Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Təşkilati struktur (ing. Organizational structure) — əmək bölgüsünün işçi tapşırıqlarına bölmək onların həlli üçün tətbiq edilən koordinasiya sistemidir. Təşkilati struktur təsərrüfatlaşan obyektə çoxşaxəli təşkilati strukturlar xasdır. Beynəlxalq təcrübəyə müvafiq departamentləşmədə törəmə istehsal qurumlarını əhatə edən xətti, yaxud iyerarxik, aparıcı şöbələr prinsipində xüsusiləşən funksional və nəhəng təşkilatlara xas menecer idarəetməsinə əsaslanan diviziyon, xarici təsirlərə, yeniləşməyə meyli ilə fərqlənən adaptiv — yaxud üzvü strukturlar təsnifatı vardır. Digər bir təsnifatda adi şöbə bölgüsü — funksional ənənəvi coğrafi və məhsul buraxılışı üzrə qruplaşmış diviziyon və bunların vəhdətini əks etdirən matrissa strukturu ilə yanaşı komandalı — xüsusi tapşırıqları koordinasiya edən və daha çox beynəlxalq əlaqələrdə əhəmiyyətli olan broker tənzimli şəbəkəli strukturlar da mövcuddur. Hər bir struktur özünəməxsus təşkilata müvafiqdir və burada müsbət və mənfi cəhətlər mümkün və yetərli ola bilər. Kiçik müəssisələrə xətti quruluş istisna olmaqla, bütün digər təşkilatlarda bu strukturların heç biri xalis şəkildə idarəetmə mexanizminə çevrilmir. Bununla belə, əksər müəssisələr qarışıq idarəetməni həyata keçirirlər.
Növləri
Təşkilati strukturun bir neçə tipi fərqləndirilir ki, bunlardan bəziləri elementar və ya baza təşkilati struktur adlandırılır.
Xətti təşkilati struktur çox sadədir, ali rəhbərlikdən bilavasitə orta səviyyəli "xətti" menecerlərə və daha sonra təşkilatın işçilərinə birbaşa tabelik və məsuliyyət xəttini nəzərdə tutur. Xətti-qərargah təşkilati struktur konkret vəzifələrin (tədqiqatlar və işləmələr, planlaşdırma, bölgü, ictimaiyyətlə əlaqələr və s.) yerinə yetirilməsində ixtisaslaşmış məsləhət yardımının göstərilməsi ilə xətti rəhbərləri təmin edir. Kiçik təşkilatlarda ayrı-ayrı köməkçilər konkret funksiyanın reallaşmasına görə cavabdehdirlər. Böyük təşkilatlarda xətti təşkili tamamlayan qərargah xidmətlərini əmələ gətirən xüsusi bölmələr yaradılır.
Əsas təşkilati strukturlar aşağıda göstərilib:
- iyerarxik;
- biristiqamətli;
- funksional;
- sadələşdirilmiş matris;
- balanslaşdırılmış matris;
- gücləndirilmiş matris;
- layihəli;
- divizional.
Funksional təşkilati struktura xalis formada demək olar ki, rast gəlinmir. İdeal funksional təşkilati strukturun yüksək və həddən artıq ixtisaslaşmasını tələb edir ki, bu zaman bir rəhbər istehsalın başında durur, digər rəhbər planlaşmaya cavab verir, üçüncüsü təmir işlərinə cavabdehdir və s. Onların hamısı birbaşa bilavasitə işçilərə çıxırlar. İstehsalın bu cür təşkili praktikada işləmir, çünki bir işçinin çoxlu sayda rəhbəri olur. Bunun əvəzinə funksional ixtisaslaşma prinsipi əmtəə və ya xidmətin istehsalı və satışı və ya istehlakçıya çatdırılması üçün, müəyyən funksiyanın yerinə yetirilməsi üçün zəruri olan yaxın vəzifələrin qruplaşması üçün istifadə olunur. Səlahiyyətlər xətti ali rəhbərlikdən onun spesifik funksiyaların yerinə yetirilməsinə məsul olan müavininə keçir. Xətti rəhbərlər bu müavinlərə tabedirlər. Daha sonra iyerarxiya üzrə aşağı vəzifələr, həmçinin proseslər üzrə funksional təşkilatı struktur sadə texnologiyaları istifadə edən və nisbətən sabit və sadə şəraitdə fəaliyyət göstərən kiçik təşkilatlar üçün tipikdir. Real təşkilatların spesifik xarakteristikasından və vəzifələrindən asılı olaraq baza təşkilati strukturların elementlərinin kombinasiyası tətbiq olunur. Belə təşkilati strukturlar hibrid təşkilati strukturlar adlanır.
