII əsrdə Afinada gümüş pul kəsilirdi.
Afinada quldarlıq təsərrüfatı
İran-Yunan müharibəsindən sonra da Afina dəniz ittifaqı fəaliyyət göstərdi. Afina bu ittifaqın donanma və qoşunundan, xəzinəsindən istədiyi kimi istifadə edirdi. Afinalılar öz şəhərlərinin ətrafına müdafiə divarları çəkdilər. Afinalılar "dəniz sahibləri" sayılırdılar. Onun 6 kilometrliyində olan körfəzdə Pirey limanı salındı. Şəhərdən limana qədər hündür divarlar çəkilmişdi. Dünyanın müxtəlif ölkələrindən Afinaya məhsullar gətirilirdi, buradan isə Afinada istehsal olunan məhsullar aparılırdı. Tacirlər Afinaya gətirdikləri mal üçün ticarət vergisi (gömrük) verirdilər. E.ə. V əsrdə Afina Yunanıstanın ən varlı şəhər dövləti oldu.
Afinanın sərvəti qala divarlarının tikilməsinə, möhtəşəm məbədlərin, ictimai binaların, heykəllərin yaradılmasına sərf olunurdu. Bu isə bənnaların, sənətkarların və başqalarının işlə təmin olunmasına şərait yaradırdı. Hərbi donanma gəmiqayıranların, dənizçilərin, avar çəkənlərin yaşamasına imkan verirdi. Yunanıstanda böyük qul bazarları var idi. Ən böyük qul bazarlarından biri Xios adasında idi. Bu bazarda gündə 10 min qul satılırdı. Qul əməyindən ən çox filiz mədənlərində, daş karxanalarında, sənətkarlıq emalatxanalarında, kənd təsərrüfatında. ev qulluqçuluğunda istifadə olunurdu. Quldarlar qulları "İnsan ayaqlı" adlandırırdılar.
Borc daşı. Köləlik
Afinada varlılar əvvəllər özləri torpaqlarını becərirdilər. Sonra onlar günəmüzdçülardan, (torpağı və daimi işi olmayan, yalnız gördükləri işə görə haqq alan), daha sonra isə qullardan istifadə etməyə başladılar. Afinada köləliyin əsas mənbələri dəniz quldurluğu, müharibədə əsir götürmək, borca görə kişiləri, qul qadınların uşaqlarını qul etmək idi. Qulları bazarda satır, onları, əsasən, mədənlərdə, sənətkar emalatxanalarında, kənd təsərrüfatı və ev işlərində işlədirdilər.
Afinada kəndlilər aristokratlardan borca və ya sələminə pul alırdılar. Aristokratlar verdiyi borcu kəndlinin tarlasının kənarında borc daşına yazırdılar. Buraya borcun miqdarı, sələm faizi, verildiyi vaxt, qaytarılacağı müddət qeyd edilirdi. E.ə. VII əsrdə, demək olar, bütün kəndlilər borca düşdülər. E.ə. VII əsrdə demosun bir hissəsi varlanmışdı, amma yenə də aristokratların hakimiyyəti altında idi.
Demos və aristokratlar arasında mübarizə
E.ə. VII əsrdə Afinada bütün məsələləri adlı-sanlı adamlardan ibarət Ağsaqqallar Şurası həll edirdi. Aristokratlar hakimiyyətlərini möhkəmləndirmək üçün sərt qanunlar qəbul edirdilər. E.ə. VII əsrdə belə sərt qanunu Drakon tərtib etmiş və "Drakon qanunu" adlanan bu qanun haqqında deyirdilər ki, o, "mürəkkəblə deyil, qanla yazılmışdır". Adlı-sanlı olmayan hər kəs cüzi xəta üstündə, hətta bir salxım üzüm oğurladıqda ölümə məhkum edilirdi. E.ə. VII əsrdə idarəetmədə iştirak etmək üçün demosla aristokratlar arasında mübarizə başlandı.
