Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
İqtisadçılar öz təcrübəsində ən müxtəlif modellərdən istifadə edirlər. Bu modellər diaqramlardan, cədvəllərdən, bərabərliklərdən ibarət olur. İqtisadi modellərdə də bir çox hissələr, məlumatlar çatışmır. Buna baxmayaraq, əslində onların çatışmazlığı bizə həqiqətən mühüm olan şeyi dərk etməyə imkan verir. İqtisadçının modeli də bütün iqtisadi amilləri nəzərə ala bilmir. Bütün modellər müəyyən fərziyyələr və ehtimallarla qurulmuşdur. İqtisadçılar öz təhlillərində öyrənilən məsələyə dəxli olmayan amillərin iştirak etməsinə yol vermirlər.
Birinci model: Dövri axın modeli
İqtisadiyyat müxtəlif fəaliyyət növləri ilə - alıcılıqla, satıcılıqla, işlə, muzdlu əməklə, istehsalla və s. məşğul olan milyonlarla insanlardan ibarətdir. Onun necə qurulduğunu dərk etmək üçün bizim düşünmə tərzimizi sadələşdirən üsulun tapılması zəruridir. Başqa sözlə, bizə, ümumiyyətlə, iqtisadiyyatın təşkilini aydınlaşdıra bilən model lazımdır. İqtisadi dövriyyə axınının qrafik təsviri adını alan model verilmişdir. Burada əsas fərziyyə onu nəzərdə tutur ki, iqtisadiyyatda qərar qəbul edən subyektlərin iki tipi – ev təsərrüfatı və firmalar mövcuddur. Firmalar əmək, torpaq və kapitaldan (binalar və dəzgahlar), başqa sözlə, istehsal amillərindən istifadə etməklə əmtəə və xidmətlər istehsal edirlər. Ev təsərrüfatları istehsal amillərinə sahibdirlər və firmaların istehsal etdikləri bütün əmtəə və xidmətləri istehlak edirlər.
Ev təsərrüfatı və firmalar iki əsas bazara qarşılıqlı təsir edir. Əmtəə və xidmətlər bazarında ev təsərrüfatı alıcı, firmalar isə satıcı rolunda çıxış edir: ev təsərrüfatı firmaların istehsal etdikləri əmtəə və xidmətləri əldə edir. İstehsal amilləri bazarında ev təsərrüfatları firmaların əldə etdiyi və istehsal üçün istifadə edəcəyi istehsal amilini təklif edir. Dövriyyə axınının qrafikində ev təsərrüfatları və firmalar arasında olan bütün sövdələşmələrin (razılaşmaların) təşkilinin sadə üsulu verilmişdir. Dövriyyə axını qrafikinin daxili oxları ev təsərrüfatı və firmaların arasında əmtəə və xidmətlərin hərəkətini əks etdirir. Ev təsərrüfatları istehsal amilləri bazarında firmalara əmək, torpaq və kapital satır. Firmalar bunları əmtəə və xidmətlər istehsalında istifadə etmək üçün əldə edirlər. Ev təsərrüfatları isə bunları öz növbəsində müvafiq bazarlardan əldə etmişlər. Beləliklə, istehsal amilləri ev təsərrüfatlarından firmalara, əmtəə və xidmətlər isə firmalardan ev təsərrüfatlarına «axır». Qrafikin xarici oxları pul vəsaitlərinin axın hərəkətini əks etdirir. Ev təsərrüfatları pulu firmalardan əmtəə və xidmətlər almaq üçün istifadə edir. Firmalar gəlirlərinin bir hissəsini istehsal amillərinin (məsələn, işçilərin əmək haqqını) xərcini ödəmək üçün yönəldir. Qalan hissə firma mülkiyyətçilərinin, eyni zamanda ev təsərrüfatlarının üzvləri hesab olunanların mənfəətini özündə əks etdirir. Beləliklə, əmtəə və xidmətlərə xərclənən pul vəsaitləri ev təsərrüfatlarından firmalara, pul gəlirləri isə əmək haqqı, renta və mənfəət formasında firmalardan ev təsərrüfatlarına daxil olur.
