Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| 1848-1849-cu illər inqilabları |
|---|
| Fransa |
| Avstriya imperiyası: |
| Avstriya |
| Macarıstan |
| Lombardiya və Venesiya |
| Almaniya |
| İtaliya dövlətləri: |
| Toskana |
| Pyemont |
1848–1849-cu illər İtaliya inqilabı — Avstriya imperiyasına qarşı çevrilmiş burju-demokratik inqilab, 1848-ci il üsyanlarından biri.
İnqilab ərəfəsində ictimai-siyasi vəziyyət
XIX əsrin birinci yarısında İtaliya hələ də parçalanmış halda idi. İtaliya torpaqlarının bir hissəsi Avstriya imperiyasının, bir hissəsi isə Burbonların hakimiyyəti altında idi.
Papa XVI Qriqorinin ölümündən sonra yeni papa olmağa əsas 2 namizəd var idi. Bunlardan biri italiyalı digəri isə avstriyalı idi. Sonda Romadakı Fransa səfiri olan Rossinin fəal diplomatik səyləri nəticəsində , gözlənilənin əksinə olaraq İtaliyalı nümayəndə qalib gəldi. Əsl adı (Covanni Mariya Mastai-Ferretti olan Kardinal IX Piy (Papa Pius) adı ilə Roma Papası oldu. Bu İtalyanlarda böyük sevincə səbəb oldu. IX Piy hakimiyyətə gələn kimi islahatlara başladı. İsveçrə qvardiyası buraxıldı, siyası məhbuslara amnitsiya verildi, 1847-ci ilin martında senzura yumşaldıldı, liberal fikirləriylə fərqlənən kardinal Kutsini dövlət katibi təyin etdi, Romanın idarə olunması üçün senat yaradıldı, ilk dəfə dövlət şurası və nazirlər şurası yaradıldı. İyunun 5 –də italyanlardan ibarət mülki qvardiya yaradıldı. Bütün bunlar İtaliyaya böyük sürətlə yayıldı. İtalyanların əksəri Papanın islahatlarının öz dövlətlərində də keçirilməsini tələb edirdilər. Papanın islahatları və vətənpərvərliyi italyanlarda vahid İtaliya üçün onun ətrafında birləşmək düşüncələrini gücləndirdi. Əhalinin ilk çıxışları Sardiniya krallığında başladı. Əhalinin təzyiqləri nəticəsində, kral islahatlar keçirdi-Milli qvardiya yaradıldı, senzura yumşaldıldı, Dövlət Şurası yenidən təşkil olundu.
İnqilabın başlanması
İlk silahlı çıxışlar isə başladı.1848-ci ilin yanvar ayının əvvəllərindən təbliğata başlayan inqilabçılar , elan olunduğu kimi yanvar ayının 12-də Palermoda silahlı üsyana başladılar. Üsyan qalib gəldi , üsyan dalğası Siciliyaya da yaıldı , burada da qələbə qazanan üsyançılar Müvəqqəti Hökumət yaradirlar.1848-ci ilin mart ayında Sardiniya krallığında çıxışlar yenidən başladı , kral Karl Albert konstitutsiya verməyə məcbur oldu. Bunun ardınca digər İtaliya dövlətləri də konstitutsiya verməyə məcbur oldular. Danışdiğımız İtaliya dövlətlərindən fərqlı olaraq Lombardiya və Venesiya əyalətləri Avstriya imperiyasının hakimiyyəti altında idi. Burada almanlar əleyhinə 1848-ci ilin yanvarayından çıxışlar başladı. Avstriya əleyhinə siqaret qadağan edildi. Çünki tütün ticarətinə Avstriyalılar nəzarət edirdi. Bu çıxışların nəticəsi olaraq, Venesiyada 1848-ci ilin mart ayının 18-l Venesiya respublika elan olundu. Tarixə bu respublika Müqəddəs Marko meydanında elan olunduğu üçün Müqəddəs Mak Respublikası kimi düşmüşdür. Respublikanın rəhbəri Malin oldu. Milan üsyanı nəticəsində Avstriya qoşunları bir qala istisna olunmaqla Lombardiyadan tamamilə çıxarıldı.
