Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İmamqulu xan Rzaqulu xan oğlu Qasımlı-Avşar (1758-1783) — .
| İmamquluqulu xan Qasımlı-Avşar | |
|---|---|
| İmamqulu xan Rzaqulu xan oğlu Qasımlı-Avşar | |
 Rəssam Rizvan Qarabağlı | |
IV Urmiya xanı | |
| 1772 – 1783 | |
| Əvvəlki | Rzaqulu xan |
| Sonrakı | Məhəmmədulu xan |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Urmiya, Cənubi Azərbaycan |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Urmiya |
| Dəfn yeri | , Urmiya |
| Atası | Rzaqulu xan |
| Uşaqları | Hüseynqulu xan, Məhəmmədisa xan, Xudadad xan, Lütfəli xan, Bəyim xanım |
| Dini | Şiə İslam |
Həyatı
İmamqulu xan Rzaqulu xan oğlu 1758-ci ildə Urmiya şəhərində anadan olmuşdu. Mükəmməl mədrəsə təhsili almışdı. 1772-ci ildə Urmiyanın hakimi olmuşdu. Avşar elinin və böyükləri Kərim xan Zəndə məktubla müraciət edib, onun hakimiyyətinin təsdiqlənməsini istədilər. Məktubu Şiraza aparmışdı. Kərim xan Zənd ona başsağlığı verib, xanlığını təsdiqlədi.
İmamqulu xan qurucu bir şəxsiyyət idi. Xanbulağı adlı yerdə imarət tikdirmişdi. Bu imarətin qalıqları hələ də qalır. Bürcşah adlı yurdun sağında "Dilguşə" adlı bağ saldırmışdı.
İmamqulu xan xanlığın əvvəlki əzəmətini bərpa etmək istəyirdi. Bu məqsədlə 4 mindən 12 minə qədər qoşun toplamışdı. İmamqulu xan qorxmaz sərkərdə idi. Bütün savaşlarda qoşunun başında dayanardı.
İmamqulu xan Kərim xan Zəndə vergi ödəməkdən boyun qaçırmışdı. Kərim xan Zənd də hirslənib, 1778-ci ildə (hicri-qəməri 1190-cı ildə) Fətəli xanın oğlu İmamqulu xanın əvəzinə Urmiyaya hakim təyin etmişdi. İmamqulu xan bu xəbəri eşitcək Mirzə Məhəmmədcəfər İmanlını şahanə sovqatla və bir neçə illik vergilərlə Şiraza göndərdi. Vəzirinə möhkəm-möhkəm tapşırdı ki, kəşfiyyat aparıb, bu məsələdən hali olsun. Kərim xan pay-parçanı alıb, İmamqulu xana yenidən xanlıq təliqəsi göndərdi.
1778-ci ildə Nəzərəli xan Şahsevən Təbrizə hücuma keçmişdi. Tarixçi yazır: "Nəzərəli xan Təbriz zəlzələsindən istifadə edib, Təbrizə yürüş etmişdi. Nəcəfqulu xan Dünbili onun qarşısını ala bilməyəcəyini düşünüb, Xoya qaçmışdı. Xoyda qardaşıuşaqları Əhməd xan, Salman xan, Məhəmməd bəylə məsləhətləşib, Urmiya hakimi İmamqulu xana yardım məqsədilə müraciət etmişdi. İmamqulu xan bir şərtlə ona kömək etməyə razılaşmışdı ki, Təbriz xanlığı ondan asılı olacaq. Nəcəfqulu xan qohumları ilə məsləhətləşib, həmin şərtlə razılaşmışdı. İmamqulu xan ağır qoşunla Təbrizin müdafiəsinə gəlmişdi. Təbrizin Təsuc şəhərində Dünbili xanları İmamqulu xanı qarşılayıb, gəlişinə qurbanlar kəsdilər. Sərabın hakimi Əli sultan Şəqaqi Nəzərəli xanın müttəfəqi olduğundan, ilk hücumu Səraba etdilər. Əli sultan Şəqaqi müdafiə etməyə gücü olmadığından Xalxala qaçdı. Nəcəfqulu xan onu izləmək istədi. İmamqulu xan məsləhət görməyib, birlikdə Təbrizə qayıtdılar. Nəzərəli xan da Təbrizi tərk edib, Ərdəbilə çəkilmişdi. İmamqulu xan Təbrizdə 8 gün qalandan sonra Urmiyaya qayıtdı".
İmamqulu xanla Təbriz yürüşündə iştirak edən əşirətinin başçısı Qərəni ağa Məməş Marağa yolu ilə qayıdarkən Sulduz mahalında qarətlə məşğul olmuşdu. Bu xəbəri eşidən İmamqulu xan Sərməst bəy Avşara tapşırdı ki, Qərəni ağanın yanına gedib, qarət olunmuş malları yiyəsinə qaytarmasını istəsin. Əgər boyun qaçırsa, ona qarşı savaş açsın. Özü də qoşun toplayıb, Sərməst bəyin ardınca getdi. Bilirdi ki, əgər savaş başlasa, Sərməst bəy az miqdar qoşunla bacarmayacaq. Qərəni ağanın da tərsliyinə bələd idi.
Qərəni ağa ilə söhbətləşəndən sonra bəlli-başlı cavab almayan Sərməst bəy Avşar savaş əmri verdi. Savaş zamanı yenilib, qaçdı. Sərməst bəy qaçarkən arxadan vuruldu. Yerdə çabalayarkən özünü yetirən Qərəni ağa onun başını kəsdi. Bu heyndə Avşar qoşunu özünü yetirdi. Çatan qoşun savaşa başladı. İmamqulu xan Sərməst bəyin ölməyini öyrənib, özü də savaşa qatıldı. Qərəni ağa tablamayıb, qaçdı. Digər balbas başçıları da onun ardınca götürüldülər. İmamqulu xan balbasları cəzalandırıb, xeyli qənimətlə Urmiya şəhərinə qayıtdı.
