Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əhmədi Təbrizi (Təbriz – XIV əsr, Təbriz) — XV əsr Azərbaycan şairi. Əhmədi Təbrizi XV əsr Ağqoyunlu dövrünün şairlərindəndir.
| Əhmədi Təbrizi | |
|---|---|
| Doğum yeri | Təbriz |
| Vəfat tarixi | XV əsr |
| Vəfat yeri | Təbriz |
| Vətəndaşlığı |  Ağqoyunlu dövləti |
| Milliyyəti | Azərbaycanlı |
| Fəaliyyəti | şair |
| Fəaliyyət illəri | XV əsr |
| Əsərlərinin dili | Azərbaycan dili |
| Janr | lirika |
Əhmədi Təbrizi türk ədəbiyyatı tarixində yaxın dövrə qədər varlığı məchul olan şairlərdən biri idi. Onun tanınması “Əsrarnamə” və “Yusif və Züleyxa” əsərlərinin aşkar edilməsi ilə olmuşdur. Əsərlərini Təbrizdə yazdığını şəxsən bildirdiyi üçün filoloq Professor Gönül Ayan şairi digər Əhmədilərdən fərqləndirmək məqsədilə onu “Təbrizli Əhmədi” adlandırmışdır. Sənət tarixçisi Nihat Əzəmət isə onu “Osmanlı Araşdırmaları VII-VIII, İstanbul 1988” adlı jurnalda çap edilən məqaləsində “Ağqoyunlu Əhmədi” adlandırır.Hər iki əsərini Sufi Xəlil adı ilə tanınan Ağqoyunlu Xəlilullaha təqdim etmişdir.
Həyatı
Ədmədi Təbrizinin doğum və ölüm tarixi bizə məlum deyil. Filologiya elmləri doktoru, professor Möhsün Nağısoylu Əhmədi antroponiminin məüllifin əsl adı yox təxəllüsü olduğunu vurğulayır və qeyd edir ki, Şərqdə şəxs adı kimi Əhməd xüsusi ismi geniş yayılmış, Əhmədi isə daha çox soyad kimi işlənmişdir. Ədəbiyyatşünas alim Məmmədağa Sultanov qeydlərində şairin adını bütöv şəkildə Əhmədi Təbrizi kimi qeyd edir. Əsərlərini Təbrizdə yazdığını şəxsən bildirdiyi üçün filoloq Professor Gönül Ayan şairi digər Əhmədilərdən fərqləndirmək məqsədilə onu “Təbrizli Əhmədi” adlandırmışdır. Sənət tarixçisi Nihat Əzəmət isə onu “Osmanlı Araşdırmaları VII-VIII, İstanbul 1988” adlı jurnalda çap edilən məqaləsində “Ağqoyunlu Əhmədi” adlandırır.
Orta əsrlərin başqa mütərcim və şairləri kimi Əhmədi Təbrizi haqqında da təzkirə və başqa qaynaqlarda kifayət qədər məlumat yoxdur. Buna baxmayarq Əhmədi Təbrizinin Yusif Züleyxa əsərini aşağıdakı beytlərdən Sultan Yaqub dövründə yazdığı məlumdur.
Xoş nizamda idi aləm sər-tə-sər
Növbət-i Yaqub Xan-idi məgər
Onun idi səltənət ta cədd-i Rum
Taxt-ı Bağdad-ı İrakan ilə Küm
Mülk-i ermən taht-ı Gürcistan-ilə
Xəzinə verirdi ona xoş can-ilə
Fars-ilə həm taxtı Azərbaycan
Oxunur xütbədə Yaqub can
Mülk-i Abğaz-ilə Şirvanı məgər
Xeyl almlşdı cəng-ilə ol şir-i nər
Səltənət taxtında tutmuşdu qərar
Vermişdi hər yana bir ixtiyar
Mülk-i Azərbaycana ol məgər
Qoymuş idi bir əmiri mötəbər
Akademik Həmid Araslının “Əsrarnamə” tərcüməsi haqqındakı qeydlərində Əhmədinin Ağqoyunlu hökmdarı Sultan Xəlilin hakimiyyəti dövründə də yaşaması və tərcüməsini ona ithaf etməsi göstərilir. Alim bu fikrinə sübut olaraq “Əsrarnamə” əsərinin sonundakı aşağıdakı beytləri qeyd edir:
Ol Xəlilullah, əmiri-mötəbər,
Düşməni-Nəmrudi Şəddad, ey püsər,
Şahi-dövran, ol mübariz, şirdil,
Həqq qatında olmasın hərgiz xəcil.
Həmid Araslı ehtimal şəklində qeyd edir ki, Əhmədi saraya yaxın şairlərdən olub. Əhmədi əsərlərində Xəlilullahdan Nəmrudun düşməni kimi bəhs edir və onu haqq-ədalət tərəfdarı kimi dəyərləndirərək camaatın ona duaçı olduğunu dilə gətirir.
