Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Fəridəddin ibn Məhəmməd Əttar (fars. فرید الدین عطار, Farid od Din Əttər; 1145–1229) — Orta əsr fars şairi və . Sufizm nəzəriyyəçisi.
| Fəridəddin Əttar | |
|---|---|
| Fəridəddin ibn Məhəmməd Əttar və ya Muhəmməd ibn İbrahim | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Nişapur |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Nişapur |
| Vəfat səbəbi | Monqol əsgərləri tərəfindən şəhid edilib |
| Dəfn yeri | Nişapur |
| Fəaliyyəti | filosof, şair, yazıçı, təbib, bioqraf, sufi[d] |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Fəridəddin Əttar 1136-cı ildə Nişapurda anadan olub. Onun anadan olduğu tarixlə bağlı tədqiqatçılar yekdil rəyə gələ bilməyiblər. A. Knış bu tarixi 1119, (A. D, Knış. Musulmanskiy mistisizm. Moskva-Sankt-Peterburq, "Dilə", 2004), Y. Bertelts isə 1150-ci il olaraq göstərir (E. G. Bertels. Sufizm i sufiyskaə literatura. Moskva, "Nauka", 1965.). Fəridəddinin "Əttar" təxəllüsü alması onun atadan qalma əzcazçı dükanında əttarlıq etməsi ilə bağlıdır. Bu dahi sufi şairin həyatı olduqca faciəli şəkildə başa çatıb. Rəvayətə görə, Əttarı bir monqol əsgəri faciəli şəkildə qətlə yetirib.
Əttarın yaradıcılığı olduqca zəngin olub. Şairin 140-dan artıq əsəri günümüzə qədər gəlib çıxıb, lakin əsərlərinin heç birində şair özü haqqında avtobioqrafik məlumat vermədiyindən onun həyatı barədə olduqca fərqli məlumatlar ortaya atılır. Əttar heç zaman özünü şair saymayıb. "Alçaq könüllülüyü izin vermədiyi üçün Əttar heç zaman özünü şair saymayıb, lakin şeirlərində maddi aləmə istinad etmədiyi Əttarın dediklərinin əksini aşkara çıxarır." (İzzeddin Mete, Kainat ve tarihin felsefesi. Türkiye, Basımevi, 1966) Əttarın əsərlərinin sayı barədə məlumatlar da ziddiyyətlidir. Bəziləri onun Qurani-Kərimdəki surələrin sayına uyğun – 114 əsər yazdığını qeyd edir.
Şairin ən məşhur əsərləri içərisində "Məntüqüt-teyr" xüsusi yer tutur. "Quşların dili" və yaxud "Uçmağın məntiqi" kimi tərcümə edilən bu əsər alleqorik səpkidə yazılmış, dərin mistik ideya-məzmun kəsb edən epik məsnəvidir. Bu əsər bir çox Şərq şairlərinin yaradıcılığına güclü təsir edib. Böyük türk-özbək şairi Əlişir Nəvai bu əsərdən təsirlənərək "Lisanüt-teyr" əsərini yazıb.
"Məntiqüt-teyr" əsəri 4400 beytdən artıq olan bir məsnəvidir. Əttar bu sufi nümunəsi vasitəsilə təsəvvüfün Vəhdəti-vücud nəzəriyyəsini irəli sürür.
Əttarın digər əsəri "İlahinamə"dir. 6500 beytlik məsnəvisini sonuncu dəfə Əbdülbaqi Gölpinarlı türk dilinə çevirmişdir.
"Əsrarnamə" isə ilk təsəvvüf məsnəvisi kimi 26 fəsli əhatə edir. Əsər ilk dəfə XV əsrdə türk dilinə tərcümə edilmişdir. "Əsrarnamə" Əttar yaradıcılığında aydın süjet xətti ilə seçilir. Şair bu əsər vasitəsilə göstərmək istəyir ki, zahiri bər-bəzəyin parlaqlığı insan qəlbini hörümçək toru kimi hörür. Beləliklə, kamil yaradılış olan insan, nəfsinin quluna çevrilir. Nəfsinin quluna dönən isə ilahi məqamda yerini itirir və heyvanın səviyyəsinə enir.
