Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| ||
Şuşa şəhərinin əsası 1752-ci ildə Pənahəli xan tərəfindən qoyulmuşdur. Bu şəhər Qarabağ xanlığı 1822-ci ildə süqut edənə qədər onun paytaxtı olmuşdur.
Şuşa şəhəri Azərbaycan mədəniyyətinin mərkəzlərindən biridir. Bu şəhər müəyyən bir dövr ərzində bir çox Azərbaycan ziyalıları — şairlər, yazıçılar və xüsusən musiqiçilərin (Azərbaycan aşıqları, Azərbaycan muğam ifaçıları, qopuz ifaçıları) evi olmuşdur.Şuşa şəhərinin tarixi mərkəzində 549 qədim bina (bunlardan 72-si Azərbaycan tarixində iz qoymuş şəxslərin yaşayış evləri və ya ev muzeyləridir), 17 məhəllə bulağı, 17 məscid, 6 karvansara, 3 türbə, 2 mədrəsə, bir neçə kilsə və monastır, 2 qəsr və qala divarları yerləşir. Bu abidələrin çoxu XIX əsrdə yaşamış Azərbaycan memarı Kərbəlayi Səfixan Qarabaği tərəfindən tikilmiş və həmin dövrün ən məşhur nəqqaşı Kərbəlayi Səfərəli tərəfindən bəzədilmişdir.
Dağlıq Qarabağ müharibəsi dövründə Şuşadakı Yuxarı Gövhər ağa, Aşağı Gövhər ağa, Saatlı məscidləri və Azərbaycan opera müğənnisi Bülbülün ev-muzeyinə ziyan dəymiş, Azərbaycan şairəsi Xurşidbanu Natəvanın evi yandırılmışdır.
Memarlıq
Şuşa şəhərinin memarlıq siması üçün, şəhərin yerləşdiyi ərazinin özünəməxsus dağ peyzajı ilə səsləşən mənzərəlik xarakterikdir. Şəhərin daha qədim olan şərq tərəfi sakit relyefə, sonradan məskunlaşmış qərb tərəfi isə amfiteatr xüsusiyyətinə malikdir. Şəhərin inşası zamanı Şuşa və ətrafında geniş yayılmış ağ qaya daşlarından istifadə edilmişdir.
Şuşa şəhərinin XVIII-XIX əsr mülki memarlığında evlərin həllində çoxobrazlılıq diqqət çəkir; Şuşada inkişaf etmiş şəhər və saray tipli yaşayış evlərinin inşası ilə yanaşı, Azərbaycan ərazisində daha qədim dövrlərdə yayılmış qaradam tipli evlərin inkişaf etmiş forması olan Qarabağ daş qaradamlarının da inkiafı dava etdirilirdi. Şuşanın sıravi yaşayış evləri isə öz memarlıq-planlaşdırma xüsusiyyətlərinə görə Azərbaycanın digər rayonlarında həmin dövrlərdə inşa edilmiş yaşayış evləri ilə eyniyyət təşkil edir.
Plan həlli baxımından Şuşa evlərinin konfiqurasiyasında üç tip müəyyən edilmişdir: düzbucaqlı, Г-formalı və П-formalı evlər. Bu evlərin daxilində otaqların düzülüşü isə adətən oxşar olur. İkinci mərtəbədəki otaqların düzülüşü ya tamamilə birinci mərtəbəni tamamlayır, ya da ona oxşar olur. Hacı Əmirin və Hacı Zalın evindəki kimi ikinci mərtəbənin eyvanı asma və ya sütunlar üzərində inşa edilmiş deyilsə, bu xüsusiyyət həm də eyvanlara aid olur.
XVIII əsrin sonları, XIX əsrin əvvəllərindən etibarən Şuşa evlərində parad girişləri və adətən ikinci mərtəbədə yerləşən qonaq otaqlarının dekoruna xüsusi diqqət yetirilir. Bəzi hallarda isə qonaq otağı, Ordubad evlərindəki balaxana kimi ayrıca həxm formasında həll edilir.
Şuşa evlərinin birinci mərtəbəsi adətən mətbəx kimi xidməti otaqların yerləşdirilməsi üçün istifadə edilir, ərazi qıtlığı müşahidə olunan hallarda isə tövlə də birinci mərtəbəyə sığışdırılır. Bir otaqlı evlər xaric olmaqla, Şuşa evləri bir qayda olaraq iki mərtəbəlidir ki, bu da horizontal inşaatı çətinləşdirən relyef xüsusiyyətləri ilə izah edilir. Mərtəbələr arasında əlaqə daş və ya taxtadan inşa edilmiş xarici pilləkənlər vasitəsiylə həyata keçirilir.