Gönül Ayan onu da qeyd edir ki, Əhmədi Təbrizi hər iki əsərini də Ağqoyunlu əmirəlümərası İbn Bektaş Hacı Xəlilullaha təqdim etmişdir. Xəlilullah Uzun Həsən və oğlu Sultan Yaqubun dövründə yaşamış, Mosullu-türkman qoluna mənsub vəzifə sahibi bir şəxsdir. O, Sultan Yaqubun ölümündən sonra oğlu Baysunqurun taxta çıxmasında sonra baş verən Süleyman bəy Biçənli ilə döyüşdə ölmüşdür. Ağqoyunlu tarixində Sufi Xəlil adı ilə tanınır.
Əhmədi Təbrizinin həm fars həm dillərini bilməsi "Yusif və Züelyxa" əsərində axıcı bir dil istifadə etməsindən anlaşılır.
Yaradıcılığı
Əhmədi Təbrizi qeydlərində vurğulamışdır ki, Allah heç bir ayəni yox, yalnız kafirlərin Məhəmməd peyğəmbərlə bağlı kitabçalarını pisləmişdir. Əhmədinin fikrincə, şeirləri ilahi sirlərə həsr olunduğu üçün ondan nümunə götürüləcək və heyran olacaqlar.
Yusif və Züleyxa
Günümüzə gəlib çıxmış iki əsəri – məşhur “Əsrarnamə” və “Yusif və Züleyxa” məsnəviləri ilə tanınmış Əhmədi Təbrizinin “Yusif və Züleyxa” məsnəvisinin Türkiyədə, Mərmərə Universitetinin Fənn-Ədəbiyyat fakültəsi kitabxanasında saxlanılan yeganə əlyazma nüsxəsində əsərin 4035 beytdən ibarət olması göstərilsə də, həmin əlyazma cəmi 2990 beytdən ibarətdir. Məsnəvinin Təbriz şəhərində əlli yeddi gündə tamamlanması məlumdur, lakin yazılma tarixi məlum deyil.
Hazırda cəmi bir nüsxəsi olan Yusif və Züleyxa məsnəvisi 102 vərəq və 2986 beytdən ibarətdir. Hər səhifədə iki sütunda 15 sətir var. Qalın kağıza zədələnmiş nəsxlə yazılıb. Səhifə ölçüləri 235x125 -dir(180x120). Əldə olan nüsxədə cəmi 101 vərəq var. Əsərin cildi qəhvəyi dəridir. Dəri qara şamlı parça ilə örtülmüşdür. Əsərdə köçürmə tarixi və nüsxəni çıxaranın adı göstərilmir. Lakin istifadə olunan kağız və mürəkkəbin xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq onun XV əsrin sonlarında köçürüldüyünü söyləmək olar. Əsərdə çoxlu qrammatik və orfoqrafik səhvlər var. Fəsil başlıqları fars dilində qırmızı mürəkkəblə yazılmışdır.
Əsər bu beytlərlə başlanır:
İbtida qıl sözi bismillah ilə,
Duruş ey dil dünü gün Allah ilə
Şair klassik ədəbi ənənələrə uyğun olaraq Tövhid, Nət və Peyğəmbərin dörd səhabəsinin mədhini verir. Daha sonra “Səbəbi-nəzmi-kitab” başlıqlı bölümdə şair ilk öncə Ağqoyunlu hökmdarı Sultan Yaqubdan (1478-1490) bəhs edir. Sonra baharın gözəl çağını tərif edən Əhmədi İbn Bəktaş kimi tanınan, Sultan Yaqub sarayının əmirül-ümərası olmuş və “atabəy” təyin edilmiş Xəlilullahın tərifini verir və “Ağazi-qisseyi-Yusif əleyhisəlam” başlıqlı hissəni başlayaraq, əsərin nəzm səbəbindən bəhs edir:
Gəldük uş nəzmin bəyanına yenə
Bu hekayət tərcümanına yenə
Şair Xəlilullahın gecə-gündüz peyğəmbərlərin qissəsini oxutduğunu, onlar arasında Yusif qissəsinin də olduğunu yazır. Bir gün Xəlilullah Rumeli tərəfə səfərə yollanır və şairi də özilə aparır. Bir gün onu yanına çağırıb, Yusif qissəsini nəzmə çəkməsini xahiş edir:
Lütfilə bir neçə sözlər söylədi,
Qisseyi-Yusifdən ağaz eylədi.
Himmət edib dedi: Ey alinəzər,
Qissə nəzm olmaq gərək, bilgil xəbər
Xəlilullahın bu xahişi şairdə bu işin əncamına böyük bir şövq yaradır və o, səhəri gün Təbrizə gəlib, əlli yeddi gün içində əsəri tamamlayır:
Çün işarət qıldı ol eyni-nəfəs,
Canü dildən qodu bin dürlü həvəs.
Şövkətlə yüridi ol dəm şahi-cahan,
Əlvida edib, geri döndüm rəvan.
Guşeyi-Təbrizi qıldım ixtiyar,
Düşdüm onun şüğlünə leylü nəhar.
…Əlli yeddi gündə bu töhfə nizam,
Xətmə gəldi Təbriz içində təmam.