Demos yoxsulların borclarını ləğv etməyi, torpağı kəndlilər arasında bölüşdürməyi tələb edirdi. E.ə. VI əsrin əvvəllərində demosla aristokratlar arasında mübarizə kəskinləşdi. Aristokratlar xalqın üsyan edəcəyindən qorxdular və demosa güzəştə getməyə məcbur oldular. E.ə. 594-cü ildə demos və aristokratları barışdırmaq hökmdar Solona tapşırıldı. Solon xalq yığıncağına arxalanıb islahat keçirdi və islahata əsasən borc daşlarını və borca görə qul olmağı ləğv etdi. Afinalıların gələcəkdə borca görə qul edilməsi qadağan olundıı. Attikanın bütün yerli kişi sakinləri Afina vətəndaşları hesab edildi. Kənar yerlərdən gəlmələr Afina vətəndaşı sayılmırdılar. Əmlaka görə əhali 4 dərəcəyə bölünürdü. Onlar iki il hərbi təlim keçir, müharibə başlanan kimi bütün vətəndaşlar silahı ilə orduya gəlməli idi. Piyada döyüşçülərin əksəriyyəti kəndlilər idi.
Afina vətəndaşları xalq yığıncağında iştirak etmək hüququna malik idilər. Afinada dövlətin idarə olunmasında daha çox adam iştirak edirdi. E.ə. VI əsrin sonundan başlayaraq xalq yığıncağı Afina ordusuna və donanmasına başçılıq edən strateqləri də seçirdi. Beləliklə, e.ə. VIII–VI əsrlərdə Afinada quldarlıq quruluşu bərqərar oldu və quldarlıq dövləti yarandı.
Afinada quldarlıq demokratiyası
E.ə. V əsrdə Yunanıstanda hakimiyyətin iki forması uğrunda mübarizə gedirdi. Yuxarı təbəqə oliqarxiya (azların hakimiyyəti) tərəfdarı idi. Azad əhalinin aşağı təbəqəsi demokratik hakimiyyəti (xalq hakimiyyətini) müdafiə edirdi.
E.ə. V əsrdə Afinada ali hakimiyyət ayda 3–4 dəfə çağrılan xalq yığıncağına məxsus idi. Yığıncaq qanunlar qəbul edir, xəzinəni ixtiyarında saxlayır, müharibə və sülh məsələsini həll edir, strateq və başqa vəzifəli şəxsləri seçirdi. Qərarlar səs çoxluğu ilə qəbul olunurdu. 500 nəfərdən ibarət şura xalq yığıncağına kömək edirdi. Xalq yığıncağı demosun mənafeyini müdafiə edənləri vəzifəyə seçirdi. E.ə. 443-cü ildə strateq vəzifəsinə görkəmli dövlət xadimi Perikl seçildi. O, ömrünün sonuna kimi 15 il dalbadal strateq oldu. Perikl varlı ailədən olmasına baxmayaraq demokratiyanı müdafiə edirdi. Perikl dövrünün ən görkəmli elm və mədəniyyət xadimlərini müdafiə edirdi. Parfenon məbədi və digər möhtəşəm abidələr onun dövründə tikilmişdi. O, yoxsulların pullu vəzifələrə seçilməsinə nail oldu. Afinada dövlətin bu cür idarə olunması demokratiya adlanırdı, bu da "demosun hakimiyyəti" demək idi. Afina demokratiyası qullar üzərində quldarların hakimiyyətini təmin edirdi. Bu demokratiya quldarlıq demokratiyası idi. Perikl dövründə demokratiya özünün ən yüksək mərhələsinə çatdı. Afinada ata-anası afinalı olanlar vətəndaş sayılırdı. Qullar, Afinaya gəlmələr və onların övladları Afina vətəndaşı ola bilməzdilər, demokratiyanın bəhrəsindən istifadə etmək hüquqları yox idi.
Afinanın izdihamlı və səs-küylü yeri aqora idi. Səhər çağı aqorada ticarət başlanırdı. Axşama yaxın ticarət dayandırılır, əhali yenilikləri öyrənmək üçün buraya gəlirdi. Əhali burada xalq yığıncağında və məhkəmələrdə baxılacaq işlər haqqında bildirişlə tanış olur, yeniliklərdən xəbər tuturdular. Aqoraya hamı — varlı da, yoxsul da gəlirdi. Yaşlı kişilər və gənclər gimnaziyalarda məşhur alimlərin mühazirəsini dinləyir, gimnastika ilə məşğul olurdular. Böyük bir binada musiqiçilər və müğənnilər yarışırdılar.
