Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Əbdülkərim Müsəvi Ərdəbili (28 yanvar 1926, Ərdəbil – 23 noyabr 2016, Tehran) — İran siyasətçisi və ayətullah.
| Əbdülkərim Musəvi Ərdəbili | |
|---|---|
| fars. عبدالکریم موسوی اردبیلی | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Ərdəbil, İran |
| Vəfat tarixi | 23 noyabr 2016(90 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | xəstəlik |
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | hakim, siyasətçi, klirik[d], axund, ilahiyyatçı |
| Partiyası | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Uşaqlıq dövrü
Həzrət Ayətullah əl-üzma Musəvi Ərdəbili hicri-qəməri 1344-cü il (mil.1926) rəcəb ayının 13-ü səhər vaxtı, Əmirəl-mö`mininin (ə) milad günündə Ərdəbil şəhərində yoxsul bir ruhani ailəsində dünyaya göz açdı. Onun babaları Azərbaycanın Ordubad rayonundan Ərdəbilə köçmüşdülər. Atası böyük ruhani mərhum Seyid Əbdürrəhim, anası təqvalı xanım, mərhumə Seyid Xədicə olmuşdur. Onların həmin vaxtadək səkkiz qız övladı vardı. Ailənin son övladı və yeganə oğlu olan ustad hicri qəməri 1346-cı ildə 2 yaşında ikən (qarın yatalağı xəstəliyinə yoluxmuş) anasını itirmiş və bacılarının qayğısı ilə böyümüşdür. Ustadın uşaqlıq dövrü ilə bağlı xatirələrindən biri onun həmin yaşlarda gördüyü bir yuxudur. Özü bu barədə belə buyurur: "Uşaq vaxtlarımda İmam Mehdinin (əc) ziyarətinə çox müştaq idim. İmamla görüş üçün kitablarda tövsiyə olunan bütün əməlləri yerinə yetirirdim. Çalışırdım ki, hətta müstəhəb əməlləri də tərk etməyim. Nəhayət, bir gecə həzrəti yuxuda gördüm. Uşaq atasının ağuşuna sığındığı kimi həzrətin ətəyindən tutdum. Özümü onun mübarək qədəmlərinə yıxdım. Ondan mənə bir şey əta etməsini istədim. O da barmağındakı firuzə üzüyü çıxarıb mənim barmağıma taxtı. Bu yuxunu atama danışanda o mənə belə söylədi: "Bundan sonra sənin üçün heç bir nigarançılığım qalmadı. Çünki İmam Mehdinin (əc.) lütfü sayəsindəsən."
Ailənin iqtisadi, dini və siyasi durumu Ustadın təəssübkeş, çox dindar və mö`min ruhani olan atası ailənin hər bir üzvünü imanlı, arif, məzhəbə xidmətçi tərbiyə etmək istəyir, bu yönümdə çox çalışırdı. Həmin dövr İranda Rza Pəhləvinin səltənət günlərinə təsadüf edirdi. Rza Pəhləvi öz ingilis ağalarının istəyi ilə hər gün zorla da olsa, yeni bir siyasət izləyirdi. Bir gün görkəm birliyi adı altında insanların libaslarını, baş geyimlərini dəyişdirdi. Başqa bir gün hicabın aradan qaldırılması ilə bağlı göstəriş verdi. Bir gün gəldi ki, əzadarlıq, rövzə, moizə və xütbə məclislərinə qadağa qoydu. Başqa bir vaxt ruhani libasını qadağan etməklə alimləri və ruhaniləri sıxıntıya saldı. Azğın şahın bu əməlləri müqabilində bə`zi ruhanilər xanənişin olub, gözləmə mövqeyi tutmuş, bə`zi ruhanilər libasını çıxarıb başqa bir peşə dalınca getmişdi. O qədər də az olmayan başqa bir qrup müqavimət göstərir, ağır çətinliklərə qatlaşaraq aşkar və gizli mübarizə aparırdı. Mərhum Mirəbdürrəhim bu qəbil şəxslərdən idi. O, Pəhləvi rejimini azğın, şəriətə zidd, qeyri-qanuni sayırdı. Alimin bu düşüncə tərzi həmin dövrün ictimai-siyasi ab-havası ilə bağlı onun üçün çətinliklər yaratmışdı. Mübariz ruhani ikiqat artıq təzyiqə mə`ruz qalırdı. Bə`zən aylarla mənzildə qalır, yalnız gecələr zəruri ehtiyaclar səbəbindən evdən çıxıb, tez də geri qayıdırdı. Həmin dövr o qədər dəhşətli və sıxıntılı idi ki, az bir qisim tanışlar və dostlar istisna olmaqla, kimsə mərhum Mirəbdürrəhimin mənzilinə get-gəl etmirdi. Bu hadisələrin acı nəticələrindən biri də ailənin günbəgün ağırlaşan maddi durumu, yoxsulluğu idi. Belə ki, ailənin bütün üzvləri ardıcıl günləri aclıq içərisində keçirirdilər. Hicri-şəmsi 1320-ci (mil. 1941) ilin şəhrivər ayında müttəfiqlərin İrana hücumu, rusların Azərbaycana daxil olması, Rza Pəhləvinin İrandan qaçması ilə sadə xalq hökumətin sıxıntılarından bir qədər nəfəs dərdi. Əlbəttə ki, İranın ictimai-siyasi durumu ağır vəziyyətdə qalmaqda davam edirdi. Amma ruhanilərə qoyulmuş məhdudiyyətlər yüngülləşmiş, nəticədə bu ailə üçün də gediş-gəliş şəraiti yaranmışdı.
