Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalənin şübhə doğurur. |
ABŞ–da erməni lobbisi (ing. Armenian American Lobby) — ABŞ-də fəaliyyət göstərən etnik lobbidir, bu lobbi erməni diasporunun, Ermənistanın və Dağlıq Qarabağ separatçılarının maraqlarını qorumaqla məşğuldur. Zbiqnev Bjezinskinin fikrincə erməni lobbisi ABŞ-də ən effektiv etnik lobbilərdən biridir.
Yaranma tarixi
1820-ci ildə Osmanlı imperiyasına gələn missionerlər özlərinin əsas fəaliyyət icması kimi erməni icmasını seçirlər. Bəzi ermənilər təhsil almaq üçün ABŞ-yə gedirdilər və orada həmişəlik qalırdılar.
1830-cu ildə ABŞ-la Osmanlı imperiyası arasında ilk ticarət müqaviləsi bağlanır, ticari əməliyyatlar zamanı amerikalılar erməniləri vasitəçilər kimi cəlb edirdilər.
1890–1900-cü illər arasında 12 minə yaxın erməni ABŞ-yə köçür, bu dövrdən sonra ABŞ-də erməni partiyaları fəaliyyətlərini aktivləşdirir. İlk vaxtlar erməni diasporu erməni siyasi partiyalarının ətrafında formalaşırdı, onlar isə öz növbəsində ictimai və dini təşkilatların yaradılmasında mühüm rol oynayırdılar. İndi ABŞ-də hər hansı isə partiyanın, təşkilatın və ya assosasiyanın üzvü olmayan erməni çox nadir tapılar. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində, aparıcı erməni siyasi partiyaları formalaşır.
- 1887-ci ildə "Hnçak" partiyası.
- 1890-cı ildə "Erməni inqlabi federasiyası" Daşnaksütun.
- 1921-ci ildə Erməni liberal demokrat partiyası "Ramkavar" (Misir).
- Erməni tərəqqi liqası (ABŞ).
Bu partiyaların arasında olan ideoloji və siyasi parçalanma 1918-ci ildə Ermənistan respublikasının yaranması ilə və 1920-ci ildə onun süqutu ilə daha da dərinləşdi.
İki düşərgə əmələ qəldi, Daşnaksütun Sovet hakimiyyətinə və kommunistlərə qarşı çıxış edirdi, digərləri isə Daşnaksütuna qarşı çıxıb, eyni zamanda Sovetlər birliyini dəstəkləyirdilər.
Bu parçalanma diasporanın dini həyatından da yan keçmədi. Dini sahədə olan qarşıdurmanın kulminasiyası 1933-cü ildə daşnaklar tərəfindən arxiyepiskop Turyanın kilsədə öldürülməsi oldu. Bu qətl Erməni apostol kilsəsinin parçalanmasına qətirib çıxardı. Daşnaksütun Amerika milli erməni kilsəsini yaratdı (1957-ci ildən Livanda yerləşən Kilikiya katalikosluğunun tabeliyindədir) mövcud olan 15 apostol kilsəsindən 12-si Sovet Ermənistanında yerləşən Eçmiadzinin tabeliyində qaldı.
Diasporadakı parçalanma bir sıra ictimai təşkilatlarda da parçalanmaya səbəb oldu. Bununla bərabər ABŞ–ın daxili və xarici siyasətinə təsir göstərmək erməni diasporunun fəaliyyətinin əsas istiqamətlərindən birinə çevrilir.
Ermənilər öz siyasi lobbilərini formalaşdırana qədər, erməni məsələləri ilə bağlı işlərlə milliyətcə erməni olmayan adamlar məşğul idi, bunlar əsasən müxtəlif dini, humanitar, missioner təşkilatlarının mümayəndələri və reqionda fəaliyyət göstərən qərb diplomatları idi.
1894-cü ildə ermənilər ABŞ Konqresinə ilk qətnamə layihəsini təqdim edirlər, bu qətnamədə Osmanlı imperiyası ermənilərin kütləvi qətlində ittiham edilirdi. Birinci dünya müharibəsindən sonra erməni diasporunun əsas fəaliyyəti ABŞ ilə Türkiyə respublikası arasında iqtisadi və siyasi əlaqələrin qurulmasının qarşısını almağa yönəlmişdi.
Bu işlə əsasən ermənilərin yaratdığı "Lozanna müqaviləsinə qarşı komitə" (American Committee Opposed to the Lausanne Treaty) məşğul olurdu. Komitəyə amerika erməniləri ilə yanaşı, dini liderlər, xeyriyyə təşkilatlarının üzvləri və Konqress üzvləri daxil idi. Bu komitə ABŞ Senatında müəyyən uğura nail olsa da, ABŞ Dövlət departamenti, 1927-ci ildə Türkiyə ilə diplomatik əlaqələr yaradır, Senat isə bir il sonra yəni 1928-ci ildə bu addımı təsdiqləyir.
Həmçinin erməni təşkilatları, ermənilərin ABŞ–a mühacirəti üçün də səy göstərirdilər. 1927-ci ildə Djonson-Rid İmmiqrasiya aktı qəbul olunur, bu akt Amerikaya mühacirət kvotalarını tənzimləyirdi, Amerika erməniləri və ermənipərəst təşkilatlar ermənilərin qaçqın kimi qəbul olunmasını və onların ABŞ ərazisinə asanlıqla qəlməsi üçün səy göstərirdilər.
