Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Əbu Cəfər Məhəmməd ibn Cərir ət-Təbəri (ərəb. أبو جعفر محمد بن جرير بن يزيد الطبري) — orta əsr müsəlman alimi, tarixçi, səyyah. Əsərlərini ərəbcə yazmışdır.
| Məhəmməd | |
|---|---|
| Əbu Cəfər Məhəmməd ibn Cərir ibn Yezid ibn Kəsir ibn Qalib Təbəri | |
 | |
| Digər adı | Təbəri |
| Doğum tarixi | ən tezi 838[…] |
| Doğum yeri | Amul, Təbəristan, Xəzər xaqanlığı |
| Vəfat tarixi | 923[…] |
| Vəfat yeri | Bağdad, İraq, Abbasilər Xilafəti |
| Uşağı | oğlan: Cəfər ibn Məhəmməd |
| Atası | Cərir ibn Yezid |
| Milliyyəti | ərəb |
| Fəaliyyəti | Tarixçi |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Əbu Cəfər Məhəmməd ibn Cərir ibn Yezid ibn Kəsir ibn Ğalib Təbəri Təbəristanın Amul şəhərində doğulmuşdu, ulu babaları iranlı idi. 7 yaşında ikən Quranı əzbərləmiş Təbəri müqəddimat təhsilini öz şəhərində alır, sonra Rey şəhərinə gedib, biliyini təkmilləşdirir. O, Bəsrə və Kufə şəhərlərində, habelə, Misir və Şamda hədis ustadları ilə görüşür, sonra Bağdadda məskunlaşır. Təbəri tarix və təfsir elmlərində misilsiz bacarıq sahibi idi. O, hədis elmini mükəmməl bildiyindən, öz əsərlərində hədislərin analizinə də yer ayırır, hər hansı məsələ barədə irəli sürülən nəzəriyyələr içindən ən düzgün saydığı variantı əsaslandırmağa çalışırdı. Təbəri fiqh sahəsində də yeniliklər etmiş və atasının adı ilə adlandırdığı "cəririyyə" məzhəbinin əsaslarını işləyib-hazırlamışdı. Lakin cəririyyə məzhəbi digər fiqh məktəblərinin rəqabəti qarşısında davam gətirməyib, qısa müddət ərzində unuduldu.
"Təbəri tarixi" adı ilə məşhur olan kitabın bütöv adı "Tarix-ür-rüsüli vəl-müluk"dur (Peyğəmbərlərin və hökmdarların tarixi). Yəqubinin tarixindən və Məsudinin "Müruc-üz-zəhəb"indən fərqli olaraq, Təbəri tarixi həcmcə daha genişdir. Müəllif kitabın əvvəlində keçmiş peyğəmbərlərin həyatı və İran şahlarının tarixi barədə məlumat verir. Daha sonra Həzrət Mühəmməd Peyğəmbərin (s) ulu əcdadları barədə qiymətli məlumatlarla rastlaşırıq. Peyğəmbərin özünün həyatı kitabda kifayət qədər ətraflı şəkildə, bütün incəlikləri ilə təsvir edilib.
Ümumi tarix janrında qələmə alınmış bu üç kitab – Yəqubi tarixi, Təbəri tarixi və "Müruc-üz-zəhəb" həm fərqli, həm də oxşar cəhətlərə malikdir. Onların oxşar cəhətlərindən biri əhatə etdikləri mövzulardadır. Kitabların hər üçü xilqətin əvvəlindən müəllifin zəmanəsinə qədər baş verənləri əhatə edir. Bununla belə, Yəqubinin və Məsudinin sair ümmətlər barədə verdikləri məlumatlar Təbərininkindən daha artıq və rəngarəngdir. Belə ki, ilk iki müəllif qədim Babil, Hindistan, Çin, İran, Yunanıstan və Roma torpaqlarının tarixi barədə (qısaca da olsa) məlumat verdikləri halda, Təbəri yalnız Bəni-İsrail peyğəmbərlərinin və İran şahlarının xəbərləri ilə kifayətlənir. Yəqubi və Məsudinin tarixləri coğrafi biliklər baxımından da böyük əhəmiyyətə malikdir. Onlar hər ölkənin və xalqın tarixini yazmaqla yanaşı, o yerlərin coğrafi şəraiti barədə də qənaətbəxş məlumatlar verməyə çalışırlar. Məsələyə bu baxımdan yanaşdıqda, Təbəri tarixi, coğrafi biliklərdən uzaq sırf salnamə xarakteri daşıyır. Məsudi və Yəqubi ictimai-siyasi proseslər, millətlərin adət-ənənələri, məişəti və s. barədə informasiya sarıdan da Təbərini üstələyirlər. Təbəri öz tarixini qələmə alarkən, əsas etibarilə özündən əvvəlki tarixçilərin əsərlərinə və ayrı-ayrı şəxslərdən eşitdiyi şifahi rəvayətlərə əsaslanır, hadisələri hədis şəklində, hətta sənəd zəncirini göstərmək şərti ilə xatırladır. Onun şəxsi müşahidə və təəssüratları az gözə çarpır. Bu da Təbərinin qeyri-müsəlman məmləkətlərinə səfər etməməsindən irəli gəlir. Yəqubi və Məsudi isə nəinki müsəlman ölkələrini, hətta Hindistan, Çin, Afrika torpaqlarını da gəzib-dolaşmış və öz əsərləri üçün şəxsi müşahidəyə əsaslanan orijinal informasiyalar toplamışdılar. Buna görə də, onların əsərləri quru salnaməçilik ənənələrindən uzaqdır.