Anlayış
Xətti-qərargah funksional təşkilati struktur ixtisaslaşmış fəaliyyət növlərində (keyfiyyət müfəttişliyi, kadr xidməti, təchizat və s.) səlahiyyətlərə bölünür. Bu funksiyaları öz xətti rəhbərlərinə tabe olan xətti bölmələrin əməkdaşlarından ayrıca olan ixtisaslaşmış heyət yerinə yetirir. Əgər qərargah və xətti bölmələr arasında narazılıq yaranarsa, bu narazılıq yalnız eyni zamanda hər iki bölməyə münasibətdə hakimiyyət səlahiyyətlərinə malik olan rəhbər tərəfindən həll edilə bilər. Böyük təşkilatlarda qərargah funksiyaları qeyri-mərkəzləşdirilə bilər. İri firmalara məxsus olan zavodlar və ya dövlət idarələrinin regional bölmələri kimi ayrı-ayrı əməliyyat operativ vahidləri yerli xətti rəhbərlərə tabe alan xüsusi qərargah bölmələrinə malikdirlər. Divizional təşkilati struktur (öz xərcini ödəyən bölmə, mənfəət mərkəzi) böyük təşkilatlar üçün xətti-funksional qərargah tipli təşkilati strukturun ən geniş istifadə olunan modifikasiyasıdır. Təşkilatın miqyasları artdıqca divizional təşkilati struktura keçid meyli təzahür edir. Bir rəhbərin tabeliyində konkret məhsula, xidmətə və ya onların qruplarına, eləcə də konkret müştəriyə və ya müştərilər qrupuna (istehlakçılara) və konkret regiona yönəldilmiş başlanğıc funksiyaları yerinə yetirən mütəxəssislər qruplaşdırılır. Divizional təşkilati struktur adətən daha mürəkkəb texnologiyada işləyən və daha az sabit və daha çox mürəkkəb xarici şəraitdə işləyən təşkilatlarda tətbiq olunur. Onların mühüm üstünlükləri ayrı-ayrı funksiyaların yerinə yetirilməsi zamanı ən yaxşı əlaqələndirmə (koordinasiya), eləcə də konkret məhsullar, xidmətlər və ya fəaliyyət növlərində dürüst təmərküzləşmədir. Xətti funksional – qərargah təşkilati struktur koordinasiyanın və kooperasiyanın gücləndirilməsinin mürəkkəb kompleks problemlərinin həlli zamanı müvəqqəti komitələrlə yanaşı xüsusi komitələrin yaradılmasını nəzərdə tutur. Səlahiyyətlərdən asılı olaraq komitə ya konsultativ (məsləhət) orqan, ya da konkret qərarlar qəbul edən orqan ola bilər. Birinci halda o, qapalı formal təşkilat daxilində məhdud funksiyaları yerinə yetirir; ikinci halda – təşkilati struktur xarici mühitin qeyri-müəyyənliyini və mürəkkəbliyini daha yaxşı nəzərə almağa imkan verir. O, "edhokratiya" (amerikalı futuroloq "Futuroşok" kitabında ilk dəfə işlənən ingliscə "adhocracy" terminindən götürülmüşdür) adını almışdır. Edhokratiya iyerarxiyanın rolunu azaldır və işçilərlə bölmələr arasında əməkdaşlıq münasibətlərinin rolunu artırır: Edhokratiya – vaxtında minimum ləngimə ilə bir mürəkkəb məsələdən digərinə keçməyə qadir olan maksimum çevik və adaptiv strukturdur. Edhokratiya prinsipinin reallaşmasına misal olaraq matris təşkilati strukturu göstərmək olar.
