Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İmperial Trans-Antarktika ekspedisiyası 1914–1917-ci illəri əhatə edən, Antarktidanın tədqiq olunmasının qəhrəmanlıq dövrünün sonuncu əsas ekspedisiyasıdır. Ser Ernest Şeklton tərəfindən irəli sürülən bu ekspedisiyanın məqsədi Antarktida qitəsi üzərində ilk quru keçidini etmək idi. Bu keçid Roald Amundsenin 1911-ci ildəki Cənub qütbünə ekspedisiyasından sonra Şekltonun ifadəsi ilə "Antarktika səyahətlərinin ən əsas obyekti" kimi qaldı. Şekltonun səyahəti bu obyektivi tamamlamaqda uğursuz olsa da, dramatik dözümlülük mübarizəsi kimi böyük şöhrət qazanır.
Şeklton bu səyahətə başlamazdan əvvəl 1901–1904-cü illərdə xidmət etmiş və 1907–1909-cu illərdə Nimrod ekspedisiyasına rəhbərlik etmişdi. Bu yeni avantürasında o, Veddell dənizinə yelkən açmağı və buradan ilə quruya çıxaraq, Cənub qütbü üzərindən Ross dənizinə qədər getməyi təklif edir. Bu müddət ərzində Ross dənizi partiyası adlanan dəstək qrupu Mak-Medro boğazında düşərgə qurmalı, buradan Ross şelf buzlağı boyunca, Birdmor buzlağının ayağına qədər olan ərazidə təminat anbarları yerləşdirməli idi. Qurudan yürüş əməliyyatını icra edəcək əsas qrup özləri ilə yetərincə təchizat götürməyəcəklərinə görə bu anbarlar onların sağ qalması üçün həyati əhəmiyyət daşıyırdı. Ekspedisiya iki gəmiyə ehtiyac duyurdu: Şekltonun rəhbərliyindəki Veddell dənizi qrupu üçün "Endurans" və rəhbərliyindəki Ross dənizi qrupu üçün "Aurora".
Ekspedisiyanın əvvəlindəcə "Endurans" gəmisi hələ Vahsel körfəzinə çata bilmədən Veddell dənizindəki buzlaqlara ilişir. Şimal istiqamətində hərəkət edərək buzlaqların əhatəsindən xilas olmağa cəhd etsə də, 1915-ci ilin bütün qışını olduqları yerdə keçirməyə məcbur qalırlar. Buz kütləsinin gəmi ilə toqquşması nəticəsində gəmi batır və təchizatdan yoxsun 28 nəfər heyət üzvü buz üzərində qalır. Üzərində olduqları buzun şimal istiqamətində hərəkəti səbəbindən tez-tez müvəqqəti düşərgələr qurmağa məcbur olan heyət bir neçə ay sonra gəmidən xilas edə bildikləri qayıqlarla yaşam üçün əlverişsiz Fil adasına ayaq basır. Ardınca, Şeklton və beş digər qrup üzvü Ceyms Kerd açıq qayığı ilə 1300 km məsafədə üzərək Cənubi Georgiya adalarına çatmağı bacarır. Şeklton buradan Fil adasında qalan heyət üzvlərini qurtarmaq üçün xilasetmə missiyası təşkil edir və heç bir insan itkisi olmadan bütün qrup xilas edilir. "Endurans"ın gözlənilməz səviyyədə yaxşı qorunmuş qalıqları 2022-ci ildə dəniz dibində tapılır.
Qitənin digər tərəfindəki Ross dənizi qrupu bütün çətinliklərə baxmayaraq, öz missiyasının öhdəsindən gəlməyi bacarır. "Aurora" fırtına vaxtı körfəzdən aralanır ve geri qaytarmaq mümkün olmur. Nəticədə, sahilə çıxmış qrup müvafiq təminat və təchizatsız qalır. Heyət onlara tapşırılan bütün anbarları quraşdıra bilsə də, xilas edilənə qədər üç nəfər həlak olur.
Hazırlıqlar
Mənşə
1907–1909-cu illərdəki Nimrod ekspedisiyasından sonra Ernest Şekltonun nailiyyətləri ona böyük şan-şöhrət gətirsə də, tədqiqatçı heç vaxt rahatlıq tapa bilmir, yenidən macəralara qayıtmaq həvəsi onu bu işə qaytarırdı. 1912-ci ildən etibarən onun gələcək Antarktika planları 1910-cu ildə Kardiffdən yola çıxan Robert Skottun Terra Nova ekspedisiyası və onunla paralel Roald Amundsenin rəhbərliyi ilə təşkil olunan Norveç ekspedisiyasının nəticələrinin əsasında formalaşmağa başlayır. Amundsenin Cənub qütbünü fəth etməsi haqqında xəbər 11 mart 1912-ci il tarixində Şekltona çatır və bu hadisəyə belə cavab verir: "Cənub qütbünün kəşfi Antarktikanın araşdırılmasının sonu olmayacaq." O, qeyd edir ki, növbəti həyata keçirilməli iş qütb üzərindən keçməklə qitəni dənizdən dənizə səyahət etməkdir. Bunu deyərkən o, artıq bu sahədən olan başqalarının da belə bir niyyəti olduğundan xəbərdar idi.
11 dekabr 1911-ci ildə səyyah rəhbərliyindəki alman ekspedisiyası Veddell dənizi sahillərində baza quraraq, buradan Ross dənizi istiqamətində qitəni quru yolu ilə keçmək üçün Cənubi Georgiyadan yelkən açır. Sahilə çıxa bilməyən Filxner 1912-ci ilin sonlarında Cənubi Georgiyaya geri qayıtmalı olur. Bununla belə, onun 78° cənub enliyi yaxınlığında, Vahsel körfəzindəki potensial quruya çıxma məkanları haqqındakı raportlarını Şeklton özü üçün qeyd edir və gələcək planlarında istifadə məqsədilə nəzərdə saxlayır.
Robert Skott və komanda üzvlərinin Cənub qütbündən qayıdarkən vəfat etməsi xəbəri 1913-cü ilin fevralında Londona çatır. Bu qaranlıq xəbərlərə baxmayaraq, Şeklton planlaşdırılmış səyahəti üçün ilkin hazırlıqlara başlamağa qərar verir. O, Skottun ekspedisiyasının üzvü olan norveçli səyyah Trüqqve Qran və keçmiş baş nazir Lord Rozberi də daxil olmaqla bir neçə nəfərə maddi dəstək üçün müraciət etsə də, müsbət geridönüş almaq mümkün olmur. Qran onun müraciətinə qaçağan cavab versə də, Rozberi qütblərin ona heç bir maraq kəsb etmədiyini qəti şəkildə bildirir.
Buna baxmayaraq, Şeklton istədiyi dəstəyi 1902–1904-cü illərdə rəhbərlik edən Uilyam Speyrs Bryusdan ala bilir. Onun özü də 1908-ci ilə qədər Antarktidanı quru yolu ilə keçmək planları qursa da, istədiyi maddi dəstəyi cəlb edə bilməməsi səbəbindən bundan imtina etməli olmuşdu. Bryus öz planlarından istifadə etmək icazəsini də Şekltona verir, lakin sonradan açıqlanan cədvəl Şekltonun planlaşdırma məsələsində Bryusa çox az borclu olduğunu göstərir. Britaniya hökumətindən 10,000 funt-sterlinq dəyərində qrant alan Şeklton 29 dekabr 1913-cü ildə ekspedisiya planları haqqında ictimaiyyəti məlumatlandırması üçün "The Times" qəzetinə məktub göndərir.
Şekltonun planı
Şeklton öz yeni səyahətini "İmperial Trans-Antarktika ekspedisiyası" adlandırmağa qərar verir və bunu belə izah edirdi ki, "bu araşdırma proqramının icrasına təkcə ada xalqı deyil, üzərində birlik bayrağının ("Union Jack") dalğalandığı bütün ərazilərdəki insanlar köməklik göstərməkdə istəklidir." O, 1914-cü ilin əvvəllərində ictimaiyyətin diqqətini bu məsələyə yönəltmək məqsədilə detallı proqram nəşr etdirir. Ekspedisiya iki qrup və iki gəmidən ibarət olacaqdı. "Endurans"ın göyərtəsində səyahət edəcək Veddell dənizi qrupu Vahsel körfəzində 14 nəfərlə sahilə çıxmalı, bunlardan Şekltonun rəhbərliyi altında quru yürüşünü icra edəcək altı nəfərlik əlavə bir xüsusi qruplaşma yaradılmalı idi. 69 it, iki motorlu xizək və başqa lazımi təchizatla təmin olunan həmin qruplaşma rəhbərlərinin öz təcrübəsindən qaynaqlanaraq verdiyi bütün göstərişləri uğurla icra edərək, Ross dənizinə qədər 2900 km-lik quru səyahəti etməli idi. Sahildə qalan digər səkkiz nəfərlik qruplaşma isə üçü Qreyam torpağı, üçü Enderbi torpağına getməklə, ikisi isə bazada yerləşməklə elmi iş aparmalı idi.
Planın ikinci fazasına görə qitənin qarşı tərəfində Ross dənizi qrupu Mak-Medro boğazında baza quracaqdı. Onlar burada sahilə çıxdıqdan sonra quru yolu ilə səyahəti icra edəcək qruplaşmanın yolu üzərində Birdmor buzlağına qədər təminat anbarları yerləşdirməli və elə buradaca gələn qruplaşma ilə görüşərək evə qayıtmalı idi. Ross dənizi qrupu da digər qrup kimi, yerləşdikləri müddət ərzində geoloji və digər müşahidələr aparacaqdı.
Maliyyələşdirmə
Şekltonun hesablamalarına əsasən, onun öz hazırladığı planı ən sadə halda icra etməsi üçün 50,000 funt-sterlinqə (indiki dəyəri 5,105,000 funt-sterlinq) ehtiyacı var idi. O, ictimaiyyətə müraciətlərin fayda verəcəyinə inanmırdı: "onlar sonsuz mühasibatlıq narahatlıqlarına səbəb olur." Onun maliyyə cəlb etmək üçün seçilmiş metodu zəngin dəstəkçilərə müraciət etmək idi, hansı ki, 1913-cü ilin əvvəllərində başladığı bu proses kiçik də olsa, müəyyən qədər uğurlu alındı. İlk qeydə dəyər ruhlandırma 1913-cü ilin dekabrında, Britaniya hökumətinin təklif etdiyi 10 min funtla gəlir. Kral Coğrafiya Cəmiyyəti isə heç gözləmədiyi halda bu səyahətə 1000 funt ayırmağa qərar verir. Əvvəlcədən qütb ekspedisiyalarına laqeydliyini dilə gətirən Lord Rozberi də öz növbəsində 50 funt-sterlinq kimi daha az məbləğ bağışlayır.
1914-cü ilin fevralında "The New York Times" qəzetində Şekltonun rəqibi, vəfat etmiş Robert Skottun yaxın dostu dramaturq Ser Ceyms Barrinin ona gizli şəkildə 50,000 dollar (təxminən 10,000 funt-sterlinq) bağışladığı haqqında xəbər çıxır. Birmingem tüfəng istehsalı müəssisəsindən Dadli Doker £10,000, tütün fabriki varisi Janet Stenkomb-Uills açıqlanmayan məbləğdə, iyun ayında isə şotland sənayeçi Ser Ceyms Key Keyrd £24,000 həcmində maddi yardım göstərir. Şeklton sonradan "" qəzetinə açıqlamasında bildirir ki, "bu möhtəşəm hədiyyə onu bütün narahatlıqlardan xilas edib."