Hər üç müəllif xilafət tarixini xəlifələrin hakimiyyət ardıcıllığı üzrə işıqlandırmışlar. Bir xəlifənin hakimiyyət dövründə baş vermiş hadisələr təsvir edildikdən sonra növbəti xəlifədən söhbət açılır. Bu zaman Təbəri daha da xırdalığa vararaq, hadisələri həm də baş verdikləri illər üzrə qruplaşdırır. Yəni onun kitabının müsəlman xilafəti barədəki bölümü başdan-başa "filanıncı ilin hadisələri" başlıqlarından ibarətdir. Yəqin ki, bunun səbəbi Təbəri tarixinin digər salnamələrdən həcmcə daha böyük olmasıdır. Əgər müəllif hadisələri illər üzrə bölüşdürməsəydi, konkret olaraq bu və ya digər olay barədə informasiyanı kitabdan tapmaq çox çətin olardı.
Fəaliyyəti
O, öz müstəqil rəyini (ərəb. اجتهاد ijtihād) bildirməkdə tərəddüd etmirdi. Öz qiymətləndirməni mənbələrindən hansıları dəqiq olduğlarını keşf etməktən başlayırdı. Bu o demək deyil ki, o, özünü yenilikçi kimi sayırdı. Əksinə, dini yeniliklərinə qarşı idi. Əl Təbəri haqqında bir əhvalatda deyilir ki, o ölməyinə yaxın olanda ibn Kamil ona məsləhət veridi ki, bütün düşmanlarını bağışlasın. Əl Təbəri cavab verib ki, ona yenilikçi deyən adamdan başqa bütün düşmanlarını bağışlayacaq. Əl Təbərinin yanaşması əsasən barışdırıcı və mülayim idi və konfliktlərdə rəylərin arasında harmonik razılaşmanı axtarırdı.
Əvvəlcə o, özünü fiqh intizamında Şafi kimi müəyyənləşdirirdi və Şafilər onun özünü belə saymağına görə şad idilər. Sonra isə o, öz məktəbini yaratdı. Ona baxmıyaraq ki, əl Təbəti Bağdada cavanlığda ibn Hənbəldən öyrəməyə üçün gəlib, o, Hənbəlilərin tərəfindən nifrətə qərq olub. Əl Təbırinin məzhəbi əsasən onun atasının adı və ondan sonra gedən Cariri adı ilə adlanır. Lakin, onun məzhəbi o vaxtın acı rəqabət atmosferdə dözə bilmədi.
Onun geniş biblioqrfiyadan ən tanınan iki əsərlər bunlardılar:
- Peyğəmbərlərin və hökmdarların tarixi (ərəb. تاريخ الرسل والملوك və ya Tarikh al-Rusul wa al-Muluk or Tarikh al-Tabari)
Bu kitabda Quranın nazil olmasından bəri 915 ilinə dək universal tarix izah olunur.
- Quran üzrə şərh
Təbəri bu əsərini 7 il ərzində (283-290) yazmış.
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- ṬABARĪ AL- // Encyclopædia Universalis (fr.). Encyclopædia Britannica.
- Abu Djaafar Muhammad bin Djarịr at- Tabari // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- Waines D. al-Tabari // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Gaston Wiet, etc, "The Great Medieval Civilizations: cultural and scientific development. Volume 3. The great medieval civilizations. Part 1", Published by Allen and Unwin, 1975. pg 722:In the meantime another author, Tabari, Persian by origin, had been unobtrusively at work on two monumental pieces of writing, a commentary on the Koran ..
- Rosenthal, Franz. The History of al-Ţabarī: Volume 1. State University of New York Press. 1989. səh. p. 55.