Matris təşkilati struktur superhibrid təşkilati struktur adlandırıla bilər. Burada funksional və divizional strukturların qurulmasından istifadə olunur. Bir işçinin bir neçə rəisi ola bilər. Layihələrin rəhbərləri yalnız bütövlükdə öz layihəsinin bitməsinə cavab verirlər. Təşkilatın başlıca məqsədi – layihənin rəhbəri ilə funksional rəhbərlər arasında tarazlığın təmin edilməsidir.
Matris təşkilati strukturun istifadə edilməsi üçün üç başlıca əsaslandırma mövcuddur:
- həddən artıq informasiya yüklənməsi zamanı iş üçün ən çox dərəcədə uyğunlaşdırılmışdır;
- miqyasa qənaətin effekti hesabına qıt və ya bahalı resurslardan daha səmərəli istifadə olunur;
- həm texnoloji və texniki məsələrə, həm də xüsusən məhsullara, fəaliyyət növlərinə bərabər diqqət yetirilir.
Şəbəkə təşkilati struktur postindustrial inkişaf mərhələsi üçün xarakterikdir. O, xaricdən əmək resurslarının cəlb edilməsi ilə bərabər yeni texnika və texnologiyaların üstünlüklərindən istifadə edilməsinə imkan verir. Nəşriyyat, tikinti şirkətləri, tikiş fabrikləri kimi təşkilatlarda xarici müqavilələrin bağlanması həmişə mövcud olmuşdur. Kommunikasiya sahəsində son nailiyyətlər digər fəaliyyət növlərində belə praktikada istifadə etməyə imkan verir. Şəbəkə təşkilati struktur komandaların axını, iyerarxiya sifarişlər axını ilə, digər təşkilatlarla əlaqələrin koordinasiyası ilə əvəz olunur. Təşkilati strukturun üstünlüyü onun dinamikliyindən ibarətdir. O, qaimə xərclərini, kapital qoyuluşlarına olan tələbatları əhəmiyyətli dərəcədə azaltmağa və yeni texnologiyalara sürətlə uyğunlaşmağa imkan verir və yüksək innovasiya potensialına malikdir. Şəbəkə strukturunun mənfi tərəfi ondan ibarətdir ki, əgər məhsul göndərənlərin məhsulu həmin bazarda və ya rəqiblərə satılırsa, onda o, məhsul göndərənlər tərəfindən olan rəqabətə həssasdır.
Vizual təşkilati struktur
Vizual təşkilati struktur üçün (ing. create organizational chart) adətən aşağıdakı proqram təminatı istifadə olunur:
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Teskilati struktur ing Organizational structure emek bolgusunun isci tapsiriqlarina bolmek onlarin helli ucun tetbiq edilen koordinasiya sistemidir Teskilati struktur teserrufatlasan obyekte coxsaxeli teskilati strukturlar xasdir Beynelxalq tecrubeye muvafiq departamentlesmede toreme istehsal qurumlarini ehate eden xetti yaxud iyerarxik aparici sobeler prinsipinde xususilesen funksional ve neheng teskilatlara xas menecer idareetmesine esaslanan diviziyon xarici tesirlere yenilesmeye meyli ile ferqlenen adaptiv yaxud uzvu strukturlar tesnifati vardir Diger bir tesnifatda adi sobe bolgusu funksional enenevi cografi ve mehsul buraxilisi uzre qruplasmis diviziyon ve bunlarin vehdetini eks etdiren matrissa strukturu ile yanasi komandali xususi tapsiriqlari koordinasiya eden ve daha cox beynelxalq elaqelerde ehemiyyetli olan broker tenzimli sebekeli strukturlar da movcuddur Her bir struktur ozunemexsus teskilata muvafiqdir ve burada musbet ve menfi cehetler mumkun ve yeterli ola biler Kicik muessiselere xetti qurulus istisna olmaqla butun diger teskilatlarda bu strukturlarin hec biri xalis sekilde idareetme mexanizmine cevrilmir Bununla bele ekser muessiseler qarisiq idareetmeni heyata kecirirler NovleriTeskilati stuktur Teskilati strukturun bir nece tipi ferqlendirilir ki bunlardan bezileri elementar ve