Şeklton artıq istədiyi vəsaiti toplaya bilmişdi. O, toplanılan vəsaitdən £14,000 xərcləyərək belçikalı səyyah rəhbərlik edəcəyi gözlənilən Şpitsbergen ekspedisiyası üçün inşa olunan 300 tonluq "Polaris" adlı barkentina tipli yelkənli dəniz gəmisini satın alır. Şeklton bu gəminin adını öz ailəsinin "dözümlülüklə fəth edirik" ("by endurance we conquer") şüarından ilhamlanaraq "Endurans"a dəyişdirir. Əlavə £3,200 xərclənərək Tasmaniya adasının Hobart şəhərində qalan, Duqlas Mousonun "Aurora" ekspedisiya gəmisi alınır. Bu gəmi Ross dənizi qrupu üçün nəzərdə tutulmuşdu.
Stenkomb-Uills tərəfindən bağışlanan qrantın məbləği bilinmədiyinə görə Şekltonun bu ekspedisiya üçün cəmi nə qədər vəsait toplaya bildiyi müəmmalı qalsa da, sonradan "Daily Mail" tərəfindən aparılan hesablamalarla bunun təxminən 80,000 funt-sterlinqə çatdığı iddia edilir. Bununla belə, maliyyə məsələsi Şeklton üçün problem olmağa davam edir və o, Ross dənizi qrupuna ayrılması nəzərdə tutulan vəsaiti sonradan yarıbayarı dəyərdə azaltmaq məcburiyyətində qalır. Bu haqda qrup komandiri yalnızca öz missiyasını yerinə yetirmək məqsədilə Avstraliyaya çatdıqdan sonra xəbər tutur. Makintoş ekspedisiyanın özünə aid olan hissəsini iflasdan xilas etmək üçün əlavə vəsait cəlb etmək məcburiyyətində qalır. Ekspedisiyanın mənfəət gətirmə potensialı haqqında düşünən Şeklton isə eksklüziv xəbər hüquqlarını "" qəzetinə satır, həmçinin ortaya çıxa biləcək film hüquqlarından yararlanmaq məqsədilə "İmperial Tran-Antarktika Film Sindikatı"nın əsasını qoyur.
Şəxsi heyət
Əfsanəyə görə Şeklton öz ekspedisiyasına heyət toplamaq üçün Londonda belə bir elan verir: "Təhlükəli səyahət üçün insanlar axtarılır. Aşağı əmək haqqı, acı soyuq, uzun saatlar çəkən tam qaranlıq. Təhlükəsiz qayıdış şübhəlidir. Uğurlu olacağımız halda şan və şöhrət." Orijinal elan üçün axtarışlar uğursuzluqla yekunlaşır və bu əhvalat əsas etibarilə uydurma kimi tanınır. Şekltona ekspedisiyaya qoşulmaq üçün beş mindən çox müraciət daxil olur. Hətta, "üç idmançı qız"dan daxil olan maraqlı bir məktubda qeyd olunur ki, onlar səyahətə qoşulmaq üçün lazım olarsa, kişi geyiminə də keçə bilərlər.
Ekspedisiyanın iki qolu üçün ekipaj toplanılması 28 mərhələdə həyata keçirilir. Uilyam Beykvell gəmiyə Buenos Ayres şəhərində qoşulur, burada onun dostu Pers Blekborou da müraciətinin geri çevrilməsinə baxmayaraq, gəmiyə gizli şəkildə minməyi bacarır və əlavə bir neçə nəfər də son dəqiqədə Avstraliyada Ross dənizi qrupuna qoşula bilir. Müvəqqəti ekipaj üzvü Ser da son anlarda xizək iti baxıcısı kimi Şekltonun səyahətinə daxil olur. Quç bir dənizçi maaşı müqabilində "Endurans" gəmisində Cənubi Georgiyaya qədər gəlməyə razılıq vermişdi.
Şeklton özünün ikinci adamı kimi əvvəllər onunla birlikdə Britaniya Milli Antarktika ekspedisiyası və Nimrod ekspedisiyasında xidmət edən, həmçinin 1909-cu ildə "Ucqar cənub" missiyası iştirakçılarından biri olan seçir. Uayld bu vəzifəyə seçilməzdən qısa müddət öncə qayıtmışdı. "Endurans"ı idarə etmək üçün Avstraliya Antarktika ekspedisiyasında "Aurora" gəmisinin kapitanı olmuş Con Kinq Deyvis istənilsə də, o, bu vəzifədən imtina edir və onun yerinə ekspedisiya haqqında yuxusunda öyrəndiyini iddia edib müraciət etdiyi deyilən təyin olunur. Terra Nova ekspedisiyasında leytenant Eduard Evansın həyatını xilas etdiyinə görə Albert medalına layiq görülən Tom Krin Krallıq donanmasından icazə alaraq "Endurans"ın ikinci zabiti kimi ekipaja qoşulur, digər bir təcrübəli dənizçi isə üçüncü zabit vəzifəsinə seçilir. İki Nimrod veteranı Ross dənizi qrupuna daxil olur: ona rəhbərlik edən Makintoş və Krallıq donanmasından dənizçi . Şeklton "Aurora"nın ekipajını tamamilə donanma zabitlərindən seçə biləcəyi ümidi ilə Admirallığa müraciət etsə də, bu istəyi geri çevrilir. Yalnız bu məsələ ilə bağlı bir qədər təzyiq etdikdən sonra Krallıq dəniz piyadalarından kapitan Tomas Ord-Liisin ekspedisiyaya qoşulmasına icazə verilir.
Aleksandr Meklin və Ceyms Makİlroy adlı iki cərrah, geoloq Ceyms Uordi, bioloq Robert Klark, fizik Reginald Ceyms və meteoroloq Leonard Hassi "Endurans" gəmisindəki elmi heyəti təşkil edirdi. Ekspedisiyanın vizual qeydiyyatını aparmaq fotoqraf Frank Hörli və rəssam Corc Marstonun səlahiyyətində idi. Ross dənizi qrupundakı heyət üzvlərinin bir hissəsi son anlarda, gəmi Avstraliyanı tərk edərkən çətinliklə gəlib çatır. Bu qrupdakı heyət üzvlərindən yalnızca Makintoş və Coysun öz karyeralarında Antarktika təcrübəsi var idi. Qrup rəhbəri Makintoş isə Nimrod ekspedisiyası zamanı baş verən bədbəxt hadisə nəticəsində bir gözünü itirmiş, bu səbəbdən evə daha tez qayıtmalı olmuşdu.
Ekspedisiya
Veddell dənizi qrupu
Buz üzərində səyahət
"Endurans" 8 avqust 1914-cü ildə Plimut limanından ilk növbədə Buenos-Ayres istiqamətində yola çıxır. Şeklton daha sürətli gəmi ilə gələrək burada əsas heyətə qoşulur. Hörli, Beykvel və gəmiyə gizli daxil olan Blekborou ilə birlikdə ekipaja daxil olur, bir neçə nəfər isə gəmini tərk edir. 26 oktyabrda Cənubi Atlantikə yelkən açıb, 5 noyabrda Cənubi Georgiyaya çatırlar. Şekltonun orijinal ideyasına görə keçidin birinci mövsümdəcə baş tutması gözlənilirdi, lakin sonradan vəziyyətin bunun üçün əlverişsiz olduğunu görüb planlarını dəyişsə də, Makintoş və Ross dənizi qrupunu plan dəyişikliyi barədə məlumatlandırmağı unudur. "Daily Chronicle"dan jurnalist Ernest Perrisin verdiyi məlumata görə Makintoş üçün nəzərdə tutulan kabel (sualtı teleqram) heç vaxt göndərilmir.
Cənubi Georgiyadakı Qryotviken balina ovu məntəqəsində bir ay gözləməli olduqdan sonra, "Endurans" 5 dekabr tarixində Antarktikaya yelkən açır. İki gün sonra 57 dərəcə cənub enliyində buz kütləsi ilə qarşılaşıb, manevr etmək məcburiyyətində qalırlar. Növbəti günlərdə də eyni maneələrlə üzləşməyə davam edirlər, 14 dekabrdakı gördükləri buz kütləsi o qədər qalın olur ki, hərəkəti 24 saatlıq dayandırmalı olurlar. Üç gün sonra gəmi yenidən dayandırılır. Şeklton situasiyanı şərh edərkən bildirir ki, Veddell dənizindəki qorxulu şəraitə hazırlıqlı olsa da, bu istiqamətdəki buz kütlələrinin asan keçilən olacağını ümid etmişdi, hansı ki, mövcud vəziyyət bu mənada yanıldığını göstərir.
"Endurans"ın irəliləyişi 22 dekabra qədər çox yavaş idi. Yalnız bu tarixdən sonra gəminin yolu açılır və cənub istiqamətində sürət yığa bilir. Bu, növbəti iki həftə də beləcə davam edir və gəmi Veddell dənizinin kifayət qədər dərinliklərinə daxil olmağı bacarır. 7–10 yanvar 1915-ci il tarixləri aralığında uzun yol ala bilmələri sayəsində Antarktika sahillərini müdafiə edən Kots Torpağı buzlaqlarına 30 metr məsafəyə qədər yaxınlaşmağa müvəffəq olurlar. Bu ərazi 1904-cü ildə ərzində Uilyam Speyrs Bryus tərəfindən kəşf olunub və elə onun tərəfindən də adlandırılmışdı. 15 yanvarda "Endurans" böyük buzlaqla üzbəüz gəlir, bunun ayaq hissəsində əmələ gələn körfəz formalı yerin sahilə çıxmaq üçün əlverişli məntəqə olduğunu təxmin edirlər. Bununla belə, Şeklton buranın Vahsel körfəzinin çox şimalında yerləşdiyini nəzərə alaraq, vacib təzyiq altında qalmadıqca bu istiqamətdən sahilə çıxmağı doğru hesab etmir — o, sonradan bu qərarına görə sonradan peşman olacaqdı. 17 yanvarda gəmi sahil xəttinin çox zəif göründüyü 76° 27′ cənub enliyinə çatır. Şeklton buranı öz prinsipial dəstəkçisinin şərəfinə Kerd sahili adlandırır. Pis hava şəraiti gəmini aysberqin külək tutmayan tərəfinə sığınmağa məcbur edir.
"Endurans" indi artıq 1912-ci ildə Filxner tərəfindən kəşf edilən Luitpold sahili yaxınlığında idi, hansı ki, bunun ucqar cənub nöqtəsində ekspedisiyanın hədəfi olan Vahsel körfəzi yerləşirdi. Növbəti gün gəmi cənuba doğru hərəkəti tamamilə dayandırıb, şimal-qərb istiqamətində 23 km hərəkət etmək məcburiyyətində qalır. İndi onların yerləşmə koordinatları 76° 34′ cənub enliyi, 31° 30′ qərb uzunluğu idi. On günlük hərəkətsizlikdən sonra "Endurans"da yanacağa qənaət etmək məqsədilə atəş söndürülür. Gəmini ətrafdakı buzdan qurtarmaq üçün gərgin mübarizə verilir; 14 fevralda Şeklton buz kəsici, mişar və başqa alətlərlə təchiz olunmuş heyət üzvlərini göndərir ki, buzu dağıdaraq, gəmi üçün yol aça bilsinlər, lakin cəhdlər uğurlu olmur. Bu mərhələdə Şeklton buzdan qurtulmaq üçün bütün ümidini itirməsə də, sərt iqlim şəraitində qışı burada keçirmələri ehtimalından şikayətlənir.
Enduransın hərəkəti
22 fevral 1915-ci ildə "Endurans" hələ də öz sürətini qoruyub, onun çata biləcəyi ən ucqar nöqtə olan 76° 58′ cənub enliyinə gəlir. Buradan etibarən ilişdiyi buz kütləsi onu şimal istiqamətində daşıyır. 24 fevralda Şeklton başa düşür ki, bütün qışı buz üzərində keçirməli olacaqlar və buna görə heyətə gəminin rejiminin dəyişdirilməsi haqqında göstəriş verir. İtlər göyərtədən çıxarılır və buzdan hazırlanmış itdamlarına yerləşdirilir, gəminin interyeri qış mövsümünə uyğun olaraq, heyət üzvləri arasında vəzifələrinə münasib bölüşdürülür. Simsiz rabitə aparatı hazır vəziyyətə gətirilsə də, gəminin mövqeyinin çox ucqar olması səbəbindən heç bir siqnal əldə etmək və ya göndərmək mümkün olmur.