İkinci dünya müharibəsindən sonra, "Evsiz ermənilər üzrə amerikan milli komitəsi" (American National Committee for Homeless Armenians — ANCHA) analoji tədbirlərə əl atır və 25000 erməninin ABŞ–a mühacirəti üçün şərait yaradır.
Erməni diasporunun siyasi fəaliyyətlərinin vacib mərhələlərindən biri də, 1970–1980-ci illərdə erməni millətçilərinin terror fəaliyyətlərinin maliyyələşdirməkdən və ona bəraət qazandırmaqdan ibarət idi. Bu terrorçuların məqsədi uydurma erməni soyqırımının Türkiyə və dünya birliyi tərəfindən tanınmasına nail olmaq idi.
Daşnaksutunla sıx bağlı olan iki qrup ASALA və Erməni inqilab ordusu türk diplomatlarını qətlə yetirir partlayışlar törədirdi, qet qedə teror fəaliyyətini gücləndirərək onlar kütləvi qətllər və daha miqyaslı terror aktları törədməyə başladılar.
Sadalanan üsullardan savayı ermənilər Vaşinqtonda təsir qrupları da yaratmağa nail olurlar.
Daşnaksütun özünün ilk lobbist qrupu kimi "Ermənistan müstəqilliyinə dəstək üzrə Amerikan komitəsi"ni (American Committee for the Independence of Armenia — ACIA) hesab edir, bu komitə 1918-ci ildə yaradılmışdır.
1972-ci ildə diasporanın Daşnaksütuna qarşı çıxan nüfuzlu üzvləri "Amerikanın erməni assambleyası"nı (Armenian Assembly of America — AAA) təsis edirlər. Bu məqsədlə diasporanın imkanlı nümayəndələrinin maliyyəsi də cəlb edilir. Asambleyanın təsisçiləri Corc Vaşinqton universitetinin erməni əsilli iki profesoru hesab edilir, bunlar Stiven Muqar (Stephen Mugar) və Hirayir Hovanyandır (Hirair Hovnanian). Hal hazırda "Amerika erməniləri milli komitəsi" və "Amerikanın erməni assambleyası" ayrı-ayrılıqda fəaliyyət göstərir.
Erməni lobbisinin əsas məqsədləri
- Qondarma erməni soyqırımını tanıtmaq.
- Erməni diasporunun siyasi proseslərdə iştrakını təmin etmək.
- ABŞ-Ermənistan əlaqələrinin gücləndirilməsi.
- Ermənistan və Dağlıq Qarabağ separatçılarına dəstək əldə etmək.
- Erməni diasporasının maraqlarına uyğun olaraq ABŞ–nın xarici siyasətinə təsir etmək.
Təşkilatı strukturu və iş üsulları
Amerika erməniləri milli komitəsi Amerikan erməni assambleyasına nisbətən daha çox nümayəndəlik və ofis şəbəkəsinə malikdir. Hər iki təşkilatın mənzil gərargahları Vaşinqtonda yerləşir həmçinin onlar İrəvanda və Xankəndində də ofislərə malikdirlər. AEMK ABŞ–nın 25 ştatında 45 filiala malik olmaqla yanaşı iki reqional ofisə malikdir, bunlar Qərbdə Qlendeyl (Kaliforniya) və Şərqdə Utertaun (Massaçusets) şəhərlərində yerləşən ofisləridir.
Bu təşkilatın Fransada, Böyük Britaniyada, və İtaliyada da nümayəndəlikləri fəaliyyət göstərir, bir müddətdir ki AEMK Avropa Birliyi nəzdində nümayəndəyə də malikdir.
Erməni assambleyası mənzil qərargahdan savayı, Beverli Xillzdə (Kaliforniya) regional ofisə malikdir, bundan əlavə Kembricdə "Erməni ağacı" layihəsi ilə məşğul olan kiçik ofis və Nyu-Yorkda BMT ilə bağlı olan məsələlərlə məşğul olan ofis fəaliyyət göstərir.
Amerikanın erməni assambleyası özündə üzvü 10000 birləşdirərək üç milyon beş yüz min dollarlıq illik büdcəyə malikdir.
Hər iki təşkilat müxtəlif gənclər təşkilatlarının mətbu orqanların və institutların təsisçisidir.
AEMK aylıq "Zaqafqazye xronoloqiya" dərgisini dərc edir həmçinin, "Hairenik" və "Armenian weekly" qazetləri ilə yaxın əlaqələrə malikdir. Daşnaksütun həftəlik "Azbarez" dərgisinin nəşr etdirir.
Erməni assambleyası "Massis Weekly", "Armenian Liberty", "Snark New Agency" və "Armenian News" kimi kivlərlə yaxın əlaqələrə malikdir.
1982-ci ildə Kembricdə Zoryan İnstitutu (Zoryan Institute) təsis edilir, bu institut Ermənistanın, erməni diasporunun və qondarma soyqırımın tədqiqi ilə məşğuldur.
1997-ci ildə Erməni assambleyası qondarma soyqırımı daha yaxşı tədqiq və təbliğ etmək üşün "Erməni Milli İnstitutu"nu (Armenian National Institute) təsis etmişdir.
İnstitut "Soyqırımın ensiklopediyası"nı hazırlamaqla məşğuldur. Erməni assambleyası "erməni məsələsini" gündəmdə tutmaq üçün 4 piar şirkəti ilə müqavilə bağlamışdır. Erməni gənclərinin birləşdirmək üçün AEMK və Erməni assambleyası 1933-cü ildə yaradılmış, "Erməni gənclərinin federasiyası" ilə sıx əlaqələrə malikdirlər və onları dəstəkləyirlər. Federasiya olimpiadalar, tarix dərsləri, dil kursları təşkil etməklə məşğuldur, bundan əlavə federasiya "Hayastan" adlanan yay düşərgəsinə malikdir, bu düşərgədən AEMK nin keçmiş rəhbəri Murad Topalyan terror aktlarının hazırlanması üçün və terrorçulara təlim keçilməsi üçün istifadə etmişdir.