Şuşa və ona yaxın kəndlərin yaşayış tikililərinin memarlığı üçün plan həllinə tabelik və ondan irəli gələn aydınlıq və kompozisiya lakonikliyi xarakterikdir. Evlərin küçəyə baxan fasadı xüsusi işlənmiş giriş və ya darvazaya malikdir. Bu cür giriş əsasən fasadın ümumi memarlıq həcminə daxil edilir, həyət evin arxasında yox, yanında yerləşdikdə isə evdən ayrı yerləşən darvaza inşa olunurdu.
Birinci mərtəbəsinə dükan və anbarlar yerləşən ticarət evlərinin küçəyə baxan fasadları adətən vitrin xarakteri daşıyan geniş pəncərələr və mağazaya giriş üçün nəzərdə tutulmuş geniş qapı şəklində işlənirdi. Daha erkən ev nümunələrində isə fasadlar daha qapalı görünüşə malik olmaqla, pəncərələr aralı yerləşdirilmiş, daha kiçik ölçülərə malik olmuş və bəzi hallarda kor nişlərlə əvəzlənmişdir. Daha sonrakı dövrün evlərinin fasadlarnda isə açıqlıq, plastiklik müşahidə edilir, pəncərələr daha böyük ölçü alır, bir çox evlərdə isə adi şüşə yerinə şəbəkə pəncərələr istifadə olunmuşdur. Küçə fasadlarınn əksinə olaraq, Şuşa evlərinin həyət fasadlarının inşasına xüsusi diqqət yetirilir, fasadın mərkəsinə əksər hallarda daş hörgü ilə kontrast təşkil edən taxta eyvan və ya şəbəkəli pəncərələrdən yığılmış şüşəbənd quraşdırılırdı.
İstinadlar
- Mattew O'Brien. Uzeir Hajibeyov and His Role in the Development of Musical Life in Azerbaijan. – Routledge, 2004. – С. 211. – , 9780415302197
- Suny, Ronald (1996). Armenia, Azerbaijan, and Georgia. DIANE Publishing. p. 108. .
- Şuşa rayonunun ərazisi və təbii sərvətləri, tarixi və memarlıq abidələri 2019-05-17 at the Wayback Machine, shusha.az, İstifadə tarixi:9 yanvar 2015
- . 2008-10-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-04-30.
- . 2007-12-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-04-30.
- . 2007-10-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-01-16.
- Верхняя мечеть Говхар-аги. Фотография 2007 года[ölü keçid]
- . 21 July 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 July 2010.
- . 6 July 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 August 2010.
- AZE.az — Последние новости Азербайджана, Кавказа, СНГ, мировые новости[ölü keçid]
- Полад Бюльбюльоглу посетил дом своего отца в Шуше 2007-09-27 at the Wayback Machine. Day.az
- . 2014-08-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-04-30.
- Саламзаде, 1964. səh. 169
- Саламзаде, 1964. səh. 170
- Саламзаде, 1964. səh. 171
Ədəbiyyat
- Саламзаде, А. В. Архитектура Азербайджана XVI-XIX вв. Баку. 1964.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yuxari Govher aga mescidi ve susali xanendeler Susa seherinin esasi 1752 ci ilde Penaheli xan terefinden qoyulmusdur Bu seher Qarabag xanligi 1822 ci ilde suqut edene qeder onun paytaxti olmusdur Susa seheri Azerbaycan medeniyyetinin merkezlerinden biridir Bu seher mueyyen bir dovr erzinde bir cox Azerbaycan ziyalilari sairler yazicilar ve xususen musiqicilerin Azerbaycan asiqlari Azerbaycan mugam ifacilari qopuz ifacilari evi olmusdur Susa seherinin tarixi merkezinde 549 qedim bina bunlardan 72 si Azerbaycan tarixinde iz qoymus sexslerin yasayis evleri ve ya ev muzeyleridir 17 mehelle bulagi 17 mescid 6 karvansara 3 turbe 2 medrese bir nece kilse ve monastir 2 qesr ve qala divarlari yerlesir Bu abidelerin coxu XIX esrde yasamis Azerbaycan memari Kerbelayi Sefixan Qarabagi terefinden tikilmis ve hemin dovrun en meshur neqqasi Kerbelayi Sefereli terefinden bezedilmisdir Dagliq Qarabag muharibesi dovrunde Susadaki Yuxari Govher aga Asagi Govher aga Saatli mescidleri ve Azerbaycan opera mugennisi Bulbulun ev muzeyine ziyan deymis Azerbaycan sairesi Xursidbanu Natevanin evi yandirilmisdir MemarliqSusa seherinin memarliq simasi ucun seherin yerlesdiyi erazinin ozunemexsus dag peyzaji ile seslesen menzerelik xarakterikdir Seherin daha qedim olan serq terefi sakit relyefe sonradan meskunlasmis qerb terefi ise amfiteatr xususiyyetine malikdir Seherin insasi zamani Susa ve etrafinda genis yayilmis ag qaya daslarindan istifade edilmisdir Susa seherinin XVIII XIX esr mulki memarliginda