Burada şair onu da əlavə edir ki, Sultan Xəlilin əlində Yusif və Züleyxa haqqında daha bir əsər var idi. Lakin bu əsər çox zəif olduğundan ona yaraşmamışdı.
Əhmədi Yusif qissəsinin başdan-başa ürək dağlayan, nalə və fəryadla dolu bir əhvalat olduğunu bildirir və əsərin daha bir nəzm səbəbini açıqlayır. Belə ki, şairin fikrincə, dərd əhlinin, möminlərin nalə və fəryadı Allah- təalaya xoş gəlir və O, bu ah-naləni duyantək öz bəndəsinin dadına yetişir. Möminlər də öz qüssələrinin dağılmasını, müşküllərinin həllini istərlərsə, bu “dilsuz” – ürək dağlayan Yusif qissəsini oxuyub göz yaşı tökər və beləliklə, Allahın inayəti və rəhminə nail olarlar:
Qisseyi-dilsuzdur başdan başa,
Özgə söz yox daxi anda, ey şah.
Suz ilə ah eylədikcə dərdimənd,
Ol Xudavəndi-cəhan edər pəsənd.
Binəva qıldıqca hər dəm ahü zar,
Ona yari verər ol pərvərdigar.
Ahi-zar ilə qana boyanmış hər vərəq,
Pəs, şəha, bu qissədən algil səbəq.
Yaş ilə toludur bu kitab,
Naləvü fəryad içində bihesab
"Yusif və Züleyxa" məsnəvisinin yeganə nüsxəsi fraqmentli olduğu üçün hələ də çap olunmayıb. "Yusif və Züleyxa"nın Sultan Yaqub dövründə yazıldığını nəzərə alsaq, onun "Əsrarnamə”dən bir qədər əvvəl yazıldığını güman etmək olar. Çünki heç bir yerdə “Əsrarnamə” adı çəkilmir. Belə ki, o zaman ki, onun poetik ənənəsinə görə müəlliflər adətən özlərinin digər əsərləri haqqında da qeydlər aparırdılar.
Əsrarnamə
Təbrizli Əhmədinin başqa bir əsəri “Əsrarnamə”dir. Bu əsər Şeyx Fəridəddin Əttarın öz təbirincə tərcüməsidir. Əttarın “Əsrarnamə” əsərinin Əhmədi tərəfindən Azərbaycan türkcəsinə tərcüməsi barədə ilkin məlumata Bursalı Məhəmməd Tahirin "Osmanlı müəllifləri" adlı kitabında rast gəlinir. Kitabda məşhur türk şairi Gərmiyanlı Əhmədinin əsərləri haqqında məlumat verildikdən sonra bir cümlə də qeyd edilir , müəllifin bir də Şeyx Əttarın “Əsrarnamə”sini nəzmən tərcümə etmişdir. Məlumatın yanlış olduğuna ilk diqqət çəkən türk alim Fuad Körpülü olmuşdur. Körpülü bildirir ki, onun kitabxanasında “Əsrarnamə” tərcüməsinin əlyazmasında əsərin hicri 880-ci ildə (miladi 1475) tamamlandığı göstərilib. Bu fakta əsasən alim hesab edir ki, əsər eyni təxəllüslü başqa Əhmədi adlı şəxsə aiddir. Həsibə Mazıoğlu yazır ki, “Əhmədi Əttarın “Əsrarnamə”sini türkcəyə tərcümə edib”. İ. Qutluğun yazdığına görə, İstanulun Süleymaniyyə kitabxanasındakı Saib Əfəndi bölümündə Əhmədi adlı bir şairin Əttardan etdiyi “Əsrarnamə” tərcüməsinin hicri 1183-cü ildə Lütfulla bin İsmayıl tərəfindən köçürülmüş əlyazması saxlanılır. 69 vərəqlik həmin əlyazmanın sonunda əsərin hicri 884-cü ildə səfər ayının 12-də Təbriz şəhərində tamamlandığı qeyd olunmuşdur. İ. Qutluq həmin əlyazmanı Əttarın “Əsrarnamə”si ilə tutuşduraraq belə qənaətə gəlmişdir ki, tərcümədə olan heç bir hekayət, heç bir beyt belə farsca orjinala uyğun gəlmir. Təədqiqatçı güman edir ki, Əhmədinin “Əsrarnamə”si ya Əttarın ona bəlli olmayan ikinci bir kitabının ya da sözü güdən şairə aid olmayan naməlum bir əsərin tərcüməsidir. Qutluq belə bir mülahizə yürüdür ki, “Əsrarnamə” yazıldığı dövrdə tərcümə sənətinə yüksək qiymət verildiyindən bəlkə də , Əhmədi öz qələminin məhsulu olan “Əsrarnamə”ni bilərəkdən tərcümə adlandırmışdır.