ya baza teskilati struktur adlandirilir Xetti teskilati struktur cox sadedir ali rehberlikden bilavasite orta seviyyeli xetti menecerlere ve daha sonra teskilatin iscilerine birbasa tabelik ve mesuliyyet xettini nezerde tutur Xetti qerargah teskilati struktur konkret vezifelerin tedqiqatlar ve islemeler planlasdirma bolgu ictimaiyyetle elaqeler ve s yerine yetirilmesinde ixtisaslasmis meslehet yardiminin gosterilmesi ile xetti rehberleri temin edir Kicik teskilatlarda ayri ayri komekciler konkret funksiyanin reallasmasina gore cavabdehdirler Boyuk teskilatlarda xetti teskili tamamlayan qerargah xidmetlerini emele getiren xususi bolmeler yaradilir Esas teskilati strukturlar asagida gosterilib iyerarxik biristiqametli funksional sadelesdirilmis matris balanslasdirilmis matris guclendirilmis matris layiheli divizional Funksional teskilati struktura xalis formada demek olar ki rast gelinmir Ideal funksional teskilati strukturun yuksek ve hedden artiq ixtisaslasmasini teleb edir ki bu zaman bir rehber istehsalin basinda durur diger rehber planlasmaya cavab verir ucuncusu temir islerine cavabdehdir ve s Onlarin hamisi birbasa bilavasite iscilere cixirlar Istehsalin bu cur teskili praktikada islemir cunki bir iscinin coxlu sayda rehberi olur Bunun evezine funksional ixtisaslasma prinsipi emtee ve ya xidmetin istehsali ve satisi ve ya istehlakciya catdirilmasi ucun mueyyen funksiyanin yerine yetirilmesi ucun zeruri olan yaxin vezifelerin qruplasmasi ucun istifade olunur Selahiyyetler xetti ali rehberlikden onun spesifik funksiyalarin yerine yetirilmesine mesul olan muavinine kecir Xetti rehberler bu muavinlere tabedirler Daha sonra iyerarxiya uzre asagi vezifeler hemcinin prosesler uzre funksional teskilati struktur sade texnologiyalari istifade eden ve nisbeten sabit ve sade seraitde fealiyyet gosteren kicik teskilatlar ucun tipikdir Real teskilatlarin spesifik xarakteristikasindan ve vezifelerinden asili olaraq baza teskilati strukturlarin elementlerinin kombinasiyasi tetbiq olunur Bele teskilati strukturlar hibrid teskilati strukturlar adlanir AnlayisXetti qerargah funksional teskilati struktur ixtisaslasmis fealiyyet novlerinde keyfiyyet mufettisliyi kadr xidmeti techizat ve s selahiyyetlere bolunur Bu funksiyalari oz xetti rehberlerine tabe olan xetti bolmelerin emekdaslarindan ayrica olan ixtisaslasmis heyet yerine yetirir Eger qerargah ve xetti bolmeler arasinda naraziliq yaranarsa bu naraziliq yalniz eyni zamanda her iki bolmeye munasibetde hakimiyyet selahiyyetlerine malik olan rehber terefinden hell edile biler Boyuk teskilatlarda qerargah funksiyalari qeyri merkezlesdirile biler Iri firmalara mexsus olan zavodlar ve ya dovlet idarelerinin regional bolmeleri kimi ayri ayri emeliyyat operativ vahidleri yerli xetti rehberlere tabe alan xususi qerargah bolmelerine malikdirler Divizional teskilati struktur oz xercini odeyen bolme menfeet merkezi boyuk teskilatlar ucun xetti funksional qerargah tipli teskilati strukturun en genis istifade olunan modifikasiyasidir Teskilatin miqyaslari artdiqca divizional teskilati struktura kecid meyli tezahur edir Bir rehberin tabeliyinde konkret mehsula xidmete ve ya onlarin qruplarina elece de konkret musteriye ve ya musteriler qrupuna istehlakcilara ve konkret regiona yoneldilmis baslangic funksiyalari yerine yetiren mutexessisler