Şeklton özlərindən üç il əvvəl elə indi onların problemlə üzləşdikləri yerin yaxınlığında Filxnerin "Deutschland" gəmisinin də oxşar taleyi yaşadığından məlumatlı idi. Filxnerin də Vahsel körfəzinə çıxmaq planları suya düşəndən sonra onun gəmisi 6 mart 1912-ci ildə Kots Torpağından 320 km məsafədə ilişib qalmışdılar. Bundan yalnız altı ay sonra nisbətən yaxşılaşan hava şəraitinin təsiri ilə gəmi buzdan azad olub, Cənubi Georgiya adasına istiqamət almışdı. Şeklton düşünürdü ki, oxşar təcrübə "Endurans"ın növbəti Antarktika payızında ikinci cəhdi edərək Vahsel körfəzinə çatmasına imkan verə bilər.
Fevral və mart aylarında drift sürəti çox aşağı həddə düşür. Martın sonlarında Şeklton hesablayır ki, gəmi 19 yanvardan etibarən cəmi 153 km məsafə qət edib. Qış mövsümünün başlaması ilə birlikdə drift sürəti artır, ətrafdakı buz kütlələrinin vəziyyəti dəyişir. 14 apreldə Şeklton qeyd edir ki, yaxınlıqdakı kütlənin küləyin təsiri ilə bir yerə toplanaraq digər buz kütləsi istiqamətində hərəkət etməsi ilə yaranan iğtişaş gəmini yumurta qabığı kimi əzə bilər. May ayında qış aylarının gəlməsi ilə gün batarkən gəmi hələ də şimal istiqamətində hərəkəti davam etdirirdi. Yaz mövsümü gəlib, buzlar açılana qədər dörd ay keçməli idi, lakin həmin vaxtda da "Endurans"ın vaxtında buzdan xilas olaraq, Vahsel körfəzinə istiqamət ala biləcəyi şübhəli görünürdü. Bu səbəbdən Şeklton Veddel dənizinin qərb sahillərində başqa potensial quruya çıxış məntəqəsi haqqında düşünməyə başlayır və yazır ki, "bu müddət ərzində gözləməliyik."
May, iyun və iyulun qaranlıq qış aylarında Şeklton heyətin fiziki hazırlıq və mənəvi vəziyyəti ilə bağlı narahatlığa qapılır. Hərəkət məhdudiyyəti olmasına baxmayaraq, xizək itləri arasında sürət yarışı keçirilir, ekipaj üzvləri Ay işığında yürüş etməyə həvəsləndirilir, gəminin çölündə teatr təşkil etməyə cəhd belə edilir. kimi xüsusi tədbirlər öz qaydasında qeyd edilir. Buz qırılmasının ilkin əlamətləri 22 iyulda müşahidə edilir. 1 avqustda cənub-qərbdən gələn tufan gəmini dövrəyə alan buz kütləsini hərəkətə gətirir, gəminin güclü şəkildə ləngər vurmasına səbəb olur. Vəziyyət təhlükəli hal alır; Şeklton yazır: "Təzyiqin bizim ətrafımızda meydana gətirdiyi effektlər heyranedici idi. Yan tərəflərdə yavaşca yüksələn qüdrətli buz kütlələrindən hər hansı birinin gəmi ilə toqquşması taleyimizi həmişəlik həll edə bilərdi." Bu təhlükə aradan çıxdıqdan sonra növbəti həftələr sakit keçir. Sakit keçən vaxt aralığında gəmi 1823-cü ildə kapitan Benjamin Morrellin "" adlandırdığı ərazini ilk dəfə müşahidə etdiyi yerə çatır. Lakin, belə bir torpağın mövcud olmadığını görən Şeklton, Morrellin böyük aysberqlərə aldanaraq bu qənaətə gəldiyini təxmin edir.
30 sentyabrda Şekltonun təsvirinə əsasən, gəmi indiyə qədər müşahidə etdikləri ən pis sıxılmanı təcrübə edir. Uorsli bu təzyiqi təsvir edərkən "badminton topu kimi bir neçə dəfə bir yerdən başqasına atıldıqlarını" deyir. 24 oktyabrda gəminin gövdəsinin yan tərəfdən gələn buz kütləsinin təsirindən əks tərəfə aşması nəticəsində göyərtəyə su dolur. Bu vaxt taxtaların qırılması ilə birlikdə ortaya çıxan səs dənizçilər tərəfindən "ağır top atəşi və ya atəşfəşanlıq səsinə" bənzədilir. Ekipaj üzvləri gəminin gövdəsini sahilə qaytarmağa çalışarkən, digər tərəfdən həm içəri dolan suyu çölə boşaltmağa çalışır, həm də təchizatlar və üç qayıq buz üzərinə köçürülürdü. Bütün cəhdlərə baxmayaraq, bir neçə gün sonra, 27 oktyabr 1915-ci ildə və −26 °C kimi dondurucu soyuqda Şeklton gəmini tərk etmək barədə göstəriş verir. Gəmi 69° 05′ cənub enliyi, 51° 30′ qərb uzunluğu koordinatlarında tərk edilir. Növbəti həftələr ərzində gəmi batmadan qaldığına görə başqa əlavə təchizat və materiallar, həmçinin ilk çıxışda geridə buraxılan Hörlinin fotoşəkilləri ilə kamerası da xilas edilir. Hörli mövcud olan 550 platadan 120 ən yaxşısını seçib, qalanlarını atır.
Buz üzərində düşərgə
"Endurans"ın itirilməsi ilə birlikdə qitənin bir başdan digərinə keçilməsi planı suya düşdü və bütün diqqət sağ qalmağa yönləndirildi. İndi Şekltonun əsas məqsədi heyəti qərb istiqamətində apararaq, buradakı mümkün bir neçə məntəqəyə yönəlmək idi. Bu vaxt onun ilk ağlına gələn yer 12 il əvvəl Otto Nordensyoldun rəhbərliyindəki İsveç ekspedisiyasına yardım məqsədilə qida ilə dolu alaçıq qurulduğunu bildiyi Paulet adası olur. Digər ehtimal edilən iki məntəqədən biri Nordensyoldun qış üçün ehtiyat ərzaq saxladığı bilinən Snou-Hill adası və Robertson adası idi. Şeklton inanırdı ki, onlar bu yollardan birindən istifadə edib, üzərindən Vilhelmina körfəzindəki balina ovu məntəqələrinə çata bilərlər. Hesablamalara görə "Endurans"ın tərk edildiyi gün onlar Paulet adasından 557 km uzaqlıqda yerləşirdilər. Uorslinin hesablamalarına görə isə Snou-Hill adasına qədər 500 km, oradan Vilhelmina körfəzinə qədər isə əlavə 120 km məsafə qalırdı. Uorslinin fikrinə görə bu yürüş çox riskli olduğuna görə ən yaxşı seçim üzərində olduqları buz kütləsinin onları açıq sulara daşımasını gözləmək və yalnız bundan sonra hərəkətə keçmək idi. Şeklton bu ideya ilə razılaşmır.
Yürüşə başlamazdan əvvəl Şeklton gücsüz heyvanların öldürülməsi göstərişi verir, hansı ki, bunların içində xarrat Harri MakNişin "Miss Çippi" adlı pişiyi ilə cərrah Maklinin iti də var idi. 30 oktyabr 1915-ci ildə gəmidən çıxarılmış iki xilasedici qayığının xizəklərə yüklənməsindən sonra yürüş başlayır, amma onları əhatə edən buz kütləsinin vəziyyəti pisləşən kimi problemlər qalxmağa başlayır. Hörli qeyd edir ki, buz səthi silsilələrdən ibarət labirinti xatırladır, bir kvadrat metrdən artıq düz səth tapmaq müşkülə çevrilib. İlk üç gün ərzində qrup cəmi 3.2 km məsafə qət etdikdən sonra, 1 noyabrda Şeklton yürüşü dayandırmaq haqqında göstəriş verir və buzun parçalanmasını gözləyənə qədər olduqları yerdə düşərgə qurmaq göstərişi verir. Heyət üzvləri bu vaxt hələ də buzla birlikdə hərəkət edən "Endurans"ı bir neçə dəfə ziyarət edərək əlavə təchizat çıxarmağa nail olur, lakin 21 noyabrda gəmi sonuncu dəfə bir daha çıxmamaq üzrə batır. "Endurans"ın batdığı yer 5 mart 2022-ci ildə aşkara çıxarılana qədər 107 il boyunca sirr olaraq qalır.
Noyabrın sonlarına doğru buz kütləsinin hərəkət sürəti gündə 11 km-ə çatsa da, bu, kifayət etmir. 5 dekabrda onlar 68° cənub enliyini keçsə də, hərəkət istiqamətləri şimaldan tədricən şərq istiqamətinə doğru dəyişməyə başlayır. Nəticədə, heyət üzvlərinin Snou-Hill adasına getmək planları ləğv olunsa da, daha şimaldakı Paulet adasına keçmək imkanları bu tarixdə hələ də qalırdı. 400 km uzaqlıqdakı Paulet adasına qədər olan məsafəni qayıqlarla çata biləcəkləri uzunluğa azaltmaq məqsədilə Şeklton ikinci yürüşün 23 dekabrda başlayacağını elan edir.
Bununla belə, şərait ilk yürüşlə müqayisədə daha yaxşı deyildi. Temperatur yüksəlmiş, narahatedici istilik yaranmışdı. Qar yumşaldığından adamlar yeridikcə dizlərinə qədər qara batmalı olur, daşıdıqları qayıqları təzyiq silsilələrinin arasından keçirmək daha çətin işə çevrilirdi. 27 dekabrda MakNiş üsyan edir və işləməkdən imtina edərək bildirir ki, gəmi batdığına görə Admirallıq qanunu qüvvədən düşmüş hesab edilməlidir. Hansı ki, bununla heyət üzvləri ekspedisiyanın rəhbəri Şekltonun əmrlərinə itaət etməkdən boyun qaçıra bilərdi. Şekltonun təkidli etirazları xarratın sakitləşməsinə səbəb olsa da, bu münaqişə heç vaxt unudulmur. Heyətin yürüşün yeddinci günündə cəmi 12.1 km irəliləyə bildiyini hesablayan Şeklton növbəti dəfə dayanmaq əmri verir və quruya çatmaq üçün üç yüz gün yeriməli olduqlarını deyir. Burada Şekltonun "Səbr düşərgəsi" adlandırdığı düşərgə qurulur və növbəti üç ay boyunca heyətə ev sahibliyi edir.
Zaman irəlilədikcə təminat səviyyəsi də aşağı düşür. Buna görə Hörli və Maklin hərəkət edən heyətin yükünü yüngülləşdirmək üçün arxada buraxılmış ərzaqları gətirmələri məqsədilə "Okean düşərgəsi"nə geri göndərilir. 2 fevral 1916-cı ildə üçüncü qayığı gətirmələri üçün daha böyük partiya göndərilir. Həftələr keçdikcə ərzaq çatışmazlığı problemi dözülməz həddə çatır, qalan konservaları da tez xərcləyib bitirməmək üçün Şekltonun əmri ilə suiti əti daha az istifadə edilir. Yanvar ayında iki xizək iti komandasından başqa qalan bütün itlər Şekltonun göstərişi ilə güllələnir. Sonuncu iki partiya isə 2 apreldə güllələnir və onların ətləri heyətin qida rasionuna əlavə edilir. Bir neçə həftə 67° cənub enliyində ilişib qaldıqdan sonra, yanvar ayının sonlarına doğru buz kütləsi şimal-şərq istiqamətində bir neçə dəfə sürətli hərəkətə keçir və 17 marta qədər olan driftlər "Səbr düşərgəsi"ni Paulet adası ilə eyni enliyə, lakin adanın 111 km şərq istiqamətinə sürükləyir.