Dövriyyə axını qrafiki
İqtisadiyyatın ən sadə modellərindən biridir və onda müxtəlif, mövcud halda isə bizim üçün əhəmiyyəti olmayan hissə iştirak etmir. Nisbətən mürəkkəb, real dövriyyə axınına yaxın olan model dövlətin gəlirləri, xərcləri və beynəlxalq ticarət axınını özündə birləşdirə bilərdi. Özünün sadəliyi və aydınlığına görə dövriyyə qrafiki iqtisadiyyatın müxtəlif tərkib hissələrinin birgə fəaliyyətinin öyrənilməsində geniş istifadə olunur. Qrafik təsvirdə iqtisadiyyatın təşkilati strukturu sxematik olaraq verilmişdir. Qərar əmtəə və xidmət bazarlarında (ev təsərrüfatları – alıcılar, firmalar – satıcılar) və istehsal amilləri bazarlarında (firmalar-alıcılar, ev təsərrüfatları – satıcılar) qarşılıqlı fəaliyyətdə olan ev təsərrüfatları və firmalar tərəfindən qəbul edilir.
İkinci model:İstehsal imkanları həddi
İstehsal imkanları həddini əks etdirən qrafik firmalar tərəfindən konkret istehsal amillərinin və istehsal texnologiyalarının istifadəsi zamanı istehsal nəticələrinin müxtəlif səviyyələrini nümayiş etdirir (bizim misalda avtomobillər və kompüterlər).
İstehsal imkanlarının həddi iqtisadiyyatda istehsal imkanlarının mümkün olan nisbətini-mövcud halda müəyyən məhsulların müvafiq səviyyəsini göstərir. İqtisadiyyatın fəaliyyətinin nəticələri əyrinin istənilən nöqtəsində, yaxud da hədlərin daxilində ola bilər. Müəyyən kəmiyyətdə verilmiş resursla istehsal imkanları hədlərindən kənarda hər hansı hərəkət nöqtəsinə nail olmaq iqtisadiyyatda mümkün deyildir. Məsələn, əgər iqtisadiyyatın bütün resursları avtomobil istehsalına yönəldilmiş olarsa, biz heç bir kompüter əldə etmədən 1000 avtomobil istehsal edə bilərik. Əgər bütün resurslar kompüterin hazırlanmasına yönəldilmiş olarsa, onda iqtisadiyyat 3000 hesablayıcı maşın ala bilər, avtomobili isə o, xaricdən almalı olacaqdır. Bu ekstremal vəziyyət istehsal imkanları həddi qrafikinin iki son nöqtəsində göstərilmişdir. Əgər biz resursları iki istehsal sahəsi arasında bərabər səviyyədə böləriksə, 700 avtomobil və 2000 kompüter əldə etmiş olarıq (qrafikdə A nöqtəsi). D nöqtəsi bizim malik olduğumuz məhdud resurslar şəraitində istehsalına heç zaman nail ola bilməyəcəyimiz istehsal həcmini göstərir. Başqa sözlə, iqtisadi fəaliyyətin nəticələri istehsal imkanlarının həddində, yaxud əyrinin daxilində ola bilər. Lakin ondan kənarda ola bilməz. Əgər əlverişli olan məhdud resurslardan istifadə olunmaqla maksimum mümkün nəticə əldə edilirsə, hesab edirik ki, iqtisadiyyat səmərəli işləmişdir. İstehsal imkanları həddindəki nöqtə buraxılışın səmərəli səviyyəsini əks etdirir. İstehsal imkanları həddi əyrisi müəyyən müddətdə müxtəlif əmtəələrin istehsal həcminin qarşılıqlı asılılığını əks etdirir. Məsələn, əgər tətbiq olunan qabaqcıl texnika həftə ərzində fəhlələrin istehsal etdikləri kompüterlərin kəmiyyətini artırmağa imkan verirsə, iqtisadiyyat daha çox təşkilati texnika əldə edər və eyni zamanda avtomobil istehsalının həcmi dəyişməmiş qalar. Nəticədə, istehsal imkanları həddi sağdan yuxarı, kənara dəyişmiş olar.