- Rosenthal, Franz. The History of al-Ţabarī: Volume 1. State University of New York Press. 1989. səh. p. 61.
- Rosenthal, Franz. The History of al-Ţabarī: Volume 1. State University of New York Press. 1989. səh. p. 56.
- Rosenthal, Franz. The History of al-Ţabarī: Volume 1. State University of New York Press. 1989. səh. p. 63.
- Rosenthal, Franz. The History of al-Ţabarī: Volume 1. State University of New York Press. 1989. səh. p. 64.
- Rosenthal, Franz. The History of al-Ţabarī: Volume 1. State University of New York Press. 1989. səh. p. 66.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Ebu Cefer Mehemmed ibn Cerir et Teberi ereb أبو جعفر محمد بن جرير بن يزيد الطبري orta esr muselman alimi tarixci seyyah Eserlerini erebce yazmisdir MehemmedEbu Cefer Mehemmed ibn Cerir ibn Yezid ibn Kesir ibn Qalib TeberiDiger adi TeberiDogum tarixi en tezi 838 Dogum yeri Amul Teberistan Xezer xaqanligiVefat tarixi 923 Vefat yeri Bagdad Iraq Abbasiler XilafetiUsagi oglan Cefer ibn MehemmedAtasi Cerir ibn YezidMilliyyeti erebFealiyyeti Tarixci Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiEbu Cefer Mehemmed ibn Cerir ibn Yezid ibn Kesir ibn Galib Teberi Teberistanin Amul seherinde dogulmusdu ulu babalari iranli idi 7 yasinda iken Qurani ezberlemis Teberi muqeddimat tehsilini oz seherinde alir sonra Rey seherine gedib biliyini tekmillesdirir O Besre ve Kufe seherlerinde habele Misir ve Samda hedis ustadlari ile gorusur sonra Bagdadda meskunlasir Teberi tarix ve tefsir elmlerinde misilsiz bacariq sahibi idi O hedis elmini mukemmel bildiyinden oz eserlerinde hedislerin analizine de yer ayirir her hansi mesele barede ireli surulen nezeriyyeler icinden en duzgun saydigi varianti esaslandirmaga calisirdi Teberi fiqh sahesinde de yenilikler etmis ve atasinin adi ile adlandirdigi ceririyye mezhebinin esaslarini isleyib hazirlamisdi Lakin ceririyye mezhebi diger fiqh mekteblerinin reqabeti qarsisinda davam getirmeyib qisa muddet erzinde unuduldu Teberi tarixi adi ile meshur olan kitabin butov adi Tarix ur rusuli vel muluk dur Peygemberlerin ve hokmdarlarin tarixi Yequbinin tarixinden ve Mesudinin Muruc uz zeheb inden ferqli olaraq Teberi tarixi hecmce daha genisdir Muellif kitabin evvelinde kecmis peygemberlerin heyati ve Iran sahlarinin tarixi barede melumat verir Daha sonra Hezret Muhemmed Peygemberin s ulu ecdadlari barede qiymetli melumatlarla rastlasiriq Peygemberin ozunun heyati kitabda kifayet qeder etrafli sekilde butun incelikleri ile tesvir edilib Umumi tarix janrinda qeleme alinmis bu uc kitab Yequbi tarixi Teberi tarixi ve Muruc uz zeheb hem ferqli hem de oxsar cehetlere malikdir Onlarin oxsar cehetlerinden biri ehate etdikleri movzulardadir Kitablarin her ucu xilqetin evvelinden muellifin zemanesine qeder bas verenleri ehate edir Bununla bele Yequbinin ve Mesudinin sair ummetler barede verdikleri melumatlar Teberininkinden daha artiq ve rengarengdir Bele ki ilk iki muellif qedim Babil Hindistan Cin Iran Yunanistan ve Roma torpaqlarinin tarixi barede qisaca da olsa melumat verdikleri halda Teberi yalniz Beni Israil peygemberlerinin ve Iran sahlarinin xeberleri ile kifayetlenir Yequbi ve Mesudinin tarixleri cografi bilikler baximindan da boyuk ehemiyyete malikdir Onlar her olkenin ve xalqin tarixini yazmaqla yanasi o yerlerin cografi seraiti barede de qenaetbexs melumatlar vermeye calisirlar Meseleye bu baximdan yanasdiqda Teberi tarixi cografi biliklerden uzaq sirf salname xarakteri dasiyir Mesudi ve Yequbi ictimai siyasi prosesler milletlerin adet eneneleri meiseti ve s barede informasiya saridan da Teberini usteleyirler Teberi oz tarixini qeleme alarken esas etibarile ozunden evvelki tarixcilerin eserlerine ve ayri ayri