Zəki xan Zənd Sənəndəc hakimi ilə savaşarkən ikincisi yenilib, qaçmışdı. Qaçıb, İmamqulu xana sığınmışdı. Zəki xan Mirzə Şəfi bəy Mirzə Məhəmmədcəfər oğlu Əbdülməliki-Avşarı İmamqulu xanın yanına göndərmişdi. Ondan xahiş etmişdi ki, Əmənulla xanı təhvil versin. İmamqulu xan Zəki xanın təhdidindən hirslənib, baş sərkərdəsi İbrahim xan Divanbəyinin başçılığı ilə 4 min avşarı Zəki xanın üstünə göndərdi. Əmənulla xanı da onlara qoşdu.
Danışıqlardan qayıdan Mirzə Şəfi bəy qəziyyəni necə varsa Zəki xana çatdırmışdı. Zəki xan da Mirzə Şəfini yalançılıqda günahlandırıb, həbs etmişdi. Avşar qoşununun yetişdiyini görüb, müqavimət göstərə bilməyəcəyini düşünüb, İraq tərəfə qaçdı. Yolda vəziri Mirzə Şəfi bəy Avşarı öldürdü. Əmənulla xan Ərdalani İmamqulu xanın sərkərdələrinə, avşar əskərlərinə ənam-ərməğan verib, Urmiyaya yola saldı.
İmamqulu xan Xoy hakimi Əhməd xanla müttəfiq idi. O da Qarabağ hakimi ilə dostluq edirdi. ildə İbrahimxəlil xanla Əhməd xanın arası dəymişdi. 1783-cü ildə Əhməd xan Dünbili ilə İbrahimxəlil xan Cavanşir barışdılar. Sonra yenidən savaşdılar. İran tarixçisi yazır: "1195-ci ildə (miladi 1782-ci ildə, tarixçinin yanlışı var-Ə. Ç.) İbrahimxəlil xan Cavanşir Xoyu tutmaq xəyalına düşdü, Xoy və Səlması işğal etmək üçün qoşunlarını Şirvan və Qarabağdan Naxçıvan yolu ilə oraya göndərdi. Qarabağ orduları Arazın 40 km-liyində olan "Nazik" qalasını mühasirə etdilər. Lakin Əhməd xan Dünbülü Ərum (Urmiya-Ə. Ç.) bəylərbəyi İmamqulu xan Əfşardan kömək istədi. İmamqulu xan kürd və əfşarlardan ibarət qoşunla Xoya gəldi. Əhməd xan iki gün sonra Çəmənbağda (şəhərin şərqində) Ərumi qoşunlarını qarşıladı və müttəfiqlər qarabağlılarla döyüşə girib, onları məğlub etdilər. Tarixçi Mirzə Rəşid Ədibüşşüəara "Tarixi-Əfşar" kitabında yazır: "Bu il Təbriz zəlzələsinin ikinci ildönümü idi ki, İbrahimxəlil xan Cavanşir Molla Pənahın təhriki ilə (Cənubi) Azərbaycana hucum etmişdi. Qarabağın münəccimi Molla Pənah rəml atmışdı ki, guya Qarabağ xanı Azərbaycanın şahlığına nail olacaq, o da bu düşüncə ilə Qarabağdan və Şirvandan qoşun toplayıb, arzusunu həyata keçirməyə başlamışdı. Bütün başçıları və o cümlədən İmamqulu xan Əfşarı özünə tabe etmək istəyirdi. Ona görə də Əbdüssəməd bəy və Mirzəli bəyin başçılığı ilə bir dəstəni Xoy və Salması almağa göndərdi. Naxçıvan tərəfdən yüksək əhvali-ruhiyyə ilə qoşun hərəkata başladı. Qarabağ qoşunu Xoya bağlı Nazikhəlqəyə hücuma keçdi. Bu qalanın əhalisinin kənarda vuruşmaq üçün gərəkli qüvvələri olmadığı üçün müdafiə ilə keçindilər. Əhməd xan Dünbili bu sel və yel kimi gələn bəlanı Xoydan dəf etmək üçün İmamqulu xan Əfşara müraciət edib, yardım istədi. İmamqulu xan cavanşirlərin bu xətasını qeyrətinə sığışdırmayıb, əmr verdi ki, qoşun tərtib etsinlər. Az müddət ərzində dəstələr tərtib edilib, təcrübəli sərkərdələrə paylandı. Əskər ağa miraxur Əbdülməliki tayfasından, Əlirza sultan Qasımlı öz tayfasından, Xanəmir bəy Xələc Barandust tayfasından, Hüseynəli xan Araşlı, Məhəmmədxan bəy Qasımlı, Lütfulla bəy Ustaclı, Allahyar bəy Araşlı və Rəhim xan Qasımlı və Rüstəm xan Qasımlı, Hüseynqulu bəy Araşlı tayfasının ağsaqqalı, Tahir sultan Gündüzlü və başqaları toplandılar. Sərhəddə yaşayan əşirətlərdən, o cümlədən Sovucbulağın hakimi Şeyxəli xan Mükri, Balbas tayfasından Qərəni ağa Müzəyyin, tayfasının başçısı Mirzə ağa, Üşnəviyyənin hakimi Cəfər sultan Zərza öz adamlarını cəm edib, görüş yerinə gəldilər. İmamqulu xan bəylərbəyi hərəkətə keçməzdən əvvəl İbrahim xan divanbəyinin başçılığı altında ağır silah-sursatı Xoy tərəfə göndərdi. Bir gün sonra özü Əlibəyli və Qaslı çəməninə yetişib, ordunu yerbəyer etdi. Oradan köç edib, Xoyun ətrafındakı Çəmənbağ məntəqəsinə yetişdilər. Xoyun hakimi Əhməd xan Dünbili İmamqulu xandan öncə gələn ordunu toy-bayramla qarşılayıb, iki gün qonaqladı. Əhməd xan Dünbili cah-cəlalla Xoydan Nazik qalaya tərəf hərəkət etdi. O zaman oraya yetişirlər ki, Molla Pənah, Əbdüssəməd ağa və Mirzəli bəy Cavanşir qalanı mühasirədə saxlayıblar. Qaladakıların vəziyyəti çətinləşmişdi. Qalaya yetişcək savaş başladı".