İstinad
https://kayzen.az/blog/ekonomiks/1408/2.-d%C3%B6vriyy%C9%99-ax%C4%B1n%C4%B1-modeli.html
https://kayzen.az/blog/ekonomiks/1409/2.-istehsal-imkanlar%C4%B1-h%C9%99ddi.html
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Iqtisadcilar oz tecrubesinde en muxtelif modellerden istifade edirler Bu modeller diaqramlardan cedvellerden beraberliklerden ibaret olur Iqtisadi modellerde de bir cox hisseler melumatlar catismir Buna baxmayaraq eslinde onlarin catismazligi bize heqiqeten muhum olan seyi derk etmeye imkan verir Iqtisadcinin modeli de butun iqtisadi amilleri nezere ala bilmir Butun modeller mueyyen ferziyyeler ve ehtimallarla qurulmusdur Iqtisadcilar oz tehlillerinde oyrenilen meseleye dexli olmayan amillerin istirak etmesine yol vermirler Birinci model Dovri axin modeliIqtisadiyyat muxtelif fealiyyet novleri ile aliciliqla saticiliqla isle muzdlu emekle istehsalla ve s mesgul olan milyonlarla insanlardan ibaretdir Onun nece quruldugunu derk etmek ucun bizim dusunme terzimizi sadelesdiren usulun tapilmasi zeruridir Basqa sozle bize umumiyyetle iqtisadiyyatin teskilini aydinlasdira bilen model lazimdir Iqtisadi dovriyye axininin qrafik tesviri adini alan model verilmisdir Burada esas ferziyye onu nezerde tutur ki iqtisadiyyatda qerar qebul eden subyektlerin iki tipi ev teserrufati ve firmalar movcuddur Firmalar emek torpaq ve kapitaldan binalar ve dezgahlar basqa sozle istehsal amillerinden istifade etmekle emtee ve xidmetler istehsal edirler Ev teserrufatlari istehsal amillerine sahibdirler ve firmalarin istehsal etdikleri butun emtee ve xidmetleri istehlak edirler Ev teserrufati ve firmalar iki esas bazara qarsiliqli tesir edir Emtee ve xidmetler bazarinda ev teserrufati alici firmalar ise satici rolunda cixis edir ev teserrufati firmalarin istehsal etdikleri emtee ve xidmetleri elde edir Istehsal amilleri bazarinda ev teserrufatlari firmalarin elde etdiyi ve istehsal ucun istifade edeceyi istehsal amilini teklif edir Dovriyye axininin qrafikinde ev teserrufatlari ve firmalar arasinda olan butun sovdelesmelerin razilasmalarin teskilinin sade usulu verilmisdir Dovriyye axini qrafikinin daxili oxlari ev teserrufati ve firmalarin arasinda emtee ve xidmetlerin hereketini eks etdirir Ev teserrufatlari istehsal amilleri bazarinda firmalara emek torpaq ve kapital satir Firmalar bunlari emtee ve xidmetler istehsalinda istifade etmek ucun elde edirler Ev teserrufatlari ise bunlari oz novbesinde muvafiq bazarlardan elde etmisler Belelikle istehsal amilleri ev teserrufatlarindan firmalara emtee ve xidmetler ise firmalardan ev teserrufatlarina axir Qrafikin xarici oxlari pul vesaitlerinin axin hereketini eks etdirir Ev teserrufatlari pulu firmalardan emtee ve xidmetler almaq ucun istifade edir Firmalar gelirlerinin bir hissesini istehsal amillerinin meselen iscilerin emek haqqini xercini odemek ucun yoneldir Qalan hisse firma mulkiyyetcilerinin eyni zamanda ev teserrufatlarinin uzvleri hesab olunanlarin menfeetini ozunde eks etdirir Belelikle emtee ve xidmetlere xerclenen pul vesaitleri ev teserrufatlarindan firmalara pul gelirleri ise emek haqqi renta ve menfeet formasinda firmalardan ev