Həmçinin bax
Ədəbiyyat
Rus dilində
- Афины Древние // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969–1978.
- Афины // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890–1907.
- Бузескул В. П. , Афинская политией Аристотеля как источник для истории государственного строя Афин до конца V в., Хар., 1995;
- Жебелева С. А. , Из истории Афин (229–31 года до н. э.), СПБ. 1898;
- Колобова К. М., Древний город Афины и его памятники, Л., 1961;
- Зельин К. К., Борьба политических группировок в Аттике в VI в. до н. э., М., 1964;
- Доватур А., Политика и политии Аристотеля, М.—Л., 1965;
İngilis dilində
- Maria Pantelidou-Gofa. The City of Athens in the Prehistoric Times Archaeology of the City of Athens. Dark ages — Classical Period Ferguson W. S., Hellenistic Athens, L., 1911;
- Day J., An economic history of Athens under Roman domination, N. Y., 1942.
Xarici keçidlər
- Qədim yunan şəhər-dövlətləri — kayzen.az
- Afina quldarlıq demokratiyası
 | Şəhər ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
 | Tarix ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın. |
 | Yunanıstan ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Afina q yun A8hnai Qedim Yunanistanin Attika eyaletinde seher dovlet Qedim AfinaGerbPaytaxt Afina Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixi Leo fon Klensin rekonstruksiyasi 1846 ci il E e XI IX esrler Yunanistan tarixinin Homer dovru adlanir Yunanistanda teserrufat senet ticaret inkisaf etmisdi Ibtidai icma qurulusu quldarliqla evez olunmusdu Orta Yunanistanda Afina Cenubi Yunanistanda Korinf Sparta Egey denizi sahillerinde Milet Efes Rodos kimi seher dovletler yaranmisdi Orta Yunanistanin cenub serqindeki Attika adli boyuk yarimadada genis duzenliyin ortasinda yerlesen sildirim tepede e e II minillikde Afina seheri salinmisdi Tepenin zirvesinde etrafina hasar cekilmis Akropol adlanan qala yerlesirdi E e VIII esrde Akropolda yasayan adli sanli adamlar Attikanin butun ehalisini ozlerine tabe etdiler E e VIII esrde Afina seher dovletini agsaqqallar surasi ve onun secdiyi 9 hokmdar idare edirdi Adli sanli yunanlar oz idare usullarini aristokratiya yeni yaxsilarin hakimiyyeti adlandirirdilar Attikanin qalan azad ehalisine yeni senetkarlara kendlilere gunemuzdculara denizcilere ise demos deyirdiler Afinada teserrufatin inkisafiAfina ehalisi ekincilik ve maldarliqla mesgul olur esasen zeytun ve uzum becerir serab ve zeytun yagi istehsal edirdi Serab ve zeytun yagini saxlamaq ve dasimaq ucun amfora adlanan gil kupler duzeldirdiler Amfora qablar iki qulplu dar bogazli idi E e VI esrde qara ve qirmizi rengli amfora istehsal edilirdi Akropolun yaxinliginda aqora adlanan bazar meydani yerlesirdi Burada dulusculuq demircilik toxuculuq kend teserrufati mehsullari satilirdi E e VII esrde Afinada gumus pul kesilirdi Afinada quldarliq teserrufatiIran Yunan muharibesinden sonra da Afina deniz ittifaqi fealiyyet gosterdi Afina bu ittifaqin donanma ve qosunundan xezinesinden istediyi kimi istifade edirdi Afinalilar oz seherlerinin etrafina mudafie divarlari cekdiler Afinalilar deniz sahibleri sayilirdilar Onun 6 kilometrliyinde olan korfezde Pirey limani salindi Seherden limana qeder hundur divarlar cekilmisdi Dunyanin muxtelif olkelerinden Afinaya mehsullar getirilirdi buradan ise Afinada istehsal olunan mehsullar