qruplasdirilir Divizional teskilati struktur adeten daha murekkeb texnologiyada isleyen ve daha az sabit ve daha cox murekkeb xarici seraitde isleyen teskilatlarda tetbiq olunur Onlarin muhum ustunlukleri ayri ayri funksiyalarin yerine yetirilmesi zamani en yaxsi elaqelendirme koordinasiya elece de konkret mehsullar xidmetler ve ya fealiyyet novlerinde durust temerkuzlesmedir Xetti funksional qerargah teskilati struktur koordinasiyanin ve kooperasiyanin guclendirilmesinin murekkeb kompleks problemlerinin helli zamani muveqqeti komitelerle yanasi xususi komitelerin yaradilmasini nezerde tutur Selahiyyetlerden asili olaraq komite ya konsultativ meslehet orqan ya da konkret qerarlar qebul eden orqan ola biler Birinci halda o qapali formal teskilat daxilinde mehdud funksiyalari yerine yetirir ikinci halda teskilati struktur xarici muhitin qeyri mueyyenliyini ve murekkebliyini daha yaxsi nezere almaga imkan verir O edhokratiya amerikali futuroloq Futurosok kitabinda ilk defe islenen inglisce adhocracy termininden goturulmusdur adini almisdir Edhokratiya iyerarxiyanin rolunu azaldir ve iscilerle bolmeler arasinda emekdasliq munasibetlerinin rolunu artirir Edhokratiya vaxtinda minimum lengime ile bir murekkeb meseleden digerine kecmeye qadir olan maksimum cevik ve adaptiv strukturdur Edhokratiya prinsipinin reallasmasina misal olaraq matris teskilati strukturu gostermek olar Matris teskilati struktur superhibrid teskilati struktur adlandirila biler Burada funksional ve divizional strukturlarin qurulmasindan istifade olunur Bir iscinin bir nece reisi ola biler Layihelerin rehberleri yalniz butovlukde oz layihesinin bitmesine cavab verirler Teskilatin baslica meqsedi layihenin rehberi ile funksional rehberler arasinda tarazligin temin edilmesidir Matris teskilati strukturun istifade edilmesi ucun uc baslica esaslandirma movcuddur hedden artiq informasiya yuklenmesi zamani is ucun en cox derecede uygunlasdirilmisdir miqyasa qenaetin effekti hesabina qit ve ya bahali resurslardan daha semereli istifade olunur hem texnoloji ve texniki meselere hem de xususen mehsullara fealiyyet novlerine beraber diqqet yetirilir Sebeke teskilati struktur postindustrial inkisaf merhelesi ucun xarakterikdir O xaricden emek resurslarinin celb edilmesi ile beraber yeni texnika ve texnologiyalarin ustunluklerinden istifade edilmesine imkan verir Nesriyyat tikinti sirketleri tikis fabrikleri kimi teskilatlarda xarici muqavilelerin baglanmasi hemise movcud olmusdur Kommunikasiya sahesinde son nailiyyetler diger fealiyyet novlerinde bele praktikada istifade etmeye imkan verir Sebeke teskilati struktur komandalarin axini iyerarxiya sifarisler axini ile diger teskilatlarla elaqelerin koordinasiyasi ile evez olunur Teskilati strukturun ustunluyu onun dinamikliyinden ibaretdir O qaime xerclerini kapital qoyuluslarina olan telebatlari ehemiyyetli derecede azaltmaga ve yeni texnologiyalara suretle uygunlasmaga imkan verir ve yuksek innovasiya potensialina malikdir Sebeke strukturunun menfi terefi ondan ibaretdir ki eger mehsul gonderenlerin mehsulu hemin bazarda ve ya reqiblere satilirsa onda o mehsul gonderenler terefinden olan reqabete hessasdir Vizual teskilati strukturVizual teskilati struktur ucun ing create organizational chart adeten asagidaki proqram teminati istifade olunur Hemcinin baxKorporasiya