Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ərazi bütövlüyü — dövlətləri başqa dövlətin ərazi bütövlüyü və ya siyasi müstəqilliyi əleyhinə güc tətbiq etməkdən çəkindirən beynəlxalq hüququn prinsipi. Bu prinsip BMT Nizamnaməsinin 2-ci maddəsinin 4-cü bəndində dolayı yolla əks olunmuşdur. Güc tətbiq etməklə ərazi bütövlüyünün pozulması təcavüz aktı hesab olunur.
Son zamanlar bu prinsiplə BMT Nizamanməsinin 73 (b) maddəsində qeyd olunmuş və "özünüidarəni inkişaf etdirmək, həmin xalqların siyasi səylərini lazımi qaydada nəzərə almaq və hər bir əraziyə və onun xalqlarına xas olan spesifik hallara və müxtəlif inkişaf səviyyələrinə uyğun olaraq, onlann azad siyasi institutlarının mütərəqqi inkişafına kömək etmək" kimi məqsədləri özündə ehtiva edən konsepsiyası arasında gərginlik yaranmışdır.
Tarixi
Məlum olduğu kimi, tarixən müəyyən bir əraziyə iddia edən siyasi qurumlar olmuşdur. Bu ərazilərə sahiblənmək çox vaxt müharibə hesabına olurdu və adətən döyüşlə nəticələnirdi. Bəzən də eyni ərazidə mövcud bir neçə ali hakimiyyət qüvvəsi bir-biri ilə müharibə vəziyyətində olurdu. Qədim və orta əsrlərdə zadəganlar hələ də eyni kralı və ya imperatoru qəbul etsələr də, vətəndaş müharibələri baş verirdi. Məsələn, qədim Çində Şərqi Çjou sülaləsinin formal olaraq hakimiyyətdə olduğu dövrü əhatə edən Çunçyu dövrünü nümunə göstərmək olar. Eləcə də katolik monarxları eyni Papanın dini hakimiyyətini tanısalar da, tez-tez bir-biriləri ilə mübarizə aparırdılar.
konsepsiyasının tərəfdarları belə hesab edirlər ki, ərazi bütövlüyünün müasir ideyası 1648-ci il ilə bərqərar olmuşdur. Bununla yanaşı, qədim Çin və Şimali Amerika və Avstraliyanın qədim yerli mədəniyyətləri, eləcə də digər mədəniyyətlər, regional bütövlüyü də əhatə edən müxtəlif ərazi anlayışlarını irəli sürürlər.
Millətlər Liqası ərazi bütövlüyü və beynəlxalq hüququn digər prinsiplərini müəyyənləşdirmək üçün nəzərdə tutulmuşdu. Liqa qınamışdı. Liqa həmçinin Mancuriyada və Daxili Monqolustan Muxtar Rayonunun şərqində Mançjou-qonun yaradılmasına görə Çin Respublikasını . Tarixçilərin əksəriyyəti qeyd edirdi ki, Liqa bu qərarlarını effektiv şəkildə yerinə yetirə bilmədiyinə görə nüfuzunu itirmişdi.
BMT-nin, sonralar isə Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Müşavirəsinin (indiki Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı) yaradılması ilə ərazi bütövlüyü beynəlxalq qətnamələrin tərkib hissəsinə çevrildi. Helsinki Yekun Aktı, digər məsələlərlə yanaşı sərhədlərin toxunulmazlığına və dövlətlərin ərazi bütövlüyünə də toxunmuşdu.
Müasir dövrdə
Son dövrlərdə (II Dünya Müharibəsindən sonra) ərazi bütövlüyünün ciddi tətbiqi bir sıra problemlərin yaranmasına gətirib çıxardı və "yer üzündə" reallıqla qarşılaşdıqda ərazi bütövlüyü məsələsi çox süni bir quruluş kimi qəbul edilə bilər.