Təhsil və tələbəliyin başlanğıcı
Həzrət Ayətullah əl-üzma Musəvi Ərdəbili altı yaşında uşaq ikən məktəbxanada təhsilə başlamış, Qur`ani-kərimi öyrənmişdi. Ustad həmin vaxt şər`i hökmlər risaləsi, "Gülüstan", "Tənbihul-ğafilin", "Nisabus-sibyan", "Qolzari-bihar", "Əbvabul-cinan", "Məcalisul- muttəqin", "Tarixi-mu`cəm", "Dürreyi-Nadiri", "Tarixi-Vəssaf" , "Hesabi-farsi" və başqa bu kimi kitablar oxuyurdu. Ustad hicri şəmsi 1318-ci (mil. 1939) ildə ərəb dərslərinə başladı. Hicri-şəmsi 1319-cu ildə hövzə dərslərini davam etdirmək üçün Ərdəbildə Molla İbrahim elmi mədrəsəsinə daxil oldu. Həmin vaxt Ərdəbildə dini elmlər tədris edən üç mədrəsə vardı: Mirzə Əli Əkbər mədrəsəsi, Salehiyyə mədrəsəsi, Molla İbrahim mədrəsəsi. Birinci mədrəsə məktəbə çevrilmiş, ikinci mədrəsə iranlı mühacirlərə sığınacaq üçün verilmişdi. Yalnız Molla İbrahim mədrəsəsində dərslər davam edirdi. Həmin vaxtlar hövzə dərsləri oxumağa maraq yox idi. Bu mədrəsənin cəmi dörd tələbəsi vardı. Bəli, ustad belə bir çətin şəraitdə tələbəliyə başlamış, "Cameül-müqəddimat", "Süyuti", "Cami", "Mutəvvəl", "Haşiyeyi-Molla Abdullah", "Şəmsiyyə", "Məalim", "Şəraye" dərsləri oxumuş, hicri şəmsi 1322-ci ildə həmin mədrəsədə keçirilən dərsləri başa çatdırmışdır. Müttəfiqlər İrana daxil olduqdan sonra insanlar zalım hökumətin sıxıntılarından azad oldular. Həmin vaxt gənclərin hövzə dərslərinə marağı artdı. Bir çox gənc tələbələr təhsillərini davam etdirmək üçün Molla İbrahim mədrəsəsinə daxil oldular. Bu gənc tələbələrin gəlişi, onların ciddi səyləri ustadın hövzə elmlərinin müqəddimə dərslərini, yə`ni sərf-nəhv, məntiq dərslərini başlamasına səbəb oldu. Ustad təhsillə kifayətlənməyib, Rza xanın 20 illik diktaturasından miras qalmış mə`nəvi boşluğu aradan qaldırmaq üçün moizə məclisləri təşkil edir, xütbələr oxuyur, Ərdəbil əyaləti və ətraf məntəqələrində çıxışlar edirdi.
Quma hicrət Həzrət Ayətullah əl-üzma Musəvi Ərdəbili hicri-şəmsi 1322-ci (mil. 1943) il mübarək ramazan ayında müqəddəs Qum şəhərinə hicrət edib, ali təhsilini orada davam etdirmək qərarına gəlir. Ayın axırlarında Ərdəbildən çıxıb, şəban ayının 9-da müqəddəs Qum şəhərinə daxil olur. O, feyziyyənin hücrələrinin birində yerləşir. Qum şəhərində qaldığı üç ildən artıq müddətdə "Lüməteyn", "Rəsail", "Məkasib", "Kifayəteyn", üsul xaric dərsləri, Qur`an təfsiri və fəlsəfə oxuyur. O eyni zamanda "Məalim", "Lüməteyn", "Qəvanin" tədris etməklə məşğul olur. Cənab ustad həmin dövrdə böyük şəxsiyyətlərin hüzurundan faydalanıb elm öyrənir. "Məkasib"in bir miqdarını və "Kifayə"nin 1-ci cildini Ayətullah əl-üzma Seyid Məhəmməd Rza Gülpayiqanidən, "Məkasib"in" bir hissəsini, "Kifayə"nin II cildini, "Meybodinin hidayətinin şərhi"ni Ayətullah əl-üzma Hacı Seyid Əhməd Xansaridən, "Rəsail"i Ayətullah Hacı Şeyx Mürtəza Hairi və Ayətullah Sultanidən, "Mənzumə"ni Ayətullah Hacı Mirza Mehdi Mazandaranidən, "Əsfar"ı Ayətullah Seyid Məhəmməd Hüseyn Təbatəbaidən öyrənir. Ustad təhsil almaqla yanaşı dini maarifin yayılması ilə məşğul olur, təbliğ günləri İranın müxtəlif məntəqələrində moizə və xütbə məclisləri təşkil edir, öz dini söhbətləri ilə cəmiyyətin mə`nəviyyatını təravətləndirir. Həmin vaxtlar Qum elmi hövzəsinin işləri mərhum Ayətullah Höccət Kuhkəməri, Seyid Məhəmməd Təqi Xansari, Sədrəddin İsfahaninin öhdəsində idi. Şəhər ruhaniləri ilə bağlı işlərlə Ayətullah Feyz, Ayətullah Kəbir, Ayətullah Ruhani məşğul olurdu. Ayətullah İmam Xomeyni (r), Seyid Məhəmməd Rza Gulpayiqani, Hacı Şeyx Məhəmməd Əli İraqi (Əraki), Seyid Məhəmməd Damad hövzənin 2-ci təbəqə tanınmış ruhanilərindən sayılır, hövzənin ali tədris proqramını tədris edirdilər. Həmin vaxtlar elmi hözənin bə`zi alimləri qərara gəlmişdilər ki, hövzəni canlandırmaq üçün Ayətullah əl-üzma Bürucerdini Quma də`vət etsinlər. Bu alimlərin səyi sayəsində Ayətullah əl-üzma Bürucerdi Quma gəlib tədrisə başladı, onun gəlişi ilə əlaqədar elmi hövzədə əhəmiyyətli bir canlanma yarandı. Həmin illər yadellilərin İrana hücumu ilə ölkədə, eləcə də müqəddəs Qum şəhərində siyasi vəziyyətdə çaxnaşma yarandı. Digər bir tərəfdən ruslar Azərbaycana daxil olduğu üçün azəri ailələrindən gələn köməklər kəsildi. Azəri tələbələr ciddi maddi çətinliklərlə üzləşdilər. Həmin günlərdə həzrət Ayətullah əl-üzma Seyid Əbülhəsən İsfahani Nəcəf şəhərində dünyasını dəyişdi. Onun ölümü şiə dünyasına, xüsusi ilə İrana ciddi tə`sir göstərdi. İranın həmin dövrdəki hökuməti böyük alimin ölümündən istifadə edərək bir tərəfdən öz müxaliflərini əzmək, digər tərəfdən elmi hövzəni Nəcəfdən Quma köçürməklə ruhanilərin nüfuzu sayəsində siyasi böhrandan çıxmaq məqsədi izləyirdi. Məhəmməd Rza Pəhləvi belə bir istəklə Ayətullah əl-üzma İsfahninin dünyasını dəyişməsi münasibətilə Ayətullah əl- üzma Bürucerdiyə başsağlığı teleqramı göndərdi. Şahın bu işi elmi hövzənin günbəgün artan qüdrətindən danışırdı. Sonralar Pəhləvi rejimi belə bir addımın yanlış olduğunu anlayıb, var gücü ilə ruhaniyyəti nüfuzdan salmağa çalışdı. Amma ruhanilərin və elmi hövzənin məhəbbətini qəlblərdən çıxarmaq mümkün deyildi. Bir tərəfdən mərhum Ayətullah əl-üzma Bürucerdinin bariz elmi şəxsiyyəti, digər bir tərəfdən həmin dövrdəki hakimiyyətin bitərəflik siyasəti hövzə alimlərinin fəaliyyətlərini daha da gücləndirdi. Hər yerdən alimlər və ruhanilər Quma gəlirdilər. Hövzədə misilsiz bir canlanma vardı. Həmin vaxtlar Nəcəf elmi hövzəsində əvvəlki sakitlik yaranmışdı və həmin hövzə elmlə məşğul olmaq üçün daha münasib sayılırdı. Həzrət Ayətullah əl-üzma Musəvi Ərdəbili həmin vaxtlar təhsil eşqi ilə aram və münasib mühit axtarışında idi. Bu səbəbdən də Nəcəf elmi hövzəsini münasib sayıb oraya üz tutdu.