İmamqulu xan 1783-cü ildə Təbrizi ələ keçirdikdən sonra Qubalı Fətəli xana məktubla müraciət edərək, onu Qarabağ hakimi İbrahimxəlil xanın üzərinə getməyə çağırmışdı.
Təbriz hakimi Nəcəfqulu xan Dünbili İmamqulu xanın asılılığından çıxmaq istəyirdi. Tarixçi Mirzə Rəşid Ədibüşşüəra yazır: "Hicri qəməri 1196-cı ildə (1783-cü ildə) novruz bayramında İmamqulu xan Avşar elinin başçılarını saraya toplayıb, hər birinə layiq olan xələt və ənamlar payladı. O cümlədən maliyyə vəkili Mirzə Əbülhəsən İmanlıya, Sayınqala avşarlarının başçısı Mahmud xana, Barandust əşirətinin Xələc tayfasının ağsaqqalı Xanəmir bəyə, Araşlı oymağının ağsaqqaları Allahyar bəyə, Hüseynqulu sultana mənsəblər verdi. Ölmüş Sərməst bəyin əvəzinə Əlirza sultan Qasımlını eşikağasıbaşı təyin etdi. Onun bacısını alandan sonra, özünə də xan ünvanı da verdi.
Sonra Azərbaycan əyalətinin hər vilayətinə vergi toplamaq üçün avşar elindən bir nəfəri məmur etdi. Təbriz hakimi Nəcəfqulu xanın yanına Xanəmir bəy Xələci göndərdi. Ona göndərdiyi məktubda yazırdı: "İbrahimxəlil xan Cavanşir, Nəzərəli xan Şahsevən və Əli xan Şəqaqi cəsarət edib, Təbriz qalasına yürüş etdiklərindən, o bölgənin rəiyyətlərinə küllü halda xəsarət dəymişdi. Avşar qoşununun yardımı ilə kürdlər onlara öz zərbi-şəstlərini göstərdilər. Amma mən müxtəlif səbəblərə görə, onların ardınca getməyi məsləhət görmədim. Həqiqətən də onlar sona qədər cəzalarını almadılar. İndi mənim məqsədim var ki, birlikdə bu iç düşmənləri darmadağın edək. Sonra isə çöldəki düşmənlərin bəlasını dəf edərik. Qonşuluq borcu budur ki, sən də bir kamil qoşun tərtib edəsən. Bu məqsədlərə nail olmaq üçün gərəkdir ki, bir miqdar məvacib də sən göndərəsən. Az vaxt ərzində Urmiyadan hərəkət edib, Əhməd xan Dünbilini də götürüb, məqsədimizə çatacağıq".
Xanəmir bəy Xələc Təbrizə yetişib, məktubu Nəcəfqulu xana verdi. Nəcəfqulu xanın qırımından başa düşdü ki, vergi vermək fikri yoxdur. Yerləşdiyi Mirzə Zaman xanın evindən çıxıb, sağollaşmadan Urmiyaya qayıtdı. Əhvalatı İmamqulu xana bildirdi. İmamqulu xan çox narahat olub, Urmiya avşarlarından, Sayınqala avşarlarından, Marağa müqəddəmlərindən, Zərza, Mükri və Baban əşirətlərindən 8 min nəfərlik qoşun hazırladı. Qoşunu hazırlamaqda məqsədi öncə Təbriz hakimi Nəcəfqulunu tənbeh etmək, sonra Əlimurad xan Zəndə yaxşı bir qulaqburması vermək idi. Qoşunu öncə topxana ilə Təbrizə göndərib, özü də ardınca getdi. Nəcəfqulu xan bu yürüşü eşidib, Təbrizə çəkildi və müdafiə ilə məşğul olmağa başladı. İmamqulu xan sərkərdələrinə göstəriş vermişdi ki, Nəcəfqulu xan Dünbiliyə bildirsinlər ki, biz Nəzərəli xan Şahsevənlə və Əli xan Şəqaqi ilə savaşa gedirik, sən də silah-sursatla yardım et. Nəcəfqulu xan onların hiyləsini başa düşüb, elçiləri rədd etdi. Öncə Təbriz hakiminə yardım edən Nəcəfqulu xan Şahsevən və Hüseynqulu sultan Şəqaqi üz döndərib, İmamqulu xan Qasımlı-Avşara qoşuldular. Sərab hakimi Əli xan Şəqaqi onların dönüklüyünü görüb, Nəzərəli xan Şahsevəndən yardım istədi. Nəzərəli xan Ərdəbildən çıxıb, yardım üçün Səraba tələsdi. Əli xan Şəqaqiyə qoşulub, dönük başçıların, Nəcəfqulu xan Şahsevənin və Hüseynqulu sultan Şəqaqinin üstünə getdilər. Sərabın ətrafında qarşılaşıb, döyüşdülər. Nəzərəli xan bu savaşda qalib gəldi. Hüseynqulu sultan Marağaya tərəf qaçdı. Nəzərəli xan onu izləməyə başladı. Marağa qalasını mühasirə etdi. Marağanın hakimi Əhməd xan Müqəddəm İmamqulu xanın yanında idi. Nəzərəli xan 20 gün Marağanı mühasirədə saxladı. Uğur qazanmayacağını görüb, ətraf kəndləri qarət edib, Ərdəbilə döndü. İmamqulu xan cəryan edən hadisələri izləyib, Təbrizin Şənb-Qazan adlı yerində oturaq etdi. Ordan Təbriz qalasını mühasirəyə aldı. Nəcəfqulu xanın xoşluqla təslim olacağını düşünmüşdü. O, isə şəhər darvazalarını qapayıb, toplara atəş əmrini verdi. İmamqulu xanın topçuları da Təbrizi vurmağa başladılar. Az sonra sülh bağlamağa həvəs göstərsələr də, nəticə alınmadı. İmamqulu xan 6 ay Təbrizi mühasirədə saxladı. Şəhər əhli bu mühasirədən çox əziyyət, İmamqulu xanın qoşunu da soyuqdan əzab çəkirdi. İmamqulu xan mühasirənin uzandığını görüb, Urmiyaya qayıtmaq əmrini verdi. Nəcəfqulu xan Dünbili mühasirənin götürülməsindən sonra oğlu Xudadad xanı yardım üçün Əlimurad xan Zəndin yanına göndərdi. Əlimurad xan ona yardım etməyə söz verdi. İmamqulu xan bu hadisəni eşidib, Əlimurad xanın üstünə qoşun göndərdi. Qoşun Sovucbulaq tərəfdən yola düşdü. Sənəndəc hakimi də yolda Avşar qoşununa qoşuldu. Xəmsə avşarlarından olan Əli xan Zayirli bir müddət idi ki, Əlimurad xandan üz döndərmişdi. Özünə tərəfdar axtarırdı. İmamqulu xan Qasımlının qoşunları Xəmsəyə yetişcək, Əli xan sevincək onlarla birləşdi. Onları ağırlayıb, məsləhət gördü ki, əvvəl evin içi, sonra çölü. Gəlin Azərbaycanı iç düşmənlərdən təmizləyək, sonra Əlimurad xanın üstünə gedərik. İmamqulu xan bu məsləhəti qəbul edib, İrağa getməkdən əl çəkdi. Əli xanın sərkərdələrindən olan Vəli bəyi qoşunla Azərbaycana göndərdi. Ətraf xanlara də məktub yazıb, yardıma çağırdı. Xalxalın hakimi Fərəculla xan Miyanədə Vəli bəyə qoşuldu. Sarabın hakimi Əli xan Şəqaqi də onlara birləşməyi vəd etdi. Bu məqsədlə böyük oğlu Sadıq sultana qoşun götürüb, onlara qoşulmasını tapşırdı. Azərbaycan xanları Təbrizin bir ağaclığında toplanıb, otraq etdilər. Həmin il qış soyuq gəldiyindən Təbrizi mühasirə etməyə tablamayıb, Urmiyaya yollandılar.