Artıq yürüş partiyası qarşılarındakı torpağı az-çox davamlı görə bilir. zirvəsi heyətin görüş zonasına daxil olur. Buz kütləsinin gözlənilməz hərəkət trayektoriyası səbəbindən Snou-Hill və ya Paulet adası onlar üçün artıq əlçatmaz olduğuna görə Şeklton bütün diqqətini Qraham Torpağının ucqar şimalındakı iki kiçik adaya yönəldir. Bunlar 25 mart tarixində heyətin yerləşdiyi mövqelərin 185 km daha şimalında qalan Klarens adası və Fil adası idi. Şeklton sonradan qərara gəlir ki, Desepşen adası daha yaxşı hədəf ola bilər. Şeklton düşünür ki, Cənubi Şetland adaları istiqamətində qərbə doğru uzanan bu məntəqə "ada atlaması" üçün əlverişli ola bilər. Həm də bu məntəqənin digər iki ehtimaldan daha üstün cəhəti ondan ibarət idi ki, adanın balina ovçuları tərəfindən mütəmadi ziyarət olunması səbəbindən heç kimin yaşamadığı Klarens və Fil adalarına nisbətən daha faydalı ola bilərdi. İstənilən ehtimalda bu məntəqələrdən hər hansı birinə çatmaq üçün qayıqlarla çox çətin səyahət onları gözləyirdi. Heyətin əlində qalan üç kiçik qayıq əvvəlcədən ekspedisiyanın üç əsas maliyyə dəstəkçisinin şərəfinə adlandırılmışdı: Ceyms Kerd, Dadli Doker və Stenkomb Uills.
Fil adasına qayıqla səyahət
8 apreldə üzən buz parçasının qəfildən parçalanması ilə birlikdə "Səbr düşərgəsi"nin sona çatması haqqında siqnal verildi. Buzun parçalanması nəticəsində heyət özünü üçbucaq formalı kiçik səthdə tapdı, hansı ki, bunun da parçalanması onlar üçün ölümcül nəticələrə səbəb ola bilərdi. Buna görə Şeklton dərhal xilasedici qayıqların yürüş üçün hazır vəziyyətə gətirilməsi göstərişi verir. O, ilk növbədə balina ovçuları üçün tikilmiş və içərisində lazımi təminat tapa biləcəklərini güman etdiyi kiçik taxtadan kilsənin tikildiyi Desepşen adasına çatmağı qarşılarına hədəf qoyur. Həm də bura çatmaqla onlar özlərinə burada tapacaqları materiallar sayəsində açıq dənizi keçməkdə işə yarayacaq qayıq inşa edə bilərdilər.
9 aprel, saat 1-də əvvəlcə Dadli Doker, bir saat sonra isə digər iki qayıq yola çıxdı. "Ceyms Keird" qayığı Şekltonun özü, "Dadli Doker" isə onun köməkçisi Uorsli tərəfindən idarə olunurdu. "Stenkomb Uills"ə rəhbərlik naviqasiya üzrə zabit Hubert Hudsona həvalə edilsə də, onun psixoloji vəziyyətinin yerində olmadığı əsas göstərilərək, faktiki komandanlıq Tom Krinə verilmişdi.
Hər tərəfdən buzla əhatə olunan qayıqların hərəkəti qeyri-stabil və çox çətin idi. Qayıqlar tez-tez yaxınlıqdakı buz parçalarına doğru sürüklənib, onların kənarına ilişməli olduğuna görə heyət düşərgə salıb, şəraitin yaxşılaşmasını gözləmək məcburiyyətində qalırdı. Bir neçə potensial məntəqə arasında fikir dəyişdirən Şeklton 12 apreldə adalara çıxmaq ehtimalından imtina edir və Qreyam Torpağının ən uc nöqtəsindəki Ümid körfəzinə çıxmağı qərara alır. Bununla belə, −29 °C-yə qədər aşağı düşən temperatur, çox cüzi miqdarda qalan ərzaq, buzlu suya batmalar nəticəsində heyət üzvləri həm fiziki, həm də psixoloji baxımdan taqətdən düşür. Şeklton bu səbəblərdən dolayı istiqamətin Fil adasına dəyişdirilməsi haqqında yekun qərar verir.
14 apreldə qayıqlar Fil adasının cənub-şərq sahillərinə yaxınlaşsa da, perpendikulyar təpələr və buzlaqlardan ibarət sahil xətti quruya çıxmağa imkan vermir. Növbəti gün Ceyms Keird qayığı adanın şərq sahili boyunca dövrə vurub, şimal sahillərində dar çınqıl sahil xətti olduğunu müəyyənləşdirir. Əvvəlki gün bir-birindən ayrılan üç qayıq tezliklə məhz bu istiqamətdə yenidən bir araya gəlir. Amma hündür dalğaların müşahidə edilməsindən sonra adanın bu hissəsinin də uzunmüddətli yerləşmə üçün əlverişsiz olduğu ortaya çıxır və növbəti gün Stenkomb Uills qayığı daha təhlükəsiz məntəqə tapmaq məqsədilə sahil axtarışına başlayır. Bir az sonra 11 km qərb istiqamətində uzunsov formalı sahil xəttinin tapılması xəbəri ilə geri qayıdırlar. Bütün qayıqlar tez bir zamanda bu yeni məntəqəyə yerləşir və bura Keyp-Uayld adlandırılır.
Ceyms Kerdin səyahəti
Fil adası kimsəsiz, heç bir daimi məskunlaşma əlaməti olmayan və balina ovçuları ilə başqa gəmilər tərəfindən ziyarət edilməyən ada idi. Əgər qrup sivilizasiyaya geri qayıtmaq istəyirdisə, mütləq şəkildə kömək çağırmağa ehtiyac duyurdular. Bunun üçün ən realistik yol kiçik bir qayıqla Cənub Okeanı boyunca 1300 km üzərək Cənubi Georgiya adalarına çatmaq idi. Bu qərara gəlməzdən əvvəl Şeklton daha asan səyahət hesab edilən Desepşen adasına üzmək fikrindən heyət üzvlərinin çoxunun fiziki yorğunluğu səbəbindən imtina etmişdi.Folklend adalarındakı Stenli limanı heyətə Cənubi Georgiyadan daha yaxın olsa da, bura çatmaq üçün güclü küləyin əksi istiqamətində hərəkət etmək tələb olunduğu üçün bu seçimdən imtina edilir.
Şeklton tək qayıqda özü ilə birlikdə səyahət edəcək beş nəfər seçir: Uorsli, Krin, MakNiş və dənizçilərdən Con Vinsent ilə Timoti MakKarti. Şekltonun yönləndirmələri ilə dərhal Ceyms Kerd qayığını səyahət üçün hazırlayır, alət və materialları improvizə edir. Fil adasındakı qrupa rəhbərlik Uaylda həvalə olunur və ona göstəriş verilir ki, əgər Şeklton və onunla birlikdə gedən komandadan kimsə payıza qədər geri qayıtmasa, geridə qalan heyət Desepşen adasına yola düşsün. Şeklton özü ilə birlikdə cəmi dörd həftəlik ərzaq götürməyə qərar verir. O, belə düşünürdü ki, əgər bu müddət ərzində adaya ayaq basmasalar, onsuz da, qayıq batacaq.
6.9 metr uzunluğundakı Ceyms Kerd 24 aprel 1916-cı ildə yola çıxır. Səyahətin nə qədər uğurlu olacağı Uorslinin naviqasiya bacarıqlarından asılı idi, hansı ki, pis hava şəraiti onun müşahidələrinə ciddi maneçilik törədirdi. Güclü külək heyətin bəxtindən şimal-qərb istiqamətində əssə də, dəniz dalğaları sanki hər şeyi buzlu suyun içərisinə çəkib aparmaq istəyirdi. Tezliklə qalın buz təbəqəsinin qayıqla toqquşması onun hərəkətini tamamilə yavaşladır. 5 mayda əsən şimal-qərb küləyi az qala qayığın sonunu gətirəcəkdi. Şekltonun ifadə etdiyinə görə həmin külək vaxtı əmələ gələn dalğalar onun 26 illik dənizçilik karyerası ərzində daha əvvəl heç vaxt müşahidə etmədiyi qədər nəhəng idi. 8 mayda, qayıq üzvlərinin 14 günlük amansız fiziki mübarizəsinin yekununda Cənubi Georgiya adaları görünür. İki gün sonra güclü tufanla mübarizə aparan heyət üzvləri çətinliklə adanın cənubundakı sahilə çıxmağı bacarır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Shackleton 1919, p. xi.
- Alexw. "Endurance is Found". Endurance22. 9 March 2022. 9 March 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 9 March 2022.
- Fountain, Henry. "At the Bottom of an Icy Sea, One of History's Great Wrecks Is Found". The New York Times. 9 March 2022. 9 March 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 5 December 2023.
- Huntford, 1975. səh. 348
- Huntford 1975, p. 50.
- Murphy pp. 87–102.
- Shackleton, 1919. səh. 2
- Smith, 2015. səh. 252
- Huntford, 1975. səh. 361
- Huntford, 1975. səh. 367
- Huntford 1975, pp. 362–363.
- Fisher, 1957. səh. 298
- Shackleton 1919, pp. xii–xv.
- Fisher 1957, pp. 306–307.
- Huntford 1975, pp. 355–358.
- Huntford, 1975. səh. 369
- Huntford 1975, pp. 375–377.
- Fisher 1957, p. 306.
- Shackleton 1919, p. xv.
- Huntford 1975, p. 370.
- Tyler-Lewis 2006, pp. 34–35.
- Tyler-Lewis 2006, pp. 41–48.
- Alexander, 1998. səh. 10
- Smith, 2015. səh. 256
- Shackleton Probably Never Took Out an Ad Seeking Men for a Hazardous Journey 2019-11-02 at the Wayback Machine (Smithsonian Magazine)
- Fisher, 1957. səh. 308
- Huntford 1975, pp. 383–384.
- Tyler-Lewis 2006, pp. 50–53.
- Smith, 2015. səh. 266
- Fisher, 1957. səh. 315
- Tyler-Lewis 2006, pp. 21–22.
- Huntford 1975, pp. 364–365.
- Fisher, 1957. səh. 310
- Huntford 1975, pp. 370–371.
- Huntford, 1975. səh. 372
- Fisher 1957, pp. 311–314.
- Tyler-Lewis 2006, pp. 48–53.
- Alexander 1998 pp. 15–18.
- Tyler-Lewis 2006, pp. 214–215.
- Shackleton, 1919. səh. 5
- Shackleton, 1919. səh. 11
- Shackleton 1919, pp. 12–16.
- Shackleton 1919, pp. 23–24.
- Shackleton 1919, pp. 26–28.
- Shackleton, 1919. səh. 31
- Shackleton 1919, pp. 34–40.
- Huntford, 1975. səh. 418
- Shackleton 1919, pp. 43–47.
- Huntford, 1975. səh. 421
- Alexander 1998, pp. 52–54.
- Shackleton 1919, pp. 50–53.
- Shackleton, 1919. səh. 58
- Shackleton 1919, pp. 60–61.
- Shackleton 1919, pp. 65–66.
- Shackleton 1919, pp. 72–73.
- Shackleton 1919, pp. 74–77.
- Huntford, 1975. səh. 461
- Shackleton 1919, p. 75.
- Alexander 1998, p. 95.
- Huntford 1975, pp. 456–457.
- Shackleton 1919, pp. 81–82.
- Alexander, 1998. səh. 98
- Shackleton, 1919. səh. 98
- "Video: HMS Endurance, Ernest Shackleton's ship found in Antarctic after 107 years - CNN Video". CNN (ingilis). 9 March 2022. 2022-03-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-03-09.
- Shackleton, 1919. səh. 94
- Huntford 1975, pp. 468–469.