Şərif Nəcəf şəhərinə mühacirət Həzrət Ayətullah əl-üzma Musəvi Ərdəbili Qum elmi hövzəsindən olan üç alimlə şərif Nəcəf şəhərinə mühacirət etmək qərarına gəlir. Sonradan həmin iki şəxs fikrindən daşınır və böyük ustad mərhum Şeyx Əbülfəzl Halalzadə Ərdəbili ilə hicri-şəmsi 1324-cü (mil. 1945) il aban ayının 16-da, hicri-qəməri 1364-cü il zilhiccə ayının əvvəlində Qumdan Nəcəfə yola düşür. Həmin vaxtlar İraqa qanuni mühacirət imkanları yox idi. Bu qəbil səfərlər çox çətin həyata keçirdi. Müsafirlər naçar qalıb məxfi şəkildə Xurrəmşəhr istiqamətindən avarlı qayıqla Bəsrə ərazisinə daxil ola bilirdilər. Bu yolun çətinlikləri uzun-uzadı, eyni zamanda eşidiləsidir. Onlar Bəsrə, Abbasiyyə və Divaniyyədən keçir, Allahın lütfü ilə çətinliklərə sinə gərib, həmin il zilhiccənin 7-si günortadan sonra şərif Nəcəf şəhərinin Seyid mədrəsəsinə çatırlar. Onların Nəcəfə gəlişi Ərəfə gecəsinə düşür. Hər iki yoldaş müstəhəb müqəddimələri yerinə yetirdikdən sonra Nəcəf elmi hövzəsinin qədim ən`ənələrinə uyğun olaraq gecə vaxtı Kərbəlaya yola düşürlər. İki gün sonra Nəcəfə qayıdır və hövzə təhsilinə başlayırlar. Böyük ustad Nəcəfdə olduğu günləri öz təhsil dövrünün ən üstün günləri sayır. Həmin vaxt Nəcəfdə tələbələr üçün çox sakit bir mühit yaranmışdı. Tələbələrin təhsil, tədris və araşdırmadan əlavə bir işi yox idi. Onlar böyük ustadların dərsində həvəslə iştirak edir, onların elm dəryasından bəhrələnirdilər. Elmi məsələlərin araşdırılmasına olan maraq ustadı bu sahədə çalışmalara sövq etmiş, o, böyük alimlərin dərslərindən bir hissəsini qələmə almışdı.
Nəcəfdə elmi fəaliyyət Həzrət Ayətullah əl-üzma Musəvi Ərdəbili şərif Nəcəf şəhərində qaldığı müddətdə fiqh üsulundan "qət və zənn" , "bəraət və iştiğal" və bir sıra başqa mövzuları, namaz və onun vaxtı, qiblə və namaz libası, namaz qılınan yer, namazın şərtləri kimi bəhsləri "Məkasibin" sonunadək mərhum Ayətullah əl-üzma Xoyinin hüzurunda təhsil almışdır. Təharət mövzusunu dəstəmazın sonunadək mərhum Ayətullah əl-üzma Həkimdən, ictihad və təqlid mövzusunu mərhum Ayətullah əl-üzma Seyid Əbdülhadi Şirazidən, "Müamilə" kitabının əvvəlini mərhum Ayətullah əl-üzma Milanidən, bu mövzuda başqa bir bölməni mərhum Ayətullah əl-üzma Şeyx Məhəmməd Kazim Şirazidən, "Ürvə"nin bir hissəsini mərhum Ayətullah əl-üzma Şeyx Məhəmməd Kazim Ali-Yasindən, "Mənzumə"nin sonunadək fəlsəfəni mərhum Şeyx Sədra Badkubeyidən öyrənmiş, eyni zamanda Ayətullah əl-üzma Xoyi, Milani və Həkimin dərslərindən bəhrələnmişdir. Ustad şərif Nəcəf şəhərində nisbətən qısa bir müddət (iki ildən bir qədər artıq) qalsa da, həmin müddətdə dövrün böyük şiə alimlərinin fiqh və üsul dərslərində iştirakı onun üçün çox səmərəli və dəyərli olmuşdur. Böyük ustadların fiqh, üsul, fəlsəfə sahəsindəki araşdırmaları onun elmi şəxsiyyətinə güclü tə`sir göstərmişdir. Ayətullah əl-üzma Xoyinin ustadla bağlı buyuruğunu yada salmaq yerinə düşər. O, Qumdan gəlmiş üç tələbənin qısa bir müddətdən sonra geriyə dönməsinə təəssüflənmiş və buyurmuşdu: "Kaş bu şəxslər Nəcəfdə qalıb Quma qayıtmayaydılar!" Həmin üç nəfərdən biri Musəvi Ərdəbili olmuşdur.