Dövlət orqanlarına təsir
1995-ci ildə ABŞ konqressində erməni məsələləri üzrə iki partiyalı konqressmen qrupu yaradılır (Armenian Caucus). Qrupu demokrat Frenk Pallone ve respublikaçı Edvard Porter təsis edir, sonradan Porterin yerini Co Nollenberq tutur. Bu qrupun fəaliyyəti Ermənistanın və erməni diasporunun maraqlarını əks etdirən bir sıra sənədlərin konqressin gündəliyinə qətirilməsindən və qubulu üçün səy qöstərməkdən ibarətdir. Qrupun üzvü olan bir çox konqressmen 1992-ci ildə Azərbaycana ABŞ yardımını qadağan edən Azadlıq aktına 907-ci düzəlişin lehinə səs verən insanlardı. Konqressdəki qrupdan əlavə Demokrat partiyasında erməni şurası (Armenian-American Democratic Leadership Council) və Respublikaçılar partiyasında erməni şurası (Armenian-American Republican Council) mövcuddur.
ABŞ qanunvericilik orqanlarında bir neçə güclü lobbist erməni məsələsi ilə məşğuldur, onlardan ən məşğuru Senatın maliyyə məsələləri üzrə komitəsinin keçmiş sədri Robert Douldur.
Bu adam onilliklər boyu erməni məsələlərinin koqnresdə və senatda özünə yer tapması üçün çalışıb, 2001-ci ildə AEMK ona səylərinə qörə mükafata layiq qörüb. Həmçinin erməni lobbistələri xarici siyasətin maliyyələşdirilməsi üzrə alt komitənin rəhbəri senator Mitç Makkonelin öz tərəflərinə çəkilməsi işində böyük uğura nail olub. 5 il ərzində ABŞ–da yaşayan ermənilər Makkonela və onun təmsil etdiyi ştatda fəaliyyət göstərən respublikaçılar partiyasının bölmasina 200.000 dollar vəsait bəxş ediblər, bundan əlavə erməni diasporu Makkonelin rəhbərlik etdiyi respublikaçı senatorların yenidən seçilməsi üzrə komitəyə də küllü miqdarda vəsait ayırıblar.
Sadalanan qrupların əsas məqsədi bunlardır:
- Erməni soyqırımının ABŞ hökuməti tərəfindən tanınması.
- Qondarma Dağlıq Qarabağ respublikasının tanınması və ona yardım göstərilməsi.
- 907-ci düzəlişin qüvvədə saxlanması.
- Ermənistana ABŞ tərəfindən yardım göstərilməsi.
- Türkiyəyə müasir silah satışının qarşısının alınması.
- Bakı-Tbilisi-Ceyhan layihəsinə qarşı mübarizə.
Qondarma soyqırımın tanınması
Həm Amerika erməniləri milli komitəsi həm də, Amerika erməni assambleyası erməni soyqırımının tanınmasını, özünün başlıca vəzifəsi olduğunu bəyan edir. Bundan əlavə AEMK Türkiyəyə qarşı ərazi iddiaları irəli sürür və türk hökumatindən təzminat tələb edir. 1982-ci ildən bəri hər iki qrup erməni soyqırımının tanınması və 24 aprelin soyqırım qurbanlarının anım günü elan edilməsi üçün mübarizə aparır.
AEMK bu məsələdə seçdiyi iş üsulu bu ideyanın ABŞ qanunverici orqanlarında irəli sürməkdən əlavə, Amerikanın müxtəlif şəhər və ştatlarında qondarma soyqırımı tanıtdırmaq və yerli qanunverici orqanların onu qəbul etməsinə çalışmaqdan ibarətdir.
Bu günə qədər 43 ştat qondarma soyqırımı tanımışdır. Qondarma soyqırımın tanınması istiqamətində basqa ölkələrdə də iş aparılır, erməni lobbisi bu yolla ABŞ–a təsir qöstərmək istəyir. Digər olkələrdə erməni lobbisi bu istiqamətdə ciddi uğurlara nail ola bilib bu ölkələr Fransa, İtaliya, İngiltərə, Yunanıstan, Belçika, Hollandiya, İsveç, Livan, Rusiya, Kipr, Kanada və Аrgentinadır, ermənilər bu istiqamətdə Avropa birliyinin orqanları habelə BMT və Avropa parlamentində müxtəlif işlər qörürlər. AEMK Türkiyənin Avropa birliyinə üzvlük məsələsini bu olkənin qondarma erməni soyqırımını tanıması ilə bağlamağa çalışır, İsrail dövlətini isə Türkiyə ilə əməkdaşlıq etdiyinə görə tənqid edir.
Qondarma soyqırımın tanınması istiqamətində erməni assambleyası da müəyyən işlər qörür, belə ki, konqress üzvləri arasında apardıqları işdən əlavə onlar, soyqırımın tanıtdırılması ilə məşğul olan "Erməni milli institutunu" maliyyələşdirirlər. 2000-ci ildə "Erməni milli institutu" "Erməni soyqırımına erməni cavabı" adlı konfrans keçirmişdir, bu konfransda bir sıra alim və tarixçilərlə yanaşı, Xolokost memorial muzeyinin nemayəndələri də iştrak etmişlər. Həmçinin assambleya orta məktəblərdə erməni soyqırımı barədə kursun salınmasını və tədris olunmasını təklif edir. 2000-ci ildə "Erməni milli institutu" Vaşinqtonun mərkəzində "erməni soyqırımının" muzeyinin inşasına başlamışdır.