Bir müddət sonra İmamqulu xan yenidən Əlimurad xan Zəndin üstünə yürüş etmək fikrinə düşdü. Təbriz hakimi Nəcəfqulu xan Dünbili bu xəbəri eşidib, İmamqulu xanın yanına elçi göndərdi ki, fikrindən daşın. İmamqulu xanın qaynatası Əhməd xan Dünbili də ona öyüd-nəsihət verdi ki, bu fikirdən əl çək. İmamqulu xan onlara müsbət cavab vermədi. Nəcəfqulu xan İmamqulu xandan əlini üzüb, qardaşıoğlu Əhməd xan Dünbilinin yanına getdi. Onu öz tərəfinə çəkdi.
Urmiya xanlığının inkişafını Xoy xanlığı üçün təhlükəli hesab edən Əhməd xan Dünbili Təbriz xanı birlikdə İmamqulu xana qarşı çıxdı. Onlar birləşib, Əlimurad xanı Azərbaycana dəvət etmək fikrinə düşdülər. Azərbaycan xanlarını da öz tərəflərinə çəkmək istədilər. Amma İmamqulu xandan incik düşən Marağa hakimi Əhməd xan Müqəddəmdən başqa heç kimə gümanları gəlmədi. İmamqulu xanın şöhrətini eşidən Əlimurad xan Zənd Əhməd xan və Nəcəfqulu xan Dünbililərə etina etmədi. Yığışıb məşvərət edən Zənd başçıları bu qərara gəldilər ki, Sayınqala hakimi Əmiraslan xan Avşarı Azərbaycan qoşununa sərkərdə təyin etsinlər. Ona 1000 nəfərlik qoşun da, versinlər. Əlimurad xan Əmiraslan xana bir fərman da yazdı ki, Dünbili qoşununu da dəstək götürüb, üsyançı İmamqulu xanı cəzalandırsın. Əmiraslan xan əməliyyata başlayır. Əlimurad xan Zəndin yardımçı təyin etdiyi xanları görüş yerinə çağırdı. Əhməd xan Dünbili Salmas bölgəsində Əmiraslan xana qoşuldu. Göytəpə çəmənində otraq edən İmamqulu xan Əlirza xan eşikağasıbaşının nəzarətində eyş-işrətlə məşğul idi. Nağı bəy Avşar ona xəbər çatdırdı ki, Əlimurad xan Zənd Əmiraslan xanı sənin üstünə göndərib. Təbriz hakimi Nəcəfqulu xan və Xoy hakimi Əhməd xan da onunla birləşib. Tezliklə Salmasdan Quşçu gədiyinə keçəcəklər. İmamqulu xan divanbəyi İbrahim xan Araşlını bir dəstə ilə ön cəbhəyə göndərdi. Arxasınca Qərəni ağa Balbasla kürdləri yolladı. Ardlarınca özü də getdi. Əlibəyli çəmənində qoşununu gözdən keçirtdi. Tərtibatın tamam-kamal olduğunu görüb, Qoşuna yürüş əmrini verdi. Xəmsə hakimi ilə Əmiraslan xanın qarşısına getdi. Əmiraslan xanın qoşunu ilə İmamqulu xanın dəstəsi Quşçu gədiyində qarşılaşdı. Əmiraslan xanın qoşununun sərkərdələri Əhməd xan Müqəddəm, Nəcəfqulu xan Dünbili, Əhməd xan Dünbili, Sadıq sultan Şəqaqi, Abbasqulu xan Kəngərli, Süleyman xan Dünbili, Şahbaz xan Dünbili və başqaları idilər. Onlar Quşçu gədiyindən keçib, İmamqulu xanın qoşununa hücum etdilər. Imamqulu xan öz qoşunun yetişməsini gözləməyib, Balbas və Mənqur qoşunu ilə döyüşə başladı. Özü qoşunun önündə dayandı. İlk döyüşdə düşmən qoşunun avanqardını dağıtdı. İmamqulu xan güclənən düşmən qoşunu ilə savaşda ağır yaralandı, əmiraxur Əskər xan Əbdülməliki onu çiyninə alıb, döyüş meydanından çıxartdı. Urmiyanın Rzaqulu xan darvazasına yetişəndə böyük sərkərdə can verdi. İmamqulu xan Qasımlı-Avşar 1783-cü ildə həlak oldu. Məhəmmədxan bəy Qasımlı, Cəfər bəy Gəncəlixanlı, Mirzə Əbülhəsən bəy İmanlı-Əbdülməliki, Əskər xan İmanlı-Əbdülməliki, Mirzə Uğurlu Mahmudlu, Şeyxülislam Mir Hüseyn, Pişnamaz Molla Məhəmmədhüseyn elə öldürülən gecəsi onu "Xan" qəbristanlığında, atasınının yanında dəfn etdilər.