- Huntford 1975, pp. 473–476.
- White, pp. 305–306.
- Shackleton 1919, p. 106.
- Shackleton 1919, pp. 107–109.
- Shackleton, 1919. səh. 112
- Shackleton 1919, p. 116.
- Fisher, 1957. səh. 366
- Shackleton 1919, p. 119.
- Huntford, 1975. səh. 469
- Shackleton 1919, p. 121.
- Huntford, 1975. səh. 50
- Huntford 1975, pp. 508–512.
- Huntford 1975, pp. 509–513.
- Shackleton 1919, pp. 142–150.
- Smith 2015, pp. 328–329.
- Fisher 1957, p. 371.
- Shackleton 1919, pp. 156–157.
- Shackleton 1919, pp. 158–159.
- Alexander 1998, pp. 134–135.
- Alexander 1998, pp. 136–137.
- Huntford, 1975. səh. 563
- Fisher 1957, pp. 378–382.
- Shackleton 1919, pp. 175–180.
Ədəbiyyat
General and cited sources
- Alexander, C. The Endurance: Shackleton's Legendary Antarctic Expedition. New York: . 1998. ISBN .
- Fisher, M.; Fisher, J. Shackleton. London: . 1957. OCLC 696046516.
- Fuchs, V.; Hillary, H. The Crossing of Antarctica. London: 1958. OCLC 901555407.
- Huntford, Roland. Shackleton. London: Hodder & Stoughton. 1985. ISBN .
- Mills, L. Frank Wild. Whitby: Caedmon. 1999. ISBN .
- Murphy, D. German Exploration of the Polar World. Lincoln: . 2002. ISBN .
- Shackleton, E. . London: . 1919. OCLC 715091038.
- Shackleton, Ernest. "The Story of Shackleton's Expedition". The Manchester Guardian. 2 June 1916. səh. 5.
- Smith, M. Shackleton: By Endurance We Conquer. London: . 2015. ISBN .
- The Lost Men: The harrowing saga of Shackleton's Ross Sea party. New York: . 2006. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Imperial Trans Antarktika ekspedisiyasi 1914 1917 ci illeri ehate eden Antarktidanin tedqiq olunmasinin qehremanliq dovrunun sonuncu esas ekspedisiyasidir Ser Ernest Seklton terefinden ireli surulen bu ekspedisiyanin meqsedi Antarktida qitesi uzerinde ilk quru kecidini etmek idi Bu kecid Roald Amundsenin 1911 ci ildeki Cenub qutbune ekspedisiyasindan sonra Sekltonun ifadesi ile Antarktika seyahetlerinin en esas obyekti kimi qaldi Sekltonun seyaheti bu obyektivi tamamlamaqda ugursuz olsa da dramatik dozumluluk mubarizesi kimi boyuk sohret qazanir Endurans gemisi Antarktik okean 1915 ci il seklin muellifi Frank Horlidir Seklton bu seyahete baslamazdan evvel 1901 1904 cu illerde xidmet etmis ve 1907 1909 cu illerde Nimrod ekspedisiyasina rehberlik etmisdi Bu yeni avanturasinda o Veddell denizine yelken acmagi ve buradan ile quruya cixaraq Cenub qutbu uzerinden Ross denizine qeder getmeyi teklif edir Bu muddet erzinde Ross denizi partiyasi adlanan destek qrupu Mak Medro bogazinda duserge qurmali buradan Ross self buzlagi boyunca Birdmor buzlaginin ayagina qeder olan erazide teminat anbarlari yerlesdirmeli idi Qurudan yurus emeliyyatini icra edecek esas qrup ozleri ile yeterince techizat goturmeyeceklerine gore bu anbarlar onlarin sag qalmasi ucun heyati ehemiyyet dasiyirdi Ekspedisiya iki gemiye ehtiyac duyurdu Sekltonun rehberliyindeki Veddell denizi qrupu ucun Endurans ve rehberliyindeki Ross denizi qrupu ucun Aurora Ekspedisiyanin evvelindece Endurans gemisi hele Vahsel korfezine cata bilmeden Veddell denizindeki buzlaqlara ilisir Simal istiqametinde hereket ederek buzlaqlarin ehatesinden xilas olmaga cehd etse de 1915 ci ilin butun qisini olduqlari yerde kecirmeye mecbur qalirlar Buz kutlesinin gemi ile toqqusmasi neticesinde gemi batir ve techizatdan yoxsun 28 nefer heyet uzvu buz uzerinde qalir Uzerinde olduqlari buzun simal istiqametinde hereketi sebebinden tez tez muveqqeti dusergeler qurmaga mecbur olan heyet bir nece ay sonra gemiden xilas ede bildikleri qayiqlarla yasam ucun elverissiz Fil adasina ayaq basir Ardinca Seklton ve bes diger qrup uzvu Ceyms Kerd aciq qayigi ile 1300 km mesafede uzerek Cenubi Georgiya adalarina catmagi bacarir Seklton buradan Fil adasinda qalan heyet uzvlerini qurtarmaq ucun xilasetme missiyasi teskil edir ve hec bir insan itkisi olmadan butun qrup xilas edilir Endurans in gozlenilmez seviyyede yaxsi qorunmus qaliqlari 2022 ci ilde deniz dibinde tapilir Qitenin diger terefindeki Ross denizi qrupu butun cetinliklere baxmayaraq oz missiyasinin ohdesinden gelmeyi bacarir Aurora firtina vaxti korfezden aralanir ve geri qaytarmaq mumkun olmur Neticede sahile cixmis qrup muvafiq teminat ve techizatsiz qalir Heyet onlara tapsirilan butun anbarlari qurasdira bilse de xilas edilene qeder uc nefer helak olur HazirliqlarMense Antarktidanin xeritesi uzerinde Veddell denizi etrafindaki oxlarla Endurans gemisinin hereketi geminin batmasi Ceyms Kerdin seyaheti gosterilir 1907 1909 cu illerdeki Nimrod ekspedisiyasindan sonra Ernest Sekltonun nailiyyetleri ona boyuk san sohret getirse de tedqiqatci hec vaxt rahatliq tapa bilmir yeniden maceralara qayitmaq hevesi onu bu ise qaytarirdi 1912 ci ilden etibaren onun gelecek Antarktika planlari 1910 cu ilde Kardiffden yola cixan Robert Skottun Terra Nova ekspedisiyasi ve onunla paralel Roald Amundsenin rehberliyi ile teskil olunan Norvec ekspedisiyasinin neticelerinin esasinda formalasmaga baslayir Amundsenin Cenub qutbunu feth etmesi haqqinda xeber 11 mart 1912 ci il tarixinde Sekltona catir ve bu hadiseye bele cavab verir Cenub qutbunun kesfi Antarktikanin arasdirilmasinin sonu olmayacaq O qeyd edir ki novbeti heyata kecirilmeli is qutb uzerinden kecmekle qiteni denizden denize seyahet etmekdir Bunu deyerken o artiq bu saheden olan basqalarinin da bele bir niyyeti oldugundan xeberdar idi 11 dekabr 1911 ci ilde seyyah rehberliyindeki alman ekspedisiyasi Veddell denizi sahillerinde baza quraraq buradan Ross denizi istiqametinde qiteni quru yolu ile kecmek ucun Cenubi Georgiyadan yelken acir Sahile cixa bilmeyen Filxner 1912 ci ilin sonlarinda Cenubi Georgiyaya geri qayitmali olur Bununla bele onun 78 cenub enliyi yaxinliginda Vahsel korfezindeki potensial quruya cixma mekanlari haqqindaki raportlarini Seklton ozu ucun qeyd edir ve gelecek planlarinda istifade meqsedile nezerde saxlayir Robert Skott ve komanda uzvlerinin Cenub qutbunden qayidarken vefat etmesi xeberi 1913 cu ilin fevralinda Londona catir Bu qaranliq xeberlere baxmayaraq Seklton planlasdirilmis seyaheti ucun ilkin hazirliqlara baslamaga qerar verir O Skottun ekspedisiyasinin uzvu olan norvecli seyyah Truqqve Qran ve kecmis bas nazir Lord Rozberi de daxil olmaqla bir nece nefere maddi destek ucun muraciet etse de musbet geridonus almaq mumkun olmur Qran onun muracietine qacagan cavab verse de Rozberi qutblerin ona hec bir maraq kesb etmediyini qeti sekilde bildirir Buna baxmayaraq Seklton istediyi desteyi 1902 1904 cu illerde rehberlik eden Uilyam Speyrs Bryusdan ala bilir Onun ozu de 1908 ci ile qeder Antarktidani quru yolu ile kecmek planlari qursa da istediyi maddi desteyi celb ede bilmemesi sebebinden bundan imtina etmeli olmusdu Bryus oz planlarindan istifade etmek icazesini de Sekltona verir lakin sonradan aciqlanan cedvel Sekltonun planlasdirma meselesinde Bryusa cox az borclu oldugunu gosterir Britaniya hokumetinden 10 000 funt sterlinq deyerinde qrant alan Seklton 29 dekabr 1913 cu ilde ekspedisiya planlari haqqinda ictimaiyyeti melumatlandirmasi ucun The Times qezetine mektub gonderir Sekltonun plani Seklton oz yeni seyahetini Imperial Trans Antarktika ekspedisiyasi adlandirmaga qerar verir ve bunu bele izah edirdi ki bu arasdirma proqraminin icrasina tekce ada xalqi deyil uzerinde birlik bayraginin Union Jack dalgalandigi butun erazilerdeki insanlar komeklik gostermekde isteklidir O 1914 cu ilin evvellerinde ictimaiyyetin diqqetini bu meseleye yoneltmek meqsedile detalli proqram nesr etdirir Ekspedisiya iki qrup ve iki gemiden ibaret olacaqdi Endurans in goyertesinde seyahet edecek Veddell denizi qrupu Vahsel korfezinde 14 neferle sahile cixmali bunlardan Sekltonun rehberliyi altinda quru yurusunu icra edecek alti neferlik elave bir xususi qruplasma yaradilmali idi 69 it iki motorlu xizek ve basqa lazimi techizatla temin olunan hemin qruplasma rehberlerinin oz tecrubesinden qaynaqlanaraq verdiyi butun gosterisleri ugurla icra ederek Ross denizine qeder 2900 km lik quru seyaheti etmeli idi Sahilde qalan diger sekkiz neferlik qruplasma ise ucu Qreyam torpagi ucu Enderbi torpagina getmekle ikisi ise bazada yerlesmekle elmi is aparmali idi Planin ikinci fazasina gore qitenin qarsi terefinde Ross denizi qrupu Mak Medro bogazinda baza quracaqdi Onlar burada sahile cixdiqdan sonra quru yolu ile seyaheti icra edecek qruplasmanin yolu uzerinde Birdmor buzlagina qeder teminat anbarlari yerlesdirmeli ve ele buradaca gelen qruplasma ile goruserek eve qayitmali idi Ross denizi qrupu da diger qrup kimi yerlesdikleri muddet erzinde geoloji ve diger musahideler aparacaqdi Maliyyelesdirme Ekspedisiyaya korporativ sponsorluq etmesi ucun Aurora gemisi Shell sirketi terefinden techiz edilen parafinle doldurulur Sekltonun hesablamalarina esasen onun oz hazirladigi plani en sade halda icra etmesi ucun 50 000 funt sterlinqe indiki deyeri 5 105 000 funt sterlinq ehtiyaci var idi O ictimaiyyete muracietlerin fayda vereceyine inanmirdi onlar sonsuz muhasibatliq narahatliqlarina sebeb olur Onun maliyye celb etmek ucun secilmis metodu zengin destekcilere muraciet etmek idi hansi ki 1913 cu ilin evvellerinde basladigi bu proses kicik de olsa mueyyen qeder ugurlu alindi Ilk qeyde deyer ruhlandirma 1913 cu ilin dekabrinda Britaniya hokumetinin teklif etdiyi 10 min funtla gelir Kral Cografiya