teserrufatlarina daxil olur Dovriyye axini qrafikiIqtisadiyyatin en sade modellerinden biridir ve onda muxtelif movcud halda ise bizim ucun ehemiyyeti olmayan hisse istirak etmir Nisbeten murekkeb real dovriyye axinina yaxin olan model dovletin gelirleri xercleri ve beynelxalq ticaret axinini ozunde birlesdire bilerdi Ozunun sadeliyi ve aydinligina gore dovriyye qrafiki iqtisadiyyatin muxtelif terkib hisselerinin birge fealiyyetinin oyrenilmesinde genis istifade olunur Qrafik tesvirde iqtisadiyyatin teskilati strukturu sxematik olaraq verilmisdir Qerar emtee ve xidmet bazarlarinda ev teserrufatlari alicilar firmalar saticilar ve istehsal amilleri bazarlarinda firmalar alicilar ev teserrufatlari saticilar qarsiliqli fealiyyetde olan ev teserrufatlari ve firmalar terefinden qebul edilir Ikinci model Istehsal imkanlari heddiIstehsal imkanlari heddini eks etdiren qrafik firmalar terefinden konkret istehsal amillerinin ve istehsal texnologiyalarinin istifadesi zamani istehsal neticelerinin muxtelif seviyyelerini numayis etdirir bizim misalda avtomobiller ve komputerler Istehsal imkanlarinin heddi iqtisadiyyatda istehsal imkanlarinin mumkun olan nisbetini movcud halda mueyyen mehsullarin muvafiq seviyyesini gosterir Iqtisadiyyatin fealiyyetinin neticeleri eyrinin istenilen noqtesinde yaxud da hedlerin daxilinde ola biler Mueyyen kemiyyetde verilmis resursla istehsal imkanlari hedlerinden kenarda her hansi hereket noqtesine nail olmaq iqtisadiyyatda mumkun deyildir Meselen eger iqtisadiyyatin butun resurslari avtomobil istehsalina yonel dil mis olarsa biz hec bir komputer elde etmeden 1000 avtomobil istehsal ede bilerik Eger butun resurslar komputerin hazirlanmasina yoneldilmis olarsa onda iqtisadiyyat 3000 hesablayici masin ala biler avtomobili ise o xaricden almali olacaqdir Bu ekstremal veziyyet istehsal imkanlari heddi qrafikinin iki son noqtesinde gosterilmisdir Eger biz resurslari iki istehsal sahesi arasinda beraber seviyyede bolerikse 700 avtomobil ve 2000 komputer elde etmis olariq qrafikde A noqtesi D noqtesi bizim malik oldugumuz mehdud resur slar seraitinde istehsalina hec zaman nail ola bilmeyeceyimiz istehsal hecmini gosterir Basqa sozle iqtisadi fealiyyetin neticeleri istehsal imkanlarinin heddinde yaxud eyrinin daxilinde ola biler Lakin ondan kenarda ola bilmez Eger elverisli olan mehdud resurslardan istifade olunmaqla maksimum mumkun netice elde edilirse hesab edirik ki iqtisadiyyat semereli islemisdir Istehsal imkanlari heddindeki noqte buraxilisin semereli seviyyesini eks etdirir Istehsal imkanlari heddi eyrisi mueyyen muddetde muxtelif emteelerin istehsal hecminin qarsiliqli asililigini eks etdirir Meselen eger tetbiq olunan qabaqcil texnika hefte erzinde fehlelerin istehsal etdikleri komputerlerin kemiyyetini artirmaga imkan verirse iqtisadiyyat daha cox teskilati texnika elde eder ve eyni zamanda avtomobil istehsalinin hecmi deyismemis qalar Neticede istehsal imkanlari heddi sagdan yuxari kenara deyismis olar Istinadhttps kayzen az blog ekonomiks 1408 2 d C3 B6vriyy C9 99 ax C4 B1n C4 B1 modeli html https kayzen az blog ekonomiks 1409 2 istehsal imkanlar C4 B1 h C9 99ddi html