Lixtenşteyn knyazı , 25 yanvar 2001-ci ildə çıxış edərkən tarixi normalara uyğun olaraq ərazi bütövlüyünə daha çevik yanaşma tələb etmiş və qeyd eləmişdir ki, "Gəlin dövlətlərin, onları yaradan insanlara bənzər həyata sahib olduqlarını qəbul edək. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının hər hansı bir üzv dövləti indiki sərhədləri daxilində beş nəsildən artıqdır ki mövcuddur. İnsan təkamülünü dondurmaq cəhdi keçmişdə mənasız məsuliyyətə səbəb olmuş və ehtimal ki, belə bir prosesə sülh yolu ilə nəzarət edilməsindən daha çox zorakılığa səbəb olmuşdur. Öz müqəddəratını təyin etməyə qoyulan məhdudiyyət təkcə demokratiyanın özünü deyil, həm də demokratiya quruluşunda qanunçuluq istəyən dövləti də təhdid edir."
dünya dövlətləri "Qorumaq məsuliyyəti" məsələsində razılığa gəldi və humanitar müdaxilə hüququnu tanıdı. Bunun suverenlik və ərazi bütövlüyü konsepsiyalarının çevik tətbiqinə, ərazinin de-fakto statusuna ciddi riayət olunmasını asanlaşdırmaq və bu statusu nəzərə almaqla və hər bir hal üzrə işdə iştirak edən digər amillərin nəzərə alınacağına imkan verəcəyi iddia edilirdi. 28 aprel 2006-cı ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən qəbul edilmiş "2005-ci il Dünya Samitinin Yekun Sənədinin əhalini soyqırımdan, müharibə cinayətlərindən, etnik təmizləmədən və insanlığa qarşı cinayətlərdən qoruma məsuliyyəti ilə əlaqədar 138 və 139-cu bəndlərinin müddəalarını təsdiq edirdi".
Bununla belə, "qorumaq məsuliyyəti" yalnız xarici qüvvələrin suverenliyi ləğv etmək imkanına aiddir və sərhədlərin dəyişməsini açıq şəkildə əks etdirmir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Corten, Olivier. "Territorial Integrity Narrowly Interpreted: Reasserting the Classical Inter-State Paradigm of International Law". Leiden Journal of International Law. 87. 2011: 88 – Hein Online vasitəsilə.
- "UN Charter Chapter XI". 2015-11-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-11-19.
- Stuart Elden (University Of Durham) Boundaries-in-the-making (Part 1): Critical perspectives on national borders 2006-08-23 at the Wayback Machine paper presented on 4 June 2005 to the Association of American Geographers 2007-02-06 at the Wayback Machine 2005 Annual Meeting
- "Archived copy". 2013-01-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-11-08.
- Annan calls for endorsement of Responsibility to Protect 2005-09-10 at the Wayback Machine
- Resolution 1674 (2006) 2009-02-23 at the Wayback Machine on the United Nations Information System on the Question of Palestine 2005-12-15 at the Wayback Machine website
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Erazi butovluyu dovletleri basqa dovletin erazi butovluyu ve ya siyasi musteqilliyi eleyhine guc tetbiq etmekden cekindiren beynelxalq huququn prinsipi Bu prinsip BMT Nizamnamesinin 2 ci maddesinin 4 cu bendinde dolayi yolla eks olunmusdur Guc tetbiq etmekle erazi butovluyunun pozulmasi tecavuz akti hesab olunur Son zamanlar bu prinsiple BMT Nizamanmesinin 73 b maddesinde qeyd olunmus ve ozunuidareni inkisaf etdirmek hemin xalqlarin siyasi seylerini lazimi qaydada nezere almaq ve her bir eraziye ve onun xalqlarina xas olan spesifik hallara ve muxtelif inkisaf seviyyelerine uygun olaraq onlann azad siyasi institutlarinin mutereqqi inkisafina komek etmek kimi meqsedleri ozunde ehtiva eden konsepsiyasi arasinda gerginlik yaranmisdir TarixiMelum oldugu kimi tarixen mueyyen bir eraziye iddia eden siyasi qurumlar olmusdur Bu erazilere sahiblenmek cox vaxt muharibe hesabina olurdu ve adeten doyusle neticelenirdi Bezen de eyni erazide movcud bir nece ali hakimiyyet quvvesi bir biri ile muharibe veziyyetinde olurdu Qedim ve orta esrlerde zadeganlar hele de eyni krali ve ya imperatoru qebul etseler de vetendas muharibeleri bas verirdi Meselen qedim Cinde Serqi Cjou sulalesinin formal olaraq hakimiyyetde oldugu dovru ehate eden Cuncyu dovrunu numune gostermek olar Elece de katolik