Cemiyyeti ise hec gozlemediyi halda bu seyahete 1000 funt ayirmaga qerar verir Evvelceden qutb ekspedisiyalarina laqeydliyini dile getiren Lord Rozberi de oz novbesinde 50 funt sterlinq kimi daha az mebleg bagislayir 1914 cu ilin fevralinda The New York Times qezetinde Sekltonun reqibi vefat etmis Robert Skottun yaxin dostu dramaturq Ser Ceyms Barrinin ona gizli sekilde 50 000 dollar texminen 10 000 funt sterlinq bagisladigi haqqinda xeber cixir Birmingem tufeng istehsali muessisesinden Dadli Doker 10 000 tutun fabriki varisi Janet Stenkomb Uills aciqlanmayan meblegde iyun ayinda ise sotland senayeci Ser Ceyms Key Keyrd 24 000 hecminde maddi yardim gosterir Seklton sonradan qezetine aciqlamasinda bildirir ki bu mohtesem hediyye onu butun narahatliqlardan xilas edib Seklton artiq istediyi vesaiti toplaya bilmisdi O toplanilan vesaitden 14 000 xercleyerek belcikali seyyah rehberlik edeceyi gozlenilen Spitsbergen ekspedisiyasi ucun insa olunan 300 tonluq Polaris adli barkentina tipli yelkenli deniz gemisini satin alir Seklton bu geminin adini oz ailesinin dozumlulukle feth edirik by endurance we conquer suarindan ilhamlanaraq Endurans a deyisdirir Elave 3 200 xerclenerek Tasmaniya adasinin Hobart seherinde qalan Duqlas Mousonun Aurora ekspedisiya gemisi alinir Bu gemi Ross denizi qrupu ucun nezerde tutulmusdu Stenkomb Uills terefinden bagislanan qrantin meblegi bilinmediyine gore Sekltonun bu ekspedisiya ucun cemi ne qeder vesait toplaya bildiyi muemmali qalsa da sonradan Daily Mail terefinden aparilan hesablamalarla bunun texminen 80 000 funt sterlinqe catdigi iddia edilir Bununla bele maliyye meselesi Seklton ucun problem olmaga davam edir ve o Ross denizi qrupuna ayrilmasi nezerde tutulan vesaiti sonradan yaribayari deyerde azaltmaq mecburiyyetinde qalir Bu haqda qrup komandiri yalnizca oz missiyasini yerine yetirmek meqsedile Avstraliyaya catdiqdan sonra xeber tutur Makintos ekspedisiyanin ozune aid olan hissesini iflasdan xilas etmek ucun elave vesait celb etmek mecburiyyetinde qalir Ekspedisiyanin menfeet getirme potensiali haqqinda dusunen Seklton ise ekskluziv xeber huquqlarini qezetine satir hemcinin ortaya cixa bilecek film huquqlarindan yararlanmaq meqsedile Imperial Tran Antarktika Film Sindikati nin esasini qoyur Sexsi heyetErnest Seklton Imperial Trans Antarktika ekspedisiyasinin rehberi Efsaneye gore Seklton oz ekspedisiyasina heyet toplamaq ucun Londonda bele bir elan verir Tehlukeli seyahet ucun insanlar axtarilir Asagi emek haqqi aci soyuq uzun saatlar ceken tam qaranliq Tehlukesiz qayidis subhelidir Ugurlu olacagimiz halda san ve sohret Orijinal elan ucun axtarislar ugursuzluqla yekunlasir ve bu ehvalat esas etibarile uydurma kimi taninir Sekltona ekspedisiyaya qosulmaq ucun bes minden cox muraciet daxil olur Hetta uc idmanci qiz dan daxil olan maraqli bir mektubda qeyd olunur ki onlar seyahete qosulmaq ucun lazim olarsa kisi geyimine de kece bilerler Ekspedisiyanin iki qolu ucun ekipaj toplanilmasi 28 merhelede heyata kecirilir Uilyam Beykvell gemiye Buenos Ayres seherinde qosulur burada onun dostu Pers Blekborou da muracietinin geri cevrilmesine baxmayaraq gemiye gizli sekilde minmeyi bacarir ve elave bir nece nefer de son deqiqede Avstraliyada Ross denizi qrupuna qosula bilir Muveqqeti ekipaj uzvu Ser da son anlarda xizek iti baxicisi kimi Sekltonun seyahetine daxil olur Quc bir denizci maasi muqabilinde Endurans gemisinde Cenubi Georgiyaya qeder gelmeye raziliq vermisdi Seklton ozunun ikinci adami kimi evveller onunla birlikde Britaniya Milli Antarktika ekspedisiyasi ve Nimrod ekspedisiyasinda xidmet eden hemcinin 1909 cu ilde Ucqar cenub missiyasi istirakcilarindan biri olan secir Uayld bu vezifeye secilmezden qisa muddet once qayitmisdi Endurans i idare etmek ucun Avstraliya Antarktika ekspedisiyasinda Aurora gemisinin kapitani olmus Con Kinq Deyvis istenilse de o bu vezifeden imtina edir ve onun yerine ekspedisiya haqqinda yuxusunda oyrendiyini iddia edib muraciet etdiyi deyilen teyin olunur Terra Nova ekspedisiyasinda leytenant Eduard Evansin heyatini xilas etdiyine gore Albert medalina layiq gorulen Tom Krin Kralliq donanmasindan icaze alaraq Endurans in ikinci zabiti kimi ekipaja qosulur diger bir tecrubeli denizci ise ucuncu zabit vezifesine secilir Iki Nimrod veterani Ross denizi qrupuna daxil olur ona rehberlik eden Makintos ve Kralliq donanmasindan denizci Seklton Aurora nin ekipajini tamamile donanma zabitlerinden sece bileceyi umidi ile Admiralliga muraciet etse de bu isteyi geri cevrilir Yalniz bu mesele ile bagli bir qeder tezyiq etdikden sonra Kralliq deniz piyadalarindan kapitan Tomas Ord Liisin ekspedisiyaya qosulmasina icaze verilir Aleksandr Meklin ve Ceyms MakIlroy adli iki cerrah geoloq Ceyms Uordi bioloq Robert Klark fizik Reginald Ceyms ve meteoroloq Leonard Hassi Endurans gemisindeki elmi heyeti teskil edirdi Ekspedisiyanin vizual qeydiyyatini aparmaq fotoqraf Frank Horli ve ressam Corc Marstonun selahiyyetinde idi Ross denizi qrupundaki heyet uzvlerinin bir hissesi son anlarda gemi Avstraliyani terk ederken cetinlikle gelib catir Bu qrupdaki heyet uzvlerinden yalnizca Makintos ve Coysun oz karyeralarinda Antarktika tecrubesi var idi Qrup rehberi Makintos ise Nimrod ekspedisiyasi zamani bas veren bedbext hadise neticesinde bir gozunu itirmis bu sebebden eve daha tez qayitmali olmusdu EkspedisiyaVeddell denizi qrupu Buz uzerinde seyahet Ekipaj uzvleri gemini buzdan xilas etmeye calisir Endurans 8 avqust 1914 cu ilde Plimut limanindan ilk novbede Buenos Ayres istiqametinde yola cixir Seklton daha suretli gemi ile gelerek burada esas heyete qosulur Horli Beykvel ve gemiye gizli daxil olan Blekborou ile birlikde ekipaja daxil olur bir nece nefer ise gemini terk edir 26 oktyabrda Cenubi Atlantike yelken acib 5 noyabrda Cenubi Georgiyaya catirlar Sekltonun orijinal ideyasina gore kecidin birinci movsumdece bas tutmasi gozlenilirdi lakin sonradan veziyyetin bunun ucun elverissiz oldugunu gorub planlarini deyisse de Makintos ve Ross denizi qrupunu plan deyisikliyi barede melumatlandirmagi unudur Daily Chronicle dan jurnalist Ernest Perrisin verdiyi melumata gore Makintos ucun nezerde tutulan kabel sualti teleqram hec vaxt gonderilmir Cenubi Georgiyadaki Qryotviken balina ovu menteqesinde bir ay gozlemeli olduqdan sonra Endurans 5 dekabr tarixinde Antarktikaya yelken acir Iki gun sonra 57 derece cenub enliyinde buz kutlesi ile qarsilasib manevr etmek mecburiyyetinde qalirlar Novbeti gunlerde de eyni maneelerle uzlesmeye davam edirler 14 dekabrdaki gordukleri buz kutlesi o qeder qalin olur ki hereketi 24 saatliq dayandirmali olurlar Uc gun sonra gemi yeniden dayandirilir Seklton situasiyani serh ederken bildirir ki Veddell denizindeki qorxulu seraite hazirliqli olsa da bu istiqametdeki buz kutlelerinin asan kecilen olacagini umid etmisdi hansi ki movcud veziyyet bu menada yanildigini gosterir Endurans in irelileyisi 22 dekabra qeder cox yavas idi Yalniz bu tarixden sonra geminin yolu acilir ve cenub istiqametinde suret yiga bilir Bu novbeti iki hefte de belece davam edir ve gemi Veddell denizinin kifayet qeder derinliklerine daxil olmagi bacarir 7 10 yanvar 1915 ci il tarixleri araliginda uzun yol ala bilmeleri sayesinde Antarktika sahillerini mudafie eden Kots Torpagi buzlaqlarina 30 metr mesafeye qeder yaxinlasmaga muveffeq olurlar Bu erazi 1904 cu ilde erzinde Uilyam Speyrs Bryus terefinden kesf olunub ve ele onun terefinden de adlandirilmisdi 15 yanvarda Endurans boyuk buzlaqla uzbeuz gelir bunun ayaq hissesinde emele gelen korfez formali yerin sahile cixmaq ucun elverisli menteqe oldugunu texmin edirler Bununla bele Seklton buranin Vahsel korfezinin cox simalinda yerlesdiyini nezere alaraq vacib tezyiq altinda qalmadiqca bu istiqametden sahile cixmagi dogru hesab etmir o sonradan bu qerarina gore sonradan pesman olacaqdi 17 yanvarda gemi sahil xettinin cox zeif gorunduyu 76 27 cenub enliyine catir Seklton burani oz prinsipial destekcisinin serefine Kerd sahili adlandirir Pis hava seraiti gemini aysberqin kulek tutmayan terefine siginmaga mecbur edir Endurans indi artiq 1912 ci ilde Filxner terefinden kesf edilen Luitpold sahili yaxinliginda idi hansi ki bunun ucqar cenub noqtesinde ekspedisiyanin hedefi olan Vahsel korfezi yerlesirdi Novbeti gun gemi cenuba dogru hereketi tamamile dayandirib simal qerb istiqametinde 23 km hereket etmek mecburiyyetinde qalir Indi onlarin yerlesme koordinatlari 76 34 cenub enliyi 31 30 qerb uzunlugu idi On gunluk hereketsizlikden sonra Endurans da yanacaga qenaet etmek meqsedile ates sondurulur Gemini etrafdaki buzdan qurtarmaq ucun gergin mubarize verilir 14 fevralda Seklton buz kesici misar ve basqa aletlerle techiz olunmus heyet uzvlerini gonderir ki buzu dagidaraq gemi ucun yol aca bilsinler lakin cehdler ugurlu olmur Bu merhelede Seklton buzdan qurtulmaq ucun butun umidini itirmese de sert iqlim seraitinde qisi burada kecirmeleri ehtimalindan sikayetlenir Enduransin hereketi Seklton ve Frenk Uayld buz kutlesindeki tezyiq silsileleri arasinda 22 fevral 1915 ci ilde Endurans hele de oz suretini qoruyub onun cata bileceyi en ucqar noqte olan 76 58 cenub enliyine gelir Buradan etibaren ilisdiyi buz kutlesi onu simal istiqametinde dasiyir 24 fevralda Seklton basa dusur ki butun qisi buz uzerinde kecirmeli olacaqlar ve