evlerin hellinde coxobrazliliq diqqet cekir Susada inkisaf etmis seher ve saray tipli yasayis evlerinin insasi ile yanasi Azerbaycan erazisinde daha qedim dovrlerde yayilmis qaradam tipli evlerin inkisaf etmis formasi olan Qarabag das qaradamlarinin da inkiafi dava etdirilirdi Susanin siravi yasayis evleri ise oz memarliq planlasdirma xususiyyetlerine gore Azerbaycanin diger rayonlarinda hemin dovrlerde insa edilmis yasayis evleri ile eyniyyet teskil edir Plan helli baximindan Susa evlerinin konfiqurasiyasinda uc tip mueyyen edilmisdir duzbucaqli G formali ve P formali evler Bu evlerin daxilinde otaqlarin duzulusu ise adeten oxsar olur Ikinci mertebedeki otaqlarin duzulusu ya tamamile birinci mertebeni tamamlayir ya da ona oxsar olur Haci Emirin ve Haci Zalin evindeki kimi ikinci mertebenin eyvani asma ve ya sutunlar uzerinde insa edilmis deyilse bu xususiyyet hem de eyvanlara aid olur XVIII esrin sonlari XIX esrin evvellerinden etibaren Susa evlerinde parad girisleri ve adeten ikinci mertebede yerlesen qonaq otaqlarinin dekoruna xususi diqqet yetirilir Bezi hallarda ise qonaq otagi Ordubad evlerindeki balaxana kimi ayrica hexm formasinda hell edilir Susa evlerinin birinci mertebesi adeten metbex kimi xidmeti otaqlarin yerlesdirilmesi ucun istifade edilir erazi qitligi musahide olunan hallarda ise tovle de birinci mertebeye sigisdirilir Bir otaqli evler xaric olmaqla Susa evleri bir qayda olaraq iki mertebelidir ki bu da horizontal insaati cetinlesdiren relyef xususiyyetleri ile izah edilir Mertebeler arasinda elaqe das ve ya taxtadan insa edilmis xarici pillekenler vasitesiyle heyata kecirilir Susa ve ona yaxin kendlerin yasayis tikililerinin memarligi ucun plan helline tabelik ve ondan ireli gelen aydinliq ve kompozisiya lakonikliyi xarakterikdir Evlerin kuceye baxan fasadi xususi islenmis giris ve ya darvazaya malikdir Bu cur giris esasen fasadin umumi memarliq hecmine daxil edilir heyet evin arxasinda yox yaninda yerlesdikde ise evden ayri yerlesen darvaza insa olunurdu Birinci mertebesine dukan ve anbarlar yerlesen ticaret evlerinin kuceye baxan fasadlari adeten vitrin xarakteri dasiyan genis pencereler ve magazaya giris ucun nezerde tutulmus genis qapi seklinde islenirdi Daha erken ev numunelerinde ise fasadlar daha qapali gorunuse malik olmaqla pencereler arali yerlesdirilmis daha kicik olculere malik olmus ve bezi hallarda kor nislerle evezlenmisdir Daha sonraki dovrun evlerinin fasadlarnda ise aciqliq plastiklik musahide edilir pencereler daha boyuk olcu alir bir cox evlerde ise adi suse yerine sebeke pencereler istifade olunmusdur Kuce fasadlarinn eksine olaraq Susa evlerinin heyet fasadlarinin insasina xususi diqqet yetirilir fasadin merkesine ekser hallarda das horgu ile kontrast teskil eden taxta eyvan ve ya sebekeli pencerelerden yigilmis susebend qurasdirilirdi IstinadlarMattew O Brien Uzeir Hajibeyov and His Role in the Development of Musical Life in Azerbaijan Routledge 2004 S 211 ISBN 0 415 30219 6 9780415302197 Suny Ronald 1996 Armenia Azerbaijan and Georgia DIANE Publishing p 108 ISBN 0788128132 Susa rayonunun erazisi ve tebii servetleri tarixi ve memarliq abideleri 2019 05 17 at the Wayback Machine shusha az Istifade tarixi 9 yanvar 2015 2008 10 06 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 04 30 2007 12 18 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 04 30 2007 10 26 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 01 16 Verhnyaya mechet Govhar agi Fotografiya 2007 goda olu kecid 21 July 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 26 July 2010 6 July 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 August 2010 AZE az Poslednie novosti Azerbajdzhana Kavkaza SNG mirovye novosti olu kecid Polad Byulbyuloglu posetil dom svoego otca v Shushe 2007 09 27 at the Wayback Machine Day az 2014 08 08 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 04 30 Salamzade 1964 seh 169 Salamzade 1964 seh 170 Salamzade 1964 seh 171EdebiyyatSalamzade A V Arhitektura Azerbajdzhana XVI XIX vv Baku 1964