Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əməyin dəyər nəzəriyyəsi (ƏDN, ing. labor theory of value) — iqtisadi nəzəriyyə, ona görə əmtəələrin dəyəri verilmiş sosial-iqtisadi şəraitdə onların istehsalı (və ya təkrar istehsalı) üçün ictimai zəruri əməyin miqdarını təşkil edir. Dəyər əmtəələrin ölçülməsində mübadilə dəyəri (başqa əmtəənin kəmiyyətində ifadə olunur) və ya qiymət (pul kəmiyyəti ilə ifadə olunur) şəklində görünür. İdeal olaraq, malların dəyərinə nisbətdə mübadilə edildiyinə inanılır. Eyni zamanda, idealın bələdçi, məqsəd, trend istiqaməti olduğu və real qiymətlərin (mübadilə nisbətləri) istənilən istiqamətdə ondan xeyli kənara çıxa biləcəyi qəbul edilir. Lakin mübadilə əməliyyatlarının sayı nə qədər çox olarsa, mübadilə dəyərinin orta dəyəri mübadilə edilən əmtəələrin dəyərlərinin nisbəti ilə müəyyən edilən nisbətə bir o qədər yaxın olar.
Tarixi
Klassik siyasi iqtisadın baniləri: Vilyam Petti, Adam Smit, David Rikardo tərəfindən əmək dəyər nəzəriyyəsinin müxtəlif versiyaları irəli sürülmüşdür. Bu nəzəriyyə son formasını Karl Marksın yazılarında almışdır və buna görə də adətən marksizmlə əlaqələndirilir.
Əməyin dəyərin (qiymətin) əsası olması haqqında fikirlər qədim Yunanıstanda yaranmışdır. Artıq Aristotel qeyd edirdi ki, "ədalətli bərabərlik elə qurulur ki, əkinçinin çəkməçinin işi əkinçinin işi olduğu kimi, əkinçi də çəkməçi ilə qohum olsun". Bu ideyalar Con Lokk, Uilyam Petti də daxil olmaqla bir çox başqa mütəfəkkirlər tərəfindən işlənib hazırlanmışdır. Məsələn, Lokk "Hökumət haqqında iki traktat" kitabında "hər şeyin dəyərində fərq yaradan əməkdir", "əmək bu dünyada həzz aldığımız şeylərin dəyərinin daha çox hissəsini təşkil edir" fikrini irəli sürdü; xammal verən torpaq isə çətin ki, heç bir ölçüdə nəzərə alınsın və ya ən çox onun çox kiçik bir hissəsi kimi daxil edilməlidir. Bununla belə, bu müəlliflər əmtəələrin real mübadiləsinin nisbətlərini həmişə istehlakçı üçün faydalı olması ilə əsaslandırırdılar.
Adam Smit dəyərin mahiyyətini izah etməkdə əhəmiyyətli bir addım atdı. O, "istifadə dəyərini" (istehlakçı üçün dəyər, faydalılıq) "mübadilə dəyərindən" (mübadilədə münasibətləri tənzimləyən dəyər) ayırdı. Adam Smit göstərdi ki, əmək məhsuldarlığının artması iqtisadiyyat və milli sərvət üçün, xüsusən də əmək bölgüsü və maşınlardan istifadə yolu ilə nə qədər böyük rol oynayır. Bunun sayəsində işçilərin bacarıqları artırılır və mal vahidində iş vaxtına qənaət əldə edilir. Adam Smit maya dəyərini müəyyən bir insanın əmək məsrəfləri ilə deyil, cəmiyyətin müəyyən bir inkişaf səviyyəsi üçün lazım olan məhsuldar əməyin orta müddəti ilə müəyyən etdi. Adam Smitin əmək dəyər nəzəriyyəsi praktiki müşahidələrlə ziddiyyət təşkil edirdi. Məsələn, qiymətlərin nəinki nəzəri dəyərdən kənara çıxması, həm də müəyyən dəyər ətrafında qruplaşması qeyri-adi deyil. Buna baxmayaraq, A. Smit dövr ərzində yaradılmış dəyərin bölüşdürülməsinin makroiqtisadi təhlilinin variantını təklif etmişdir. Əmək haqqının, qoyulmuş kapitalın gəlirinin və icarə haqqının cəmi kimi qəbul edilirdi.