buna gore heyete geminin rejiminin deyisdirilmesi haqqinda gosteris verir Itler goyerteden cixarilir ve buzdan hazirlanmis itdamlarina yerlesdirilir geminin interyeri qis movsumune uygun olaraq heyet uzvleri arasinda vezifelerine munasib bolusdurulur Simsiz rabite aparati hazir veziyyete getirilse de geminin movqeyinin cox ucqar olmasi sebebinden hec bir siqnal elde etmek ve ya gondermek mumkun olmur Seklton ozlerinden uc il evvel ele indi onlarin problemle uzlesdikleri yerin yaxinliginda Filxnerin Deutschland gemisinin de oxsar taleyi yasadigindan melumatli idi Filxnerin de Vahsel korfezine cixmaq planlari suya dusenden sonra onun gemisi 6 mart 1912 ci ilde Kots Torpagindan 320 km mesafede ilisib qalmisdilar Bundan yalniz alti ay sonra nisbeten yaxsilasan hava seraitinin tesiri ile gemi buzdan azad olub Cenubi Georgiya adasina istiqamet almisdi Seklton dusunurdu ki oxsar tecrube Endurans in novbeti Antarktika payizinda ikinci cehdi ederek Vahsel korfezine catmasina imkan vere biler Fevral ve mart aylarinda drift sureti cox asagi hedde dusur Martin sonlarinda Seklton hesablayir ki gemi 19 yanvardan etibaren cemi 153 km mesafe qet edib Qis movsumunun baslamasi ile birlikde drift sureti artir etrafdaki buz kutlelerinin veziyyeti deyisir 14 aprelde Seklton qeyd edir ki yaxinliqdaki kutlenin kuleyin tesiri ile bir yere toplanaraq diger buz kutlesi istiqametinde hereket etmesi ile yaranan igtisas gemini yumurta qabigi kimi eze biler May ayinda qis aylarinin gelmesi ile gun batarken gemi hele de simal istiqametinde hereketi davam etdirirdi Yaz movsumu gelib buzlar acilana qeder dord ay kecmeli idi lakin hemin vaxtda da Endurans in vaxtinda buzdan xilas olaraq Vahsel korfezine istiqamet ala bileceyi subheli gorunurdu Bu sebebden Seklton Veddel denizinin qerb sahillerinde basqa potensial quruya cixis menteqesi haqqinda dusunmeye baslayir ve yazir ki bu muddet erzinde gozlemeliyik Itler Endurans gemisi Veddell denizinin derinliklerine batmazdan evvel son defe onu izleyir May iyun ve iyulun qaranliq qis aylarinda Seklton heyetin fiziki hazirliq ve menevi veziyyeti ile bagli narahatliga qapilir Hereket mehdudiyyeti olmasina baxmayaraq xizek itleri arasinda suret yarisi kecirilir ekipaj uzvleri Ay isiginda yurus etmeye heveslendirilir geminin colunde teatr teskil etmeye cehd bele edilir kimi xususi tedbirler oz qaydasinda qeyd edilir Buz qirilmasinin ilkin elametleri 22 iyulda musahide edilir 1 avqustda cenub qerbden gelen tufan gemini dovreye alan buz kutlesini herekete getirir geminin guclu sekilde lenger vurmasina sebeb olur Veziyyet tehlukeli hal alir Seklton yazir Tezyiqin bizim etrafimizda meydana getirdiyi effektler heyranedici idi Yan tereflerde yavasca yukselen qudretli buz kutlelerinden her hansi birinin gemi ile toqqusmasi taleyimizi hemiselik hell ede bilerdi Bu tehluke aradan cixdiqdan sonra novbeti hefteler sakit kecir Sakit kecen vaxt araliginda gemi 1823 cu ilde kapitan Benjamin Morrellin adlandirdigi erazini ilk defe musahide etdiyi yere catir Lakin bele bir torpagin movcud olmadigini goren Seklton Morrellin boyuk aysberqlere aldanaraq bu qenaete geldiyini texmin edir 30 sentyabrda Sekltonun tesvirine esasen gemi indiye qeder musahide etdikleri en pis sixilmani tecrube edir Uorsli bu tezyiqi tesvir ederken badminton topu kimi bir nece defe bir yerden basqasina atildiqlarini deyir 24 oktyabrda geminin govdesinin yan terefden gelen buz kutlesinin tesirinden eks terefe asmasi neticesinde goyerteye su dolur Bu vaxt taxtalarin qirilmasi ile birlikde ortaya cixan ses denizciler terefinden agir top atesi ve ya atesfesanliq sesine benzedilir Ekipaj uzvleri geminin govdesini sahile qaytarmaga calisarken diger terefden hem iceri dolan suyu cole bosaltmaga calisir hem de techizatlar ve uc qayiq buz uzerine kocurulurdu Butun cehdlere baxmayaraq bir nece gun sonra 27 oktyabr 1915 ci ilde ve 26 C kimi dondurucu soyuqda Seklton gemini terk etmek barede gosteris verir Gemi 69 05 cenub enliyi 51 30 qerb uzunlugu koordinatlarinda terk edilir Novbeti hefteler erzinde gemi batmadan qaldigina gore basqa elave techizat ve materiallar hemcinin ilk cixisda geride buraxilan Horlinin fotosekilleri ile kamerasi da xilas edilir Horli movcud olan 550 platadan 120 en yaxsisini secib qalanlarini atir Buz uzerinde duserge Horli ve Seklton Endurans in itirilmesi ile birlikde qitenin bir basdan digerine kecilmesi plani suya dusdu ve butun diqqet sag qalmaga yonlendirildi Indi Sekltonun esas meqsedi heyeti qerb istiqametinde apararaq buradaki mumkun bir nece menteqeye yonelmek idi Bu vaxt onun ilk aglina gelen yer 12 il evvel Otto Nordensyoldun rehberliyindeki Isvec ekspedisiyasina yardim meqsedile qida ile dolu alaciq quruldugunu bildiyi Paulet adasi olur Diger ehtimal edilen iki menteqeden biri Nordensyoldun qis ucun ehtiyat erzaq saxladigi bilinen Snou Hill adasi ve Robertson adasi idi Seklton inanirdi ki onlar bu yollardan birinden istifade edib uzerinden Vilhelmina korfezindeki balina ovu menteqelerine cata bilerler Hesablamalara gore Endurans in terk edildiyi gun onlar Paulet adasindan 557 km uzaqliqda yerlesirdiler Uorslinin hesablamalarina gore ise Snou Hill adasina qeder 500 km oradan Vilhelmina korfezine qeder ise elave 120 km mesafe qalirdi Uorslinin fikrine gore bu yurus cox riskli olduguna gore en yaxsi secim uzerinde olduqlari buz kutlesinin onlari aciq sulara dasimasini gozlemek ve yalniz bundan sonra herekete kecmek idi Seklton bu ideya ile razilasmir Yuruse baslamazdan evvel Seklton gucsuz heyvanlarin oldurulmesi gosterisi verir hansi ki bunlarin icinde xarrat Harri MakNisin Miss Cippi adli pisiyi ile cerrah Maklinin iti de var idi 30 oktyabr 1915 ci ilde gemiden cixarilmis iki xilasedici qayiginin xizeklere yuklenmesinden sonra yurus baslayir amma onlari ehate eden buz kutlesinin veziyyeti pislesen kimi problemler qalxmaga baslayir Horli qeyd edir ki buz sethi silsilelerden ibaret labirinti xatirladir bir kvadrat metrden artiq duz seth tapmaq muskule cevrilib Ilk uc gun erzinde qrup cemi 3 2 km mesafe qet etdikden sonra 1 noyabrda Seklton yurusu dayandirmaq haqqinda gosteris verir ve buzun parcalanmasini gozleyene qeder olduqlari yerde duserge qurmaq gosterisi verir Heyet uzvleri bu vaxt hele de buzla birlikde hereket eden Endurans i bir nece defe ziyaret ederek elave techizat cixarmaga nail olur lakin 21 noyabrda gemi sonuncu defe bir daha cixmamaq uzre batir Endurans in batdigi yer 5 mart 2022 ci ilde askara cixarilana qeder 107 il boyunca sirr olaraq qalir Endurans in hereket istiqameti ve Fil adasina xilas yolu Noyabrin sonlarina dogru buz kutlesinin hereket sureti gunde 11 km e catsa da bu kifayet etmir 5 dekabrda onlar 68 cenub enliyini kecse de hereket istiqametleri simaldan tedricen serq istiqametine dogru deyismeye baslayir Neticede heyet uzvlerinin Snou Hill adasina getmek planlari legv olunsa da daha simaldaki Paulet adasina kecmek imkanlari bu tarixde hele de qalirdi 400 km uzaqliqdaki Paulet adasina qeder olan mesafeni qayiqlarla cata bilecekleri uzunluga azaltmaq meqsedile Seklton ikinci yurusun 23 dekabrda baslayacagini elan edir Bununla bele serait ilk yurusle muqayisede daha yaxsi deyildi Temperatur yukselmis narahatedici istilik yaranmisdi Qar yumsaldigindan adamlar yeridikce dizlerine qeder qara batmali olur dasidiqlari qayiqlari tezyiq silsilelerinin arasindan kecirmek daha cetin ise cevrilirdi 27 dekabrda MakNis usyan edir ve islemekden imtina ederek bildirir ki gemi batdigina gore Admiralliq qanunu quvveden dusmus hesab edilmelidir Hansi ki bununla heyet uzvleri ekspedisiyanin rehberi Sekltonun emrlerine itaet etmekden boyun qacira bilerdi Sekltonun tekidli etirazlari xarratin sakitlesmesine sebeb olsa da bu munaqise hec vaxt unudulmur Heyetin yurusun yeddinci gununde cemi 12 1 km irelileye bildiyini hesablayan Seklton novbeti defe dayanmaq emri verir ve quruya catmaq ucun uc yuz gun yerimeli olduqlarini deyir Burada Sekltonun Sebr dusergesi adlandirdigi duserge qurulur ve novbeti uc ay boyunca heyete ev sahibliyi edir Zaman ireliledikce teminat seviyyesi de asagi dusur Buna gore Horli ve Maklin hereket eden heyetin yukunu yungullesdirmek ucun arxada buraxilmis erzaqlari getirmeleri meqsedile Okean dusergesi ne geri gonderilir 2 fevral 1916 ci ilde ucuncu qayigi getirmeleri ucun daha boyuk partiya gonderilir Hefteler kecdikce erzaq catismazligi problemi dozulmez hedde catir qalan konservalari da tez xercleyib bitirmemek ucun Sekltonun emri ile suiti eti daha az istifade edilir Yanvar ayinda iki xizek iti komandasindan basqa qalan butun itler Sekltonun gosterisi ile gullelenir Sonuncu iki partiya ise 2 aprelde gullelenir ve onlarin etleri heyetin qida rasionuna elave edilir Bir nece hefte 67 cenub enliyinde ilisib qaldiqdan sonra yanvar ayinin sonlarina dogru buz kutlesi simal serq istiqametinde bir nece defe suretli herekete kecir ve 17 marta qeder olan driftler Sebr dusergesi ni Paulet adasi ile eyni enliye lakin adanin 111 km serq istiqametine surukleyir Artiq yurus partiyasi qarsilarindaki torpagi az cox davamli gore bilir zirvesi heyetin gorus zonasina daxil olur Buz kutlesinin gozlenilmez hereket trayektoriyasi sebebinden Snou Hill ve ya Paulet adasi onlar ucun artiq elcatmaz olduguna gore Seklton butun diqqetini Qraham Torpaginin ucqar simalindaki iki kicik adaya yoneldir