Bütün İtaliya bu hadisələri həyəcanla izləyirdi , İtalyanların əsəs ümidi Sardinya kralı Karl Albertə idi , çünki ən güclü İtaliya dövləti onun dövləti idi , həmçinin də 1847-ci ildə keçirilən İtaliya Kənd Təsərrüfatı Cəmiyyətinin konfrasına yazdıgı məktubda bildirmişdi ki , Tanrı ona qismət etsə , o İtalıyanın birliyi uğrunda vuruşmağa hazırdır. Necə ki , Şeyx Şamil bunu Rusiyaya qarşı etmişdi. İndi bütün İtaliya ondan sözünün üstündə durmağı gözləyirdi. Lombardiya və Venesiyada olan hadisələr onu 1848-ci ilin 23 martında Avstriyaya müharibə elan etməyə vadar etdi. Ona Papalıdan və Neopoldan kömək üçün qoşun göndərildi, lakin Karl Albert bu qoşunları qəbul etmədi. Könüllü dəstələr isə geri dönməyə razı olmadılar. İlk döyüşlər Sardinya qoşunları üçün uğurlu oldu, lakin 1848-ci ilin iyul ayının 24-də Kustoza döyüşündə ağır məğlubiyyətə uğradılar. Bunun ardınca Karl Albert 1848-ci ilin avqust ayında Avstriya ilə Salasko sülhünü imzaladı. Sülhə görə müharibədən əvvəlki vəziyyət bərpa edildi.
Respublikaların yaranması
1848-ci ilin avqust ayında Toskanada çıxışlar daha da radikallaşır.Toskana hersoqu məşhur İtaliya liberalları olan Montanelli və Qvaresenin iştirakı ilə liberallardan ibarət hökumət yaradır. Yeni hökumət İtalyanın birləşməsini müzakiə etmək üçün İtaliya dövlətlərini Bolonyaya dəvət edir. Papa bunu müdafiə edir. 1848-ci ildə Papalığın hökumət başçısı Rossinin müəmmalı qətlindən sona Roma əhalısı yenidən ayağa qalxır. Sonda Papa Romadan qaçmağa məcbur olur. Bundan sonra Cüzeppe Haribaldi və Cüzeppe Madzini Romaya gəlirlər.1849-cu ilin yanvar-fevral aylarında Müəssislər Məclisi çağırılır. Cüzeppe Haribaldinin səyləri nəticəsində Roma fevral ayının 8-də respublika elan olunur. Bu zaman Toskanada yenidən qalxan çıxışlar nəticəsində , Toskanada respullika elan olunur. Toskanada Madzini və Arminiyinin başçılığı ilə Triumbunat yaradılır. Triumbunatın tədbirləri :
- Kilsənin əmlakı müsadirə edilir və satışa qoyulur
- Mayorat ləğv edilir
- Dən üyüdülməsi üçün ödənilən vergi ləgv olunur
- Gömrük rüsumları azaldılır
- Sənaye və ticarət burjuaziyasına maliyyə güzəştləri edilir
- Varlı əhali üzərinə progressiz vergilər qoyulur
Bununla da inqilab gedişində İtaliyada 3 respublika yaradılır. Hər 3 respublika birləşmək haqqında qərar qəbul edir, lakin Papa kömək üçün Fransa , İspaniya və Avstriyaya müraciət edir.
İnqilabın yatırılması
Karl Albert bu zaman Avstriya ilə barışığı pozur və 1849-cu ilin mart ayının 20-də müharibə elan edir , lakin elə mart ayının 25-də Albert Chrzanowskinin başçılıq etdiyi Sardinya qoşunları Navaro döyüşündə ağır məğlubiyyətə düçar olur. Avqustda imzalanmış müqaviləyə görə Karl Albert taxtdan oğlu Emanuelin xeyrinə əl çəkir , müharibədən əvvəlki vəziyyət bərpa olunur , həmçinin Sardinya 65 milyon frank təzminat verir. 1849-cu ilin may ayında Toskanada inqilab yatırılır. Yalnız Roma və Venesiya qalır. Papanın çağırışı ilə Fransa qoşunları 1849-cu ilin may ayında Charles Oudinotın başçılığı ilə Romaya gəlir. Romanın müdafıəsinə Cüzeppe Haribaldı başçılıq edirdi. Madzını və Haribaldı arasında olan fikir ayrılıqları sonra Romanın müdafiəsi üçün böyük qoşunun yaradılmasına məne olur. İyul ayının 2-də Roma konstittusiyası qəbul olunur , lakin bu kağız üzərində qalır , çünki iyul ayının 3-də Roma Fransızlara təslim olur , Papa yenidən Romaya qayıdır. Respublika ləğv edilir. Avstriya qoşunları isə Venesiyanı mühasirəyə alır. Şəhərin müdafiasinə Danieli Manin və Guglielmo Pepe başçılıq edirdi. Şəhər avqust ayının 24-də təslim olur. Bununlada İtaliya inqilabı yatırılır. İtaliyanın birləşdirilməsi uğrunda aparılmış iki müharibə uğursuzluqla nəticələnir. Demək olar ki , bütün İtaliya dövlətlərində qəbul edilmiş konstitutsiya sonda yalnız Sardinyada (Sardinya-Piemont krallığı) qüvvə də qalır.