sexslerden esitdiyi sifahi revayetlere esaslanir hadiseleri hedis seklinde hetta sened zencirini gostermek serti ile xatirladir Onun sexsi musahide ve teessuratlari az goze carpir Bu da Teberinin qeyri muselman memleketlerine sefer etmemesinden ireli gelir Yequbi ve Mesudi ise neinki muselman olkelerini hetta Hindistan Cin Afrika torpaqlarini da gezib dolasmis ve oz eserleri ucun sexsi musahideye esaslanan orijinal informasiyalar toplamisdilar Buna gore de onlarin eserleri quru salnamecilik enenelerinden uzaqdir Her uc muellif xilafet tarixini xelifelerin hakimiyyet ardicilligi uzre isiqlandirmislar Bir xelifenin hakimiyyet dovrunde bas vermis hadiseler tesvir edildikden sonra novbeti xelifeden sohbet acilir Bu zaman Teberi daha da xirdaliga vararaq hadiseleri hem de bas verdikleri iller uzre qruplasdirir Yeni onun kitabinin muselman xilafeti baredeki bolumu basdan basa filaninci ilin hadiseleri basliqlarindan ibaretdir Yeqin ki bunun sebebi Teberi tarixinin diger salnamelerden hecmce daha boyuk olmasidir Eger muellif hadiseleri iller uzre bolusdurmeseydi konkret olaraq bu ve ya diger olay barede informasiyani kitabdan tapmaq cox cetin olardi FealiyyetiO oz musteqil reyini ereb اجتهاد ijtihad bildirmekde tereddud etmirdi Oz qiymetlendirmeni menbelerinden hansilari deqiq olduglarini kesf etmekten baslayirdi Bu o demek deyil ki o ozunu yenilikci kimi sayirdi Eksine dini yeniliklerine qarsi idi El Teberi haqqinda bir ehvalatda deyilir ki o olmeyine yaxin olanda ibn Kamil ona meslehet veridi ki butun dusmanlarini bagislasin El Teberi cavab verib ki ona yenilikci deyen adamdan basqa butun dusmanlarini bagislayacaq El Teberinin yanasmasi esasen barisdirici ve mulayim idi ve konfliktlerde reylerin arasinda harmonik razilasmani axtarirdi Evvelce o ozunu fiqh intizaminda Safi kimi mueyyenlesdirirdi ve Safiler onun ozunu bele saymagina gore sad idiler Sonra ise o oz mektebini yaratdi Ona baxmiyaraq ki el Tebeti Bagdada cavanligda ibn Henbelden oyremeye ucun gelib o Henbelilerin terefinden nifrete qerq olub El Tebirinin mezhebi esasen onun atasinin adi ve ondan sonra geden Cariri adi ile adlanir Lakin onun mezhebi o vaxtin aci reqabet atmosferde doze bilmedi Onun genis biblioqrfiyadan en taninan iki eserler bunlardilar Peygemberlerin ve hokmdarlarin tarixi ereb تاريخ الرسل والملوك ve ya Tarikh al Rusul wa al Muluk or Tarikh al Tabari Bu kitabda Quranin nazil olmasindan beri 915 iline dek universal tarix izah olunur Quran uzre serh Teberi bu eserini 7 il erzinde 283 290 yazmis IstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir ṬABARi AL Encyclopaedia Universalis fr Encyclopaedia Britannica Abu Djaafar Muhammad bin Djarịr at Tabari Brockhauz Ensiklopediyasi alm Waines D al Tabari Encyclopaedia Britannica ing Gaston Wiet etc The Great Medieval Civilizations cultural and scientific development Volume 3 The great medieval civilizations Part 1 Published by Allen and Unwin 1975 pg 722 In the meantime another author Tabari Persian by origin had been unobtrusively at work on two monumental pieces of writing a commentary on the Koran Rosenthal Franz The History of al Ţabari Volume 1 State University of New York Press 1989 seh p 55 Rosenthal Franz The History of al Ţabari Volume 1 State University of New York Press 1989 seh p 61 Rosenthal Franz The History of al Ţabari Volume 1 State University of New York Press 1989 seh p 56 Rosenthal Franz The History of al Ţabari Volume 1 State University of New York Press 1989 seh p 63 Rosenthal Franz The History of al Ţabari Volume 1 State University of New York Press 1989 seh p 64 Rosenthal Franz The History of al Ţabari Volume 1 State University of New York Press 1989 seh p 66 Xarici kecidler