Bunlar 25 mart tarixinde heyetin yerlesdiyi movqelerin 185 km daha simalinda qalan Klarens adasi ve Fil adasi idi Seklton sonradan qerara gelir ki Desepsen adasi daha yaxsi hedef ola biler Seklton dusunur ki Cenubi Setland adalari istiqametinde qerbe dogru uzanan bu menteqe ada atlamasi ucun elverisli ola biler Hem de bu menteqenin diger iki ehtimaldan daha ustun ceheti ondan ibaret idi ki adanin balina ovculari terefinden mutemadi ziyaret olunmasi sebebinden hec kimin yasamadigi Klarens ve Fil adalarina nisbeten daha faydali ola bilerdi Istenilen ehtimalda bu menteqelerden her hansi birine catmaq ucun qayiqlarla cox cetin seyahet onlari gozleyirdi Heyetin elinde qalan uc kicik qayiq evvelceden ekspedisiyanin uc esas maliyye destekcisinin serefine adlandirilmisdi Ceyms Kerd Dadli Doker ve Stenkomb Uills Fil adasina qayiqla seyahet Endurans in buzda ilisib qaldigi tarixden yekun xilasetmeye qeder qet edilen yol 8 aprelde uzen buz parcasinin qefilden parcalanmasi ile birlikde Sebr dusergesi nin sona catmasi haqqinda siqnal verildi Buzun parcalanmasi neticesinde heyet ozunu ucbucaq formali kicik sethde tapdi hansi ki bunun da parcalanmasi onlar ucun olumcul neticelere sebeb ola bilerdi Buna gore Seklton derhal xilasedici qayiqlarin yurus ucun hazir veziyyete getirilmesi gosterisi verir O ilk novbede balina ovculari ucun tikilmis ve icerisinde lazimi teminat tapa bileceklerini guman etdiyi kicik taxtadan kilsenin tikildiyi Desepsen adasina catmagi qarsilarina hedef qoyur Hem de bura catmaqla onlar ozlerine burada tapacaqlari materiallar sayesinde aciq denizi kecmekde ise yarayacaq qayiq insa ede bilerdiler 9 aprel saat 1 de evvelce Dadli Doker bir saat sonra ise diger iki qayiq yola cixdi Ceyms Keird qayigi Sekltonun ozu Dadli Doker ise onun komekcisi Uorsli terefinden idare olunurdu Stenkomb Uills e rehberlik naviqasiya uzre zabit Hubert Hudsona hevale edilse de onun psixoloji veziyyetinin yerinde olmadigi esas gosterilerek faktiki komandanliq Tom Krine verilmisdi Her terefden buzla ehate olunan qayiqlarin hereketi qeyri stabil ve cox cetin idi Qayiqlar tez tez yaxinliqdaki buz parcalarina dogru suruklenib onlarin kenarina ilismeli olduguna gore heyet duserge salib seraitin yaxsilasmasini gozlemek mecburiyyetinde qalirdi Bir nece potensial menteqe arasinda fikir deyisdiren Seklton 12 aprelde adalara cixmaq ehtimalindan imtina edir ve Qreyam Torpaginin en uc noqtesindeki Umid korfezine cixmagi qerara alir Bununla bele 29 C ye qeder asagi dusen temperatur cox cuzi miqdarda qalan erzaq buzlu suya batmalar neticesinde heyet uzvleri hem fiziki hem de psixoloji baximdan taqetden dusur Seklton bu sebeblerden dolayi istiqametin Fil adasina deyisdirilmesi haqqinda yekun qerar verir 14 aprelde qayiqlar Fil adasinin cenub serq sahillerine yaxinlassa da perpendikulyar tepeler ve buzlaqlardan ibaret sahil xetti quruya cixmaga imkan vermir Novbeti gun Ceyms Keird qayigi adanin serq sahili boyunca dovre vurub simal sahillerinde dar cinqil sahil xetti oldugunu mueyyenlesdirir Evvelki gun bir birinden ayrilan uc qayiq tezlikle mehz bu istiqametde yeniden bir araya gelir Amma hundur dalgalarin musahide edilmesinden sonra adanin bu hissesinin de uzunmuddetli yerlesme ucun elverissiz oldugu ortaya cixir ve novbeti gun Stenkomb Uills qayigi daha tehlukesiz menteqe tapmaq meqsedile sahil axtarisina baslayir Bir az sonra 11 km qerb istiqametinde uzunsov formali sahil xettinin tapilmasi xeberi ile geri qayidirlar Butun qayiqlar tez bir zamanda bu yeni menteqeye yerlesir ve bura Keyp Uayld adlandirilir Ceyms Kerdin seyaheti Esas meqale Ceyms Kerdin seyaheti Fil adasi kimsesiz hec bir daimi meskunlasma elameti olmayan ve balina ovculari ile basqa gemiler terefinden ziyaret edilmeyen ada idi Eger qrup sivilizasiyaya geri qayitmaq isteyirdise mutleq sekilde komek cagirmaga ehtiyac duyurdular Bunun ucun en realistik yol kicik bir qayiqla Cenub Okeani boyunca 1300 km uzerek Cenubi Georgiya adalarina catmaq idi Bu qerara gelmezden evvel Seklton daha asan seyahet hesab edilen Desepsen adasina uzmek fikrinden heyet uzvlerinin coxunun fiziki yorgunlugu sebebinden imtina etmisdi Folklend adalarindaki Stenli limani heyete Cenubi Georgiyadan daha yaxin olsa da bura catmaq ucun guclu kuleyin eksi istiqametinde hereket etmek teleb olundugu ucun bu secimden imtina edilir Seklton tek qayiqda ozu ile birlikde seyahet edecek bes nefer secir Uorsli Krin MakNis ve denizcilerden Con Vinsent ile Timoti MakKarti Sekltonun yonlendirmeleri ile derhal Ceyms Kerd qayigini seyahet ucun hazirlayir alet ve materiallari improvize edir Fil adasindaki qrupa rehberlik Uaylda hevale olunur ve ona gosteris verilir ki eger Seklton ve onunla birlikde geden komandadan kimse payiza qeder geri qayitmasa geride qalan heyet Desepsen adasina yola dussun Seklton ozu ile birlikde cemi dord heftelik erzaq goturmeye qerar verir O bele dusunurdu ki eger bu muddet erzinde adaya ayaq basmasalar onsuz da qayiq batacaq 6 9 metr uzunlugundaki Ceyms Kerd 24 aprel 1916 ci ilde yola cixir Seyahetin ne qeder ugurlu olacagi Uorslinin naviqasiya bacariqlarindan asili idi hansi ki pis hava seraiti onun musahidelerine ciddi manecilik toredirdi Guclu kulek heyetin bextinden simal qerb istiqametinde esse de deniz dalgalari sanki her seyi buzlu suyun icerisine cekib aparmaq isteyirdi Tezlikle qalin buz tebeqesinin qayiqla toqqusmasi onun hereketini tamamile yavasladir 5 mayda esen simal qerb kuleyi az qala qayigin sonunu getirecekdi Sekltonun ifade etdiyine gore hemin kulek vaxti emele gelen dalgalar onun 26 illik denizcilik karyerasi erzinde daha evvel hec vaxt musahide etmediyi qeder neheng idi 8 mayda qayiq uzvlerinin 14 gunluk amansiz fiziki mubarizesinin yekununda Cenubi Georgiya adalari gorunur Iki gun sonra guclu tufanla mubarize aparan heyet uzvleri cetinlikle adanin cenubundaki sahile cixmagi bacarir Hemcinin baxCeyms Kerdin seyaheti Antarktidanin tedqiq olunmasinin qehremanliq dovru Nimrod ekspedisiyasiIstinadlarShackleton 1919 p xi Alexw Endurance is Found Endurance22 9 March 2022 9 March 2022 tarixinde Istifade tarixi 9 March 2022 Fountain Henry At the Bottom of an Icy Sea One of History s Great Wrecks Is Found The New York Times 9 March 2022 9 March 2022 tarixinde Istifade tarixi 5 December 2023 Huntford 1975 seh 348 Huntford 1975 p 50 Murphy pp 87 102 Shackleton 1919 seh 2 Smith 2015 seh 252 Huntford 1975 seh 361 Huntford 1975 seh 367 Huntford 1975 pp 362 363 Fisher 1957 seh 298 Shackleton 1919 pp xii xv Fisher 1957 pp 306 307 Huntford 1975 pp 355 358 Huntford 1975 seh 369 Huntford 1975 pp 375 377 Fisher 1957 p 306 Shackleton 1919 p xv Huntford 1975 p 370 Tyler Lewis 2006 pp 34 35 Tyler Lewis 2006 pp 41 48 Alexander 1998 seh 10 Smith 2015 seh 256 Shackleton Probably Never Took Out an Ad Seeking Men for a Hazardous Journey 2019 11 02 at the Wayback Machine Smithsonian Magazine Fisher 1957 seh 308 Huntford 1975 pp 383 384 Tyler Lewis 2006 pp 50 53 Smith 2015 seh 266 Fisher 1957 seh 315 Tyler Lewis 2006 pp 21 22 Huntford 1975 pp 364 365 Fisher 1957 seh 310 Huntford 1975 pp 370 371 Huntford 1975 seh 372 Fisher 1957 pp 311 314 Tyler Lewis 2006 pp 48 53 Alexander 1998 pp 15 18 Tyler Lewis 2006 pp 214 215 Shackleton 1919 seh 5 Shackleton 1919 seh 11 Shackleton 1919 pp 12 16 Shackleton 1919 pp 23 24 Shackleton 1919 pp 26 28 Shackleton 1919 seh 31 Shackleton 1919 pp 34 40 Huntford 1975 seh 418 Shackleton 1919 pp 43 47 Huntford 1975 seh 421 Alexander 1998 pp 52 54 Shackleton 1919 pp 50 53 Shackleton 1919 seh 58 Shackleton 1919 pp 60 61 Shackleton 1919 pp 65 66 Shackleton 1919 pp 72 73 Shackleton 1919 pp 74 77 Huntford 1975 seh 461 Shackleton 1919 p 75 Alexander 1998 p 95 Huntford 1975 pp 456 457 Shackleton 1919 pp 81 82 Alexander 1998 seh 98 Shackleton 1919 seh 98 Video HMS Endurance Ernest Shackleton s ship found in Antarctic after 107 years CNN Video CNN ingilis 9 March 2022 2022 03 09 tarixinde Istifade tarixi 2022 03 09 Shackleton 1919 seh 94 Huntford 1975 pp 468 469 Huntford 1975 pp 473 476 White pp 305 306 Shackleton 1919 p 106 Shackleton 1919 pp 107 109 Shackleton 1919 seh 112 Shackleton 1919 p 116 Fisher 1957 seh 366 Shackleton 1919 p 119 Huntford 1975 seh 469 Shackleton 1919 p 121 Huntford 1975 seh 50 Huntford 1975 pp 508 512 Huntford 1975 pp 509 513 Shackleton 1919 pp 142 150 Smith 2015 pp 328 329 Fisher 1957 p 371 Shackleton 1919 pp 156 157 Shackleton 1919 pp 158 159 Alexander 1998 pp 134 135 Alexander 1998 pp 136 137 Huntford 1975 seh 563 Fisher 1957 pp 378 382 Shackleton 1919 pp 175 180 Edebiyyat General and cited sources Alexander C The Endurance Shackleton s Legendary Antarctic Expedition New York 1998 ISBN 9780375404030 Fisher M Fisher J Shackleton London 1957 OCLC 696046516 Fuchs V Hillary H The Crossing of Antarctica London 1958 OCLC 901555407 Huntford Roland Shackleton London Hodder amp Stoughton 1985 ISBN 9780786705443 Mills L Frank Wild Whitby Caedmon 1999 ISBN 9780905355481 Murphy D German Exploration of the Polar World Lincoln 2002 ISBN 9780803232051 Shackleton E London 1919 OCLC 715091038 Shackleton Ernest The Story of Shackleton s Expedition The Manchester Guardian 2 June 1916 seh 5 Smith M Shackleton By Endurance We Conquer London 2015 ISBN 9781780747071 The Lost Men The harrowing saga of Shackleton s Ross Sea party New York 2006 ISBN 9780143038511