Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İngilis-Maysur müharibələri — Hindistanın Maysur knyazlığına qarşı İngiltərənin XVIII əsrin 60-90-cı illərində apardığı işğalçı müharibə.
Birinci müharibə ingilis Ost-Hind şirkətinin və onun müttəfiqi olan hind knyazlarının, həmçinin, Karnatik əyalətinin knyazının qoşunlarının Maysura soxulması ilə başladı. İlk döyüşlər müttəfiqlər üçün uğurlu oldu, onlar 1767-ci ildə Trinkoli və Çanqam yaxınlığında maysur dəstələrini darmadağın etdilər, həmçinin, Koimbatur və Baramaxal dairələrini işğal etməyə müvəffəq oldular. Maysur ordusuna təcrübəli sərkərdə və knyazlığın faktiki hakimi Heydər Əli xan başçılıq edirdi. O, ilk uğursuzluqlardan nəticə çıxararaq döyüş taktikasını dəyişdi və partizan metodlarından geniş istifadə etməyə başladı. Maysurlar qəfil hücumlarla ayrı-ayrı ingilis dəstələrinə hücumlar təşkil edir, ingilis qalalarənə və limanlarını ələ keçirirdilər. Bu döyüş manevrləri maysurlara böyük uğurlar qazandırdı. Nəticədə Heydər Əli öz knyazlığının ərazisini Heydərabad və Karnatik knyazlıqları hesabına genişləndirə bildi. Müharibə 1769-cu ildə sülh müqaviləsi ilə bitdi. Hər iki tərəf əldə etdikləri ərazilərdən imtina etdilər.
Maysur ingilislərə qarşı Heydərabadla və maratxlarla birgə çıxış etdi. Müttəfiqlərin məqsədi ingilislərin tamamilə Hindistandan qovulması idi. Bu zaman beynəlxalq vəziyyət İngiltərə üçün əlverişli deyildi. Şimali Amerika müstəmləkələrinin İngiltərəyə qarşı İstiqlaliyyət müharibəsi (1775-1783), Fransa, İspaniya və Hollandiya ilə aparılan müharibələr İngiltərənin özünü çətin vəziyyətə salmışdı. Fransa Hindistanda öz mövqeyini bərpa etmək üçün İngiltərəyə qarşı müharibəyə qoşulmuşdu. Fransız hərbi eskadrası ingilis donanmasına zərbələr endirdi, 1780-ci ildə ingilis donamasını Hindistan sahillərində məğlub etdi. Lakin Şimali Amerikadakı müstəmləkələrini itirən İngiltərə Hindistanda öz mövqelərini qorumaq və yeni ərazilər ələ keçirmək üçün hərbi əməliyyatları genişləndirirdi. Hindistanın feodal knyazlıqları arasında davam edən ziddiyyətlərdən istifadə edən ingilislər "parçala və hökmranlıq et" siyasətini həyata keçirirdilər. Onlar konfederasiya ilə separat sülh müqaviləsi bağlayaraq, Bombey rayonunda işğal edilmiş əraziləri daha da genişləndirdilər. İngiltərə ilə Fransa arasında bağlanan Versal sülh müqaviləsi (1783-cü il) Tipu Sultanı fransızların yardımından məhrum etdi. Maysur ingilislərlə təkbətək vuruşmalı oldu. 1784-cü il imzalanan Manqalur sülh müqaviləsinə görə tərəflər müharibəyə qədərki vəziyyəti saxlamaq üçün işğal etdikləri əraziləri və əsirləri qayrtardılar.
