Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İstanbulun işğalı — Antanta qoşunları tərəfindən 13 noyabr 1918-ci ildən 1923-cü il oktyabrın 4-dək davam etmişdir.
İşğal öncəki vəziyyət
30 oktyabr 1918-ci ildə Osmanlı İmperiyası Antanta dövlətləri arasında bağlanmış Mudros müqaviləsi şərtlərinə görə boğazlardakı istehkamlar Antantanın nəzarətinə verilir. Eyni zamanda britaniyalı admiral Somerset Qu-Kaltorp Antanta hökumətlərinin Osmanlı hökumətini ləğv etmək və ya "İstanbulu işğal edərək" hərbi nəzarət altına almaq niyyətində olmadığını bildirdi. Bununla belə yalnız sultan, baş vəzir və Rauf Bəy üçün nəzərdə tutulan gizli bir mesaj göndərdilər. Orada boğazlar bölgəsini işğal etmək üçün yalnız ingilis və fransız qoşunlarının istifadə ediləcəyi vəd edildi; suverenliyin simvolu olaraq az sayda Osmanlı qoşununun oraya buraxılmasına icazə verilirdi.
Mudros anlaşmasının imzalanmasından cəmi 13 gün sonra, 12 noyabr 1918-ci ildə fransız ordusu İstanbula daxil olur. 13 noyabrda Britaniya qoşunları şəhərə girir. 1918-ci ilin dekabrında İstanbulda Antanta hərbi idarəsi qurulur. 7 fevral 1919-cu ildə italiyalılardan ibarət bir batalyon Qalataya daxil olur. 8 fevral 1919-cu ildə II Mehmedi təqlid edərcəsinə fransız general Franç d'Espere ağ atın belində şəhərdə keçid edir. 10 fevral 1919-cu ildə İstanbul üç məsuliyyət bölgəsinə bölünür: fransızlar köhnə şəhərə, britaniyalılar Pera Galata bölgəsinə, italyanlar Kadiköy və Üsküdar bölgəsinə hakim olurlar.
Qaliblərin tələblərindən biri müharibə cinayətkarlarının - əsasən İttihad və Tərəqqi partiyasının üzvlərinin cəzalandırılması idi. 1918-ci il dekabrın 14-də Tofiq Paşa hökuməti qərara gəldi ki, müharibə zamanı yunanların və ermənilərin deportasiyasına cavabdeh olanlar hərbi məhkəmə tərəfindən mühakimə olunsunlar. İki gündən sonra "İttihad və Tərəqqi" partiyasının əleyhdarlarından ibarət məhkəmə quruldu. 1919-cu ilin yanvarında sultan bir vasitəçi ilə, İngilis Ali Komissarlığına onların cəzalandırmaq istədikləri şəxslərin hamısını həbs etməyə hazır olduğunu bildirdi. Ancaq bunun üsyan doğuracağından qorxdu. Türk millətçiləri müharibə cinayətlərinin təkcə türklər tərəfindən deyil, həm də türklərə qarşı törədildiyini vurğuladılar. Lakin bu dəlillər qaliblər tərəfindən nəzərə alınmadı. 1919-cu il yanvarın 30-na keçən gecə İttihad və Tərəqqi partiyasının otuz keçmiş üzvü həbs edildi. Məhbusların işləri 1919-1920-ci illərdə Türk Hərbi Məhkəməsi tərəfindən araşdırıldı.
İstanbulun hərbi işğalı
Yunan qoşunları Qərbi Anadoluya endikdən sonra türk nizamsız birləşmələri onlara qarşı mübarizəyə başladı. 1920-ci ilin fevralında Antanta nümayəndələri Türkiyə hökumətindən türk birliklərinin İzmir ətrafındakı yunan qoşunlarından 3 km geri çəkilməsini tələb etdilər. Partizanlar hökumətə itaət etmədikləri üçün böyük vəzir Əli Rza Paşa bu tələbi yerinə yetirə bilməyərək 2 mart 1920-ci ildə istefa verdi. Nəticədə Antanta nümayəndələri məsələləri öz əllərinə almağa qərar verdilər.
Martın 15-dən 16-na keçən gecə Böyük Britaniya qoşunları İstanbulun əsas binalarını işğal etməyə başladılar və o zaman Maltaya sürgün edilmiş türk millətçilərini həbs etdilər. Martın 18-də Osmanlı parlamenti bu hərəkətlərə etiraz olaraq dağıldı. Martın 19-da Ankarada olan Mustafa Kamal Atatürk bütün əyalət qubernatorlarına və hərbi komandirlərə dairəvi teleqram göndərdi və onları “millətin idarə olunması ilə əlaqədar məsələlərdə fövqəladə gücə malik bir məclisin qurulmasında” iştirak etməyə dəvət etdi; Müdaxilə edənlərin kuklasına çevrilən Sultan hökuməti tamamilə iflasa uğradı, bunun alternativi Ankarada toplanan Türkiyə Böyük Millət Məclisi oldu.
1920-ci ilin yayında Türkiyənin bölünməsini təmin edən Sevr müqaviləsi imzalandı. Lakin Antanta öz tələsinə düşdü. Müttəfiqlərin özləri tərəfindən dağılmış parlamentin olmaması bu müqaviləni təsdiqlənməsinə imkan vermədi. Böyük Millət Məclisi isə Sevr müqaviləsini tanımaqdan imtina etdi.
1921-1922-ci illərdə şəhər meri Mehmed Cəlal bəy oldu.
İşğalın sonu
Türk ordusu yunanları məğlub edərək Antantanın nəzarətindəki boğazlar bölgəsinə yaxınlaşaraq Anadolunun demək olar ki hamısını nəzarətə götürdü. 1922-ci ilin sentyabr-oktyabr aylarında Çanaqqalada Avropa qarnizonlarının zəifliyini göstərən bir hadisə baş verdi. 1922-ci ilin oktyabrında Mudanya barışığı imzalandı, buna görə Antanta Trakyadakı mülki hakimiyyəti Türk milli hökumətinin nümayəndələrinə təhvil verməli idi. 1 Noyabr 1922-ci ildə Türkiyə Böyük Millət Məclisi sultanlığın ləğv olunduğunu elan etdi. 17 noyabrda Sultan VI Mehmed Vahidəddin ingilis döyüş gəmisindəki İstanbulu tərk etdi. 20 Noyabr 1922-ci ildə Boğaz məsələsini müzakirə edən Lozanna Konfransı başladı. 24 iyul 1923-cü ildə xarici qoşunların İstanbuldan çıxarılmasının ardından 23 avqust 1923-cü il tarixinə uyğun olaraq Lozanna Sülh Müqaviləsi bağlandı. Son bölmələr oktyabrın 4-də şəhəri tərk etdi və oktyabrın 6-da türk qoşunları ora daxil oldu.
İstinadlar
- "6 Ekim İstanbul'un Kurtuluşu". Sözcü. 6 октября 2017. 2019-06-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-03-21.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Istanbulun isgali Antanta qosunlari terefinden 13 noyabr 1918 ci ilden 1923 cu il oktyabrin 4 dek davam etmisdir Isgal onceki veziyyet30 oktyabr 1918 ci ilde Osmanli Imperiyasi Antanta dovletleri arasinda baglanmis Mudros muqavilesi sertlerine gore bogazlardaki istehkamlar Antantanin nezaretine verilir Eyni zamanda britaniyali admiral Somerset Qu Kaltorp Antanta hokumetlerinin Osmanli hokumetini legv etmek ve ya Istanbulu isgal ederek herbi nezaret altina almaq niyyetinde olmadigini bildirdi Bununla bele yalniz sultan bas vezir ve Rauf Bey ucun nezerde tutulan gizli bir mesaj gonderdiler Orada bogazlar bolgesini isgal etmek ucun yalniz ingilis ve fransiz qosunlarinin istifade edileceyi ved edildi suverenliyin simvolu olaraq az sayda Osmanli qosununun oraya buraxilmasina icaze verilirdi Mudros anlasmasinin imzalanmasindan cemi 13 gun sonra 12 noyabr 1918 ci ilde fransiz ordusu Istanbula daxil olur 13 noyabrda Britaniya qosunlari sehere girir 1918 ci ilin dekabrinda Istanbulda Antanta herbi idaresi qurulur 7 fevral 1919 cu ilde italiyalilardan ibaret bir batalyon Qalataya daxil olur 8 fevral 1919 cu ilde II Mehmedi teqlid edercesine fransiz general Franc d Espere ag atin belinde seherde kecid edir 10 fevral 1919 cu ilde Istanbul uc mesuliyyet bolgesine bolunur fransizlar kohne sehere britaniyalilar Pera Galata bolgesine italyanlar Kadikoy ve Uskudar bolgesine hakim olurlar Qaliblerin teleblerinden biri muharibe cinayetkarlarinin esasen Ittihad ve Tereqqi partiyasinin uzvlerinin cezalandirilmasi idi 1918 ci il dekabrin 14 de Tofiq Pasa hokumeti qerara geldi ki muharibe zamani yunanlarin ve ermenilerin deportasiyasina cavabdeh olanlar herbi mehkeme terefinden muhakime olunsunlar Iki gunden sonra Ittihad ve