İrana dönüş Həmin vaxtlar İraqdakı vəziyyət siyasi baxımdan çətinləşirdi. Xalq ingilislər tərəfindən hakimiyyət kürsüsünə oturdulanlara qarşı çıxır, onları hakimiyyətdən uzaqlaşdırmaq istəyirdi. Ölkədə çaxnaşmalar zirvə həddinə çatmışdı. Artıq Bağdadda, Nəcəfdə və bir çox başqa şəhərlərdə qan axıdılmışdı. Nəhayət, zalım rejim süqut etdi. Mərhum Seyid Məhəmməd Sədr dövlət qurdu. Qısa bir müddətdən sonra mərhum Sədrin də dövləti süquta uğradı. Əcnəbilərin digər bir əlaltısı olan Nuri Səid ölkənin baş naziri tə`yin edildi. Həmin günlərdə ustad bir məktub aldı. Həmin məktubda atasının ağır vəziyyətdə olduğu bildirilirdi. İraqdakı çaxnaşmalar, atasının xəstəliyi ilə bağlı nigarançılıqlar onu İraqdan İrana dönməyə məcbur etdi. Həzrət Ayətullah əl-üzma Musəvi Ərdəbili İraqdan qayıtdıqdan sonra hicri şəmsi 1327-ci (mil. 1948) ildə Quma gəlib Feyziyyə mədrəsəsində məskunlaşdı. Ustad İraqdan döndüyü vaxt nə vaxtsa oraya qayıtmaq fikrində idi. Elə bu məqsədlə də şərif Nəcəf şəhərindəki əşyalarını özü ilə götürməmişdi. Amma tale başqa hökm verdi. İraqa qayıtmaq üçün ikinci imkan ələ düşmədi.Ustad Quma gəldikdən sonra atasının yaxşı vəziyyətdə olduğunu öyrəndi. Qum hövzəsindəki vəziyyətlə tanışlıq üçün bir neçə ay bu şəhərdə qaldı. Həmin vaxt mərhum Ayətullah əl-üzma Bürucerdinin xaric dərslərində, mərhum Ayətullah Damadın fiqh və üsul dərslərində, mərhum Əllamə Təbatəbainin fəlsəfə dərslərində iştirak etdi. Rəcəb ayında Ərdəbilə yola düşdü. Orada atası ilə görüşdü. Ustadın atası ömrünün qalan hissəsini Nəcəf və ya Qumda keçirmək arzusunda idi. Ailə ilə birlikdə Nəcəfə getmək müşkül olduğundan Quma gəlib kiçik bir mənzildə yerləşdilər. Ustad təhsil və tədrislə məşğul idi. Amma Qumdakı çətin şərait səbəbindən atası Ərdəbilə qayıtmalı oldu. O, hicri-şəmsi 1330-cu (mil. 1951) ildə dünyasını dəyişdi.
Qumda fəaliyyətlər və baş verən hadisələr
1. TƏHSİLİN DAVAMI Qeyd etdiyimiz kimi, ustadın Qumdakı əsas işi təhsilini davam etdirmək idi. Ustad həm mərhum Bürucerdi, Seyid Məhəmməd Damad, Əllamə Təbatəbainin dərslərində iştirak edir, həm də İmam Xomeyninin əxlaq dərslərində, Ayətullah əl-üzma Gülpayiqani, mərhum Ayətullah Hacı Şeyx Mürtəza Hairi, Ayətullah əl-üzma Hacı Seyid Əhməd Xansarinin fiqh dərslərindən bəhrələnirdi.
2. TƏDRİSİN DAVAMI Elmi hövzənin qədim və faydalı ən`ənələrindən biri tələbənin təhsillə yanaşı tədrislə də məşğul olmasıdır. Bu iş tələbələrin elmi və tərbiyəvi ruhiyyəsinə müstbət tə`sir göstərir. Ustad Qumda qaldığı müddətdə bu ən`ənəni davam etdirmiş, "Rəsail", "Məkasib", "Kifayə", "Mənzumə" tədris etmişdir. Düşüncəli və çalışqan tələbələr bu dərslərdə iştirak etmiş, uyğun dərslər adətən ümumi şəkildə keçirilmişdir. Ustad məhəbbət göstərən bə`zi tələbələrə fiqh və üsulun ali-ixtisas (xaric) dərslərini də tədris etmişdir.
3. QUR`AN SAHƏSİNDƏ FƏALİYYƏTLƏR Həzrət Ayətullah əl-üzma Musəvi Ərdəbili Qumda qaldığı müddətdə Qur`an sahəsində də çalışmış, həftədə iki gün hövzənin alimləri ilə birlikdə Qur`an təfsiri ilə məşğul olmuşdur. Bu məclislər onun Qumda qaldığı müddətdə fasiləsiz şəkildə davam etmişdir. Ustad Qumdan mühacirət etdikdən sonra da həmin dərslər dayandırılmamışdır və bu gün də davam etməkdədir. O, Ərdəbildə, Tehranda olduğu vaxtlarda həmin dərslərlə məşğul olmuşdur. Hazırda onun əsas fəaliyyət sahələrindən biri Qur`an araşdırmaları, Qur`an təfsiridir. Bu sahədəki fəaliyyətlər bə`zən məqalələr şəklində müxtəlif mətbuat orqanlarında öz əksini tapır.
4. DƏRGİ NƏŞRİ Ustad Qumda olduğu müddətdə elmi hövzənin bir qrup alim və ruhaniləri ilə ilk dəfə "İslam məktəbi" adlı dərginin nəşrinə başlamışdır. Bu dərgi böyük və misilsiz məhəbbətlə qarşılanmışdır. Ustad bu dərginin banilərindən olmuşdur. Onun bu dərgidə "Qur`an baxımından din", "Qur`an və ya qürub etməyən günəş", "Nuh tufanı" kimi yazıları dərc olunmuşdur. Ustad bu dərgi ilə bir müddət (dərginin doqquz sayınadək) əməkdaşlıq etmiş, Qumdan köçdükdən sonra isə həmkarlığını dayandırmışdır.
5. TƏBLİĞ SƏFƏRLƏRİ Ruhanilərin əsas vəzifələrindən biri yer üzündə dinin, ilahi hökmlərin təbliğidir. Həmin dövrün hakimiyyəti ruhanilərə, xüsusilə siyasi baxışı olan ruhanilərə ciddi nəzarət etsə də, ustad siyasi fəaliyyətlə məşğul olmuş, hövzənin tə`til olduğu vaxtlarda ölkənin müxtəlif nöqtələrinə təbliğə getmişdir. Bu gün də Urumiyyə, Məşhəd, Ənzəli, Dərgəz, Həmədan, Ərdəbil, Babul, Dehşər şəhərlərində mö`minlər ustadın cazibəli söhbətlərini məhəbbətlə xatırlayırlar.