Amerikalı professor Henri Barki Vaşinqton post qazetində yazdığı məqalədə, Konqressdə erməni soyqırımının tanınması məsələsi barədə bunları yazır: "Bunu dəstəkləyən konqresmenlər, heç də mənəvi və insani prinsiplər barədə düşünmürlər, onlar sadəcə yaxşı təşkil olunmuş erməni lobbisini öz tərəfinə çəkmək məqsədi güdürlər".
Erməni soyqırımının tanınması layihəsini Konqresin spikeri Nensi Pelossi və Konqresdə demokratik çoxluğun lideri Steni Hoyer də dəstəkləyir.
Qarabağ münaqişəsində erməni lobbisi
Qarabağ münaqişəsinin alovlanmasından qabaq bir sıra, tanınnmış erməni Qarabağın Ermənistana birləşdirilməli olduğunu ABŞ – da fəaliyyət qöstərən erməni mətbuatında bildirirdilər, bunların sırasında Zori Balayanı və Sergey Mikoyanı (Anastas Mikoyanın oğlu) göstərmək olar, bu fikri 1980-ci illərdə Fransada Abel Aqanbekyan da səsləndirmişdir.
Erməni lobbisinin səyləri nəticəsində ABŞ ictimaiyyəti yalnız ermənilərin nəzər nöqtəsini əks etdirən məlumatlar alırdı. Erməni diasporu və lobbistləri 1990-cı illərin əvvəllərində qərb ölkələrində Azərbaycanı təcavüzkar kimi təqdim etməkdə uğur qazana bilmişdi, bu zaman Azərbaycan informasiya blokadasında idi.
ABŞ Ermənistanı 1991-ci ilin dekabrında, Azərbaycanı isə 1992-ci ilin fevralında rəsmən tanıyır.
Erməni lobbisinin əsas vəzifələrindən biri, qondarma Dağlıq Qarabağ respublikasının tanınmasına və ona yardım göstərilməsinə nail olmaqdır. 1990–1994-cü illər ərzində Amerikadakı erməni diasporu Qarabağda qedən işğalçı müharibəni maliyyələşdirmək üçün on milyonlarla dollar vəsait toplayıb Ermənistana yollayır, bundan əlavə Daşnaksütun və AEMK müharibə üçün muzdluların və könüllülərin Ermənistana və Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərinə çatdırmaqla, habelə erməni ordusu və silahlı birləşmələri üçün silah və sursat alınması və reqiona çatdırılması ilə də məşğul olur. Erməni lobbisinin ən böyük nailiyyətlərindən biri, Ermənistan və qondarma Dağlıq Qarabağa ABŞ tərəfindən maliyyə yardımının edilməsinə nail olmalarıdır. Yardımın qöstərildiyi bütün illər ərzində, Ermənistan hökuməti və Qarabağdakı separatçılar ABŞ hökumətindən üst-üstə yüz milyonlarla dollar vəsait alıb, belə ki, təkcə 2000-ci ildə ABŞ Ermənistana 102,4 milyon dollar maliyyə yardımı göstərib.
907-ci düzəliş
Erməni lobbisinin ABŞ siyasətinə təsirinin ən bariz sübutu 1992-ci ildə "Azadlığa dəstək aktına" (Freedom Support Act) 907-ci düzəlişin qəbul olunmasıdır.
Bu akt keçmiş sovet respublikalarına iqtisadi dəstəyin göstərilməsi üçün qəbul olunmuşdur, lakin erməni lobbisinin səyləri nəticəsində bu akta edilmiş 907-ci düzəliş, Azərbaycana ABŞ hökuməti tərəfindən hər hansısa yardımın göstərilməsini qadağan edirdi. Düzəlişin əsaslanması kimi Azərbaycanın Ermənistanı və Dağlıq Qarabağı blokadaya salması göstərilir, lakin bu sənəddə Ermənistanın Azərbaycan Respublikasının bir hissəsi olan Naxçıvan Muxtar respublikasını blokadaya alması və Azərbaycanın Ermənistanla sərhəddini sonuncunun onun ərazisini işğal etdiyi üçün bağladığı faktını özündə əks etdirmir. Digər tərəfdən düzəlişdə göstərilən "blokada" sözü özü özlüyündə yanlışdır, çünki Ermənistan Gürcüstan və İranla sərhədə və sıx iqtisadi əlaqələrə malikdir, burada "embarqo" termininin istifadəsi daha məqsədəuyğun olardı.
Düzəliş qəbul olunan zaman Azərbaycanın mövqeyi öyrənilməmişdir, bu zaman Azərbaycanın ABŞ–da səfirliyi də mövcud deyildi.
Tomas de Vaal bu düzəlişi "xarici siyasətin ən anormal tərəfi" olduğunu hesab edir, bu düzəliş Amerika hökumətinin Azərbaycanla əməkdaşlığını məhdudlaşdırmaqla yanaşı, ABŞ-nın Minsk qrupunun həmsədrlərindən biri kimi çox çətin vəziyyətə salırdı.