"Pəncnamə" uşaqlara öyüdlər məzmununda yazılmış şer nümunəsidir. Dərvişlərə tez-tez müraciət edilən bu əsərin Əttara aid olmasına şübhə edən alimlər də var. Bu ehtimalı irəli sürənlər əsərdə adı çəkilən hadisələrin Əttarın yaşadığı dövrlə deyil, XIII–XV yüzillər arasında islam dünyasındakı gerçəkliklərdən bəhs etdiyini söyləyirlər. Bu səbəbdən araşdırmaçılar bu nümunənin şairə aid olması ehtimalını rədd edirlər.
"Müsibətnamə" qırx bölümlük bir əsərdir. Əsərdə Əttarın təsəvvüflə bağlı görüşləri öz əksini tapıb. "Müsibətnamə"də Həqiqəti tapmaq üçün yola çıxmış Salikin keçdiyi sınaqlardan və bu yolda öz Pirinin müridinə tövsiyələrindən söz açılır. Bu tövsiyələrə əməl edən Salik Həzrəti Cəbrayıl və başqa mələklərlə görüşür, Lövhi-məhfuzda ilahi Qələmlə yazılmış, dünya yaranandan Qiyamət gününədək olacaq sirlərdən xəbərdar olur.
"İlahinamə"sində Əttar hökmdar olan atanın altı oğlunu sınaqdan keçirdiyini və bu sınaqların müqabilində övladlarının arzularını necə yerinə yetirdiyindən söz açır. Əttarın bu əsəri "Məntüqüt-teyr" kimi simvolizə olunmuş həqiqətləri özündə əks etdirir. "Məntüqüt-teyr"də olduğu kimi bu əsərdə də Həqiqətə yetmək üçün yeddi mərhələnin hansı yollarla keçilməsinin variantları sadalanır.
"Xosrovnamə" əsərinin isə təsəvvüflə əlaqəsi olduqca azdır. Əttar bu əsəri vasitəsilə bir eşq hekayəsini nəql edir. Əsər məsnəvi şer şəklində yazılıb.
"Muxtarnamə"də isə Əttarın rübailəri toplanıb.
"Uşturnamə"sində isə Əttar ayrı-ayrı mistiklərdən misallar gətirilməklə dəyərli təsəvvüf nümunəsi yaradıb. Əsərdə Mənsur Həllacın faciəvi həyatı da ayrı-ayrı hekayətlər vasitəsilə təsvir edilir. Şair ilahi həqiqətlərin insan axtarışları nəticəsində ilahi məqama necə yetişdiyini izah edir.
Əttarın əsərləri içərisində mükəmməlliyi ilə seçilənlərdən biri də "Təzkirətül-övliya"dır. Əsərdə böyük sufi şeyxləri və övliyalar barədə məlumatlar toplanıb. Həmin şəxsiyyətlərin həyatından bəzi məqamlardan söz açılır və onların qiymətli kəlamları söylənilir. Əsər İmam Cəfəri Sadiqlə (ə) başlayıb, Əbüfəzl Həsən Səraksi haqqında məlumatlarla başa çatır.
Bu əsərlərdən başqa Əttarın yazdığı "Cövhər əz-zat", "Məzhər əl-əcaib" və Divanı da mövcuddur.
Əttarın "Bu da keçər" və yaxud "Şakirin hekayəti" kimi tanınan məsnəvisi şairin Divanındandır, lakin bu hekayənin "Məntiqüt-teyr" əsərindən olduğu fikri hekayənin həmin əsərlə bir yerdə çap olunması ilə bağlıdır. M. Bayat və Ə. Jamniyanın Tehranda çap etdirdiyi "Hekayəti əz diyari sufian" adlı kitabda bir çox mütəsəvvüflərdən söz açılır.* (M. Bayat və Ə. Jamniya "Hekayəti əz diyari sufian", Tehran, 2002) Əttarın "Məntiqüt-teyr" əsəri alleqorik səpkidə yazılıb, quşların Simurğu aramasından bəhs edir. "Bu da keçər" hekayəsi isə birbaşa insan həyatının bəzi məqamlarını izah edir. Böyük ehtimalla onu demək mümkündür ki, bu hekayə şairin Divanından götürülüb. Yeri gəlmişkən onu da qeyd edək ki, iranlı müəlliflər yuxarıda adı çəkilən kitabda yenə ideoloji-siyası münasibətlərini ortaya qoyublar. Belə ki, öz sələflərinin "ənənəsini" davam etdirən M. Bayat və Ə. Jamniya da məqsədli şəkildə Azərbaycanın böyük şairi, Şərqin görkəmli mütəfəkkiri Nizami Gəncəvini iranlı fars şairi təqdim edirlər.