Ailəsi
İmamqulu xan Xələc-Baranduz tayfasından olan bir qızla, Avşar xanlarından Rüstəm xan Qısımlının bacısıyla, Əlirza xan Qasımlının bacısıyla, Əhməd xan Dünbilinin qızı ilə ailə qurmuşdu. Hüseynqulu xan, Məhəmmədisa xan, Xudadad xan, Lütfəli xan adlı oğulları, Bəyim xanım adlı qızı vardı.
İstinadlar
- Mirzə Rəşid Ədibüşşüara, Tarixi Əfşar, Təbriz, "Şəfəq", 1346 hicri şəmsi, səh.194-195.
- Riyahi, Məhəmməd Əmin. Xoy tarixi. II cild. Tehran, Tus, 1372, səh. 181, 164
- Mirzə Rəşid Ədibüşşüara, Tarixi Əfşar, Təbriz, "Şəfəq", 1346 hicri şəmsi, səh.200-202.
- RMDTA, f.52, II hissə, vərəq 43-44.
- Mirzə Rəşid Ədibüşşüara, Tarixi Əfşar, Təbriz, "Şəfəq", 1346 hicri şəmsi, səh.204-205.
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu, Aydın Avşar, Avşarlar, Bakı, "Şuşa", 2008, səh. 108-115.
- Ənvər Çingizoğlu, Bəhram Məmmədli. Urmiya xanlığı (PDF). Bakı: SDU nəşriyyatı. 2013. səh. 188.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Imamqulu xan Rzaqulu xan oglu Qasimli Avsar 1758 1783 Imamquluqulu xan Qasimli AvsarImamqulu xan Rzaqulu xan oglu Qasimli AvsarRessam Rizvan QarabagliIV Urmiya xani1772 1783EvvelkiRzaqulu xanSonrakiMehemmedulu xanSexsi melumatlarDogum tarixi 1758Dogum yeri Urmiya Cenubi AzerbaycanVefat tarixi 1783Vefat yeri UrmiyaDefn yeri UrmiyaAtasi Rzaqulu xanUsaqlari Huseynqulu xan Mehemmedisa xan Xudadad xan Lutfeli xan Beyim xanimDini Sie IslamHeyatiImamqulu xan Rzaqulu xan oglu 1758 ci ilde Urmiya seherinde anadan olmusdu Mukemmel medrese tehsili almisdi 1772 ci ilde Urmiyanin hakimi olmusdu Avsar elinin ve boyukleri Kerim xan Zende mektubla muraciet edib onun hakimiyyetinin tesdiqlenmesini istediler Mektubu Siraza aparmisdi Kerim xan Zend ona bassagligi verib xanligini tesdiqledi Imamqulu xan qurucu bir sexsiyyet idi Xanbulagi adli yerde imaret tikdirmisdi Bu imaretin qaliqlari hele de qalir Burcsah adli yurdun saginda Dilguse adli bag saldirmisdi Imamqulu xan xanligin evvelki ezemetini berpa etmek isteyirdi Bu meqsedle 4 minden 12 mine qeder qosun toplamisdi Imamqulu xan qorxmaz serkerde idi Butun savaslarda qosunun basinda dayanardi Imamqulu xan Kerim xan Zende vergi odemekden boyun qacirmisdi Kerim xan Zend de hirslenib 1778 ci ilde hicri qemeri 1190 ci ilde Feteli xanin oglu Imamqulu xanin evezine Urmiyaya hakim teyin etmisdi Imamqulu xan bu xeberi esitcek Mirze Mehemmedcefer Imanlini sahane sovqatla ve bir nece illik vergilerle Siraza gonderdi Vezirine mohkem mohkem tapsirdi ki kesfiyyat aparib bu meseleden hali olsun Kerim xan pay parcani alib Imamqulu xana yeniden xanliq teliqesi gonderdi 1778 ci ilde Nezereli xan Sahseven Tebrize hucuma kecmisdi Tarixci yazir Nezereli xan Tebriz zelzelesinden istifade edib Tebrize yurus etmisdi Necefqulu xan Dunbili onun qarsisini ala bilmeyeceyini dusunub Xoya qacmisdi Xoyda qardasiusaqlari Ehmed xan Salman xan Mehemmed beyle meslehetlesib Urmiya hakimi Imamqulu xana yardim meqsedile muraciet etmisdi Imamqulu xan bir sertle ona komek etmeye razilasmisdi ki Tebriz xanligi ondan asili olacaq Necefqulu xan qohumlari ile meslehetlesib hemin sertle razilasmisdi Imamqulu xan agir qosunla Tebrizin mudafiesine gelmisdi Tebrizin Tesuc seherinde Dunbili xanlari Imamqulu xani qarsilayib gelisine qurbanlar kesdiler Serabin hakimi Eli sultan Seqaqi Nezereli xanin muttefeqi oldugundan ilk hucumu Seraba etdiler Eli sultan Seqaqi mudafie etmeye gucu olmadigindan Xalxala qacdi Necefqulu xan onu izlemek istedi Imamqulu xan meslehet gormeyib birlikde Tebrize qayitdilar Nezereli xan da Tebrizi terk edib Erdebile cekilmisdi Imamqulu xan Tebrizde 8 gun qalandan sonra Urmiyaya qayitdi Imamqulu xanla Tebriz yurusunde istirak eden esiretinin bascisi Qereni aga Memes Maraga yolu ile qayidarken Sulduz mahalinda qaretle mesgul olmusdu Bu xeberi esiden Imamqulu xan Sermest bey Avsara tapsirdi ki Qereni aganin yanina gedib qaret olunmus mallari yiyesine qaytarmasini istesin Eger boyun qacirsa ona qarsi savas acsin Ozu de qosun toplayib Sermest beyin ardinca getdi Bilirdi ki eger savas baslasa Sermest bey az miqdar qosunla bacarmayacaq Qereni aganin da tersliyine beled idi Qereni aga ile sohbetlesenden sonra belli basli cavab almayan Sermest bey Avsar savas emri verdi Savas zamani yenilib qacdi Sermest bey qacarken arxadan vuruldu Yerde cabalayarken ozunu yetiren Qereni aga onun basini kesdi Bu heynde Avsar qosunu ozunu yetirdi Catan qosun savasa basladi Imamqulu