1998-ci ildə Nümayəndələr Palatasının rəhbərinə yazdığı məktubda Madlen Olbrayt bu barədə belə yazırdı: "907-ci düzəliş ABŞ–ın milli maraqlarına ziyan vurur, ABŞ–ın Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması istiqamətində səylərinə ve neytrallığına zərbə vurur, Azərbaycanda keçirilən iqtisadi və huquqi islahatlara yardım məsələsində, habelə Şərq-Qərb enerji nəqliyyat dəhlizinin yaradılması istiqamətində ABŞ–ın səylərinə maneədir".
Həmçinin bax
İstinadlar
- Armenian Lobby: The Formation of the Armenian Lobby in the United States and Lobby Activities
- The Success of Armenian Ethnic Lobbies in the United States
- Доллары для Армении
- США и карабахский конфликт
- Пелоси кинула армян [ölü keçid]
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalenin neytralligi subhe dogurur Meqalede teref tutma ve ya pislemek meqsedi dasiyan ve dogrulugu subut edilmeyen fikirlerin oldugu iddia edilir Xahis olunur bu mesele ile elaqedar istirak edesiniz ABS da ermeni lobbisi ing Armenian American Lobby ABS de fealiyyet gosteren etnik lobbidir bu lobbi ermeni diasporunun Ermenistanin ve Dagliq Qarabag separatcilarinin maraqlarini qorumaqla mesguldur Zbiqnev Bjezinskinin fikrince ermeni lobbisi ABS de en effektiv etnik lobbilerden biridir Yaranma tarixi1820 ci ilde Osmanli imperiyasina gelen missionerler ozlerinin esas fealiyyet icmasi kimi ermeni icmasini secirler Bezi ermeniler tehsil almaq ucun ABS ye gedirdiler ve orada hemiselik qalirdilar 1830 cu ilde ABS la Osmanli imperiyasi arasinda ilk ticaret muqavilesi baglanir ticari emeliyyatlar zamani amerikalilar ermenileri vasiteciler kimi celb edirdiler 1890 1900 cu iller arasinda 12 mine yaxin ermeni ABS ye kocur bu dovrden sonra ABS de ermeni partiyalari fealiyyetlerini aktivlesdirir Ilk vaxtlar ermeni diasporu ermeni siyasi partiyalarinin etrafinda formalasirdi onlar ise oz novbesinde ictimai ve dini teskilatlarin yaradilmasinda muhum rol oynayirdilar Indi ABS de her hansi ise partiyanin teskilatin ve ya assosasiyanin uzvu olmayan ermeni cox nadir tapilar XIX esrin sonu XX esrin evvellerinde aparici ermeni siyasi partiyalari formalasir 1887 ci ilde Hncak partiyasi 1890 ci ilde Ermeni inqlabi federasiyasi Dasnaksutun 1921 ci ilde Ermeni liberal demokrat partiyasi Ramkavar Misir Ermeni tereqqi liqasi ABS Bu partiyalarin arasinda olan ideoloji ve siyasi parcalanma 1918 ci ilde Ermenistan respublikasinin yaranmasi ile ve 1920 ci ilde onun suqutu ile daha da derinlesdi Iki duserge emele qeldi Dasnaksutun Sovet hakimiyyetine ve kommunistlere qarsi cixis edirdi digerleri ise Dasnaksutuna qarsi cixib eyni zamanda Sovetler birliyini destekleyirdiler Bu parcalanma diasporanin dini heyatindan da yan kecmedi Dini sahede olan qarsidurmanin kulminasiyasi 1933 cu ilde dasnaklar terefinden arxiyepiskop Turyanin kilsede oldurulmesi oldu Bu qetl Ermeni apostol kilsesinin parcalanmasina qetirib cixardi Dasnaksutun Amerika milli ermeni kilsesini yaratdi 1957 ci ilden Livanda yerlesen Kilikiya katalikoslugunun tabeliyindedir movcud olan 15 apostol kilsesinden 12 si Sovet Ermenistaninda yerlesen Ecmiadzinin tabeliyinde qaldi Diasporadaki parcalanma bir sira ictimai teskilatlarda da parcalanmaya sebeb oldu Bununla beraber ABS in daxili ve xarici siyasetine tesir gostermek ermeni diasporunun fealiyyetinin esas istiqametlerinden birine cevrilir Ermeniler oz siyasi lobbilerini formalasdirana qeder ermeni meseleleri ile bagli islerle milliyetce ermeni olmayan adamlar mesgul idi bunlar esasen muxtelif dini humanitar missioner teskilatlarinin mumayendeleri ve reqionda fealiyyet gosteren qerb diplomatlari idi 1894 cu ilde ermeniler ABS Konqresine ilk qetname layihesini teqdim edirler bu qetnamede Osmanli imperiyasi ermenilerin kutlevi qetlinde ittiham edilirdi Birinci dunya muharibesinden sonra ermeni diasporunun esas fealiyyeti ABS ile Turkiye respublikasi arasinda iqtisadi ve siyasi elaqelerin qurulmasinin qarsisini almaga yonelmisdi Bu isle esasen ermenilerin yaratdigi Lozanna muqavilesine qarsi komite American Committee Opposed to the Lausanne Treaty mesgul olurdu Komiteye amerika ermenileri ile yanasi dini liderler xeyriyye teskilatlarinin uzvleri ve Konqress uzvleri daxil idi Bu komite ABS Senatinda mueyyen ugura nail olsa da ABS Dovlet departamenti 1927 ci ilde Turkiye ile diplomatik elaqeler yaradir Senat ise