aparilirdi Tacirler Afinaya getirdikleri mal ucun ticaret vergisi gomruk verirdiler E e V esrde Afina Yunanistanin en varli seher dovleti oldu Afinanin serveti qala divarlarinin tikilmesine mohtesem mebedlerin ictimai binalarin heykellerin yaradilmasina serf olunurdu Bu ise bennalarin senetkarlarin ve basqalarinin isle temin olunmasina serait yaradirdi Herbi donanma gemiqayiranlarin denizcilerin avar cekenlerin yasamasina imkan verirdi Yunanistanda boyuk qul bazarlari var idi En boyuk qul bazarlarindan biri Xios adasinda idi Bu bazarda gunde 10 min qul satilirdi Qul emeyinden en cox filiz medenlerinde das karxanalarinda senetkarliq emalatxanalarinda kend teserrufatinda ev qulluqculugunda istifade olunurdu Quldarlar qullari Insan ayaqli adlandirirdilar Borc dasi KolelikAfinada varlilar evveller ozleri torpaqlarini becerirdiler Sonra onlar gunemuzdculardan torpagi ve daimi isi olmayan yalniz gordukleri ise gore haqq alan daha sonra ise qullardan istifade etmeye basladilar Afinada koleliyin esas menbeleri deniz quldurlugu muharibede esir goturmek borca gore kisileri qul qadinlarin usaqlarini qul etmek idi Qullari bazarda satir onlari esasen medenlerde senetkar emalatxanalarinda kend teserrufati ve ev islerinde isledirdiler Afinada kendliler aristokratlardan borca ve ya selemine pul alirdilar Aristokratlar verdiyi borcu kendlinin tarlasinin kenarinda borc dasina yazirdilar Buraya borcun miqdari selem faizi verildiyi vaxt qaytarilacagi muddet qeyd edilirdi E e VII esrde demek olar butun kendliler borca dusduler E e VII esrde demosun bir hissesi varlanmisdi amma yene de aristokratlarin hakimiyyeti altinda idi Demos ve aristokratlar arasinda mubarizeSolon E e VII esrde Afinada butun meseleleri adli sanli adamlardan ibaret Agsaqqallar Surasi hell edirdi Aristokratlar hakimiyyetlerini mohkemlendirmek ucun sert qanunlar qebul edirdiler E e VII esrde bele sert qanunu Drakon tertib etmis ve Drakon qanunu adlanan bu qanun haqqinda deyirdiler ki o murekkeble deyil qanla yazilmisdir Adli sanli olmayan her kes cuzi xeta ustunde hetta bir salxim uzum ogurladiqda olume mehkum edilirdi E e VII esrde idareetmede istirak etmek ucun demosla aristokratlar arasinda mubarize baslandi Demos yoxsullarin borclarini legv etmeyi torpagi kendliler arasinda bolusdurmeyi teleb edirdi E e VI esrin evvellerinde demosla aristokratlar arasinda mubarize keskinlesdi Aristokratlar xalqin usyan edeceyinden qorxdular ve demosa guzeste getmeye mecbur oldular E e 594 cu ilde demos ve aristokratlari barisdirmaq hokmdar Solona tapsirildi Solon xalq yigincagina arxalanib islahat kecirdi ve islahata esasen borc daslarini ve borca gore qul olmagi legv etdi Afinalilarin gelecekde borca gore qul edilmesi qadagan olundii Attikanin butun yerli kisi sakinleri Afina vetendaslari hesab edildi Kenar yerlerden gelmeler Afina vetendasi sayilmirdilar Emlaka gore ehali 4 dereceye bolunurdu Onlar iki il herbi telim kecir muharibe baslanan kimi butun vetendaslar silahi ile orduya gelmeli idi Piyada doyusculerin ekseriyyeti kendliler idi Afina vetendaslari xalq yigincaginda istirak etmek huququna malik idiler Afinada dovletin idare olunmasinda daha cox adam istirak edirdi E e VI esrin sonundan baslayaraq xalq yigincagi Afina ordusuna ve donanmasina basciliq eden strateqleri de secirdi Belelikle e e VIII VI