O, 1221-ci ildə vəfat edib.
Əsərləri
-
![image]()
Məntiqut-Teyr -
![image]()
Məntiqut-Teyr -
![image]()
Məntiqut-Teyr -
![image]()
Məntiqut-Teyr
İstinadlar
- Rəsul Mirhəşimli, "Allah dostları", Bakı, "Qanun"- 2005
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ferideddin ibn Mehemmed Ettar fars فرید الدین عطار Farid od Din Etter 1145 1229 Orta esr fars sairi ve Sufizm nezeriyyecisi Ferideddin EttarFerideddin ibn Mehemmed Ettar ve ya Muhemmed ibn IbrahimDogum tarixi 1145Dogum yeri NisapurVefat tarixi 1229Vefat yeri NisapurVefat sebebi Monqol esgerleri terefinden sehid edilibDefn yeri NisapurFealiyyeti filosof sair yazici tebib bioqraf sufi d Vikianbarda elaqeli mediafayllarEttarin mavzoleyi Nisapur Iran HeyatiFerideddin Ettar 1136 ci ilde Nisapurda anadan olub Onun anadan oldugu tarixle bagli tedqiqatcilar yekdil reye gele bilmeyibler A Knis bu tarixi 1119 A D Knis Musulmanskiy mistisizm Moskva Sankt Peterburq Dile 2004 Y Bertelts ise 1150 ci il olaraq gosterir E G Bertels Sufizm i sufiyskae literatura Moskva Nauka 1965 Ferideddinin Ettar texellusu almasi onun atadan qalma ezcazci dukaninda ettarliq etmesi ile baglidir Bu dahi sufi sairin heyati olduqca facieli sekilde basa catib Revayete gore Ettari bir monqol esgeri facieli sekilde qetle yetirib Ettarin yaradiciligi olduqca zengin olub Sairin 140 dan artiq eseri gunumuze qeder gelib cixib lakin eserlerinin hec birinde sair ozu haqqinda avtobioqrafik melumat vermediyinden onun heyati barede olduqca ferqli melumatlar ortaya atilir Ettar hec zaman ozunu sair saymayib Alcaq konulluluyu izin vermediyi ucun Ettar hec zaman ozunu sair saymayib lakin seirlerinde maddi aleme istinad etmediyi Ettarin dediklerinin eksini askara cixarir Izzeddin Mete Kainat ve tarihin felsefesi Turkiye Basimevi 1966 Ettarin eserlerinin sayi barede melumatlar da ziddiyyetlidir Bezileri onun Qurani Kerimdeki surelerin sayina uygun 114 eser yazdigini qeyd edir Sairin en meshur eserleri icerisinde Mentuqut teyr xususi yer tutur Quslarin dili ve yaxud Ucmagin mentiqi kimi tercume edilen bu eser alleqorik sepkide yazilmis derin mistik ideya mezmun kesb eden epik mesnevidir Bu eser bir cox Serq sairlerinin yaradiciligina guclu tesir edib Boyuk turk ozbek sairi Elisir Nevai bu eserden tesirlenerek Lisanut teyr eserini yazib Mentiqut teyr eseri 4400 beytden artiq olan bir mesnevidir Ettar bu sufi numunesi vasitesile tesevvufun Vehdeti vucud nezeriyyesini ireli surur Ettarin diger eseri Ilahiname dir 6500 beytlik mesnevisini sonuncu defe Ebdulbaqi Golpinarli turk diline cevirmisdir Esrarname ise ilk tesevvuf mesnevisi kimi 26 fesli ehate edir Eser ilk defe XV esrde turk diline tercume edilmisdir Esrarname Ettar yaradiciliginda aydin sujet xetti ile secilir Sair bu eser vasitesile gostermek isteyir ki zahiri ber bezeyin parlaqligi insan qelbini horumcek toru kimi horur Belelikle kamil yaradilis olan insan nefsinin quluna cevrilir Nefsinin quluna donen ise ilahi meqamda yerini itirir ve heyvanin seviyyesine enir Pencname usaqlara oyudler mezmununda yazilmis ser numunesidir Dervislere tez tez muraciet edilen bu eserin Ettara aid olmasina