David Rikardo ilk dəfə mükəmməl rəqabət şəraitində əmək məsrəfləri nəzəriyyəsinin əmtəə qiymətlərinin nisbətini tam izah edə bilmədiyini göstərdi, buna baxmayaraq o, əmək dəyər nəzəriyyəsinə sadiq qaldı, çünki reallığa kobud yaxınlaşma olduğu üçün modelini təqdim edir. Onun üçün əsas vəzifə nisbi qiymətlərin izahı deyil, məhsulların əsas siniflər arasında bölüşdürülməsini tənzimləyən qanunların müəyyən edilməsi idi. Rikardo Smitin ardınca mübadilə dəyəri ilə istehlak dəyəri (istifadə dəyəri) arasında fərq qoymağa davam etdi. O, yeni yaradılmış dəyəri şəxsi gəlirlərin məcmusu hesab edən A. Smitin diqqətdən kənarda qalmasına diqqət çəkmiş və yaradılmış dəyərin bir hissəsinin gəlir formasını almadığını, əsas kapitalı əvəz etməyə getməli olduğunu göstərmişdir.
Dəyər nəzəriyyəsi Karl Marks tərəfindən daha da inkişaf etdirilmişdir. Engels "Kapital"in ikinci cildinə yazdığı ön sözdə qeyd edirdi ki, hətta Adam Smit də kapitalistin izafi dəyərinin haradan gəldiyini bilirdi. Bununla belə, Smit əlavə dəyəri torpaq rentasından və mənfəətdən xüsusi kateqoriya kimi ayırmadı.
Marks qeyd edirdi ki, əmtəələrin mübadilə dəyəri onların bilavasitə istehsalına iş vaxtının xərclənməsindən deyil, mövcud şəraitdə oxşar əmtəələrin təkrar istehsalı üçün mücərrəd əməyin (ictimai zəruri iş vaxtı) xərclənməsindən asılıdır, lakin konkret istehsala sərf olunan faktiki iş vaxtı deyil.
Dəyərin müxtəlif təzahürlərini nəzərə alaraq, Marks dəyər və fərdi məsrəf arasında fərq qoydu. O hesab edirdi ki, dəyər istehsal prosesində yaranır, lakin ayrılıqda, bilavasitə məhsulda onu maya dəyərindən fərqli olaraq ölçmək mümkün deyil. Əmtəənin dəyəri yalnız digər əmtəələrin müqabilində mülkiyyətçilər arasında münasibətlərdə təzahür edir. Beləliklə, Marks çətin suala cavab verdi: "dəyər nə vaxt yaranır" — istehsal prosesində və ya əmtəə mübadiləsi prosesində. Onun cavabı (istehsalda yaranır, lakin onun ölçüsü mübadilədə təzahür edir) kapitalın davamlı dövrlərində istehsal və tədavül sferasını bir-biri ilə əlaqələndirir.
Sadələşdirilmiş Modellər
Həm Marksdan əvvəl, həm də ondan sonra, xərclərin birbaşa iş vaxtından asılı olduğu sadələşdirilmiş iqtisadi modellər müntəzəm olaraq meydana çıxır və görünür. Sadələşdirmələrin əsas obyekti "işçi qüvvəsidir". Marksdan fərqli olaraq, işçi qüvvəsi çox vaxt özünəməxsus dəyəri olan bir əmtəə kimi görünmür. Bir çox sistemlər intensivliyi və mürəkkəbliyi nəzərə alınmadan (zəruri ilkin hazırlıq səviyyəsi, ixtisaslar nəzərə alınmadan) yalnız işin dərhal vaxtının uçotunu təklif edir.