bir il sonra yeni 1928 ci ilde bu addimi tesdiqleyir Hemcinin ermeni teskilatlari ermenilerin ABS a muhacireti ucun de sey gosterirdiler 1927 ci ilde Djonson Rid Immiqrasiya akti qebul olunur bu akt Amerikaya muhaciret kvotalarini tenzimleyirdi Amerika ermenileri ve ermeniperest teskilatlar ermenilerin qacqin kimi qebul olunmasini ve onlarin ABS erazisine asanliqla qelmesi ucun sey gosterirdiler Ikinci dunya muharibesinden sonra Evsiz ermeniler uzre amerikan milli komitesi American National Committee for Homeless Armenians ANCHA analoji tedbirlere el atir ve 25000 ermeninin ABS a muhacireti ucun serait yaradir Ermeni diasporunun siyasi fealiyyetlerinin vacib merhelelerinden biri de 1970 1980 ci illerde ermeni milletcilerinin terror fealiyyetlerinin maliyyelesdirmekden ve ona beraet qazandirmaqdan ibaret idi Bu terrorcularin meqsedi uydurma ermeni soyqiriminin Turkiye ve dunya birliyi terefinden taninmasina nail olmaq idi Dasnaksutunla six bagli olan iki qrup ASALA ve Ermeni inqilab ordusu turk diplomatlarini qetle yetirir partlayislar toredirdi qet qede teror fealiyyetini guclendirerek onlar kutlevi qetller ve daha miqyasli terror aktlari toredmeye basladilar Sadalanan usullardan savayi ermeniler Vasinqtonda tesir qruplari da yaratmaga nail olurlar Dasnaksutun ozunun ilk lobbist qrupu kimi Ermenistan musteqilliyine destek uzre Amerikan komitesi ni American Committee for the Independence of Armenia ACIA hesab edir bu komite 1918 ci ilde yaradilmisdir 1972 ci ilde diasporanin Dasnaksutuna qarsi cixan nufuzlu uzvleri Amerikanin ermeni assambleyasi ni Armenian Assembly of America AAA tesis edirler Bu meqsedle diasporanin imkanli numayendelerinin maliyyesi de celb edilir Asambleyanin tesiscileri Corc Vasinqton universitetinin ermeni esilli iki profesoru hesab edilir bunlar Stiven Muqar Stephen Mugar ve Hirayir Hovanyandir Hirair Hovnanian Hal hazirda Amerika ermenileri milli komitesi ve Amerikanin ermeni assambleyasi ayri ayriliqda fealiyyet gosterir Ermeni lobbisinin esas meqsedleriQondarma ermeni soyqirimini tanitmaq Ermeni diasporunun siyasi proseslerde istrakini temin etmek ABS Ermenistan elaqelerinin guclendirilmesi Ermenistan ve Dagliq Qarabag separatcilarina destek elde etmek Ermeni diasporasinin maraqlarina uygun olaraq ABS nin xarici siyasetine tesir etmek Teskilati strukturu ve is usullariAEMK Vasinqtondaki menzil gerargahi Amerika ermenileri milli komitesi Amerikan ermeni assambleyasina nisbeten daha cox numayendelik ve ofis sebekesine malikdir Her iki teskilatin menzil gerargahlari Vasinqtonda yerlesir hemcinin onlar Irevanda ve Xankendinde de ofislere malikdirler AEMK ABS nin 25 statinda 45 filiala malik olmaqla yanasi iki reqional ofise malikdir bunlar Qerbde Qlendeyl Kaliforniya ve Serqde Utertaun Massacusets seherlerinde yerlesen ofisleridir Bu teskilatin Fransada Boyuk Britaniyada ve Italiyada da numayendelikleri fealiyyet gosterir bir muddetdir ki AEMK Avropa Birliyi nezdinde numayendeye de malikdir Ermeni assambleyasi menzil qerargahdan savayi Beverli Xillzde Kaliforniya regional ofise malikdir bundan elave Kembricde Ermeni agaci layihesi ile mesgul olan kicik ofis ve Nyu Yorkda BMT ile bagli olan meselelerle mesgul olan ofis fealiyyet gosterir Amerikanin ermeni assambleyasi ozunde uzvu 10000 birlesdirerek uc milyon bes yuz min dollarliq illik budceye malikdir Her iki teskilat muxtelif gencler teskilatlarinin metbu orqanlarin ve institutlarin tesiscisidir AEMK ayliq Zaqafqazye xronoloqiya dergisini derc edir hemcinin Hairenik ve Armenian weekly qazetleri ile yaxin elaqelere malikdir Dasnaksutun heftelik Azbarez dergisinin nesr etdirir Ermeni assambleyasi Massis Weekly Armenian Liberty Snark New Agency ve Armenian News kimi kivlerle yaxin elaqelere malikdir 1982 ci ilde Kembricde Zoryan Institutu Zoryan Institute tesis edilir bu institut Ermenistanin ermeni diasporunun ve qondarma soyqirimin tedqiqi ile mesguldur 1997 ci ilde Ermeni assambleyasi qondarma soyqirimi daha yaxsi tedqiq ve teblig etmek usun Ermeni Milli Institutu nu Armenian National Institute tesis etmisdir Institut Soyqirimin ensiklopediyasi ni hazirlamaqla mesguldur Ermeni assambleyasi ermeni meselesini gundemde tutmaq ucun 4 piar sirketi ile muqavile baglamisdir Ermeni genclerinin birlesdirmek ucun AEMK ve Ermeni assambleyasi 1933 cu ilde yaradilmis Ermeni