6. SİYASİ FƏALİYYƏTLƏR Şübhəsiz ki, İslam dini insanların həm dünya, həm də axirət səadətinə diqqət yetirir. Bu səbəbdən də ictimai-siyasi, mədəni-iqtisadi sahələrlə məşğulluq ruhanilərin əsas vəzifələrindən sayılır. Ruhanilər öz fəaliyyətlərinin ilk günlərindən müsəlmanların bu günü və gələcəyi ilə bağlı siyasi məsələlərlə məşğul olmuş, öz vəzifələrini yerinə yetirmişlər. Bu siyasi hadisələrdən biri də Doktor Müsəddiqin baş nazir olduğu dövrdə keçirilən beynəlxalq sülh konfransı olmuşdur. İlk əvvəl İranın dini və siyasi şəxsiyyətlərinin bir çoxu bu müqaviləni təsdiqləyib imzaladılar. Sonradan mə`lum oldu ki, bu işə plan cızanlar kommunistlər imiş və dini şəxsiyyətlər bu işə müxalif olduqlarını bildirdilər. Amma başqa bir qrup, o cümlədən Seyid Əli Əkbər Burqeyi, Şeyx Məhəmməd Baqir Kəməreyi əvvəlki mövqeləri üzərində dayanıb, hətta konfransın keçirildiyi Vyanaya getdilər. Burqeyi İrana qayıdan vaxt onu marksistlər qarşıladılar. Qum tələbələri ayağa qalxdı və qarşıdurma yarandı. Atışma baş verdi və bir nəfər həlak oldu, çoxları yaralandı. E`tiraz və qarşıdurmalar iki gün uzandı. Feyziyyə nəzarət altına alınmışdı. Bu işdə həm şahın yaxınları, həm də başqa qruplar iştirak edirdi. Onların hər birinin öz məqsədi var idi. Doktor Müsəddiq vəziyyəti araşdırmaq və sabitlik yaramaq üçün cənab Məlik İsmailini öz nümayəndəsi olaraq Ayətullah əl-üzma Bürucerdinin görüşünə göndərdi. Həmin vaxt tələbə hərəkatının aparıcılarından olan Ayətullah əl-üzma Musəvi Ərdəbili Ayətullah əl- üzma Bürucerdi tərəfindən Məlik İsmaili ilə görüşdü. Ustad xanım Mə`sumənin hərəmində xalq qarşısında çıxış etdi və Ayətullah əl- üzma Bürucerdinin bəyanatını oxudu.
Ərdəbilə Qayıdış Hicri-şəmsi 1338-ci (1959) ilin ramazan ayında ağır elmi, təbliği, ideoloji, siyasi fəaliyyətlərin tə`sirindən ustadın səhhətində problemlər yarandı. Təkrar müayinələrdən sonra həkimlər yaşayış yerinin dəyişilməsini, bir müddət işdən uzaqlaşmağı tövsiyə etdilər. Ustad hicri-şəmsi 1339-cu (mil. 1960) ildə yay tə`tili günləri Qumdan Ərdəbilə getmək məcburiyyətində qaldı. Ərdəbildə yay günləri mərhum Hacı Mirsaleh məscidində moizə və təbliğ məclisləri təşkil edildi. Həmin məscidin yaxınlığındakı Molla İbrahim mədrəsəsinin tə`mirinə başlanıldı. Yay fəsli başa çatdıqdan sonra Quma qayıtmaq istəsə də, Ərdəbil alimləri və xalqının tə`kidi ilə ilin sonunadək səfərini tə`xirə saldı. Amma ustad tərəfindən başlanılmış işlər başa çatdırılmadığından böyük alim hicri-şəmsi 1347-ci (mil. 1968) ilədək Ərdəbildə qalmalı oldu. Ərdəbildəki fəaliyyət dövrü bir qədər uzun çəkdiyindən həmin dövrlə bağlı bə`zi nöqtələri yada salmaq yaxşı olar.
Fəaliyyəti
Ərdəbildəki fəaliyyəti
Elmi fəaliyyətləri
Əbdülkərim Musəvi Ərdəbili Ərdəbildə olduğu vaxt Qumda elmi fəaliyyətlə məşğul olan bəzi alimlər və tələbələr Ərdəbilə qayıtdılar və onun yanında "Rəsail", "Məkasib", "Kifayə" oxumağa başladılar. Bir müddət sonra alim fiqh və üsulun ali-ixtisas dərslərinin və "Ürvə"nin tədrisinə başladı. Əbdülkərim Musəvi Ərdəbili tədrislə yanaşı elmi hövzəni idarə edir, mədrəsə binalarının təmiri ilə məşğul olur, tələbələrə maddi yardım göstərir, onları müxtəlif şəhər və kəndlərə təbliğə göndərir, onların problemləri ilə məşğul olurdu. Həmin müddətdə o heç vaxt təbliğ işini dayandırmamış, şam və xüftən namazlarından sonra söhbətlər aparmış, Quranı təfsir etmişdir. Onun evində həftəlik məclislər keçirilirdi.
İqtisadi fəaliyyətləri
Əbdülkərim Musəvi Ərdəbilinin köhnə dostlarından, tələbə yoldaşlarından olan İmam Musa Sədr Livanın cənubunda yoxsulluqla mübarizə proqramı həyata keçirirdi. O, bu köhnə dostundan ilham alaraq yoxsul Ərdəbil əyalətində iqtisadi fəaliyyətlərə başladı. Müəyyən araşdırmalardan sonra infaq və sədəqələrin toplanması üçün nümayəndələr təyin olundu. Yoxsullara əl sənaye işləri öyrədilməsi üçün mərkəz təşkil edildi. Onların istehsal etdiyi məhsullar bazarlara çıxarılır, qazanc zəruri ehtiyaclarına sərf edilirdi. Öncə corab və bu kimi zəruri trikotaj məhsullarının istehsalına başlanıldı. Gələn gəlir hesabına ailələr himayəyə götürüldü. Bu mərkəz fəaliyyətlərini genişləndirdiyi bir vaxt şah rejimi özü üçün təhlükə hiss edib maneçiliklər törətməyə başladı. Ərdəbilin həmin vaxtkı Savak (xəfiyyə) rəisi deyirdi: "Biz axundları nəzarət altına almaq, hətta aradan götürmək əzmindəyik. Axundlarsa elə bir iş görürlər ki, onlara qarşı addım atanda yüz, ya min nəfərlə üzbəüz gələk. Onları xalqdan ayırmaq üçün çox iş görülüb. Nailiyyətlər qorunmasa, onlar yenidən ictimai həyat səhnəsində görünəcəklər. Nəyin bahasına olursa olsun onların fəaliyyətlərinin qarşısı alınmalıdır". Elə bu məqsədlə də, xalqın müəssisə və onun proqramları ilə tanış olacağı gün Savak məmurları oraya hücum edib müəssisəni bağladılar. Əbdülkərim Musəvi Ərdəbili ev dustağı edildi. Savakın göstərişi ilə müəssisəyə kömək edənlər həbs olunur, onlara işgəncə verilirdi. Beləcə, mərkəzin fəaliyyətlərinin qarşısı alındı.