xan Sermest beyin olmeyini oyrenib ozu de savasa qatildi Qereni aga tablamayib qacdi Diger balbas bascilari da onun ardinca goturulduler Imamqulu xan balbaslari cezalandirib xeyli qenimetle Urmiya seherine qayitdi Zeki xan Zend Senendec hakimi ile savasarken ikincisi yenilib qacmisdi Qacib Imamqulu xana siginmisdi Zeki xan Mirze Sefi bey Mirze Mehemmedcefer oglu Ebdulmeliki Avsari Imamqulu xanin yanina gondermisdi Ondan xahis etmisdi ki Emenulla xani tehvil versin Imamqulu xan Zeki xanin tehdidinden hirslenib bas serkerdesi Ibrahim xan Divanbeyinin basciligi ile 4 min avsari Zeki xanin ustune gonderdi Emenulla xani da onlara qosdu Danisiqlardan qayidan Mirze Sefi bey qeziyyeni nece varsa Zeki xana catdirmisdi Zeki xan da Mirze Sefini yalanciliqda gunahlandirib hebs etmisdi Avsar qosununun yetisdiyini gorub muqavimet gostere bilmeyeceyini dusunub Iraq terefe qacdi Yolda veziri Mirze Sefi bey Avsari oldurdu Emenulla xan Erdalani Imamqulu xanin serkerdelerine avsar eskerlerine enam ermegan verib Urmiyaya yola saldi Imamqulu xan Xoy hakimi Ehmed xanla muttefiq idi O da Qarabag hakimi ile dostluq edirdi ilde Ibrahimxelil xanla Ehmed xanin arasi deymisdi 1783 cu ilde Ehmed xan Dunbili ile Ibrahimxelil xan Cavansir barisdilar Sonra yeniden savasdilar Iran tarixcisi yazir 1195 ci ilde miladi 1782 ci ilde tarixcinin yanlisi var E C Ibrahimxelil xan Cavansir Xoyu tutmaq xeyalina dusdu Xoy ve Selmasi isgal etmek ucun qosunlarini Sirvan ve Qarabagdan Naxcivan yolu ile oraya gonderdi Qarabag ordulari Arazin 40 km liyinde olan Nazik qalasini muhasire etdiler Lakin Ehmed xan Dunbulu Erum Urmiya E C beylerbeyi Imamqulu xan Efsardan komek istedi Imamqulu xan kurd ve efsarlardan ibaret qosunla Xoya geldi Ehmed xan iki gun sonra Cemenbagda seherin serqinde Erumi qosunlarini qarsiladi ve muttefiqler qarabaglilarla doyuse girib onlari meglub etdiler Tarixci Mirze Resid Edibussueara Tarixi Efsar kitabinda yazir Bu il Tebriz zelzelesinin ikinci ildonumu idi ki Ibrahimxelil xan Cavansir Molla Penahin tehriki ile Cenubi Azerbaycana hucum etmisdi Qarabagin muneccimi Molla Penah reml atmisdi ki guya Qarabag xani Azerbaycanin sahligina nail olacaq o da bu dusunce ile Qarabagdan ve Sirvandan qosun toplayib arzusunu heyata kecirmeye baslamisdi Butun bascilari ve o cumleden Imamqulu xan Efsari ozune tabe etmek isteyirdi Ona gore de Ebdussemed bey ve Mirzeli beyin basciligi ile bir desteni Xoy ve Salmasi almaga gonderdi Naxcivan terefden yuksek ehvali ruhiyye ile qosun herekata basladi Qarabag qosunu Xoya bagli Nazikhelqeye hucuma kecdi Bu qalanin ehalisinin kenarda vurusmaq ucun gerekli quvveleri olmadigi ucun mudafie ile kecindiler Ehmed xan Dunbili bu sel ve yel kimi gelen belani Xoydan def etmek ucun Imamqulu xan Efsara muraciet edib yardim istedi Imamqulu xan cavansirlerin bu xetasini qeyretine sigisdirmayib emr verdi ki qosun tertib etsinler Az muddet erzinde desteler tertib edilib tecrubeli serkerdelere paylandi Esker aga miraxur Ebdulmeliki tayfasindan Elirza sultan Qasimli oz tayfasindan Xanemir bey Xelec Barandust tayfasindan Huseyneli xan Arasli Mehemmedxan bey Qasimli Lutfulla bey Ustacli Allahyar bey Arasli ve Rehim xan Qasimli ve Rustem xan Qasimli Huseynqulu bey Arasli tayfasinin agsaqqali Tahir sultan Gunduzlu ve basqalari toplandilar Serhedde yasayan esiretlerden o cumleden Sovucbulagin hakimi Seyxeli xan Mukri Balbas tayfasindan Qereni aga Muzeyyin tayfasinin bascisi Mirze aga Usneviyyenin hakimi Cefer sultan Zerza oz adamlarini cem edib gorus yerine geldiler Imamqulu xan beylerbeyi herekete kecmezden evvel Ibrahim xan divanbeyinin basciligi altinda agir silah sursati Xoy terefe gonderdi Bir gun sonra ozu Elibeyli ve Qasli cemenine yetisib ordunu yerbeyer etdi Oradan koc edib Xoyun etrafindaki Cemenbag menteqesine yetisdiler Xoyun hakimi Ehmed xan Dunbili Imamqulu xandan once gelen ordunu toy bayramla qarsilayib iki gun qonaqladi Ehmed xan Dunbili cah celalla Xoydan Nazik qalaya teref hereket etdi O zaman oraya yetisirler ki Molla Penah Ebdussemed aga ve Mirzeli bey Cavansir qalani muhasirede saxlayiblar Qaladakilarin veziyyeti cetinlesmisdi Qalaya yetiscek savas basladi Imamqulu xan 1783 cu ilde Tebrizi ele kecirdikden sonra Qubali Feteli xana mektubla muraciet ederek onu Qarabag hakimi Ibrahimxelil xanin uzerine getmeye cagirmisdi Tebriz hakimi Necefqulu xan Dunbili Imamqulu xanin asililigindan cixmaq isteyirdi