genclerinin federasiyasi ile six elaqelere malikdirler ve onlari destekleyirler Federasiya olimpiadalar tarix dersleri dil kurslari teskil etmekle mesguldur bundan elave federasiya Hayastan adlanan yay dusergesine malikdir bu dusergeden AEMK nin kecmis rehberi Murad Topalyan terror aktlarinin hazirlanmasi ucun ve terrorculara telim kecilmesi ucun istifade etmisdir Dovlet orqanlarina tesir1995 ci ilde ABS konqressinde ermeni meseleleri uzre iki partiyali konqressmen qrupu yaradilir Armenian Caucus Qrupu demokrat Frenk Pallone ve respublikaci Edvard Porter tesis edir sonradan Porterin yerini Co Nollenberq tutur Bu qrupun fealiyyeti Ermenistanin ve ermeni diasporunun maraqlarini eks etdiren bir sira senedlerin konqressin gundeliyine qetirilmesinden ve qubulu ucun sey qostermekden ibaretdir Qrupun uzvu olan bir cox konqressmen 1992 ci ilde Azerbaycana ABS yardimini qadagan eden Azadliq aktina 907 ci duzelisin lehine ses veren insanlardi Konqressdeki qrupdan elave Demokrat partiyasinda ermeni surasi Armenian American Democratic Leadership Council ve Respublikacilar partiyasinda ermeni surasi Armenian American Republican Council movcuddur ABS qanunvericilik orqanlarinda bir nece guclu lobbist ermeni meselesi ile mesguldur onlardan en mesguru Senatin maliyye meseleleri uzre komitesinin kecmis sedri Robert Douldur Bu adam onillikler boyu ermeni meselelerinin koqnresde ve senatda ozune yer tapmasi ucun calisib 2001 ci ilde AEMK ona seylerine qore mukafata layiq qorub Hemcinin ermeni lobbisteleri xarici siyasetin maliyyelesdirilmesi uzre alt komitenin rehberi senator Mitc Makkonelin oz tereflerine cekilmesi isinde boyuk ugura nail olub 5 il erzinde ABS da yasayan ermeniler Makkonela ve onun temsil etdiyi statda fealiyyet gosteren respublikacilar partiyasinin bolmasina 200 000 dollar vesait bexs edibler bundan elave ermeni diasporu Makkonelin rehberlik etdiyi respublikaci senatorlarin yeniden secilmesi uzre komiteye de kullu miqdarda vesait ayiriblar Sadalanan qruplarin esas meqsedi bunlardir Ermeni soyqiriminin ABS hokumeti terefinden taninmasi Qondarma Dagliq Qarabag respublikasinin taninmasi ve ona yardim gosterilmesi 907 ci duzelisin quvvede saxlanmasi Ermenistana ABS terefinden yardim gosterilmesi Turkiyeye muasir silah satisinin qarsisinin alinmasi Baki Tbilisi Ceyhan layihesine qarsi mubarize Qondarma soyqirimin taninmasiHem Amerika ermenileri milli komitesi hem de Amerika ermeni assambleyasi ermeni soyqiriminin taninmasini ozunun baslica vezifesi oldugunu beyan edir Bundan elave AEMK Turkiyeye qarsi erazi iddialari ireli surur ve turk hokumatinden tezminat teleb edir 1982 ci ilden beri her iki qrup ermeni soyqiriminin taninmasi ve 24 aprelin soyqirim qurbanlarinin anim gunu elan edilmesi ucun mubarize aparir AEMK bu meselede secdiyi is usulu bu ideyanin ABS qanunverici orqanlarinda ireli surmekden elave Amerikanin muxtelif seher ve statlarinda qondarma soyqirimi tanitdirmaq ve yerli qanunverici orqanlarin onu qebul etmesine calismaqdan ibaretdir Bu gune qeder 43 stat qondarma soyqirimi tanimisdir Qondarma soyqirimin taninmasi istiqametinde basqa olkelerde de is aparilir ermeni lobbisi bu yolla ABS a tesir qostermek isteyir Diger olkelerde ermeni lobbisi bu istiqametde ciddi ugurlara nail ola bilib bu olkeler Fransa Italiya Ingiltere Yunanistan Belcika Hollandiya Isvec Livan Rusiya Kipr Kanada ve Argentinadir ermeniler bu istiqametde Avropa birliyinin orqanlari habele BMT ve Avropa parlamentinde muxtelif isler qorurler AEMK Turkiyenin Avropa birliyine uzvluk meselesini bu olkenin qondarma ermeni soyqirimini tanimasi ile baglamaga calisir Israil dovletini ise Turkiye ile emekdasliq etdiyine gore tenqid edir Qondarma soyqirimin taninmasi istiqametinde ermeni assambleyasi da mueyyen isler qorur bele ki konqress uzvleri arasinda apardiqlari isden elave onlar soyqirimin tanitdirilmasi ile mesgul olan Ermeni milli institutunu maliyyelesdirirler 2000 ci ilde Ermeni milli institutu Ermeni soyqirimina ermeni cavabi adli konfrans kecirmisdir bu konfransda bir sira alim ve tarixcilerle yanasi Xolokost memorial muzeyinin nemayendeleri de istrak etmisler Hemcinin assambleya orta mekteblerde ermeni soyqirimi barede kursun salinmasini ve tedris olunmasini teklif edir 2000 ci ilde Ermeni milli institutu Vasinqtonun merkezinde ermeni soyqiriminin muzeyinin insasina