Siyasi fəaliyyətləri
Əbdülkərim Musəvi Ərdəbilinin siyasi düşüncələri hələ uşaqlıq dövründə ailədə formalaşmışdı. Onun uyğun görüşləri əsasən söhbətlərində, nitqlərində, təbliğlərində özünü göstərirdi. O, Urumiyada 7 il təbliğat aparmışdır. Hicri-şəmsi 1339-cu (mil. 1960) ildə o, Ərdəbildə olduğu vaxt siyasi mübarizə fəaliyyətlərinin tərkib hissəsinə çevrilmişdi. Bu səbəbdən də daim şah rejimi tərəfindən təqib olunurdu.
Pəhləvi rejimi onun bütün addımlarını izləyirdi. Onun təbliği, söhbətləri, tədrisi, get-gəli, qonaqları, məktubları nəzarət altına alınmışdı. Hətta mədrəsə tikdiyi, yoxsullara əl tutduğu vaxt ətrafındakı insanlar, tələbələr də incidilirdi.
Əbdülkərim Musəvi Ərdəbilinin şah rejimi ilə əsas qarşıdurmalarından biri ərəblərlə İsrail arasındakı 6 günlük müharibə dövrünə təsadüf edir. Həmin vaxt bütün şah rejimi İsrailə tərəfdarlıq edir, ərəblərin ziddinə məlumatlar yayırdı. Ərdəbili isə minbərdə ərəblərin müdafiəsinə qalxdı. Şah rejimi onu həbs edib Təbrizə sürgün etmək qərarına gəldi. Həmin vaxt Ərdəbil alimləri və camaat əl-ələ verib onun müdafiəsinə qalxdılar. Bütün camaat onun məscidinə toplanıb elan etdi ki, onun həbs olunacağı təqdirdə məscidlər bağlanacaq, xalq şəhərdən bayıra çıxacaq. Ruhanilərin müqaviməti ilə rastlaşan Pəhləvi rejimi işin sonundan qorxub ondan əl çəkdi. Qarşıdurmalardan biri də kapitulyasiya hadisəsi ilə bir vaxta düşdü. Ərdəbili bu mövzu ilə bağlı xalqa məlumat verdi və xalq bazarda işi saxlamaq qərarına gəldi. Şah məmurları ciddi səylə fəalları təqib etməyə başladılar. İş o yerə çatdı ki, təqib edilən şəxslər Ərdəbildən mühacirət etməli oldular.
"Cəmali-əbha" kitabı
Bəhailər bir neçə səbəbdən Ərdəbilə maraq göstərirdilər:
- Əli Məhəmməd Baba yaxın 18 nəfərdən biri Molla Yusif Ərdəbili adlı birisi idi. Ərdəbil əhalisi bu şəxsi tanımasa da, onun adı bəhai kitablarında qeyd edilmişdir. Ərdəbil yaxınlığında Molla Yusif adlı bir kənd var. Bəzi bəhailər iddia edirlər ki, bu kənd bəhailərin kitabında adı çəkilən Molla Yusifin kəndidir. Onlar bu dəlillə həmin kəndi müqəddəs sayır, ona xüsusi maraq göstərirlər.
- Hicri-qəməri 1338-ci (mil. 1959) il Ərdəbildə Əminul-Üləma adlı bir şəxs yaşamışdır. Bu şəxs xalq arasında bəhai kimi tanınmışdır. Ramazan ayında onun aşkar halda çörək yediyini görən biri bunun səbəbini soruşduqda Əminul-Üləma demişdir: "Bu gün Ramazanın 21-ci günüdür. Bu gün Əli öldürülüb və Allahın nizamı pozulub. Sən də orucunu yeyə bilərsən". Həmin ərdəbilli Əminul-Üləmanın sözlərindən qəzəblənib, onu öldürür. Bəhailər həmin şəxsi öz şəhidləri sayırlar.
- Bəhailərin Ərdəbildə bir neçə vəqf evi olub. Həmin evlərdən birini gizli şəkildə özlərinə kitabxana etmişdilər.
- Ərdəbil əyalətinin dövlət məmurlarından bəziləri, o cümlədən Səyyah və Ənsari kimi məmurlar bəhai olmuşlar.
Bütün bu səbəblərdən bəhai təbliğatçıları xüsusi ilə yay aylarında sərin havalı Ərdəbilə gəlir, gəncləri öz təsirləri altına salmağa çalışırdılar. Bəziləri həmin məclislərdə iştirak etdikdən sonra Əbdülkərim Musəvi Ərdəbili ilə görüşür və suallarına cavab alırdılar. Ustad bu adamlara tapşırırdı ki, bəhailərin suallarını dinləyib, cavabı sonraya saxlasınlar. Yalnız mütaliələrdən sonra yetərli cavablar versinlər. Bəhailərin suallarını cavablandırmaq üçün onların öz mənbələrinə müraciət etmək zəruri idi. Ərdəbildə Ənsari adlı bir şəxs tərəfindən bəhai kitabxanası yaradılmışdı. Bu kitabxanadakı kitablara müraciətlə bəhailərin sualları cavablandırılırdı. Nəhayətdə Əbdülkərim Musəvi Ərdəbilinin bəhailərə cavablarından ibarət "Cəmali-əbha" adlı kitabı ərsəyə gəldi. Bu kitab min tirajla çap olunub paylandı. Həmin kitabı görən İmam Musa Sədr onu ərəb dilinə tərcümə etdirmək qərarına gəlmişdi. Təəssüf ki, o bu işi görməyə macal tapmamışdır.
Ərdəbildən Tehrana muhacirət
Əbdülkərim Musəvi Ərdəbili Ərdəbildəki siyasi fəaliyyətləri onun ciddi nəzarət altına alınması, hətta Savak məmurlarının onun evinə hücumları ilə nəticələndi. Artıq evdə qalmaq da təhlükəli idi. Ərdəbili İmam Xomeyni ilə məsləhətləşdi və imam ona belə cavab verdi: "Biz ağaların şəhərləri tərk edib Tehran və Quma gəlməsini münasib saymırıq. Amma belə görünür ki, siz səfər etməyə məcbursunuz. Öz vəziyyətinizi özünüz daha yaxşı bilirsiniz və münasib qərar çıxara bilərsiniz". Beləcə, Əbdülkərim Musəvi Ərdəbili öz doğma şəhərini tərk etmək qərarına gəldi. Amma Savak məmurlarının maneçiliyi gözlənilirdi. Bu maneçiliyi aradan qaldırmaq üçün zəmin yaratmaq lazım idi. Hicri-şəmsi 1347-ci (mil. 1968) ildə Məşhəd ətrafında güclü zəlzələ baş verdi. Həmin dövrün hökuməti özünü xalq tərəfdarı kimi göstərib onlardan pul toplayır və öz adından zərər çəkənlərə çatdırırdı. Dövlət elanlar yayır, meydanlarda çadırlar qurmaq üçün xalqı köməyə çağırırdı. Amma rejimin bütün fəaliyyətləri səmərəsiz qalmışdı. Belə bir vaxtda şəhərdəki ruhani və alimlər müstəqil fəaliyyətə başladılar. Əbdülkərim Musəvi Ərdəbili də bəzi dostları ilə birlikdə elan edib xalqı məscidə topladı və ianələr yığmağa başladı. Qərara alındı ki, yığılmış yardımlar Məşhəddə məskunlaşmış mərhum Ayətullah əl-üzma Milaniyə göndərilsin. Həmin vaxt onun ianələri Məşhədə çatdırmaq və "Cəmali-əbha" kitabını çap etdirmək bəhanəsi ilə Tehrana yola düşməsi üçün şərait yarandı.