Buna misal olaraq alman sosialisti Arno Petersin "ekvivalent iqtisadiyyat" nəzəriyyəsini göstərmək olar. Onun nəzəriyyəsinə görə, dəyər bilavasitə sərf olunan iş vaxtının sadə cəminə əsaslanır. Peters belə ekvivalent mübadilə üçün etik-humanist arqumenti belə bir fərziyyədə görür ki, bir nazirin əməyinə sərf olunan bir saat ömür ilə bir fabrik işçisinin eyni əmək saatı tamamilə bərabərdir — bir insanın həyatı bundan artıq qiymətləndirilə bilməz. digəri — buna görə də hər ikisi üçün bir saatlıq işin dəyəri ekvivalent olmalıdır. Eynilə, "Zaman bankı", "Vaxt amilinə əsaslanan iqtisadiyyat" və s. layihələrdə iş vaxtı nəzərə alınır.
Robert Ouen eksperimenti
1832-ci ildə ingilis sosialisti Robert Ouen pulun "spekulyativ rolunu" istisna etməyə çalışaraq Londonda Əmək Birjasını yaratdı. Birjada əmtəələrin qiyməti pulla deyil, sərf olunan vaxtla müəyyən edilirdi: məhsula qoyulan hər saat əmək üçün altı pens. Malların müqabilində "əmək biletləri" verilirdi.
İlkin uğura baxmayaraq, təcrübə tez uğursuz oldu: mübadilə tezliklə tələbi olmayan mallarla dolu idi. Tezliklə əmək biletləri ucuzlaşdı və mübadilə iflasla başa çatdı.
İstinadlar
- Аристотель. Никомахова этика. Книга пятая (Е), п.8
- Джон Локк. О собственности // Два трактата о правлении. Библиотека ГВЛ. М.: Социум. 2018 [Two Treatises of Government]. 268. ISBN .
- e.g. see — Junankar, P. N., Marx’s economics, Oxford : Philip Allan, 1982, ISBN 0–86003-125-X or Peach, Terry "Interpreting Ricardo", Cambridge: Cambridge University Press, 1993,
- Campos, Antonietta (1987). "marginalist economics", The New Palgrave: A Dictionary of Economics, v. 3, p. 320
- "Большая советская энциклопедия БСЭ 3-е издание ОСНОВНОЙ ВАРИАНТ". 2016-06-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-08-01.
Ədəbiyyat
Xarici keçidlər
- Robert Vienneau’s LTV FAQ
- Jim Devine’s alternative view of Marx’s LTV
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Emeyin deyer nezeriyyesi EDN ing labor theory of value iqtisadi nezeriyye ona gore emteelerin deyeri verilmis sosial iqtisadi seraitde onlarin istehsali ve ya tekrar istehsali ucun ictimai zeruri emeyin miqdarini teskil edir Deyer emteelerin olculmesinde mubadile deyeri basqa emteenin kemiyyetinde ifade olunur ve ya qiymet pul kemiyyeti ile ifade olunur seklinde gorunur Ideal olaraq mallarin deyerine nisbetde mubadile edildiyine inanilir Eyni zamanda idealin beledci meqsed trend istiqameti oldugu ve real qiymetlerin mubadile nisbetleri istenilen istiqametde ondan xeyli kenara cixa bileceyi qebul edilir Lakin mubadile emeliyyatlarinin sayi ne qeder cox olarsa mubadile deyerinin orta deyeri mubadile edilen emteelerin deyerlerinin nisbeti ile mueyyen edilen nisbete bir o qeder yaxin olar TarixiKlassik siyasi iqtisadin banileri Vilyam Petti Adam Smit David Rikardo terefinden emek deyer nezeriyyesinin muxtelif versiyalari ireli surulmusdur Bu nezeriyye son formasini Karl Marksin yazilarinda almisdir ve buna gore de adeten marksizmle elaqelendirilir Emeyin deyerin qiymetin esasi olmasi haqqinda fikirler qedim Yunanistanda yaranmisdir Artiq