Tarixci Mirze Resid Edibussuera yazir Hicri qemeri 1196 ci ilde 1783 cu ilde novruz bayraminda Imamqulu xan Avsar elinin bascilarini saraya toplayib her birine layiq olan xelet ve enamlar payladi O cumleden maliyye vekili Mirze Ebulhesen Imanliya Sayinqala avsarlarinin bascisi Mahmud xana Barandust esiretinin Xelec tayfasinin agsaqqali Xanemir beye Arasli oymaginin agsaqqalari Allahyar beye Huseynqulu sultana mensebler verdi Olmus Sermest beyin evezine Elirza sultan Qasimlini esikagasibasi teyin etdi Onun bacisini alandan sonra ozune de xan unvani da verdi Sonra Azerbaycan eyaletinin her vilayetine vergi toplamaq ucun avsar elinden bir neferi memur etdi Tebriz hakimi Necefqulu xanin yanina Xanemir bey Xeleci gonderdi Ona gonderdiyi mektubda yazirdi Ibrahimxelil xan Cavansir Nezereli xan Sahseven ve Eli xan Seqaqi cesaret edib Tebriz qalasina yurus etdiklerinden o bolgenin reiyyetlerine kullu halda xesaret deymisdi Avsar qosununun yardimi ile kurdler onlara oz zerbi sestlerini gosterdiler Amma men muxtelif sebeblere gore onlarin ardinca getmeyi meslehet gormedim Heqiqeten de onlar sona qeder cezalarini almadilar Indi menim meqsedim var ki birlikde bu ic dusmenleri darmadagin edek Sonra ise coldeki dusmenlerin belasini def ederik Qonsuluq borcu budur ki sen de bir kamil qosun tertib edesen Bu meqsedlere nail olmaq ucun gerekdir ki bir miqdar mevacib de sen gonderesen Az vaxt erzinde Urmiyadan hereket edib Ehmed xan Dunbilini de goturub meqsedimize catacagiq Xanemir bey Xelec Tebrize yetisib mektubu Necefqulu xana verdi Necefqulu xanin qirimindan basa dusdu ki vergi vermek fikri yoxdur Yerlesdiyi Mirze Zaman xanin evinden cixib sagollasmadan Urmiyaya qayitdi Ehvalati Imamqulu xana bildirdi Imamqulu xan cox narahat olub Urmiya avsarlarindan Sayinqala avsarlarindan Maraga muqeddemlerinden Zerza Mukri ve Baban esiretlerinden 8 min neferlik qosun hazirladi Qosunu hazirlamaqda meqsedi once Tebriz hakimi Necefqulunu tenbeh etmek sonra Elimurad xan Zende yaxsi bir qulaqburmasi vermek idi Qosunu once topxana ile Tebrize gonderib ozu de ardinca getdi Necefqulu xan bu yurusu esidib Tebrize cekildi ve mudafie ile mesgul olmaga basladi Imamqulu xan serkerdelerine gosteris vermisdi ki Necefqulu xan Dunbiliye bildirsinler ki biz Nezereli xan Sahsevenle ve Eli xan Seqaqi ile savasa gedirik sen de silah sursatla yardim et Necefqulu xan onlarin hiylesini basa dusub elcileri redd etdi Once Tebriz hakimine yardim eden Necefqulu xan Sahseven ve Huseynqulu sultan Seqaqi uz donderib Imamqulu xan Qasimli Avsara qosuldular Serab hakimi Eli xan Seqaqi onlarin donukluyunu gorub Nezereli xan Sahsevenden yardim istedi Nezereli xan Erdebilden cixib yardim ucun Seraba telesdi Eli xan Seqaqiye qosulub donuk bascilarin Necefqulu xan Sahsevenin ve Huseynqulu sultan Seqaqinin ustune getdiler Serabin etrafinda qarsilasib doyusduler Nezereli xan bu savasda qalib geldi Huseynqulu sultan Maragaya teref qacdi Nezereli xan onu izlemeye basladi Maraga qalasini muhasire etdi Maraganin hakimi Ehmed xan Muqeddem Imamqulu xanin yaninda idi Nezereli xan 20 gun Maragani muhasirede saxladi Ugur qazanmayacagini gorub etraf kendleri qaret edib Erdebile dondu Imamqulu xan ceryan eden hadiseleri izleyib Tebrizin Senb Qazan adli yerinde oturaq etdi Ordan Tebriz qalasini muhasireye aldi Necefqulu xanin xosluqla teslim olacagini dusunmusdu O ise seher darvazalarini qapayib toplara ates emrini verdi Imamqulu xanin topculari da Tebrizi vurmaga basladilar Az sonra sulh baglamaga heves gosterseler de netice alinmadi Imamqulu xan 6 ay Tebrizi muhasirede saxladi Seher ehli bu muhasireden cox eziyyet Imamqulu xanin qosunu da soyuqdan ezab cekirdi Imamqulu xan muhasirenin uzandigini gorub Urmiyaya qayitmaq emrini verdi Necefqulu xan Dunbili muhasirenin goturulmesinden sonra oglu Xudadad xani yardim ucun Elimurad xan Zendin yanina gonderdi Elimurad xan ona yardim etmeye soz verdi Imamqulu xan bu hadiseni esidib Elimurad xanin ustune qosun gonderdi Qosun Sovucbulaq terefden yola dusdu Senendec hakimi de yolda Avsar qosununa qosuldu Xemse avsarlarindan olan Eli xan Zayirli bir muddet idi ki Elimurad xandan uz dondermisdi Ozune terefdar axtarirdi Imamqulu xan Qasimlinin qosunlari Xemseye yetiscek Eli xan sevincek onlarla birlesdi Onlari agirlayib meslehet gordu ki evvel evin ici sonra colu Gelin Azerbaycani ic dusmenlerden temizleyek sonra Elimurad xanin ustune gederik