Əsər 84 beytlik “müqəddimə” ilə başlayır. Tövhid, nətdən sonra otuz doqquz “Hekayə” ilə davam edir və “Xətimə” ilə bitir. Tövhid adlanan qisim Bilmillah sözü ilə başlanır, daha sonra 8 beyitlə Məhəmməd Peyğəmbərin tərifi ilə davam edir. 24 beytdə 4 xəlifənin tərifinə yer verilib.
Əsərdə 39 hekayə var. Bu hekayələrin ən qısası 20, ən uzunu 64 beytdir. Hər hekayənin adı mövzusuna uyğun seçilib. Əsərin 1831,1832, 1833, 1834-cü beytlərində Əttarın eyni adlı əsərinin tərcüməsi olduğu qeyd edilir. Gönül Ayan qeyd edir ki, Təbrizli Əhmədinin Əsrarnaməsi Şeyx Əttarın əsəri ilə oxşarlıqları olsa da, hekayələrin uzunluqları fərqlidir. Əttarın əsərinin nüsxələrində 87-95 hekayə var. Bu hekayələr ümumilikdə 2880-3380 beyt təşkil edir. Əttarın Əsrarnaməsi Məfə’ilün /Məfə‘ilün /Fəilün ölçüsündə yazılmışdır. Əhməd Təbrizi isə əsərində Məfə’ilün /Məfə‘ilün /Fəilün və Fə’ilAtün / Fə’ilAtün / Fəilün qəlibindən istifadə edilmişdir.
Hekayələrdən 3-ü Şeyx Əttarın əsərindən tərcümədir. Əhmədinin əsərində "Hekayəti Bəyazidi Pir-i Zadə" adlanan hekayə Əttarın əsərindəki qarşılığında şəxs adı verilməyib və 22 beytdir. Təbrizinin hekayəsi isə 15 beytdir. Bir digər hekayə "Hekayət-i Hakim-i Şəhr-i Hindu-i Çin Vasfı" adlanır. Əttarın 47 beyt yazdığı hekayəni Təbrizi 42 beyt tərcümə etmişdir. Sonuncu hekayə isə "Hekayət-i Divanə-i Pəhlivan" adlanır. Əttarın əsərində 38 beyt olan hekayə Təbrizinin əsərində 44 beyt tərcümə edilib. Əttarın əsərindəki bir çox şəxs adları da Təbrizinin əsəri ilə oxşarlıq təşkil edir.
Əsrarnamə dil baxımından Əski Anadolu türkcəsinin xüsusiyyətlərinə malikdir. Təbrizdə yazıldığı üçün Azərbaycan türkcəsindədir.Fars dilindən tərcümə edildiyi üçün fars dilinin təsiri və xüsusiyyətləri görünür. Danışılan əhvalatları nəzərə alsaq, əsər didaktik xüsusiyyətə malikdir.Əsər 1865 beytdən ibarətdir. Əsərin yerli və xarici kitabxanalarda çoxlu nüsxələri var.
Əhmədinin Əsrarnamə adlı əsərinin üslub baxımından da diqqətəlayiq xüsusiyyətləri var. Əsərdə bəhs olunan dini və təsəvvüf kimi ciddi mövzular qısa, canlı və sadə cümlələrlə izah edilir. 39 hekayənin hamısında hekayə qəhrəmanı təqdim edilməklə mövzu təqdim edilir, hekayə qəhrəmanı hadisənin içinə daxil olur, hadisə bir neçə beytdə yaşanır və yekunlaşdırılır. Bu hekayələrdən götürüləcək dərslər şair tərəfindən "məsləhət" üslubu ilə verilmişdir. Qəhrəmanların təsviri və təqdimatı keçmiş zamanda verildiyi halda, hekayənin inkişaf hissəsində indiki zamandan istifadə olunur. Sonra yenidən keçmiş zamana qayıdır. Şikayət, məzəmmət və üsyan hallarında fikirlər arzu, xahiş əhval-ruhiyyəsi ilə ifadə olunur. Hekayədə əldə edilən “nəticələr” əmr əhval-ruhiyyəsində, moizə və nəsihət üslubunda ifadə olunur.
Əsərin sonuncu hissəsi Xətimədir. Əsərin bu hissəsi 1788- 1865 beytlər arasında yerləşir. Təbrizli Əhmədi çbu qismə Şeyx Əttarın Allahın sirrini açmaq eşqinə olan heyranlığını ifadə etməklə başlayır. Onun sözlərinə görə, bu yol təhlükəlidir. İnsanın öz başı ilə oynaması kimi bir şeydir. Amma şair, "Dəryaya çoşğunluq rəhmət yelindən gəlir! Canımı yüz parçaya bölsələr də, bu sirri açacağam. Cahan əhli ondan murad alsın deyə nə qədər çalışsan da, bir-bir deyəcəyəm! " misraları ilə bu vəzifəni özünə öhdəlik götürür.