Aristotel qeyd edirdi ki edaletli beraberlik ele qurulur ki ekincinin cekmecinin isi ekincinin isi oldugu kimi ekinci de cekmeci ile qohum olsun Bu ideyalar Con Lokk Uilyam Petti de daxil olmaqla bir cox basqa mutefekkirler terefinden islenib hazirlanmisdir Meselen Lokk Hokumet haqqinda iki traktat kitabinda her seyin deyerinde ferq yaradan emekdir emek bu dunyada hezz aldigimiz seylerin deyerinin daha cox hissesini teskil edir fikrini ireli surdu xammal veren torpaq ise cetin ki hec bir olcude nezere alinsin ve ya en cox onun cox kicik bir hissesi kimi daxil edilmelidir Bununla bele bu muellifler emteelerin real mubadilesinin nisbetlerini hemise istehlakci ucun faydali olmasi ile esaslandirirdilar Adam Smit deyerin mahiyyetini izah etmekde ehemiyyetli bir addim atdi O istifade deyerini istehlakci ucun deyer faydaliliq mubadile deyerinden mubadilede munasibetleri tenzimleyen deyer ayirdi Adam Smit gosterdi ki emek mehsuldarliginin artmasi iqtisadiyyat ve milli servet ucun xususen de emek bolgusu ve masinlardan istifade yolu ile ne qeder boyuk rol oynayir Bunun sayesinde iscilerin bacariqlari artirilir ve mal vahidinde is vaxtina qenaet elde edilir Adam Smit maya deyerini mueyyen bir insanin emek mesrefleri ile deyil cemiyyetin mueyyen bir inkisaf seviyyesi ucun lazim olan mehsuldar emeyin orta muddeti ile mueyyen etdi Adam Smitin emek deyer nezeriyyesi praktiki musahidelerle ziddiyyet teskil edirdi Meselen qiymetlerin neinki nezeri deyerden kenara cixmasi hem de mueyyen deyer etrafinda qruplasmasi qeyri adi deyil Buna baxmayaraq A Smit dovr erzinde yaradilmis deyerin bolusdurulmesinin makroiqtisadi tehlilinin variantini teklif etmisdir Emek haqqinin qoyulmus kapitalin gelirinin ve icare haqqinin cemi kimi qebul edilirdi David Rikardo ilk defe mukemmel reqabet seraitinde emek mesrefleri nezeriyyesinin emtee qiymetlerinin nisbetini tam izah ede bilmediyini gosterdi buna baxmayaraq o emek deyer nezeriyyesine sadiq qaldi cunki realliga kobud yaxinlasma oldugu ucun modelini teqdim edir Onun ucun esas vezife nisbi qiymetlerin izahi deyil mehsullarin esas sinifler arasinda bolusdurulmesini tenzimleyen qanunlarin mueyyen edilmesi idi Rikardo Smitin ardinca mubadile deyeri ile istehlak deyeri istifade deyeri arasinda ferq qoymaga davam etdi O yeni yaradilmis deyeri sexsi gelirlerin mecmusu hesab eden A Smitin diqqetden kenarda qalmasina diqqet cekmis ve yaradilmis deyerin bir hissesinin gelir formasini almadigini esas kapitali evez etmeye getmeli oldugunu gostermisdir Deyer nezeriyyesi Karl Marks terefinden daha da inkisaf etdirilmisdir Engels Kapital in ikinci cildine yazdigi on sozde qeyd edirdi ki hetta Adam Smit de kapitalistin izafi deyerinin haradan geldiyini bilirdi Bununla bele Smit elave deyeri torpaq rentasindan ve menfeetden xususi kateqoriya kimi ayirmadi Marks qeyd edirdi ki emteelerin mubadile deyeri onlarin bilavasite istehsalina is vaxtinin xerclenmesinden deyil movcud seraitde oxsar emteelerin tekrar istehsali ucun mucerred emeyin ictimai zeruri is vaxti xerclenmesinden asilidir lakin konkret