baslamisdir Amerikali professor Henri Barki Vasinqton post qazetinde yazdigi meqalede Konqressde ermeni soyqiriminin taninmasi meselesi barede bunlari yazir Bunu destekleyen konqresmenler hec de menevi ve insani prinsipler barede dusunmurler onlar sadece yaxsi teskil olunmus ermeni lobbisini oz terefine cekmek meqsedi gudurler Ermeni soyqiriminin taninmasi layihesini Konqresin spikeri Nensi Pelossi ve Konqresde demokratik coxlugun lideri Steni Hoyer de destekleyir Qarabag munaqisesinde ermeni lobbisiQarabag munaqisesinin alovlanmasindan qabaq bir sira taninnmis ermeni Qarabagin Ermenistana birlesdirilmeli oldugunu ABS da fealiyyet qosteren ermeni metbuatinda bildirirdiler bunlarin sirasinda Zori Balayani ve Sergey Mikoyani Anastas Mikoyanin oglu gostermek olar bu fikri 1980 ci illerde Fransada Abel Aqanbekyan da seslendirmisdir Ermeni lobbisinin seyleri neticesinde ABS ictimaiyyeti yalniz ermenilerin nezer noqtesini eks etdiren melumatlar alirdi Ermeni diasporu ve lobbistleri 1990 ci illerin evvellerinde qerb olkelerinde Azerbaycani tecavuzkar kimi teqdim etmekde ugur qazana bilmisdi bu zaman Azerbaycan informasiya blokadasinda idi ABS Ermenistani 1991 ci ilin dekabrinda Azerbaycani ise 1992 ci ilin fevralinda resmen taniyir Ermeni lobbisinin esas vezifelerinden biri qondarma Dagliq Qarabag respublikasinin taninmasina ve ona yardim gosterilmesine nail olmaqdir 1990 1994 cu iller erzinde Amerikadaki ermeni diasporu Qarabagda qeden isgalci muharibeni maliyyelesdirmek ucun on milyonlarla dollar vesait toplayib Ermenistana yollayir bundan elave Dasnaksutun ve AEMK muharibe ucun muzdlularin ve konullulerin Ermenistana ve Azerbaycanin isgal olunmus erazilerine catdirmaqla habele ermeni ordusu ve silahli birlesmeleri ucun silah ve sursat alinmasi ve reqiona catdirilmasi ile de mesgul olur Ermeni lobbisinin en boyuk nailiyyetlerinden biri Ermenistan ve qondarma Dagliq Qarabaga ABS terefinden maliyye yardiminin edilmesine nail olmalaridir Yardimin qosterildiyi butun iller erzinde Ermenistan hokumeti ve Qarabagdaki separatcilar ABS hokumetinden ust uste yuz milyonlarla dollar vesait alib bele ki tekce 2000 ci ilde ABS Ermenistana 102 4 milyon dollar maliyye yardimi gosterib 907 ci duzelisEsas meqale 907 ci duzelis Ermeni lobbisinin ABS siyasetine tesirinin en bariz subutu 1992 ci ilde Azadliga destek aktina Freedom Support Act 907 ci duzelisin qebul olunmasidir Bu akt kecmis sovet respublikalarina iqtisadi desteyin gosterilmesi ucun qebul olunmusdur lakin ermeni lobbisinin seyleri neticesinde bu akta edilmis 907 ci duzelis Azerbaycana ABS hokumeti terefinden her hansisa yardimin gosterilmesini qadagan edirdi Duzelisin esaslanmasi kimi Azerbaycanin Ermenistani ve Dagliq Qarabagi blokadaya salmasi gosterilir lakin bu senedde Ermenistanin Azerbaycan Respublikasinin bir hissesi olan Naxcivan Muxtar respublikasini blokadaya almasi ve Azerbaycanin Ermenistanla serheddini sonuncunun onun erazisini isgal etdiyi ucun bagladigi faktini ozunde eks etdirmir Diger terefden duzelisde gosterilen blokada sozu ozu ozluyunde yanlisdir cunki Ermenistan Gurcustan ve Iranla serhede ve six iqtisadi elaqelere malikdir burada embarqo termininin istifadesi daha meqsedeuygun olardi Duzelis qebul olunan zaman Azerbaycanin movqeyi oyrenilmemisdir bu zaman Azerbaycanin ABS da sefirliyi de movcud deyildi Tomas de Vaal bu duzelisi xarici siyasetin en anormal terefi oldugunu hesab edir bu duzelis Amerika hokumetinin Azerbaycanla emekdasligini mehdudlasdirmaqla yanasi ABS nin Minsk qrupunun hemsedrlerinden biri kimi cox cetin veziyyete salirdi 1998 ci ilde Numayendeler Palatasinin rehberine yazdigi mektubda Madlen Olbrayt bu barede bele yazirdi 907 ci duzelis ABS in milli maraqlarina ziyan vurur ABS in Qarabag munaqisesinin nizamlanmasi istiqametinde seylerine ve neytralligina zerbe vurur Azerbaycanda kecirilen iqtisadi ve huquqi islahatlara yardim meselesinde habele Serq Qerb enerji neqliyyat dehlizinin yaradilmasi istiqametinde ABS in seylerine maneedir Hemcinin baxAmerika Ermenileri Milli Komitesi Ermeni Soyqirimi iddiasi Ermeni terrorizmiIstinadlarArmenian Lobby The Formation of the Armenian Lobby in the United States and Lobby Activities The Success of Armenian Ethnic Lobbies in the United States Dollary dlya Armenii SShA i karabahskij konflikt Pelosi kinula armyan olu kecid