İstinadlar
- ru:Краткая литературная энциклопедия. том 1, с. 372
- ru:История всемирной литературы, том 3, с. 570
- Nağısoylu, 2012. səh. 11
- Kayık, 2007. səh. 25
- Kayık, 2007. səh. 26
- Nağısoylu, 2012. səh. 12
- Ayan, 2007. səh. 100
- Kayık, 2007. səh. 28
- Kayık, 2007. səh. 30
- Kayık, 2007. səh. 31
- Azamat, 1988. səh. 3554
- Azamat, 1988. səh. 355
- Kayık, 2007. səh. 32
- Nağısoylu, 2012. səh. 15
- Nağısoylu, 2012. səh. 17
- Azamat, 1988. səh. 359
- Nağısoylu, 2012. səh. 18
- Azamat, 1988. səh. 360
- Ayan, 2007
- Ayan, 2007. səh. 103
- Ayan, 2007. səh. 104
Mənbə
- Nihat Azamat. Yeni Bir Ahmedi ve İki Eseri Yüsufu Zeliha, Esrarname Türcümesi. VII-VIII. İstanbul. Osmanlı Araştırmaları VII-VIII. 1988. 347–364.
- Möhsün Nağısoylu. Əhmədi Təbrizi və “Əsrarnamə” tərcüməsi (tekstoloji-filoloji araşdırma, mətnin transfoneliterasiyası) (PDF). Bakı: Nurlan. 2012. səh. 260.
- Gönül Ayan. Tebrizli Ahmedi ve Esrar-Name İsimli Mesnevisi (PDF). 2. Turkish Studies. 2007. 100–105.
- Salih Kayık. TEBRİZLİ AHMEDÎ YŪSUF U ZELÍHĀ (1B – 35B İNCELEME-METİN-DİZİN). İstanbul: T. C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI TÜRK DİLİ BİLİM DALI. 2007. səh. 288.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ehmedi Tebrizi Tebriz XIV esr Tebriz XV esr Azerbaycan sairi Ehmedi Tebrizi XV esr Agqoyunlu dovrunun sairlerindendir Ehmedi TebriziDogum yeri TebrizVefat tarixi XV esrVefat yeri TebrizVetendasligi Agqoyunlu dovletiMilliyyeti AzerbaycanliFealiyyeti sairFealiyyet illeri XV esrEserlerinin dili Azerbaycan diliJanr lirika Ehmedi Tebrizi turk edebiyyati tarixinde yaxin dovre qeder varligi mechul olan sairlerden biri idi Onun taninmasi Esrarname ve Yusif ve Zuleyxa eserlerinin askar edilmesi ile olmusdur Eserlerini Tebrizde yazdigini sexsen bildirdiyi ucun filoloq Professor Gonul Ayan sairi diger Ehmedilerden ferqlendirmek meqsedile onu Tebrizli Ehmedi adlandirmisdir Senet tarixcisi Nihat Ezemet ise onu Osmanli Arasdirmalari VII VIII Istanbul 1988 adli jurnalda cap edilen meqalesinde Agqoyunlu Ehmedi adlandirir Her iki eserini Sufi Xelil adi ile taninan Agqoyunlu Xelilullaha teqdim etmisdir HeyatiEdmedi Tebrizinin dogum ve olum tarixi bize melum deyil Filologiya elmleri doktoru professor Mohsun Nagisoylu Ehmedi antroponiminin meullifin esl adi yox texellusu oldugunu vurgulayir ve qeyd edir ki Serqde sexs adi kimi Ehmed xususi ismi genis yayilmis Ehmedi ise daha cox soyad kimi islenmisdir Edebiyyatsunas alim Memmedaga Sultanov qeydlerinde sairin adini butov sekilde Ehmedi Tebrizi kimi qeyd edir Eserlerini Tebrizde yazdigini sexsen bildirdiyi ucun filoloq Professor Gonul Ayan sairi diger Ehmedilerden ferqlendirmek meqsedile onu Tebrizli Ehmedi adlandirmisdir Senet tarixcisi Nihat Ezemet ise onu Osmanli Arasdirmalari VII VIII Istanbul 1988 adli jurnalda cap edilen meqalesinde Agqoyunlu Ehmedi adlandirir Orta esrlerin basqa mutercim ve sairleri kimi Ehmedi Tebrizi haqqinda da tezkire ve basqa qaynaqlarda kifayet qeder melumat yoxdur Buna baxmayarq Ehmedi Tebrizinin Yusif Zuleyxa eserini asagidaki beytlerden Sultan Yaqub dovrunde yazdigi melumdur Xos nizamda idi alem ser te ser Novbet i Yaqub Xan idi meger Onun idi seltenet ta cedd i Rum Taxt i Bagdad i Irakan ile Kum Mulk i ermen taht i Gurcistan ile Xezine verirdi ona xos can ile Fars ile hem taxti Azerbaycan Oxunur xutbede Yaqub can Mulk i Abgaz ile Sirvani meger Xeyl almlsdi ceng ile ol sir i ner Seltenet taxtinda tutmusdu qerar Vermisdi her yana bir ixtiyar Mulk i Azerbaycana ol meger Qoymus idi bir emiri moteber Akademik Hemid Araslinin Esrarname tercumesi haqqindaki qeydlerinde Ehmedinin Agqoyunlu hokmdari Sultan Xelilin hakimiyyeti dovrunde de yasamasi