istehsala serf olunan faktiki is vaxti deyil Deyerin muxtelif tezahurlerini nezere alaraq Marks deyer ve ferdi mesref arasinda ferq qoydu O hesab edirdi ki deyer istehsal prosesinde yaranir lakin ayriliqda bilavasite mehsulda onu maya deyerinden ferqli olaraq olcmek mumkun deyil Emteenin deyeri yalniz diger emteelerin muqabilinde mulkiyyetciler arasinda munasibetlerde tezahur edir Belelikle Marks cetin suala cavab verdi deyer ne vaxt yaranir istehsal prosesinde ve ya emtee mubadilesi prosesinde Onun cavabi istehsalda yaranir lakin onun olcusu mubadilede tezahur edir kapitalin davamli dovrlerinde istehsal ve tedavul sferasini bir biri ile elaqelendirir Sadelesdirilmis ModellerHem Marksdan evvel hem de ondan sonra xerclerin birbasa is vaxtindan asili oldugu sadelesdirilmis iqtisadi modeller muntezem olaraq meydana cixir ve gorunur Sadelesdirmelerin esas obyekti isci quvvesidir Marksdan ferqli olaraq isci quvvesi cox vaxt ozunemexsus deyeri olan bir emtee kimi gorunmur Bir cox sistemler intensivliyi ve murekkebliyi nezere alinmadan zeruri ilkin hazirliq seviyyesi ixtisaslar nezere alinmadan yalniz isin derhal vaxtinin ucotunu teklif edir Buna misal olaraq alman sosialisti Arno Petersin ekvivalent iqtisadiyyat nezeriyyesini gostermek olar Onun nezeriyyesine gore deyer bilavasite serf olunan is vaxtinin sade cemine esaslanir Peters bele ekvivalent mubadile ucun etik humanist arqumenti bele bir ferziyyede gorur ki bir nazirin emeyine serf olunan bir saat omur ile bir fabrik iscisinin eyni emek saati tamamile beraberdir bir insanin heyati bundan artiq qiymetlendirile bilmez digeri buna gore de her ikisi ucun bir saatliq isin deyeri ekvivalent olmalidir Eynile Zaman banki Vaxt amiline esaslanan iqtisadiyyat ve s layihelerde is vaxti nezere alinir Robert Ouen eksperimenti1832 ci ilde ingilis sosialisti Robert Ouen pulun spekulyativ rolunu istisna etmeye calisaraq Londonda Emek Birjasini yaratdi Birjada emteelerin qiymeti pulla deyil serf olunan vaxtla mueyyen edilirdi mehsula qoyulan her saat emek ucun alti pens Mallarin muqabilinde emek biletleri verilirdi Ilkin ugura baxmayaraq tecrube tez ugursuz oldu mubadile tezlikle telebi olmayan mallarla dolu idi Tezlikle emek biletleri ucuzlasdi ve mubadile iflasla basa catdi IstinadlarAristotel Nikomahova etika Kniga pyataya E p 8 Dzhon Lokk O sobstvennosti Dva traktata o pravlenii Biblioteka GVL M Socium 2018 Two Treatises of Government 268 ISBN 978 5 91603 086 0 e g see Junankar P N Marx s economics Oxford Philip Allan 1982 ISBN 0 86003 125 X or Peach Terry Interpreting Ricardo Cambridge Cambridge University Press 1993 ISBN 0 521 26086 8 Campos Antonietta 1987 marginalist economics The New Palgrave A Dictionary of Economics v 3 p 320 Bolshaya sovetskaya enciklopediya BSE 3 e izdanie OSNOVNOJ VARIANT 2016 06 16 tarixinde Istifade tarixi 2022 08 01 EdebiyyatBlaug M Trudovaya teoriya cennosti Ekonomicheskaya mysl v retrospektive M Delo 1994 Economic Theory in Retrospect 86 88 ISBN 5 86461 151 4 Xarici kecidlerRobert Vienneau s LTV FAQ Jim Devine s alternative view of Marx s LTV