Ədəbiyyat
- Rapport, Michael. 1848: Year of Revolution (2010) səh. 79–93
İstinadlar
- Denis Mack. Mazzini (1996)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
1848 1849 cu iller inqilablariFransaAvstriya imperiyasi Avstriya Macaristan Lombardiya ve VenesiyaAlmaniya Italiya dovletleri Toskana Pyemont 1848 1849 cu iller Italiya inqilabi Avstriya imperiyasina qarsi cevrilmis burju demokratik inqilab 1848 ci il usyanlarindan biri Inqilab erefesinde ictimai siyasi veziyyetXIX esrin birinci yarisinda Italiya hele de parcalanmis halda idi Italiya torpaqlarinin bir hissesi Avstriya imperiyasinin bir hissesi ise Burbonlarin hakimiyyeti altinda idi Papa XVI Qriqorinin olumunden sonra yeni papa olmaga esas 2 namized var idi Bunlardan biri italiyali digeri ise avstriyali idi Sonda Romadaki Fransa sefiri olan Rossinin feal diplomatik seyleri neticesinde gozlenilenin eksine olaraq Italiyali numayende qalib geldi Esl adi Covanni Mariya Mastai Ferretti olan Kardinal IX Piy Papa Pius adi ile Roma Papasi oldu Bu Italyanlarda boyuk sevince sebeb oldu IX Piy hakimiyyete gelen kimi islahatlara basladi Isvecre qvardiyasi buraxildi siyasi mehbuslara amnitsiya verildi 1847 ci ilin martinda senzura yumsaldildi liberal fikirleriyle ferqlenen kardinal Kutsini dovlet katibi teyin etdi Romanin idare olunmasi ucun senat yaradildi ilk defe dovlet surasi ve nazirler surasi yaradildi Iyunun 5 de italyanlardan ibaret mulki qvardiya yaradildi Butun bunlar Italiyaya boyuk suretle yayildi Italyanlarin ekseri Papanin islahatlarinin oz dovletlerinde de kecirilmesini teleb edirdiler Papanin islahatlari ve vetenperverliyi italyanlarda vahid Italiya ucun onun etrafinda birlesmek dusuncelerini guclendirdi Ehalinin ilk cixislari Sardiniya kralliginda basladi Ehalinin tezyiqleri neticesinde kral islahatlar kecirdi Milli qvardiya yaradildi senzura yumsaldildi Dovlet Surasi yeniden teskil olundu Inqilabin baslanmasiIlk silahli cixislar ise basladi 1848 ci ilin yanvar ayinin evvellerinden tebligata baslayan inqilabcilar elan olundugu kimi yanvar ayinin 12 de Palermoda silahli usyana basladilar Usyan qalib geldi usyan dalgasi Siciliyaya da yaildi burada da qelebe qazanan usyancilar Muveqqeti Hokumet yaradirlar 1848 ci ilin mart ayinda Sardiniya kralliginda cixislar yeniden basladi kral Karl Albert konstitutsiya vermeye mecbur oldu Bunun ardinca diger Italiya dovletleri de konstitutsiya vermeye mecbur oldular Danisdigimiz Italiya dovletlerinden ferqli olaraq Lombardiya ve Venesiya eyaletleri Avstriya imperiyasinin hakimiyyeti altinda idi Burada almanlar eleyhine 1848 ci ilin yanvarayindan cixislar basladi Avstriya eleyhine siqaret qadagan edildi Cunki tutun ticaretine Avstriyalilar nezaret edirdi Bu cixislarin neticesi olaraq Venesiyada 1848 ci ilin mart ayinin 18 l Venesiya respublika elan olundu Tarixe bu respublika Muqeddes Marko meydaninda elan olundugu ucun Muqeddes Mak Respublikasi kimi dusmusdur Respublikanin rehberi Malin oldu Milan usyani neticesinde Avstriya qosunlari bir qala istisna olunmaqla Lombardiyadan tamamile cixarildi I Italiya Istiqlaliyyet muharibesiButun Italiya bu hadiseleri heyecanla izleyirdi Italyanlarin eses umidi Sardinya krali Karl Alberte idi cunki en guclu Italiya dovleti onun dovleti idi hemcinin de 1847 ci ilde kecirilen Italiya Kend Teserrufati Cemiyyetinin konfrasina yazdigi mektubda bildirmisdi ki Tanri ona qismet etse o Italiyanin birliyi ugrunda vurusmaga hazirdir Nece ki Seyx Samil bunu Rusiyaya