ve tercumesini ona ithaf etmesi gosterilir Alim bu fikrine subut olaraq Esrarname eserinin sonundaki asagidaki beytleri qeyd edir Ol Xelilullah emiri moteber Dusmeni Nemrudi Seddad ey puser Sahi dovran ol mubariz sirdil Heqq qatinda olmasin hergiz xecil Hemid Arasli ehtimal seklinde qeyd edir ki Ehmedi saraya yaxin sairlerden olub Ehmedi eserlerinde Xelilullahdan Nemrudun dusmeni kimi behs edir ve onu haqq edalet terefdari kimi deyerlendirerek camaatin ona duaci oldugunu dile getirir Gonul Ayan onu da qeyd edir ki Ehmedi Tebrizi her iki eserini de Agqoyunlu emirelumerasi Ibn Bektas Haci Xelilullaha teqdim etmisdir Xelilullah Uzun Hesen ve oglu Sultan Yaqubun dovrunde yasamis Mosullu turkman qoluna mensub vezife sahibi bir sexsdir O Sultan Yaqubun olumunden sonra oglu Baysunqurun taxta cixmasinda sonra bas veren Suleyman bey Bicenli ile doyusde olmusdur Agqoyunlu tarixinde Sufi Xelil adi ile taninir Ehmedi Tebrizinin hem fars hem dillerini bilmesi Yusif ve Zuelyxa eserinde axici bir dil istifade etmesinden anlasilir YaradiciligiEhmedi Tebrizi qeydlerinde vurgulamisdir ki Allah hec bir ayeni yox yalniz kafirlerin Mehemmed peygemberle bagli kitabcalarini pislemisdir Ehmedinin fikrince seirleri ilahi sirlere hesr olundugu ucun ondan numune goturulecek ve heyran olacaqlar Yusif ve Zuleyxa Gunumuze gelib cixmis iki eseri meshur Esrarname ve Yusif ve Zuleyxa mesnevileri ile taninmis Ehmedi Tebrizinin Yusif ve Zuleyxa mesnevisinin Turkiyede Mermere Universitetinin Fenn Edebiyyat fakultesi kitabxanasinda saxlanilan yegane elyazma nusxesinde eserin 4035 beytden ibaret olmasi gosterilse de hemin elyazma cemi 2990 beytden ibaretdir Mesnevinin Tebriz seherinde elli yeddi gunde tamamlanmasi melumdur lakin yazilma tarixi melum deyil Hazirda cemi bir nusxesi olan Yusif ve Zuleyxa mesnevisi 102 vereq ve 2986 beytden ibaretdir Her sehifede iki sutunda 15 setir var Qalin kagiza zedelenmis nesxle yazilib Sehife olculeri 235x125 dir 180x120 Elde olan nusxede cemi 101 vereq var Eserin cildi qehveyi deridir Deri qara samli parca ile ortulmusdur Eserde kocurme tarixi ve nusxeni cixaranin adi gosterilmir Lakin istifade olunan kagiz ve murekkebin xususiyyetlerini nezere alaraq onun XV esrin sonlarinda kocurulduyunu soylemek olar Eserde coxlu qrammatik ve orfoqrafik sehvler var Fesil basliqlari fars dilinde qirmizi murekkeble yazilmisdir Eser bu beytlerle baslanir Ibtida qil sozi bismillah ile Durus ey dil dunu gun Allah ile Sair klassik edebi enenelere uygun olaraq Tovhid Net ve Peygemberin dord sehabesinin medhini verir Daha sonra Sebebi nezmi kitab basliqli bolumde sair ilk once Agqoyunlu hokmdari Sultan Yaqubdan 1478 1490 behs edir Sonra baharin gozel cagini terif eden Ehmedi Ibn Bektas kimi taninan Sultan Yaqub sarayinin emirul umerasi olmus ve atabey teyin edilmis Xelilullahin terifini verir ve Agazi qisseyi Yusif eleyhiselam basliqli hisseni baslayaraq eserin nezm sebebinden behs edir Gelduk us nezmin beyanina yene Bu hekayet tercumanina yene Sair Xelilullahin gece gunduz peygemberlerin qissesini oxutdugunu onlar arasinda Yusif qissesinin de oldugunu yazir Bir gun Xelilullah Rumeli terefe sefere yollanir ve sairi de ozile aparir Bir gun onu yanina cagirib Yusif qissesini nezme cekmesini xahis edir Lutfile bir nece sozler soyledi Qisseyi Yusifden agaz eyledi Himmet edib dedi Ey alinezer Qisse nezm olmaq gerek bilgil xeber Xelilullahin bu xahisi sairde bu isin encamina boyuk bir sovq yaradir ve o seheri gun Tebrize gelib elli yeddi gun icinde eseri tamamlayir Cun isaret qildi ol eyni nefes Canu dilden qodu bin durlu heves Sovketle yuridi ol dem sahi cahan Elvida edib geri dondum revan Guseyi Tebrizi qildim ixtiyar