Tehrandakı fəaliyyəti
Hicri-şəmsi 1347-ci (mil. 1968) ilin yayında Əbdülkərim Musəvi Ərdəbili Tehrana gəldi. Bir neçə gün sonra Əmirəl-möminin məscidində onun imamlığı ilə camaat namazı bərpa olundu. Bu məscid Nüsrət xiyabanında yerləşirdi. Dostları və yaxınları müxalif olsalar da, ustad bir müddətdən sonra ailəsini Tehrana gətirdi.
Tehranda həm camaat namazı qılınırdı, həm də Ərdəbili Nüsrət məscidində fiqhin ali-ixtisas dərslərini tədris edir (xüms kitabını), bəzi tələbələrə "Əsfarın" I cildini öyrədirdi. Bundan əlavə, həmfikirlərlə fəlsəfi söhbətlər aparılırdı. Şəhid Ayətullah Behişti, Şəhid Ayətullah Mütəhhəri, Şəhid höccətül-İslam Müfəttih və bəzi başqa dostlarla Quran elmlərində ciddi araşdırmalar aparılırdı. Bu iş üçün münasib məkana və imkanlı kitabxanaya ehtiyac vardı. Bu məqsədlə Əmirəl-möminin məscdinin kənarında yer ayrıldı. Araşdırmalar üçün nəzərdə tutulmuş kitabxana yaradıldı. Bundan əlavə, şam və xüftən namazlarından sonra ardıcıl şəkildə Quran təfsiri məclisləri quruldu.
Həmin vaxtlar İranda ateist fikirlər sürətlə yayılırdı. Belə bir vaxtda əqidə və ideoloji movzuları açıqlamaq məqsədi ilə siniflərin təşkil olunması, təbliğ üçün mərkəz təsis edilməsi zəruri idi. Həmin vaxt Ərdəbilinin vasitəsi ilə Pərçəm xiyabanında mərkəz yaradıldı. Bu mərkəzdə İranın məzhəbi natiqləri və mütəfəkkirlərinin çıxışları təşkil olunurdu. Eyni məqsədlə Tehranda Müfid ibtidai mədrəsələri təşkil edildi. Bu gün də həmin müəssisələr fəaliyyətlərini davam etdirir. Həmin mərkəzlər şah rejiminin diqqəttini cəlb etməsin deyə, Əmirəl-mömin məktəbinin xeyriyyə müəssisəsi adı ilə tanıtdırılırdı.
Uyğun fəaliyyətlər hicri-şəmsi 1357-ci (mil. 1979) ilədək davam etdirildi. Həmin il müsəlman İran millətinin mübarizələri daha da gücləndi. Musəvi Ərdəbili İmam Xomeyniyə ən yaxın adamlardan, inqilab fəallarından idi. O, inqilabdan əvvəlki dönəmdə və inqilabın ilk onilliyində siyasi səhnədə ən fəal şəxslərdən olmuşdur.
Elmi və mədəni fəaliyyəti
Əbdülkərim Musəvi Ərdəbili Tehranda olduğu müddətdə bir sıra elmi və mədəni fəaliyyətlərlə məşğul olmuşdur. Fiqh və üsulun ali-ixtisas dərslərinin tədrisi, tələbələr və ruhanilər üçün "Mənzumə"nin I cildinin tədrisi, "Fəlsəfə üsulu və realizm" kitabının tədrisi, təkamül və fəlsəfə tarixi mövzusunda silsilə dərslər, namazqılanlar üçün təfsir mövzusunda söhbətlər, müxtəlif zümrələr üçün Quran elmləri və fəlsəfə əsasları mövzusunda söhbətlər onun elmi və mədəni fəaliyyətlərinə nümunə göstərilə bilər. Bu fəaliyyətlər o qədər genişləndi ki, rejim mərkəzi nəzarət altına aldı və Savak məmurları oraya hücum etdi. Kitabxana dağıdıldı, mərkəzin mülkü qarət olundu, fəaliyyət dayandırıldı.
"Əmirəl-möminin məktəbi" xeyriyyə müəssisəsinin təsisi
Hicri-şəmsi 1348-ci (mil. 1969) ildə mədəni fəaliyyətlərin gücləndirilməsi üçün Ərdəbili bir neçə həmməsləki ilə birlikdə "Əmirəl-möminin məktəbi" xeyriyyə müəssisəsini təsis etdi. Həmin müəssisə bu gün də fəaliyyətini davam etdirməkdədir. Bu müəssisənin nəzdində üç məscid, bir mədəniyyət mərkəzi, dörd ibtidai mədrəsə, universitet fəaliyyət göstərir.
İnqilabın ilk on ilində, yəni hicri-şəmsi 1357-ci ildən 1368-ci ilədək (mil. 1979–1989) ölkədəki həssas durumla bağlı Ərdəbilinin da həyatında dəyişikliklər baş verdi. O öz fəaliyyətlərini iki hissəyə bölməyə məcbur oldu. Birinci fəaliyyət yönümü elmi və mədəni fəaliyyətlər idi. İkinci yönüm siyasi fəaliyyətlər və hökumət işlərinə aid idi.