Üçüncü müharibədə ingilislər Maysurla mübarizədə marath knyazlarını və Heydərabadı öz tərəfinə çəkə bildilər. Müharibə ərəfəsində Maysur hökmdarı Tipu Sultan da öz qoşunlarını xeyli gücləndirdi. Qoşunlarında süvarilər çoxluq təşkil edən digər hind knyazlarından fərqli olaraq Tipu Sultanın ordusunda süvarilərdən başqa piyadalar və artilleriya da vardı. Orduya aşağı kastaların nümayəndələri, o cümlədən toxunulmazlar də buraxılırdılar ki, bu ordunun sosial bazasını xeyli genişləndirir, onun döyüş qabiliyətini yüksəldirdi. Müharibə, biri qərbdən -Mumbaydan, o birisi isə şərqdən, Madrasdan hərəkət edən iki ingilis ordusunun hucumu ilə başladı. Lakin müharibənin əvvəlində ağır zərbələr alan Ost-Hind şirkətinin qoşunları geri çəkilməyə məcbur oldu. Vəziyəti düzəltmək üçün, Benqaliyadan gələn ingilis ordusunun yeni baş komandanı qeneral-qubernator Kornuollis ingilislərin əlavə qüvvələrini səfərbər etdi. Marathların 10 minlik ordusunun ingilislərə köməyi onların qüvvələrini xeyli artırdı. İngilis ordusu Maysurun paytaxtı Serinqapatam şəhərini mühasirəyə almağa və Tipu Sultanı 1792-ci ildə sülh müqaviləsi bağlamağa məcbur etdi. Həmin sülh müqaviləsinə görə Tipu Sultan knyazlığın ərazisinin yarısı Ost-Hind şirkətinə və onun müttəfiqlərinə verilməli və 33 milyon rupi məbləğində təzminat ödənilməli idi.
Fransadan silah alınması üçün aparılan danışıqlar dördüncü maysur müharibəsi üçün bəhanə oldu. Şiddətli bombardmandan sonra Maysurun paytaxtı alındı və talan olundu, xəzinə ələ keçirildi. Tipu Sultan öldürüldü, Maysur isə Ost-Hind şirkətinin vassalına . İngilislərin qələbəsi ancaq onların iqtisadi və hərbi qüdrəti ilə bağlı deyildi, eyni zamanda Hindistanın siyasi pərakəndəliyindən irəli gəlirdi. İngilislər məharətlə ayır-buyur siyasətini yeridərək Maysuru və bütün Hindistanı işğal etdilər.
Mənbə
- Советская военная энциклопедия. Военное издательство Министерства обороны СССР. Москва-1976 год. Т. 1 стр.183
- Антонова К. А. «Английское завоевание Индии в XVIII веке», Москва 1958.
- Индийские войны англичан. Военная энциклопедия: в 18 т. под ред. В. Ф. Новицкого и др. — СПб. : Товарищество И. В. Сытина, 1911—1915.
- Khan M.H. «History of Tipu Sultan», Calcutta 1951.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ingilis Maysur muharibeleri Hindistanin Maysur knyazligina qarsi Ingilterenin XVIII esrin 60 90 ci illerinde apardigi isgalci muharibe Birinci muharibe ingilis Ost Hind sirketinin ve onun muttefiqi olan hind knyazlarinin hemcinin Karnatik eyaletinin knyazinin qosunlarinin Maysura soxulmasi ile basladi Ilk doyusler muttefiqler ucun ugurlu oldu onlar 1767 ci ilde Trinkoli ve Canqam yaxinliginda maysur destelerini darmadagin etdiler hemcinin Koimbatur ve Baramaxal dairelerini isgal etmeye muveffeq oldular Maysur ordusuna tecrubeli serkerde ve knyazligin faktiki hakimi Heyder Eli xan basciliq edirdi O ilk ugursuzluqlardan netice cixararaq doyus taktikasini deyisdi ve partizan metodlarindan genis istifade etmeye basladi Maysurlar qefil hucumlarla ayri ayri ingilis destelerine hucumlar teskil edir ingilis qalalarene ve limanlarini ele kecirirdiler Bu doyus manevrleri maysurlara boyuk ugurlar qazandirdi Neticede Heyder Eli oz knyazliginin erazisini Heyderabad ve Karnatik knyazliqlari hesabina genislendire bildi Muharibe 1769 cu ilde sulh muqavilesi ile bitdi Her iki teref elde etdikleri erazilerden imtina etdiler Birinci ve ikinci Maysur muharibeleri Maysur ingilislere qarsi Heyderabadla ve