Imamqulu xan bu mesleheti qebul edib Iraga getmekden el cekdi Eli xanin serkerdelerinden olan Veli beyi qosunla Azerbaycana gonderdi Etraf xanlara de mektub yazib yardima cagirdi Xalxalin hakimi Fereculla xan Miyanede Veli beye qosuldu Sarabin hakimi Eli xan Seqaqi de onlara birlesmeyi ved etdi Bu meqsedle boyuk oglu Sadiq sultana qosun goturub onlara qosulmasini tapsirdi Azerbaycan xanlari Tebrizin bir agacliginda toplanib otraq etdiler Hemin il qis soyuq geldiyinden Tebrizi muhasire etmeye tablamayib Urmiyaya yollandilar Bir muddet sonra Imamqulu xan yeniden Elimurad xan Zendin ustune yurus etmek fikrine dusdu Tebriz hakimi Necefqulu xan Dunbili bu xeberi esidib Imamqulu xanin yanina elci gonderdi ki fikrinden dasin Imamqulu xanin qaynatasi Ehmed xan Dunbili de ona oyud nesihet verdi ki bu fikirden el cek Imamqulu xan onlara musbet cavab vermedi Necefqulu xan Imamqulu xandan elini uzub qardasioglu Ehmed xan Dunbilinin yanina getdi Onu oz terefine cekdi Urmiya xanliginin inkisafini Xoy xanligi ucun tehlukeli hesab eden Ehmed xan Dunbili Tebriz xani birlikde Imamqulu xana qarsi cixdi Onlar birlesib Elimurad xani Azerbaycana devet etmek fikrine dusduler Azerbaycan xanlarini da oz tereflerine cekmek istediler Amma Imamqulu xandan incik dusen Maraga hakimi Ehmed xan Muqeddemden basqa hec kime gumanlari gelmedi Imamqulu xanin sohretini esiden Elimurad xan Zend Ehmed xan ve Necefqulu xan Dunbililere etina etmedi Yigisib mesveret eden Zend bascilari bu qerara geldiler ki Sayinqala hakimi Emiraslan xan Avsari Azerbaycan qosununa serkerde teyin etsinler Ona 1000 neferlik qosun da versinler Elimurad xan Emiraslan xana bir ferman da yazdi ki Dunbili qosununu da destek goturub usyanci Imamqulu xani cezalandirsin Emiraslan xan emeliyyata baslayir Elimurad xan Zendin yardimci teyin etdiyi xanlari gorus yerine cagirdi Ehmed xan Dunbili Salmas bolgesinde Emiraslan xana qosuldu Goytepe cemeninde otraq eden Imamqulu xan Elirza xan esikagasibasinin nezaretinde eys isretle mesgul idi Nagi bey Avsar ona xeber catdirdi ki Elimurad xan Zend Emiraslan xani senin ustune gonderib Tebriz hakimi Necefqulu xan ve Xoy hakimi Ehmed xan da onunla birlesib Tezlikle Salmasdan Quscu gediyine kececekler Imamqulu xan divanbeyi Ibrahim xan Araslini bir deste ile on cebheye gonderdi Arxasinca Qereni aga Balbasla kurdleri yolladi Ardlarinca ozu de getdi Elibeyli cemeninde qosununu gozden kecirtdi Tertibatin tamam kamal oldugunu gorub Qosuna yurus emrini verdi Xemse hakimi ile Emiraslan xanin qarsisina getdi Emiraslan xanin qosunu ile Imamqulu xanin destesi Quscu gediyinde qarsilasdi Emiraslan xanin qosununun serkerdeleri Ehmed xan Muqeddem Necefqulu xan Dunbili Ehmed xan Dunbili Sadiq sultan Seqaqi Abbasqulu xan Kengerli Suleyman xan Dunbili Sahbaz xan Dunbili ve basqalari idiler Onlar Quscu gediyinden kecib Imamqulu xanin qosununa hucum etdiler Imamqulu xan oz qosunun yetismesini gozlemeyib Balbas ve Menqur qosunu ile doyuse basladi Ozu qosunun onunde dayandi Ilk doyusde dusmen qosunun avanqardini dagitdi Imamqulu xan guclenen dusmen qosunu ile savasda agir yaralandi emiraxur Esker xan Ebdulmeliki onu ciynine alib doyus meydanindan cixartdi Urmiyanin Rzaqulu xan darvazasina yetisende boyuk serkerde can verdi Imamqulu xan Qasimli Avsar 1783 cu ilde helak oldu Mehemmedxan bey Qasimli Cefer bey Gencelixanli Mirze Ebulhesen bey Imanli Ebdulmeliki Esker xan Imanli Ebdulmeliki Mirze Ugurlu Mahmudlu Seyxulislam Mir Huseyn Pisnamaz Molla Mehemmedhuseyn ele oldurulen gecesi onu Xan qebristanliginda atasininin yaninda defn etdiler AilesiImamqulu xan Xelec Baranduz tayfasindan olan bir qizla Avsar xanlarindan Rustem xan Qisimlinin bacisiyla Elirza xan Qasimlinin bacisiyla Ehmed xan Dunbilinin qizi ile aile qurmusdu Huseynqulu xan Mehemmedisa xan Xudadad xan Lutfeli xan adli ogullari Beyim xanim adli qizi vardi IstinadlarMirze Resid Edibussuara Tarixi Efsar Tebriz Sefeq 1346 hicri semsi seh 194 195 Riyahi Mehemmed Emin Xoy tarixi II cild Tehran Tus 1372 seh 181 164 Mirze Resid Edibussuara Tarixi Efsar Tebriz Sefeq 1346 hicri semsi seh 200 202 RMDTA f 52 II hisse vereq 43 44 Mirze Resid Edibussuara Tarixi Efsar Tebriz Sefeq 1346 hicri semsi seh 204 205 MenbeEnver Cingizoglu Aydin Avsar Avsarlar Baki Susa 2008 seh 108 115 Enver Cingizoglu Behram Memmedli Urmiya xanligi PDF Baki SDU nesriyyati 2013 seh 188 Hemcinin baxAzerbaycan xanlarinin siyahisi