qarsi etmisdi Indi butun Italiya ondan sozunun ustunde durmagi gozleyirdi Lombardiya ve Venesiyada olan hadiseler onu 1848 ci ilin 23 martinda Avstriyaya muharibe elan etmeye vadar etdi Ona Papalidan ve Neopoldan komek ucun qosun gonderildi lakin Karl Albert bu qosunlari qebul etmedi Konullu desteler ise geri donmeye razi olmadilar Ilk doyusler Sardinya qosunlari ucun ugurlu oldu lakin 1848 ci ilin iyul ayinin 24 de Kustoza doyusunde agir meglubiyyete ugradilar Bunun ardinca Karl Albert 1848 ci ilin avqust ayinda Avstriya ile Salasko sulhunu imzaladi Sulhe gore muharibeden evvelki veziyyet berpa edildi Respublikalarin yaranmasi1848 ci ilin avqust ayinda Toskanada cixislar daha da radikallasir Toskana hersoqu meshur Italiya liberallari olan Montanelli ve Qvaresenin istiraki ile liberallardan ibaret hokumet yaradir Yeni hokumet Italyanin birlesmesini muzakie etmek ucun Italiya dovletlerini Bolonyaya devet edir Papa bunu mudafie edir 1848 ci ilde Papaligin hokumet bascisi Rossinin muemmali qetlinden sona Roma ehalisi yeniden ayaga qalxir Sonda Papa Romadan qacmaga mecbur olur Bundan sonra Cuzeppe Haribaldi ve Cuzeppe Madzini Romaya gelirler 1849 cu ilin yanvar fevral aylarinda Muessisler Meclisi cagirilir Cuzeppe Haribaldinin seyleri neticesinde Roma fevral ayinin 8 de respublika elan olunur Bu zaman Toskanada yeniden qalxan cixislar neticesinde Toskanada respullika elan olunur Toskanada Madzini ve Arminiyinin basciligi ile Triumbunat yaradilir Triumbunatin tedbirleri Kilsenin emlaki musadire edilir ve satisa qoyulur Mayorat legv edilir Den uyudulmesi ucun odenilen vergi legv olunur Gomruk rusumlari azaldilir Senaye ve ticaret burjuaziyasina maliyye guzestleri edilir Varli ehali uzerine progressiz vergiler qoyulur Bununla da inqilab gedisinde Italiyada 3 respublika yaradilir Her 3 respublika birlesmek haqqinda qerar qebul edir lakin Papa komek ucun Fransa Ispaniya ve Avstriyaya muraciet edir Venesiyalilar Avstriyaya qarsi mudafie olunarkenInqilabin yatirilmasiKarl Albert bu zaman Avstriya ile barisigi pozur ve 1849 cu ilin mart ayinin 20 de muharibe elan edir lakin ele mart ayinin 25 de Albert Chrzanowskinin basciliq etdiyi Sardinya qosunlari Navaro doyusunde agir meglubiyyete ducar olur Avqustda imzalanmis muqavileye gore Karl Albert taxtdan oglu Emanuelin xeyrine el cekir muharibeden evvelki veziyyet berpa olunur hemcinin Sardinya 65 milyon frank tezminat verir 1849 cu ilin may ayinda Toskanada inqilab yatirilir Yalniz Roma ve Venesiya qalir Papanin cagirisi ile Fransa qosunlari 1849 cu ilin may ayinda Charles Oudinotin basciligi ile Romaya gelir Romanin mudafiesine Cuzeppe Haribaldi basciliq edirdi Madzini ve Haribaldi arasinda olan fikir ayriliqlari sonra Romanin mudafiesi ucun boyuk qosunun yaradilmasina mene olur Iyul ayinin 2 de Roma konstittusiyasi qebul olunur lakin bu kagiz uzerinde qalir cunki iyul ayinin 3 de Roma Fransizlara teslim olur Papa yeniden Romaya qayidir Respublika legv edilir Avstriya qosunlari ise Venesiyani muhasireye alir Seherin mudafiasine Danieli Manin ve Guglielmo Pepe basciliq edirdi Seher avqust ayinin 24 de teslim olur Bununlada Italiya inqilabi yatirilir Italiyanin birlesdirilmesi ugrunda aparilmis iki muharibe ugursuzluqla neticelenir Demek olar ki butun Italiya dovletlerinde qebul edilmis konstitutsiya sonda yalniz Sardinyada Sardinya Piemont kralligi quvve de qalir EdebiyyatRapport Michael 1848 Year of Revolution 2010 seh 79 93IstinadlarDenis Mack Mazzini 1996