monarxlari eyni Papanin dini hakimiyyetini tanisalar da tez tez bir birileri ile mubarize aparirdilar konsepsiyasinin terefdarlari bele hesab edirler ki erazi butovluyunun muasir ideyasi 1648 ci il ile berqerar olmusdur Bununla yanasi qedim Cin ve Simali Amerika ve Avstraliyanin qedim yerli medeniyyetleri elece de diger medeniyyetler regional butovluyu de ehate eden muxtelif erazi anlayislarini ireli sururler Milletler Liqasi erazi butovluyu ve beynelxalq huququn diger prinsiplerini mueyyenlesdirmek ucun nezerde tutulmusdu Liqa qinamisdi Liqa hemcinin Mancuriyada ve Daxili Monqolustan Muxtar Rayonunun serqinde Mancjou qonun yaradilmasina gore Cin Respublikasini Tarixcilerin ekseriyyeti qeyd edirdi ki Liqa bu qerarlarini effektiv sekilde yerine yetire bilmediyine gore nufuzunu itirmisdi BMT nin sonralar ise Avropada Tehlukesizlik ve Emekdasliq Musaviresinin indiki Avropada Tehlukesizlik ve Emekdasliq Teskilati yaradilmasi ile erazi butovluyu beynelxalq qetnamelerin terkib hissesine cevrildi Helsinki Yekun Akti diger meselelerle yanasi serhedlerin toxunulmazligina ve dovletlerin erazi butovluyune de toxunmusdu Muasir dovrdeSon dovrlerde II Dunya Muharibesinden sonra erazi butovluyunun ciddi tetbiqi bir sira problemlerin yaranmasina getirib cixardi ve yer uzunde realliqla qarsilasdiqda erazi butovluyu meselesi cox suni bir qurulus kimi qebul edile biler Lixtensteyn knyazi 25 yanvar 2001 ci ilde cixis ederken tarixi normalara uygun olaraq erazi butovluyune daha cevik yanasma teleb etmis ve qeyd elemisdir ki Gelin dovletlerin onlari yaradan insanlara benzer heyata sahib olduqlarini qebul edek Birlesmis Milletler Teskilatinin her hansi bir uzv dovleti indiki serhedleri daxilinde bes nesilden artiqdir ki movcuddur Insan tekamulunu dondurmaq cehdi kecmisde menasiz mesuliyyete sebeb olmus ve ehtimal ki bele bir prosese sulh yolu ile nezaret edilmesinden daha cox zorakiliga sebeb olmusdur Oz muqedderatini teyin etmeye qoyulan mehdudiyyet tekce demokratiyanin ozunu deyil hem de demokratiya qurulusunda qanunculuq isteyen dovleti de tehdid edir dunya dovletleri Qorumaq mesuliyyeti meselesinde raziliga geldi ve humanitar mudaxile huququnu tanidi Bunun suverenlik ve erazi butovluyu konsepsiyalarinin cevik tetbiqine erazinin de fakto statusuna ciddi riayet olunmasini asanlasdirmaq ve bu statusu nezere almaqla ve her bir hal uzre isde istirak eden diger amillerin nezere alinacagina imkan vereceyi iddia edilirdi 28 aprel 2006 ci ilde Birlesmis Milletler Teskilatinin Tehlukesizlik Surasi terefinden qebul edilmis 2005 ci il Dunya Samitinin Yekun Senedinin ehalini soyqirimdan muharibe cinayetlerinden etnik temizlemeden ve insanliga qarsi cinayetlerden qoruma mesuliyyeti ile elaqedar 138 ve 139 cu bendlerinin muddealarini tesdiq edirdi Bununla bele qorumaq mesuliyyeti yalniz xarici quvvelerin suverenliyi legv etmek imkanina aiddir ve serhedlerin deyismesini aciq sekilde eks etdirmir Hemcinin baxAktiv separatci herekatlarin siyahisi Sesessiya Oz muqedderatini teyin etme Uti possidetisIstinadlarCorten Olivier Territorial Integrity Narrowly Interpreted Reasserting the Classical Inter State Paradigm of International Law Leiden Journal of International Law 87 2011 88 Hein Online vasitesile UN Charter Chapter XI 2015 11 08 tarixinde Istifade tarixi 2018 11 19 Stuart Elden University Of Durham Boundaries in the making Part 1 Critical perspectives on national borders 2006 08 23 at the Wayback Machine paper presented on 4 June 2005 to the Association of American Geographers 2007 02 06 at the Wayback Machine 2005 Annual Meeting Archived copy 2013 01 22 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 11 08 Annan calls for endorsement of Responsibility to Protect 2005 09 10 at the Wayback Machine Resolution 1674 2006 2009 02 23 at the Wayback Machine on the United Nations Information System on the Question of Palestine 2005 12 15 at the Wayback Machine website