Dusdum onun suglune leylu nehar Elli yeddi gunde bu tohfe nizam Xetme geldi Tebriz icinde temam Burada sair onu da elave edir ki Sultan Xelilin elinde Yusif ve Zuleyxa haqqinda daha bir eser var idi Lakin bu eser cox zeif oldugundan ona yarasmamisdi Ehmedi Yusif qissesinin basdan basa urek daglayan nale ve feryadla dolu bir ehvalat oldugunu bildirir ve eserin daha bir nezm sebebini aciqlayir Bele ki sairin fikrince derd ehlinin mominlerin nale ve feryadi Allah tealaya xos gelir ve O bu ah naleni duyantek oz bendesinin dadina yetisir Mominler de oz qusselerinin dagilmasini muskullerinin hellini isterlerse bu dilsuz urek daglayan Yusif qissesini oxuyub goz yasi toker ve belelikle Allahin inayeti ve rehmine nail olarlar Qisseyi dilsuzdur basdan basa Ozge soz yox daxi anda ey sah Suz ile ah eyledikce derdimend Ol Xudavendi cehan eder pesend Bineva qildiqca her dem ahu zar Ona yari verer ol perverdigar Ahi zar ile qana boyanmis her vereq Pes seha bu qisseden algil sebeq Yas ile toludur bu kitab Nalevu feryad icinde bihesab Yusif ve Zuleyxa mesnevisinin yegane nusxesi fraqmentli oldugu ucun hele de cap olunmayib Yusif ve Zuleyxa nin Sultan Yaqub dovrunde yazildigini nezere alsaq onun Esrarname den bir qeder evvel yazildigini guman etmek olar Cunki hec bir yerde Esrarname adi cekilmir Bele ki o zaman ki onun poetik enenesine gore muellifler adeten ozlerinin diger eserleri haqqinda da qeydler aparirdilar Esrarname Tebrizli Ehmedinin basqa bir eseri Esrarname dir Bu eser Seyx Ferideddin Ettarin oz tebirince tercumesidir Ettarin Esrarname eserinin Ehmedi terefinden Azerbaycan turkcesine tercumesi barede ilkin melumata Bursali Mehemmed Tahirin Osmanli muellifleri adli kitabinda rast gelinir Kitabda meshur turk sairi Germiyanli Ehmedinin eserleri haqqinda melumat verildikden sonra bir cumle de qeyd edilir muellifin bir de Seyx Ettarin Esrarname sini nezmen tercume etmisdir Melumatin yanlis olduguna ilk diqqet ceken turk alim Fuad Korpulu olmusdur Korpulu bildirir ki onun kitabxanasinda Esrarname tercumesinin elyazmasinda eserin hicri 880 ci ilde miladi 1475 tamamlandigi gosterilib Bu fakta esasen alim hesab edir ki eser eyni texelluslu basqa Ehmedi adli sexse aiddir Hesibe Mazioglu yazir ki Ehmedi Ettarin Esrarname sini turkceye tercume edib I Qutlugun yazdigina gore Istanulun Suleymaniyye kitabxanasindaki Saib Efendi bolumunde Ehmedi adli bir sairin Ettardan etdiyi Esrarname tercumesinin hicri 1183 cu ilde Lutfulla bin Ismayil terefinden kocurulmus elyazmasi saxlanilir 69 vereqlik hemin elyazmanin sonunda eserin hicri 884 cu ilde sefer ayinin 12 de Tebriz seherinde tamamlandigi qeyd olunmusdur I Qutluq hemin elyazmani Ettarin Esrarname si ile tutusduraraq bele qenaete gelmisdir ki tercumede olan hec bir hekayet hec bir beyt bele farsca orjinala uygun gelmir Teedqiqatci guman edir ki Ehmedinin Esrarname si ya Ettarin ona belli olmayan ikinci bir kitabinin ya da sozu guden saire aid olmayan namelum bir eserin tercumesidir Qutluq bele bir mulahize yurudur ki Esrarname yazildigi dovrde tercume senetine yuksek qiymet verildiyinden belke de Ehmedi oz qeleminin mehsulu olan Esrarname ni bilerekden tercume adlandirmisdir Eser 84 beytlik muqeddime ile baslayir Tovhid netden sonra otuz doqquz Hekaye ile davam edir ve Xetime ile bitir Tovhid adlanan qisim Bilmillah sozu ile baslanir daha sonra 8 beyitle Mehemmed Peygemberin terifi ile davam edir 24 beytde 4 xelifenin terifine yer verilib Eserde 39 hekaye var Bu hekayelerin en qisasi 20 en uzunu 64 beytdir Her hekayenin adi movzusuna uygun secilib Eserin 1831 1832 1833 1834 cu beytlerinde Ettarin eyni adli eserinin tercumesi oldugu qeyd edilir Gonul Ayan qeyd edir ki