maratxlarla birge cixis etdi Muttefiqlerin meqsedi ingilislerin tamamile Hindistandan qovulmasi idi Bu zaman beynelxalq veziyyet Ingiltere ucun elverisli deyildi Simali Amerika mustemlekelerinin Ingiltereye qarsi Istiqlaliyyet muharibesi 1775 1783 Fransa Ispaniya ve Hollandiya ile aparilan muharibeler Ingilterenin ozunu cetin veziyyete salmisdi Fransa Hindistanda oz movqeyini berpa etmek ucun Ingiltereye qarsi muharibeye qosulmusdu Fransiz herbi eskadrasi ingilis donanmasina zerbeler endirdi 1780 ci ilde ingilis donamasini Hindistan sahillerinde meglub etdi Lakin Simali Amerikadaki mustemlekelerini itiren Ingiltere Hindistanda oz movqelerini qorumaq ve yeni eraziler ele kecirmek ucun herbi emeliyyatlari genislendirirdi Hindistanin feodal knyazliqlari arasinda davam eden ziddiyyetlerden istifade eden ingilisler parcala ve hokmranliq et siyasetini heyata kecirirdiler Onlar konfederasiya ile separat sulh muqavilesi baglayaraq Bombey rayonunda isgal edilmis erazileri daha da genislendirdiler Ingiltere ile Fransa arasinda baglanan Versal sulh muqavilesi 1783 cu il Tipu Sultani fransizlarin yardimindan mehrum etdi Maysur ingilislerle tekbetek vurusmali oldu 1784 cu il imzalanan Manqalur sulh muqavilesine gore terefler muharibeye qederki veziyyeti saxlamaq ucun isgal etdikleri erazileri ve esirleri qayrtardilar Ucuncu muharibede ingilisler Maysurla mubarizede marath knyazlarini ve Heyderabadi oz terefine ceke bildiler Muharibe erefesinde Maysur hokmdari Tipu Sultan da oz qosunlarini xeyli guclendirdi Qosunlarinda suvariler coxluq teskil eden diger hind knyazlarindan ferqli olaraq Tipu Sultanin ordusunda suvarilerden basqa piyadalar ve artilleriya da vardi Orduya asagi kastalarin numayendeleri o cumleden toxunulmazlar de buraxilirdilar ki bu ordunun sosial bazasini xeyli genislendirir onun doyus qabiliyetini yukseldirdi Muharibe biri qerbden Mumbaydan o birisi ise serqden Madrasdan hereket eden iki ingilis ordusunun hucumu ile basladi Lakin muharibenin evvelinde agir zerbeler alan Ost Hind sirketinin qosunlari geri cekilmeye mecbur oldu Veziyeti duzeltmek ucun Benqaliyadan gelen ingilis ordusunun yeni bas komandani qeneral qubernator Kornuollis ingilislerin elave quvvelerini seferber etdi Marathlarin 10 minlik ordusunun ingilislere komeyi onlarin quvvelerini xeyli artirdi Ingilis ordusu Maysurun paytaxti Serinqapatam seherini muhasireye almaga ve Tipu Sultani 1792 ci ilde sulh muqavilesi baglamaga mecbur etdi Hemin sulh muqavilesine gore Tipu Sultan knyazligin erazisinin yarisi Ost Hind sirketine ve onun muttefiqlerine verilmeli ve 33 milyon rupi mebleginde tezminat odenilmeli idi Fransadan silah alinmasi ucun aparilan danisiqlar dorduncu maysur muharibesi ucun behane oldu Siddetli bombardmandan sonra Maysurun paytaxti alindi ve talan olundu xezine ele kecirildi Tipu Sultan olduruldu Maysur ise Ost Hind sirketinin vassalina Ingilislerin qelebesi ancaq onlarin iqtisadi ve herbi qudreti ile bagli deyildi eyni zamanda Hindistanin siyasi perakendeliyinden ireli gelirdi Ingilisler meharetle ayir buyur siyasetini yeriderek Maysuru ve butun Hindistani isgal etdiler MenbeSovetskaya voennaya enciklopediya Voennoe izdatelstvo Ministerstva oborony SSSR Moskva 1976 god T 1 str 183 Antonova K A Anglijskoe zavoevanie Indii v XVIII veke Moskva 1958 Indijskie vojny anglichan Voennaya enciklopediya v 18 t pod red V F Novickogo i dr SPb Tovarishestvo I V Sytina 1911 1915 Khan M H History of Tipu Sultan Calcutta 1951