subhe eden alimler de var Bu ehtimali ireli surenler eserde adi cekilen hadiselerin Ettarin yasadigi dovrle deyil XIII XV yuziller arasinda islam dunyasindaki gercekliklerden behs etdiyini soyleyirler Bu sebebden arasdirmacilar bu numunenin saire aid olmasi ehtimalini redd edirler Musibetname qirx bolumluk bir eserdir Eserde Ettarin tesevvufle bagli gorusleri oz eksini tapib Musibetname de Heqiqeti tapmaq ucun yola cixmis Salikin kecdiyi sinaqlardan ve bu yolda oz Pirinin muridine tovsiyelerinden soz acilir Bu tovsiyelere emel eden Salik Hezreti Cebrayil ve basqa meleklerle gorusur Lovhi mehfuzda ilahi Qelemle yazilmis dunya yaranandan Qiyamet gununedek olacaq sirlerden xeberdar olur Ilahiname sinde Ettar hokmdar olan atanin alti oglunu sinaqdan kecirdiyini ve bu sinaqlarin muqabilinde ovladlarinin arzularini nece yerine yetirdiyinden soz acir Ettarin bu eseri Mentuqut teyr kimi simvolize olunmus heqiqetleri ozunde eks etdirir Mentuqut teyr de oldugu kimi bu eserde de Heqiqete yetmek ucun yeddi merhelenin hansi yollarla kecilmesinin variantlari sadalanir Xosrovname eserinin ise tesevvufle elaqesi olduqca azdir Ettar bu eseri vasitesile bir esq hekayesini neql edir Eser mesnevi ser seklinde yazilib Muxtarname de ise Ettarin rubaileri toplanib Usturname sinde ise Ettar ayri ayri mistiklerden misallar getirilmekle deyerli tesevvuf numunesi yaradib Eserde Mensur Hellacin facievi heyati da ayri ayri hekayetler vasitesile tesvir edilir Sair ilahi heqiqetlerin insan axtarislari neticesinde ilahi meqama nece yetisdiyini izah edir Ettarin eserleri icerisinde mukemmelliyi ile secilenlerden biri de Tezkiretul ovliya dir Eserde boyuk sufi seyxleri ve ovliyalar barede melumatlar toplanib Hemin sexsiyyetlerin heyatindan bezi meqamlardan soz acilir ve onlarin qiymetli kelamlari soylenilir Eser Imam Ceferi Sadiqle e baslayib Ebufezl Hesen Seraksi haqqinda melumatlarla basa catir Bu eserlerden basqa Ettarin yazdigi Covher ez zat Mezher el ecaib ve Divani da movcuddur Ettarin Bu da kecer ve yaxud Sakirin hekayeti kimi taninan mesnevisi sairin Divanindandir lakin bu hekayenin Mentiqut teyr eserinden oldugu fikri hekayenin hemin eserle bir yerde cap olunmasi ile baglidir M Bayat ve E Jamniyanin Tehranda cap etdirdiyi Hekayeti ez diyari sufian adli kitabda bir cox mutesevvuflerden soz acilir M Bayat ve E Jamniya Hekayeti ez diyari sufian Tehran 2002 Ettarin Mentiqut teyr eseri alleqorik sepkide yazilib quslarin Simurgu aramasindan behs edir Bu da kecer hekayesi ise birbasa insan heyatinin bezi meqamlarini izah edir Boyuk ehtimalla onu demek mumkundur ki bu hekaye sairin Divanindan goturulub Yeri gelmisken onu da qeyd edek ki iranli muellifler yuxarida adi cekilen kitabda yene ideoloji siyasi munasibetlerini ortaya qoyublar Bele ki oz seleflerinin enenesini davam etdiren M Bayat ve E Jamniya da meqsedli sekilde Azerbaycanin boyuk sairi Serqin gorkemli mutefekkiri Nizami Gencevini iranli fars sairi teqdim edirler O 1221 ci ilde vefat edib EserleriMentiqut Teyr Mentiqut Teyr Mentiqut Teyr Mentiqut TeyrIstinadlarResul Mirhesimli Allah dostlari Baki Qanun 2005Hemcinin baxNisapur