esrlerde Afinada quldarliq qurulusu berqerar oldu ve quldarliq dovleti yarandi Afinada quldarliq demokratiyasiPerikl E e V esrde Yunanistanda hakimiyyetin iki formasi ugrunda mubarize gedirdi Yuxari tebeqe oliqarxiya azlarin hakimiyyeti terefdari idi Azad ehalinin asagi tebeqesi demokratik hakimiyyeti xalq hakimiyyetini mudafie edirdi E e V esrde Afinada ali hakimiyyet ayda 3 4 defe cagrilan xalq yigincagina mexsus idi Yigincaq qanunlar qebul edir xezineni ixtiyarinda saxlayir muharibe ve sulh meselesini hell edir strateq ve basqa vezifeli sexsleri secirdi Qerarlar ses coxlugu ile qebul olunurdu 500 neferden ibaret sura xalq yigincagina komek edirdi Xalq yigincagi demosun menafeyini mudafie edenleri vezifeye secirdi E e 443 cu ilde strateq vezifesine gorkemli dovlet xadimi Perikl secildi O omrunun sonuna kimi 15 il dalbadal strateq oldu Perikl varli aileden olmasina baxmayaraq demokratiyani mudafie edirdi Perikl dovrunun en gorkemli elm ve medeniyyet xadimlerini mudafie edirdi Parfenon mebedi ve diger mohtesem abideler onun dovrunde tikilmisdi O yoxsullarin pullu vezifelere secilmesine nail oldu Afinada dovletin bu cur idare olunmasi demokratiya adlanirdi bu da demosun hakimiyyeti demek idi Afina demokratiyasi qullar uzerinde quldarlarin hakimiyyetini temin edirdi Bu demokratiya quldarliq demokratiyasi idi Perikl dovrunde demokratiya ozunun en yuksek merhelesine catdi Afinada ata anasi afinali olanlar vetendas sayilirdi Qullar Afinaya gelmeler ve onlarin ovladlari Afina vetendasi ola bilmezdiler demokratiyanin behresinden istifade etmek huquqlari yox idi Afinanin izdihamli ve ses kuylu yeri aqora idi Seher cagi aqorada ticaret baslanirdi Axsama yaxin ticaret dayandirilir ehali yenilikleri oyrenmek ucun buraya gelirdi Ehali burada xalq yigincaginda ve mehkemelerde baxilacaq isler haqqinda bildirisle tanis olur yeniliklerden xeber tuturdular Aqoraya hami varli da yoxsul da gelirdi Yasli kisiler ve gencler gimnaziyalarda meshur alimlerin muhaziresini dinleyir gimnastika ile mesgul olurdular Boyuk bir binada musiqiciler ve mugenniler yarisirdilar Hemcinin baxAfina Qedim YunanistanEdebiyyatRus dilinde Afiny Drevnie Bolshaya sovetskaya enciklopediya v 30 t gl red A M Prohorov 3 e izd M Sovetskaya enciklopediya 1969 1978 Afiny Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona v 86 t 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 Buzeskul V P Afinskaya politiej Aristotelya kak istochnik dlya istorii gosudarstvennogo stroya Afin do konca V v Har 1995 Zhebeleva S A Iz istorii Afin 229 31 goda do n e SPB 1898 Kolobova K M Drevnij gorod Afiny i ego pamyatniki L 1961 Zelin K K Borba politicheskih gruppirovok v Attike v VI v do n e M 1964 Dovatur A Politika i politii Aristotelya M L 1965 Ingilis dilinde Maria Pantelidou Gofa The City of Athens in the Prehistoric Times Archaeology of the City of Athens Dark ages Classical Period Ferguson W S Hellenistic Athens L 1911 Day J An economic history of Athens under Roman domination N Y 1942 Xarici kecidlerVikianbarda Qedim Afina ile elaqeli mediafayllar var Qedim yunan seher dovletleri kayzen az Afina quldarliq demokratiyasi Seher ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Tarix ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin Yunanistan ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin