Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İnterseksionallıq və ya kəsişməlilik (ing. Intersectionality) — qrupların və fərdlərin sosial və siyasi kimliklərinin necə müxtəlif ayrı-seçkilik və üstünlük kombinasiyalarına səbəb olduğunu anlamağa kömək edən sosioloji analiz çərçivəsi. Bu faktorlara cins, kast, cinsiyyət, irq, etnik mənsubiyyət, din, əlillik, boy, fiziki görünüş, yaş və çəki daxildir. Bu kəsişən və üst-üstə düşən sosial kimliklər həm gücləndirici, həm də məhdudlaşdırıcı ola bilər.
İnterseksionallıq anlayışı ağ qadınların üstünlük təşkil etdiyi feminizmə və o dövrdə kişilərin hakim olduğu qaradərili azadlıq hərəkatına cavab olaraq yaranıb. O, irqçilik və bir-biri ilə əlaqəli olan təzyiqlərini vurğulayır. Feminizmin birinci və ikinci dalğalarının əsasən ağdərili və orta sinif qadınlarının təcrübələrinə yönəlməsindən fərqli olaraq, bu konsepsiya fərqli sosial təbəqələrdən olan qadınları — qaradərili qadınları, kasıb qadınları, immiqrant qadınları və digər qrupları nəzərə almağa çalışır. Kəsişməlilik ağ feminizmdən fərqlənərək, qadınların fərqli təcrübələrini və kimliklərini tanımağı hədəfləyir.
Bu anlayış Kimberli Krenşou tərəfindən 1989-cu ildə irəli sürülüb. O, cəmiyyətin ən marjinal qruplarına təsir edən bir-birini tamamlayan güc sistemlərini izah edir. Aktivistlər və akademiklər bu çərçivədən istifadə edərək sosial və siyasi bərabərliyi müdafiə edirlər. Kəsişməlilik, ayrı-seçkilik formalarının hər birini ayrılıqda təhlil edən sistemlərə qarşı çıxır. Məsələn, qaradərili qadınlara qarşı ayrı-seçkilik sadəcə mizoginiya (qadın düşmənçiliyi) və irqçiliyin birləşməsi kimi izah edilə bilməz. Bu vəziyyət daha mürəkkəbdir və müxtəlif amillərlə formalaşır.
Kəsişməlilik müasir feminizm və gender araşdırmalarına böyük təsir göstərib. Onun tərəfdarları iddia edirlər ki, bu yanaşma güc və ayrı-seçkiliyi daha mürəkkəb və dəqiq şəkildə analiz etməyə imkan verir. Tənqidçilər isə bu anlayışın çox geniş və ya çətin başa düşülən olduğunu, insanları yalnız demoqrafik amillərə əsasən təsnif etdiyini, ideoloji məqsədlərlə istifadə edildiyini və araşdırmalarda tətbiqinin çətin olduğunu bildirirlər.
Əsas anlayışlar
 Xarici video | |
|---|---|
| "Dünya qadınları" festivalı 2016-cı il | |
| Kimberlé Crenshaw – On Intersectionality YouTube-da |
Təzyiqlərin qarşılıqlı əlaqəsi
Sosioloq Patrisiya Hill Kollins, sosial bərabərsizliklərin kəsişməsini dominasiya matrisi (ing. Interlocking Matrix of Oppression) adlandırır. Bu termin həmçinin "təzyiq və üstünlüyün vektorları" kimi tanınır. Bu ifadə cinsi yönelim, sinif, irq, yaş və s. kimi amillərin qadınlara qarşı ayrı-seçkilik vasitəsi kimi istifadə edildiyini və onların cəmiyyətdə fərqli yaşantılarla qarşılaşdıqlarını göstərir.
Kollins, Odi Lord (ing. Sister Outsider əsərində) və təzyiqlərin ya "bu", ya da "o" yanaşması ilə formalaşdığını vurğulayırlar. Kollins bunu ikili müxalifət fərziyyəsi (ing. dichotomous oppositional difference) adlandırır. Bu yanaşma, insanların fərqliliklərinə əsaslanır və oxşarlıqları nəzərə almır, nəticədə daha dərin ayrı-seçkiliklərə səbəb olur.
Tədqiqatçı Liza Flores bildirir ki, fərdlər müxtəlif sosial sərhədlər arasında olduqda, "həm bir qrupun, həm də digərinin içində olurlar". Nəticədə, bu insanlar heç bir qrupun tam üzvü kimi hiss etmirlər və öz kimliklərini müəyyən etməkdə çətinlik çəkirlər.
Çoxqatlı ayrı-seçkilik
Son illərdə Avropa İttifaqında (Aİ) sosial kateqoriyaların kəsişməsi ilə bağlı müzakirələr aparılıb. Kimberli Krenşou kəsişməlilik anlayışını irəli sürməzdən əvvəl, sosial fərqləndirici kateqoriyalar barədə müzakirələr mövcud idi. Əvvəllər cinsiyyət, irq və sinif kimi kateqoriyalar daha aydın sərhədlərə malik idisə, sonradan bu fərqlər din, seksual yönelim, etnik mənsubiyyət və s. kimi amillərlə daha mürəkkəb bir sistem halına gəldi.
Aİ və Böyük Britaniyada bu kəsişən faktorlar "çoxqatlı ayrı-seçkilik" (ing. multiple discrimination) anlayışı ilə ifadə edilir. Aİ, bu çoxqatlı ayrı-seçkiliyi nəzərə alan qeyri-ayrı-seçkilik qanunları qəbul etsə də, bəzi tədqiqatçılar bu qanunların həqiqi sosial bərabərsizliyə tam cavab vermədiyini iddia edirlər.
Kəsişməlilik anlayışı hüquq sahəsinə qaradərili feminist alim Kimberli Krenşou tərəfindən gətirilib. Kimberli, bu terminə 1989 və 1991-ci illərdə yazdığı iki məqalədə yer verib. Kəsişməlilik kritik irq araşdırmalarında yaranıb və irq, gender və digər güc sistemlərinin birgə işləyərək həm ayrı-seçkilik, həm də üstünlük yaratdığını göstərir.
Bu anlayış nisbidir, çünki irq, gender və digər faktorların necə "kəsişərək" fərdlərin təcrübələrini formalaşdırdığını nümayiş etdirir. Krenşou bu anlayışı istifadə edərək, iş yerlərində və cəmiyyətdə azlıqlara qarşı olan struktur, siyasi və təmsilçi zorakılığı izah edib. O, siyasət və akademiyada güc strukturlarının rolunun kəsişməliliyin mühüm hissəsi olduğunu vurğulayıb.
İnkişafı
İnterseksionallıq anlayışı feminist nəzəriyyə və hərəkatların çox vaxt nəzərə almadığı dinamikaları aydınlaşdırmaq üçün irəli sürülüb. İrq bərabərsizliyi, əsasən birinci dalğa feminizmində görməzlikdən gəlinən bir faktor idi. Bu dalğa əsasən ağ kişilərlə ağ qadınlar arasında siyasi bərabərliyi əldə etməyə yönəlmişdi. Erkən qadın hüquqları hərəkatları adətən yalnız ağ qadınların üzvlüyü, problemləri və mübarizələri ilə məhdudlaşırdı. İkinci dalğa feminizm qadınların yalnız ev işləri ilə məşğul olması ilə bağlı stereotipləri dağıtmağa çalışırdı. Həmin dövrdə feministlər ABŞ-da bərabər maaş haqqında 1963-cü il qanunu (ing. Equal Pay Act), IX Maddə (ing. Title IX) və Rou v. Ueyd məhkəmə qərarı kimi hüquqi nailiyyətlər əldə etdilər. Lakin bu hərəkatlar əsas feminist platformalardan qaradərili qadınları kənarda qoyurdu.Üçüncü dalğa feminizm — hansı ki, kəsişməlilik anlayışının formalaşmasından qısa müddət sonra ortaya çıxdı — erkən feminist hərəkatların irq, sinif və gender kimliyinə kifayət qədər diqqət yetirmədiyini vurğuladı və bu sosial-siyasi bərabərsizlikləri aradan qaldırmaq üçün yeni yanaşmalar təklif etdi. İnterseksionallıq isə məhz erkən sosial ədalət hərəkatlarının görməzlikdən gəldiyi məsələləri nəzərə alır.
Qlobal kontekstdə interseksionallıq
1980-ci illərdən başlayaraq qeyri-Qərb mənşəli qaradərili feministlər də kəsişməlilik anlayışı ilə bağlı fikirlərini irəli sürməyə başladılar. Onların sırasında Ava Tiam, Çandra Talpade Mohanti, Qayatri Çakravorti Spivak, Çela Sandoval və digər tədqiqatçılar var idi. Bu alimlər kəsişməlilik nəzəriyyəsinə postkolonializm anlayışından irəli gələn tənqidi konsepsiyaları da daxil etdilər.
Bu termin 1990-cı illərdə daha geniş yayılmağa başladı. Bu, Kimberli Krenşonun işinin sosioloq Patrisia Hill Kollins tərəfindən inkişaf etdirilməsi ilə əlaqəli idi. Kollinsin sözlərinə görə, Krenşounun təqdim etdiyi kəsişməlilik termini onun əvvəlki "qaradərili feminist düşüncə" ifadəsini əvəz etdi və nəzəriyyənin Afrikalı amerikalı qadınlarla məhdudlaşmayaraq, bütün qadınlara tətbiq olunmasına imkan yaratdı. Kollins qeyd edir ki, mədəniyyətə bağlı təzyiq modelləri təkcə bir-biri ilə əlaqəli deyil, həm də cəmiyyətin irq, gender, sinif və etnik mənsubiyyət kimi kəsişən sistemləri ilə formalaşır. O, bu prosesi "bir-birinə bağlı sosial institutlar müxtəlif ayrı-seçkilik formalarından istifadə edərək ədalətsiz nəticələr doğurur" kimi təsvir edir.
Əsas istiqamətləri
Kollins, kəsişməlilik yanaşmasını inkişaf etdirməkdən daha çox, onu təhlil etmək üçün nəzəri çərçivələr yaratmağa çalışırdı. O, kəsişməliliyin üç əsas tədqiqat sahəsini müəyyənləşdirdi:
- Kəsişməliliyin əsasları və nəzəri mübahisələri — istiqamət, kəsişməliliyin tarixi, ideyaları, problemləri və nəzəri mübahisələri ilə bağlıdır.
- Sosial institutlara tətbiqi — burada kəsişməlilik sosial institutlara tətbiq edilərək onların bərabərsizliyi necə gücləndirdiyi və ya aradan qaldıra biləcəyi araşdırılır.
- Tənqidi təcrübə (ing. critical praxis) — yanaşma, kəsişməliliyin sosial ədalət təşəbbüslərində necə istifadə edilə biləcəyini və cəmiyyətə real təsir göstərmək üçün hansı yolların işlədiyini müəyyən etməyə çalışır.
İnterseksionallıq formaları
Kimberli Krenşou "Kənarları Xəritələndirmək: Kəsişməlilik, Kimlik Siyasəti və Qaradərili Qadınlara Qarşı Zorakılıq" adlı əsərində qadınların yaşadıqları zorakılığı təsvir etmək üçün kəsişməliliyin üç fərqli formasını izah edir. Krenşoua görə, interseksionallıq üç formada mövcuddur:
- Struktur interseksionallıq
- Siyasi interseksionallıq
- Təsviri (reprezentativ) kəsişməlilik
Struktur interseksionallıq
Struktur kəsişməlilik, fərqli ictimai strukturların bir-biri ilə necə əlaqədə olduğunu və qaradərili qadınların məişət zorakılığı və təcavüz halları ilə bağlı yaşadıqları fərqli təcrübələri necə formalaşdırdığını təsvir edir. Sinifçilik, seksizm və irqçilik bir-biri ilə qovuşaraq qaradərili qadınları çoxqatlı təzyiqlərlə üz-üzə qoyur və onların müxtəlif sahələrdəki təcrübələrinə təsir göstərir.
Krenşou struktur kəsişməliliyi məişət zorakılığına məruz qalan qadınlar üzərində apardığı sahə araşdırmasında istifadə edib. Bu tədqiqatda Krenşou göstərir ki, zorakılığa məruz qalan qadınlar, xüsusən də qaradərili və aşağı təbəqədən olanlar, həm gender, həm də etnik ayrı-seçkiliyə məruz qalırlar. Bu isə onların müvafiq yardımlara və müdafiəyə çıxışını məhdudlaşdırır.
Siyasi interseksionallıq
Siyasi kəsişməlilik, siyasi arenada mövcud olan iki ziddiyyətli sistemin necə qadınları və xüsusilə qaradərili qadınları iki fərqli tabe qrup kimi ayırdığını vurğulayır. Qaradərili qadınların təcrübələri ağ qadınların və qaradərili kişilərin təcrübələrindən fərqlənir, çünki onların irq və gender faktorları bir-biri ilə kəsişir.
- Ağ qadınlar gender ayrı-seçkiliyinə məruz qalır.
- Qaradərili kişilər irqçiliklə üzləşir.
- Qaradərili qadınlar isə həm irqçi, həm də seksist ayrı-seçkiliyə məruz qalır, bu isə onların təcrübələrini daha da mürəkkəbləşdirir.
Krenşonun fikrincə, irqçilik əleyhinə və feminist diskursların siyasi uğursuzluğu ondan ibarətdir ki, bu hərəkatlar "rəngli insanlar" və "qadınlar" anlayışlarını ayrı-ayrılıqda ele alırlar və bu iki kateqoriyanın kəsişməsini nəzərə almırlar. Siyasi iştirak qaradərili qadınları dəstəkləməli və onların problemlərinə diqqət yetirməlidir. Bu kəsişməliliyin nəzərə alınmamasına tarixdə qadınların seçki hüququ uğrunda yürüşlər misal göstərilə bilər. Belə ki, suffrajet hərəkatları əsasən ağ qadınların problemlərini ön plana çıxarır, qaradərili qadınların təcrübələri isə kənarda qalırdı.
İstinadlar
- Deckha, M. "Intersectionality and posthumanist visions of equality". Wisconsin Journal of Law, Gender & Society. XXIII (2). November 2008.
- Holley, Lynn C.; Mendoza, Natasha S.; Del-Colle, Melissa M.; Bernard, Marquita Lynette. "Heterosexism, racism, and mental illness discrimination: Experiences of people with mental health conditions and their families". Journal of Gay & Lesbian Social Services. 28 (2). 2 April 2016: 93–116. doi:10.1080/10538720.2016.1155520.
- Zinn, Maxine Baca; Dill, Bonnie Thornton. "Theorizing Difference from Multiracial Feminism". Feminist Studies. 22 (2). 1996: 321–331. doi:10.2307/3178416. hdl:2027/spo.0499697.0022.206. JSTOR 3178416. ProQuest 233181156.
- bell hooks. Ain't I a woman: Black women and feminism (2nd). New York: Routledge. 2015. ISBN . OCLC 886381091.
- "What Does Intersectional Feminism Actually Mean?". International Women's Development Agency. 11 May 2018. 23 April 2019 tarixində arxivləşdirilib.
- Crenshaw, Kimberlé. The urgency of intersectionality. TEDWomen 2016. October 2016.
- Dudley, Rachel A. "Confronting the concept of intersectionality: the legacy of Audre Lorde and contemporary feminist organizations". McNair Scholars Journal. 10 (1). 2006: 5. 1 December 2017 tarixində arxivləşdirilib.
- Downing, Lisa. "The body politic: Gender, the right wing and 'identity category violations'" (PDF). French Cultural Studies. 29 (4). November 2018: 367–377. doi:10.1177/0957155818791075.
- Tomlinson, Barbara. "To Tell the Truth and Not Get Trapped: Desire, Distance, and Intersectionality at the Scene of Argument". Signs: Journal of Women in Culture and Society. 38 (4). Summer 2013: 993–1017. doi:10.1086/669571.
- Ritzer, George; Stepinisky, Jeffrey. Contemporary sociological theory and its classical roots: the basics (4th). New York: McGraw-Hill. 2013. 204–207. ISBN .
- Collins, Patricia Hill. "Learning from the Outsider Within: The Sociological Significance of Black Feminist Thought". Social Problems. 33 (6). October 1986: S14–S32. doi:10.2307/800672. JSTOR 800672.
- Crenshaw, Kimberlé. Kimberlé Crenshaw – On Intersectionality – keynote – WOW 2016 (Video). via YouTube. 14 March 2016. İstifadə tarixi: 31 May 2016.
- Flores, Lisa A. "Creating discursive space through a rhetoric of difference: Chicana feminists craft a homeland". Quarterly Journal of Speech. 82 (2). May 1996: 142–156. doi:10.1080/00335639609384147.
- Mann, Susan A.; Kelley, Lori R. "Standing at the crossroads of modernist thought: Collins, Smith, and the new feminist epistemologies". Gender & Society. 11 (4). August 1997: 391–408. doi:10.1177/089124397011004002.
- Schiek, Dagmar; Lawson, Anna. European Union Non-discrimination Law and Intersectionality: Investigating the Triangle of Racial, Gender and Disability Discrimination. Ashgate. 2011. ISBN .
- Duran, Antonio; Jones, Susan R. Intersectionality // Casey, Zachary A. (redaktor). Encyclopedia of Critical Whiteness Studies in Education. Brill. 2020. 310–320. doi:10.1163/9789004444836_041. ISBN .
- Crenshaw, Kimberle. "Mapping the Margins: Intersectionality, Identity Politics, and Violence Against Women of Color" (PDF). 1994.Arxivləşdirilib 18 aprel 2023 at the Wayback Machine. Additional archives: [Date missing].
- Crenshaw, Kimberle. "Demarginalizing the Intersection of Race and Sex: A Black Feminist Critique of Antidiscrimination Doctrine, Feminist Theory and Antiracist Politics" (PDF). 1989.Arxivləşdirilib 21 aprel 2023 at the Wayback Machine. Additional archives: [Date missing].
- Cho, Sumi; Crenshaw, Kimberlé Williams; McCall, Leslie. "Toward a Field of Intersectionality Studies: Theory, Applications, and Praxis". Signs: Journal of Women in Culture and Society. 38 (4). June 2013: 785–810. doi:10.1086/669608. JSTOR 10.1086/669608.
- Cooper, Brittney. Intersectionality // Disch, Lisa; Hawkesworth, Mary (redaktorlar ). The Oxford Handbook of Feminist Theory. Oxford University Press. 2016. 385–406. doi:10.1093/oxfordhb/9780199328581.013.20. ISBN .
- Davis, Angela Y. Women, Race & Class. New York: Vintage Books. 1983. ISBN .
- Truth, Sojourner. 'Speech at the Woman's Rights Convention, Akron, Ohio' (1851) // Ritchie, Joy; Ronald, Kate (redaktorlar ). Available Means: An Anthology Of Women's Rhetoric(s). University of Pittsburgh Press. 2001. 144–146. doi:10.2307/j.ctt5hjqnj.28. ISBN . JSTOR j.ctt5hjqnj.28.
- Brah, Avtar; Phoenix, Ann. "Ain't I A Woman? Revisiting Intersectionality". Journal of International Women's Studies. 5 (3). 15 January 2013: 75–86.
- Thompson, Becky. "Multiracial Feminism: Recasting the Chronology of Second Wave Feminism". Feminist Studies. 28 (2). 2002: 337–360. doi:10.2307/3178747. hdl:2027/spo.0499697.0028.210. JSTOR 3178747.
- "What Is Intersectionality? | Intersections of Gender". www.ualberta.ca. İstifadə tarixi: 2023-05-11.
- Fixmer-Oraiz, Natalie; Wood, Julia. Gendered Lives: Communication, Gender, & Culture. Boston, Mass.: Cengage Learning. 2015. ISBN .
- Grady, Constance. "The waves of feminism, and why people keep fighting over them, explained". Vox. 20 March 2018. 5 April 2019 tarixində arxivləşdirilib.
- Mann, Susan A.; Huffman, Douglas J. "The decentering of second wave feminism and the rise of the third wave". Science & Society. 69 (1). January 2005: 56–91. doi:10.1521/siso.69.1.56.56799. JSTOR 40404229.
- Collins, Patricia Hill. Black feminist thought: knowledge, consciousness, and the politics of empowerment (2nd). New York: Routledge. 2000. səh. 277. ISBN .
- Collins, Patricia Hill. "Intersectionality's definitional dilemmas". Annual Review of Sociology. 41. 2015: 1–20. doi:10.1146/annurev-soc-073014-112142.
- "$1 Million Berggruen Philosophy Prize Awarded to Patricia Hill Collins – Berggruen Institute". www.berggruen.org (ingilis). 2023-10-22. İstifadə tarixi: 2024-07-19.
- Lorde, Audre. Sister Outsider (English). Penguin Publishing Group (February 25, 2020 tarixində nəşr olunub). 2020. ISBN .
- Lorde, Audre. The Master's Tools Will Never Dismantle the Master's House // Sister Outsider: Essays and Speeches. Berkeley, Calif.: Crossing Press. 2007. 110–114. ISBN .
- Nixon, Angelique V. "The Magic and Fury of Audre Lorde: Feminist Praxis and Pedagogy". The Feminist Wire. February 24, 2014. October 29, 2017 tarixində arxivləşdirilib.
- bell hooks. Ain't I a woman: Black women and feminism. Boston: South End Press. 1981. ISBN .
- Bottici, Chiara. "Bodies in Plural: Towards an Anarcha-feminist Manifesto". Thesis Eleven. 142 (1). 2017: 95. doi:10.1177/0725513617727793.
- Collins, Patricia Hill. "Gender, black feminism, and black political economy". Annals of the American Academy of Political and Social Science. 568 (1). March 2000: 41–53. doi:10.1177/000271620056800105.
Ədəbiyyat
- Carastathis, Anna. "Basements and Intersections". Hypatia. 28 (4). 2013: 698–715. doi:10.1111/hypa.12044. ISSN 0887-5367. JSTOR 24542081 – ResearchGate vasitəsilə.
- Carastathis, Anna. "The Concept of Intersectionality in Feminist Theory". Philosophy Compass. 9 (5). 2014: 304–314. doi:10.1111/phc3.12129 – ResearchGate vasitəsilə.
- Collins, Patricia Hill. "Defining Black Feminist Thought". Women of Color Web. 1990. 11 December 2006 tarixində arxivləşdirilib.
- Collins, Patricia Hill. Intersectionality as Critical Social Theory. Duke University Press. 2019. ISBN .
- Collins, Patricia Hill; Bilge, Sirma. Intersectionality (2nd). Cambridge, UK: Polity Press. 2020. ISBN .
- Hankivsky, Olena. Intersectionality 101 (PDF). Vancouver, B.C.: Institute for Intersectionality Research & Policy, Simon Fraser University. 2014. ISBN . Archived from the original on 23 April 2017.
Xarici keçidlər
- "Justice Rising: moving intersectionally in the age of post-everything" (podcast). Public Lectures and Events. London School of Economics. 26 March 2014.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Interseksionalliq ve ya kesismelilik ing Intersectionality qruplarin ve ferdlerin sosial ve siyasi kimliklerinin nece muxtelif ayri seckilik ve ustunluk kombinasiyalarina sebeb oldugunu anlamaga komek eden sosioloji analiz cercivesi Bu faktorlara cins kast cinsiyyet irq etnik mensubiyyet din elillik boy fiziki gorunus yas ve ceki daxildir Bu kesisen ve ust uste dusen sosial kimlikler hem guclendirici hem de mehdudlasdirici ola biler Interseksionalliq tehlili burada Venn diaqramindan istifade etmekle gosterildiyi kimi her bir faktora ayrica baxmaqdansa butovlukde sosial sexsiyyete tesir eden amiller toplusuna nezer yetirir Interseksionalliq anlayisi ag qadinlarin ustunluk teskil etdiyi feminizme ve o dovrde kisilerin hakim oldugu qaraderili azadliq herekatina cavab olaraq yaranib O irqcilik ve bir biri ile elaqeli olan tezyiqlerini vurgulayir Feminizmin birinci ve ikinci dalgalarinin esasen agderili ve orta sinif qadinlarinin tecrubelerine yonelmesinden ferqli olaraq bu konsepsiya ferqli sosial tebeqelerden olan qadinlari qaraderili qadinlari kasib qadinlari immiqrant qadinlari ve diger qruplari nezere almaga calisir Kesismelilik ag feminizmden ferqlenerek qadinlarin ferqli tecrubelerini ve kimliklerini tanimagi hedefleyir Bu anlayis Kimberli Krensou terefinden 1989 cu ilde ireli surulub O cemiyyetin en marjinal qruplarina tesir eden bir birini tamamlayan guc sistemlerini izah edir Aktivistler ve akademikler bu cerciveden istifade ederek sosial ve siyasi beraberliyi mudafie edirler Kesismelilik ayri seckilik formalarinin her birini ayriliqda tehlil eden sistemlere qarsi cixir Meselen qaraderili qadinlara qarsi ayri seckilik sadece mizoginiya qadin dusmenciliyi ve irqciliyin birlesmesi kimi izah edile bilmez Bu veziyyet daha murekkebdir ve muxtelif amillerle formalasir Kesismelilik muasir feminizm ve gender arasdirmalarina boyuk tesir gosterib Onun terefdarlari iddia edirler ki bu yanasma guc ve ayri seckiliyi daha murekkeb ve deqiq sekilde analiz etmeye imkan verir Tenqidciler ise bu anlayisin cox genis ve ya cetin basa dusulen oldugunu insanlari yalniz demoqrafik amillere esasen tesnif etdiyini ideoloji meqsedlerle istifade edildiyini ve arasdirmalarda tetbiqinin cetin oldugunu bildirirler Esas anlayislarXarici video Dunya qadinlari festivali 2016 ci ilKimberle Crenshaw On Intersectionality YouTube daTezyiqlerin qarsiliqli elaqesi Sosioloq Patrisiya Hill Kollins sosial berabersizliklerin kesismesini dominasiya matrisi ing Interlocking Matrix of Oppression adlandirir Bu termin hemcinin tezyiq ve ustunluyun vektorlari kimi taninir Bu ifade cinsi yonelim sinif irq yas ve s kimi amillerin qadinlara qarsi ayri seckilik vasitesi kimi istifade edildiyini ve onlarin cemiyyetde ferqli yasantilarla qarsilasdiqlarini gosterir Kollins Odi Lord ing Sister Outsider eserinde ve tezyiqlerin ya bu ya da o yanasmasi ile formalasdigini vurgulayirlar Kollins bunu ikili muxalifet ferziyyesi ing dichotomous oppositional difference adlandirir Bu yanasma insanlarin ferqliliklerine esaslanir ve oxsarliqlari nezere almir neticede daha derin ayri seckiliklere sebeb olur Tedqiqatci Liza Flores bildirir ki ferdler muxtelif sosial serhedler arasinda olduqda hem bir qrupun hem de digerinin icinde olurlar Neticede bu insanlar hec bir qrupun tam uzvu kimi hiss etmirler ve oz kimliklerini mueyyen etmekde cetinlik cekirler Coxqatli ayri seckilik Son illerde Avropa Ittifaqinda AI sosial kateqoriyalarin kesismesi ile bagli muzakireler aparilib Kimberli Krensou kesismelilik anlayisini ireli surmezden evvel sosial ferqlendirici kateqoriyalar barede muzakireler movcud idi Evveller cinsiyyet irq ve sinif kimi kateqoriyalar daha aydin serhedlere malik idise sonradan bu ferqler din seksual yonelim etnik mensubiyyet ve s kimi amillerle daha murekkeb bir sistem halina geldi AI ve Boyuk Britaniyada bu kesisen faktorlar coxqatli ayri seckilik ing multiple discrimination anlayisi ile ifade edilir AI bu coxqatli ayri seckiliyi nezere alan qeyri ayri seckilik qanunlari qebul etse de bezi tedqiqatcilar bu qanunlarin heqiqi sosial berabersizliye tam cavab vermediyini iddia edirler Kesismelilik anlayisi huquq sahesine qaraderili feminist alim Kimberli Krensou terefinden getirilib Kimberli bu termine 1989 ve 1991 ci illerde yazdigi iki meqalede yer verib Kesismelilik kritik irq arasdirmalarinda yaranib ve irq gender ve diger guc sistemlerinin birge isleyerek hem ayri seckilik hem de ustunluk yaratdigini gosterir Bu anlayis nisbidir cunki irq gender ve diger faktorlarin nece kesiserek ferdlerin tecrubelerini formalasdirdigini numayis etdirir Krensou bu anlayisi istifade ederek is yerlerinde ve cemiyyetde azliqlara qarsi olan struktur siyasi ve temsilci zorakiligi izah edib O siyaset ve akademiyada guc strukturlarinin rolunun kesismeliliyin muhum hissesi oldugunu vurgulayib InkisafiInterseksionalliq anlayisi feminist nezeriyye ve herekatlarin cox vaxt nezere almadigi dinamikalari aydinlasdirmaq ucun ireli surulub Irq berabersizliyi esasen birinci dalga feminizminde gormezlikden gelinen bir faktor idi Bu dalga esasen ag kisilerle ag qadinlar arasinda siyasi beraberliyi elde etmeye yonelmisdi Erken qadin huquqlari herekatlari adeten yalniz ag qadinlarin uzvluyu problemleri ve mubarizeleri ile mehdudlasirdi Ikinci dalga feminizm qadinlarin yalniz ev isleri ile mesgul olmasi ile bagli stereotipleri dagitmaga calisirdi Hemin dovrde feministler ABS da beraber maas haqqinda 1963 cu il qanunu ing Equal Pay Act IX Madde ing Title IX ve Rou v Ueyd mehkeme qerari kimi huquqi nailiyyetler elde etdiler Lakin bu herekatlar esas feminist platformalardan qaraderili qadinlari kenarda qoyurdu Ucuncu dalga feminizm hansi ki kesismelilik anlayisinin formalasmasindan qisa muddet sonra ortaya cixdi erken feminist herekatlarin irq sinif ve gender kimliyine kifayet qeder diqqet yetirmediyini vurguladi ve bu sosial siyasi berabersizlikleri aradan qaldirmaq ucun yeni yanasmalar teklif etdi Interseksionalliq ise mehz erken sosial edalet herekatlarinin gormezlikden geldiyi meseleleri nezere alir Qlobal kontekstde interseksionalliq 1980 ci illerden baslayaraq qeyri Qerb menseli qaraderili feministler de kesismelilik anlayisi ile bagli fikirlerini ireli surmeye basladilar Onlarin sirasinda Ava Tiam Candra Talpade Mohanti Qayatri Cakravorti Spivak Cela Sandoval ve diger tedqiqatcilar var idi Bu alimler kesismelilik nezeriyyesine postkolonializm anlayisindan ireli gelen tenqidi konsepsiyalari da daxil etdiler Bu termin 1990 ci illerde daha genis yayilmaga basladi Bu Kimberli Krensonun isinin sosioloq Patrisia Hill Kollins terefinden inkisaf etdirilmesi ile elaqeli idi Kollinsin sozlerine gore Krensounun teqdim etdiyi kesismelilik termini onun evvelki qaraderili feminist dusunce ifadesini evez etdi ve nezeriyyenin Afrikali amerikali qadinlarla mehdudlasmayaraq butun qadinlara tetbiq olunmasina imkan yaratdi Kollins qeyd edir ki medeniyyete bagli tezyiq modelleri tekce bir biri ile elaqeli deyil hem de cemiyyetin irq gender sinif ve etnik mensubiyyet kimi kesisen sistemleri ile formalasir O bu prosesi bir birine bagli sosial institutlar muxtelif ayri seckilik formalarindan istifade ederek edaletsiz neticeler dogurur kimi tesvir edir Esas istiqametleri Kollins kesismelilik yanasmasini inkisaf etdirmekden daha cox onu tehlil etmek ucun nezeri cerciveler yaratmaga calisirdi O kesismeliliyin uc esas tedqiqat sahesini mueyyenlesdirdi Kesismeliliyin esaslari ve nezeri mubahiseleri istiqamet kesismeliliyin tarixi ideyalari problemleri ve nezeri mubahiseleri ile baglidir Sosial institutlara tetbiqi burada kesismelilik sosial institutlara tetbiq edilerek onlarin berabersizliyi nece guclendirdiyi ve ya aradan qaldira bileceyi arasdirilir Tenqidi tecrube ing critical praxis yanasma kesismeliliyin sosial edalet tesebbuslerinde nece istifade edile bileceyini ve cemiyyete real tesir gostermek ucun hansi yollarin islediyini mueyyen etmeye calisir Interseksionalliq formalariKimberli Krensou Kenarlari Xeritelendirmek Kesismelilik Kimlik Siyaseti ve Qaraderili Qadinlara Qarsi Zorakiliq adli eserinde qadinlarin yasadiqlari zorakiligi tesvir etmek ucun kesismeliliyin uc ferqli formasini izah edir Krensoua gore interseksionalliq uc formada movcuddur Struktur interseksionalliq Siyasi interseksionalliq Tesviri reprezentativ kesismelilikStruktur interseksionalliq Struktur kesismelilik ferqli ictimai strukturlarin bir biri ile nece elaqede oldugunu ve qaraderili qadinlarin meiset zorakiligi ve tecavuz hallari ile bagli yasadiqlari ferqli tecrubeleri nece formalasdirdigini tesvir edir Sinifcilik seksizm ve irqcilik bir biri ile qovusaraq qaraderili qadinlari coxqatli tezyiqlerle uz uze qoyur ve onlarin muxtelif sahelerdeki tecrubelerine tesir gosterir Krensou struktur kesismeliliyi meiset zorakiligina meruz qalan qadinlar uzerinde apardigi sahe arasdirmasinda istifade edib Bu tedqiqatda Krensou gosterir ki zorakiliga meruz qalan qadinlar xususen de qaraderili ve asagi tebeqeden olanlar hem gender hem de etnik ayri seckiliye meruz qalirlar Bu ise onlarin muvafiq yardimlara ve mudafieye cixisini mehdudlasdirir Siyasi interseksionalliq Siyasi kesismelilik siyasi arenada movcud olan iki ziddiyyetli sistemin nece qadinlari ve xususile qaraderili qadinlari iki ferqli tabe qrup kimi ayirdigini vurgulayir Qaraderili qadinlarin tecrubeleri ag qadinlarin ve qaraderili kisilerin tecrubelerinden ferqlenir cunki onlarin irq ve gender faktorlari bir biri ile kesisir Ag qadinlar gender ayri seckiliyine meruz qalir Qaraderili kisiler irqcilikle uzlesir Qaraderili qadinlar ise hem irqci hem de seksist ayri seckiliye meruz qalir bu ise onlarin tecrubelerini daha da murekkeblesdirir Krensonun fikrince irqcilik eleyhine ve feminist diskurslarin siyasi ugursuzlugu ondan ibaretdir ki bu herekatlar rengli insanlar ve qadinlar anlayislarini ayri ayriliqda ele alirlar ve bu iki kateqoriyanin kesismesini nezere almirlar Siyasi istirak qaraderili qadinlari desteklemeli ve onlarin problemlerine diqqet yetirmelidir Bu kesismeliliyin nezere alinmamasina tarixde qadinlarin secki huququ ugrunda yurusler misal gosterile biler Bele ki suffrajet herekatlari esasen ag qadinlarin problemlerini on plana cixarir qaraderili qadinlarin tecrubeleri ise kenarda qalirdi IstinadlarDeckha M Intersectionality and posthumanist visions of equality Wisconsin Journal of Law Gender amp Society XXIII 2 November 2008 Holley Lynn C Mendoza Natasha S Del Colle Melissa M Bernard Marquita Lynette Heterosexism racism and mental illness discrimination Experiences of people with mental health conditions and their families Journal of Gay amp Lesbian Social Services 28 2 2 April 2016 93 116 doi 10 1080 10538720 2016 1155520 Zinn Maxine Baca Dill Bonnie Thornton Theorizing Difference from Multiracial Feminism Feminist Studies 22 2 1996 321 331 doi 10 2307 3178416 hdl 2027 spo 0499697 0022 206 JSTOR 3178416 ProQuest 233181156 bell hooks Ain t I a woman Black women and feminism 2nd New York Routledge 2015 ISBN 978 1 138 82148 4 OCLC 886381091 What Does Intersectional Feminism Actually Mean International Women s Development Agency 11 May 2018 23 April 2019 tarixinde arxivlesdirilib Crenshaw Kimberle The urgency of intersectionality TEDWomen 2016 October 2016 Dudley Rachel A Confronting the concept of intersectionality the legacy of Audre Lorde and contemporary feminist organizations McNair Scholars Journal 10 1 2006 5 1 December 2017 tarixinde arxivlesdirilib Downing Lisa The body politic Gender the right wing and identity category violations PDF French Cultural Studies 29 4 November 2018 367 377 doi 10 1177 0957155818791075 Tomlinson Barbara To Tell the Truth and Not Get Trapped Desire Distance and Intersectionality at the Scene of Argument Signs Journal of Women in Culture and Society 38 4 Summer 2013 993 1017 doi 10 1086 669571 Ritzer George Stepinisky Jeffrey Contemporary sociological theory and its classical roots the basics 4th New York McGraw Hill 2013 204 207 ISBN 978 0 07 802678 2 Collins Patricia Hill Learning from the Outsider Within The Sociological Significance of Black Feminist Thought Social Problems 33 6 October 1986 S14 S32 doi 10 2307 800672 JSTOR 800672 Crenshaw Kimberle Kimberle Crenshaw On Intersectionality keynote WOW 2016 Video via YouTube 14 March 2016 Istifade tarixi 31 May 2016 Flores Lisa A Creating discursive space through a rhetoric of difference Chicana feminists craft a homeland Quarterly Journal of Speech 82 2 May 1996 142 156 doi 10 1080 00335639609384147 Mann Susan A Kelley Lori R Standing at the crossroads of modernist thought Collins Smith and the new feminist epistemologies Gender amp Society 11 4 August 1997 391 408 doi 10 1177 089124397011004002 Schiek Dagmar Lawson Anna European Union Non discrimination Law and Intersectionality Investigating the Triangle of Racial Gender and Disability Discrimination Ashgate 2011 ISBN 978 0 7546 7980 6 Duran Antonio Jones Susan R Intersectionality Casey Zachary A redaktor Encyclopedia of Critical Whiteness Studies in Education Brill 2020 310 320 doi 10 1163 9789004444836 041 ISBN 978 90 04 44483 6 Crenshaw Kimberle Mapping the Margins Intersectionality Identity Politics and Violence Against Women of Color PDF 1994 Arxivlesdirilib 18 aprel 2023 at the Wayback Machine Additional archives Date missing Crenshaw Kimberle Demarginalizing the Intersection of Race and Sex A Black Feminist Critique of Antidiscrimination Doctrine Feminist Theory and Antiracist Politics PDF 1989 Arxivlesdirilib 21 aprel 2023 at the Wayback Machine Additional archives Date missing Cho Sumi Crenshaw Kimberle Williams McCall Leslie Toward a Field of Intersectionality Studies Theory Applications and Praxis Signs Journal of Women in Culture and Society 38 4 June 2013 785 810 doi 10 1086 669608 JSTOR 10 1086 669608 Cooper Brittney Intersectionality Disch Lisa Hawkesworth Mary redaktorlar The Oxford Handbook of Feminist Theory Oxford University Press 2016 385 406 doi 10 1093 oxfordhb 9780199328581 013 20 ISBN 978 0 19 932858 1 Davis Angela Y Women Race amp Class New York Vintage Books 1983 ISBN 978 0 394 71351 9 Truth Sojourner Speech at the Woman s Rights Convention Akron Ohio 1851 Ritchie Joy Ronald Kate redaktorlar Available Means An Anthology Of Women s Rhetoric s University of Pittsburgh Press 2001 144 146 doi 10 2307 j ctt5hjqnj 28 ISBN 978 0 8229 7975 3 JSTOR j ctt5hjqnj 28 Brah Avtar Phoenix Ann Ain t I A Woman Revisiting Intersectionality Journal of International Women s Studies 5 3 15 January 2013 75 86 Thompson Becky Multiracial Feminism Recasting the Chronology of Second Wave Feminism Feminist Studies 28 2 2002 337 360 doi 10 2307 3178747 hdl 2027 spo 0499697 0028 210 JSTOR 3178747 What Is Intersectionality Intersections of Gender www ualberta ca Istifade tarixi 2023 05 11 Fixmer Oraiz Natalie Wood Julia Gendered Lives Communication Gender amp Culture Boston Mass Cengage Learning 2015 ISBN 978 1 305 28027 4 Grady Constance The waves of feminism and why people keep fighting over them explained Vox 20 March 2018 5 April 2019 tarixinde arxivlesdirilib Mann Susan A Huffman Douglas J The decentering of second wave feminism and the rise of the third wave Science amp Society 69 1 January 2005 56 91 doi 10 1521 siso 69 1 56 56799 JSTOR 40404229 Collins Patricia Hill Black feminist thought knowledge consciousness and the politics of empowerment 2nd New York Routledge 2000 seh 277 ISBN 978 0 415 92484 9 Collins Patricia Hill Intersectionality s definitional dilemmas Annual Review of Sociology 41 2015 1 20 doi 10 1146 annurev soc 073014 112142 1 Million Berggruen Philosophy Prize Awarded to Patricia Hill Collins Berggruen Institute www berggruen org ingilis 2023 10 22 Istifade tarixi 2024 07 19 Lorde Audre Sister Outsider English Penguin Publishing Group February 25 2020 tarixinde nesr olunub 2020 ISBN 9780143134442 Lorde Audre The Master s Tools Will Never Dismantle the Master s House Sister Outsider Essays and Speeches Berkeley Calif Crossing Press 2007 110 114 ISBN 978 1 5809 1186 3 Nixon Angelique V The Magic and Fury of Audre Lorde Feminist Praxis and Pedagogy The Feminist Wire February 24 2014 October 29 2017 tarixinde arxivlesdirilib bell hooks Ain t I a woman Black women and feminism Boston South End Press 1981 ISBN 978 0 89608 128 4 Bottici Chiara Bodies in Plural Towards an Anarcha feminist Manifesto Thesis Eleven 142 1 2017 95 doi 10 1177 0725513617727793 Collins Patricia Hill Gender black feminism and black political economy Annals of the American Academy of Political and Social Science 568 1 March 2000 41 53 doi 10 1177 000271620056800105 EdebiyyatCarastathis Anna Basements and Intersections Hypatia 28 4 2013 698 715 doi 10 1111 hypa 12044 ISSN 0887 5367 JSTOR 24542081 ResearchGate vasitesile Carastathis Anna The Concept of Intersectionality in Feminist Theory Philosophy Compass 9 5 2014 304 314 doi 10 1111 phc3 12129 ResearchGate vasitesile Collins Patricia Hill Defining Black Feminist Thought Women of Color Web 1990 11 December 2006 tarixinde arxivlesdirilib Collins Patricia Hill Intersectionality as Critical Social Theory Duke University Press 2019 ISBN 978 1 4780 0709 8 Collins Patricia Hill Bilge Sirma Intersectionality 2nd Cambridge UK Polity Press 2020 ISBN 978 1 5095 3967 3 Hankivsky Olena Intersectionality 101 PDF Vancouver B C Institute for Intersectionality Research amp Policy Simon Fraser University 2014 ISBN 978 0 86491 355 5 Archived from the original on 23 April 2017 Xarici kecidlerVikisitatda Interseksionalliq ile elaqedar sitatlar var Vikilugetde interseksionalliq movzusuna dair melumatlar var Justice Rising moving intersectionally in the age of post everything podcast Public Lectures and Events London School of Economics 26 March 2014