Tereqqi partiyasinin eleyhdarlarindan ibaret mehkeme quruldu 1919 cu ilin yanvarinda sultan bir vasiteci ile Ingilis Ali Komissarligina onlarin cezalandirmaq istedikleri sexslerin hamisini hebs etmeye hazir oldugunu bildirdi Ancaq bunun usyan doguracagindan qorxdu Turk milletcileri muharibe cinayetlerinin tekce turkler terefinden deyil hem de turklere qarsi toredildiyini vurguladilar Lakin bu deliller qalibler terefinden nezere alinmadi 1919 cu il yanvarin 30 na kecen gece Ittihad ve Tereqqi partiyasinin otuz kecmis uzvu hebs edildi Mehbuslarin isleri 1919 1920 ci illerde Turk Herbi Mehkemesi terefinden arasdirildi Istanbulun herbi isgaliYunan qosunlari Qerbi Anadoluya endikden sonra turk nizamsiz birlesmeleri onlara qarsi mubarizeye basladi 1920 ci ilin fevralinda Antanta numayendeleri Turkiye hokumetinden turk birliklerinin Izmir etrafindaki yunan qosunlarindan 3 km geri cekilmesini teleb etdiler Partizanlar hokumete itaet etmedikleri ucun boyuk vezir Eli Rza Pasa bu telebi yerine yetire bilmeyerek 2 mart 1920 ci ilde istefa verdi Neticede Antanta numayendeleri meseleleri oz ellerine almaga qerar verdiler Martin 15 den 16 na kecen gece Boyuk Britaniya qosunlari Istanbulun esas binalarini isgal etmeye basladilar ve o zaman Maltaya surgun edilmis turk milletcilerini hebs etdiler Martin 18 de Osmanli parlamenti bu hereketlere etiraz olaraq dagildi Martin 19 da Ankarada olan Mustafa Kamal Ataturk butun eyalet qubernatorlarina ve herbi komandirlere dairevi teleqram gonderdi ve onlari milletin idare olunmasi ile elaqedar meselelerde fovqelade guce malik bir meclisin qurulmasinda istirak etmeye devet etdi Mudaxile edenlerin kuklasina cevrilen Sultan hokumeti tamamile iflasa ugradi bunun alternativi Ankarada toplanan Turkiye Boyuk Millet Meclisi oldu 1920 ci ilin yayinda Turkiyenin bolunmesini temin eden Sevr muqavilesi imzalandi Lakin Antanta oz telesine dusdu Muttefiqlerin ozleri terefinden dagilmis parlamentin olmamasi bu muqavileni tesdiqlenmesine imkan vermedi Boyuk Millet Meclisi ise Sevr muqavilesini tanimaqdan imtina etdi 1921 1922 ci illerde seher meri Mehmed Celal bey oldu Isgalin sonu6 oktyabr 1923 Turk qosunlari Istanbula daxil olarken Turk ordusu yunanlari meglub ederek Antantanin nezaretindeki bogazlar bolgesine yaxinlasaraq Anadolunun demek olar ki hamisini nezarete goturdu 1922 ci ilin sentyabr oktyabr aylarinda Canaqqalada Avropa qarnizonlarinin zeifliyini gosteren bir hadise bas verdi 1922 ci ilin oktyabrinda Mudanya barisigi imzalandi buna gore Antanta Trakyadaki mulki hakimiyyeti Turk milli hokumetinin numayendelerine tehvil vermeli idi 1 Noyabr 1922 ci ilde Turkiye Boyuk Millet Meclisi sultanligin legv olundugunu elan etdi 17 noyabrda Sultan VI Mehmed Vahideddin ingilis doyus gemisindeki Istanbulu terk etdi 20 Noyabr 1922 ci ilde Bogaz meselesini muzakire eden Lozanna Konfransi basladi 24 iyul 1923 cu ilde xarici qosunlarin Istanbuldan cixarilmasinin ardindan 23 avqust 1923 cu il tarixine uygun olaraq Lozanna Sulh Muqavilesi baglandi Son bolmeler oktyabrin 4 de seheri terk etdi ve oktyabrin 6 da turk qosunlari ora daxil oldu Istinadlar 6 Ekim Istanbul un Kurtulusu Sozcu 6 oktyabrya 2017 2019 06 04 tarixinde Istifade tarixi 2020 03 21