Tebrizli Ehmedinin Esrarnamesi Seyx Ettarin eseri ile oxsarliqlari olsa da hekayelerin uzunluqlari ferqlidir Ettarin eserinin nusxelerinde 87 95 hekaye var Bu hekayeler umumilikde 2880 3380 beyt teskil edir Ettarin Esrarnamesi Mefe ilun Mefe ilun Feilun olcusunde yazilmisdir Ehmed Tebrizi ise eserinde Mefe ilun Mefe ilun Feilun ve Fe ilAtun Fe ilAtun Feilun qelibinden istifade edilmisdir Hekayelerden 3 u Seyx Ettarin eserinden tercumedir Ehmedinin eserinde Hekayeti Beyazidi Pir i Zade adlanan hekaye Ettarin eserindeki qarsiliginda sexs adi verilmeyib ve 22 beytdir Tebrizinin hekayesi ise 15 beytdir Bir diger hekaye Hekayet i Hakim i Sehr i Hindu i Cin Vasfi adlanir Ettarin 47 beyt yazdigi hekayeni Tebrizi 42 beyt tercume etmisdir Sonuncu hekaye ise Hekayet i Divane i Pehlivan adlanir Ettarin eserinde 38 beyt olan hekaye Tebrizinin eserinde 44 beyt tercume edilib Ettarin eserindeki bir cox sexs adlari da Tebrizinin eseri ile oxsarliq teskil edir Esrarname dil baximindan Eski Anadolu turkcesinin xususiyyetlerine malikdir Tebrizde yazildigi ucun Azerbaycan turkcesindedir Fars dilinden tercume edildiyi ucun fars dilinin tesiri ve xususiyyetleri gorunur Danisilan ehvalatlari nezere alsaq eser didaktik xususiyyete malikdir Eser 1865 beytden ibaretdir Eserin yerli ve xarici kitabxanalarda coxlu nusxeleri var Ehmedinin Esrarname adli eserinin uslub baximindan da diqqetelayiq xususiyyetleri var Eserde behs olunan dini ve tesevvuf kimi ciddi movzular qisa canli ve sade cumlelerle izah edilir 39 hekayenin hamisinda hekaye qehremani teqdim edilmekle movzu teqdim edilir hekaye qehremani hadisenin icine daxil olur hadise bir nece beytde yasanir ve yekunlasdirilir Bu hekayelerden goturulecek dersler sair terefinden meslehet uslubu ile verilmisdir Qehremanlarin tesviri ve teqdimati kecmis zamanda verildiyi halda hekayenin inkisaf hissesinde indiki zamandan istifade olunur Sonra yeniden kecmis zamana qayidir Sikayet mezemmet ve usyan hallarinda fikirler arzu xahis ehval ruhiyyesi ile ifade olunur Hekayede elde edilen neticeler emr ehval ruhiyyesinde moize ve nesihet uslubunda ifade olunur Eserin sonuncu hissesi Xetimedir Eserin bu hissesi 1788 1865 beytler arasinda yerlesir Tebrizli Ehmedi cbu qisme Seyx Ettarin Allahin sirrini acmaq esqine olan heyranligini ifade etmekle baslayir Onun sozlerine gore bu yol tehlukelidir Insanin oz basi ile oynamasi kimi bir seydir Amma sair Deryaya cosgunluq rehmet yelinden gelir Canimi yuz parcaya bolseler de bu sirri acacagam Cahan ehli ondan murad alsin deye ne qeder calissan da bir bir deyeceyem misralari ile bu vezifeni ozune ohdelik goturur Istinadlarru Kratkaya literaturnaya enciklopediya tom 1 s 372 ru Istoriya vsemirnoj literatury tom 3 s 570 Nagisoylu 2012 seh 11 Kayik 2007 seh 25 Kayik 2007 seh 26 Nagisoylu 2012 seh 12 Ayan 2007 seh 100 Kayik 2007 seh 28 Kayik 2007 seh 30 Kayik 2007 seh 31 Azamat 1988 seh 3554 Azamat 1988 seh 355 Kayik 2007 seh 32 Nagisoylu 2012 seh 15 Nagisoylu 2012 seh 17 Azamat 1988 seh 359 Nagisoylu 2012 seh 18 Azamat 1988 seh 360 Ayan 2007 Ayan 2007 seh 103 Ayan 2007 seh 104MenbeNihat Azamat Yeni Bir Ahmedi ve Iki Eseri Yusufu Zeliha Esrarname Turcumesi VII VIII Istanbul Osmanli Arastirmalari VII VIII 1988 347 364 Mohsun Nagisoylu Ehmedi Tebrizi ve Esrarname tercumesi tekstoloji filoloji arasdirma metnin transfoneliterasiyasi PDF Baki Nurlan 2012 seh 260 Gonul Ayan Tebrizli Ahmedi ve Esrar Name Isimli Mesnevisi PDF 2 Turkish Studies 2007 100 105 Salih Kayik TEBRIZLI AHMEDI YuSUF U ZELIHA 1B 35B INCELEME METIN DIZIN Istanbul T C MARMARA UNIVERSITESI TURKIYAT ARASTIRMALARI ENSTITUSU TURK DILI VE EDEBIYATI ANABILIM DALI TURK DILI BILIM DALI 2007 seh 288