İstinadlar
- http://www.tehrantimes.com/news/408545/Ayatollah-Mousavi-Ardebili-passes-away.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- تصاویر منتشر نشده از آیتالله موسوی اردبیلی 2016-11-24 at the Wayback Machine (fars.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Ebdulkerim Musevi Erdebili 28 yanvar 1926 Erdebil 23 noyabr 2016 Tehran Iran siyasetcisi ve ayetullah Ebdulkerim Musevi Erdebilifars عبدالکریم موسوی اردبیلی Dogum tarixi 12 yanvar 1926 98 yas Dogum yeri Erdebil IranVefat tarixi 23 noyabr 2016 2016 11 23 90 yasinda Vefat yeri Tehran Tehran sehristani Tehran ostani IranVefat sebebi xestelikTehsili Qum elmiyye hovzesi d Fealiyyeti hakim siyasetci klirik d axund ilahiyyatciPartiyasi Islam Respublikasi Partiyasi Vikianbarda elaqeli mediafayllarUsaqliq dovruHezret Ayetullah el uzma Musevi Erdebili hicri qemeri 1344 cu il mil 1926 receb ayinin 13 u seher vaxti Emirel mo mininin e milad gununde Erdebil seherinde yoxsul bir ruhani ailesinde dunyaya goz acdi Onun babalari Azerbaycanin Ordubad rayonundan Erdebile kocmusduler Atasi boyuk ruhani merhum Seyid Ebdurrehim anasi teqvali xanim merhume Seyid Xedice olmusdur Onlarin hemin vaxtadek sekkiz qiz ovladi vardi Ailenin son ovladi ve yegane oglu olan ustad hicri qemeri 1346 ci ilde 2 yasinda iken qarin yatalagi xesteliyine yoluxmus anasini itirmis ve bacilarinin qaygisi ile boyumusdur Ustadin usaqliq dovru ile bagli xatirelerinden biri onun hemin yaslarda gorduyu bir yuxudur Ozu bu barede bele buyurur Usaq vaxtlarimda Imam Mehdinin ec ziyaretine cox mustaq idim Imamla gorus ucun kitablarda tovsiye olunan butun emelleri yerine yetirirdim Calisirdim ki hetta musteheb emelleri de terk etmeyim Nehayet bir gece hezreti yuxuda gordum Usaq atasinin agusuna sigindigi kimi hezretin eteyinden tutdum Ozumu onun mubarek qedemlerine yixdim Ondan mene bir sey eta etmesini istedim O da barmagindaki firuze uzuyu cixarib menim barmagima taxti Bu yuxunu atama danisanda o mene bele soyledi Bundan sonra senin ucun hec bir nigaranciligim qalmadi Cunki Imam Mehdinin ec lutfu sayesindesen Ailenin iqtisadi dini ve siyasi durumu Ustadin teessubkes cox dindar ve mo min ruhani olan atasi ailenin her bir uzvunu imanli arif mezhebe xidmetci terbiye etmek isteyir bu yonumde cox calisirdi Hemin dovr Iranda Rza Pehlevinin seltenet gunlerine tesaduf edirdi Rza Pehlevi oz ingilis agalarinin isteyi ile her gun zorla da olsa yeni bir siyaset izleyirdi Bir gun gorkem birliyi adi altinda insanlarin libaslarini bas geyimlerini deyisdirdi Basqa bir gun hicabin aradan qaldirilmasi ile bagli gosteris verdi Bir gun geldi ki ezadarliq rovze moize ve xutbe meclislerine qadaga qoydu Basqa bir vaxt ruhani libasini qadagan etmekle alimleri ve ruhanileri sixintiya saldi Azgin sahin bu emelleri muqabilinde be zi ruhaniler xanenisin olub gozleme movqeyi tutmus be zi ruhaniler libasini cixarib basqa bir pese dalinca getmisdi O qeder de az olmayan basqa bir qrup muqavimet gosterir agir cetinliklere qatlasaraq askar ve gizli mubarize aparirdi Merhum Mirebdurrehim bu qebil sexslerden idi O Pehlevi rejimini azgin seriete zidd qeyri qanuni sayirdi Alimin bu dusunce terzi hemin dovrun ictimai siyasi ab havasi ile bagli onun ucun cetinlikler yaratmisdi Mubariz ruhani ikiqat artiq tezyiqe me ruz qalirdi Be zen aylarla menzilde qalir yalniz geceler zeruri ehtiyaclar sebebinden evden cixib tez de geri qayidirdi Hemin dovr o qeder dehsetli ve sixintili idi ki az bir qisim tanislar ve dostlar istisna olmaqla kimse merhum Mirebdurrehimin menziline get gel etmirdi Bu hadiselerin aci neticelerinden biri de ailenin gunbegun agirlasan maddi durumu yoxsullugu idi Bele ki ailenin butun uzvleri ardicil gunleri acliq icerisinde kecirirdiler Hicri semsi 1320 ci mil 1941 ilin sehriver ayinda muttefiqlerin Irana hucumu ruslarin Azerbaycana daxil olmasi Rza Pehlevinin Irandan qacmasi ile sade xalq hokumetin sixintilarindan bir qeder nefes derdi Elbette ki Iranin ictimai siyasi durumu agir veziyyetde qalmaqda davam edirdi Amma ruhanilere qoyulmus mehdudiyyetler yungullesmis neticede bu aile ucun de gedis gelis seraiti yaranmisdi Tehsil ve telebeliyin baslangici Hezret Ayetullah el uzma Musevi Erdebili alti yasinda usaq iken mektebxanada tehsile baslamis Qur ani kerimi oyrenmisdi Ustad hemin vaxt ser i hokmler risalesi Gulustan Tenbihul gafilin Nisabus sibyan Qolzari bihar Ebvabul cinan Mecalisul mutteqin Tarixi mu cem Durreyi Nadiri Tarixi Vessaf Hesabi farsi ve basqa bu kimi kitablar oxuyurdu Ustad hicri semsi 1318 ci mil 1939 ilde ereb derslerine basladi Hicri semsi 1319 cu ilde hovze derslerini davam etdirmek ucun Erdebilde Molla Ibrahim elmi medresesine daxil oldu Hemin vaxt Erdebilde dini elmler tedris eden uc medrese vardi Mirze Eli Ekber medresesi Salehiyye medresesi Molla Ibrahim medresesi Birinci medrese mektebe cevrilmis ikinci medrese iranli muhacirlere siginacaq ucun verilmisdi Yalniz Molla Ibrahim medresesinde dersler davam edirdi Hemin vaxtlar hovze dersleri oxumaga maraq yox idi Bu medresenin cemi dord telebesi vardi Beli ustad bele bir cetin seraitde telebeliye baslamis Cameul muqeddimat Suyuti Cami Mutevvel Hasiyeyi Molla Abdullah Semsiyye Mealim Seraye dersleri oxumus hicri semsi 1322 ci ilde hemin medresede kecirilen dersleri basa catdirmisdir Muttefiqler Irana daxil olduqdan sonra insanlar zalim hokumetin sixintilarindan azad oldular Hemin vaxt genclerin hovze derslerine maragi artdi Bir cox genc telebeler tehsillerini davam etdirmek ucun Molla Ibrahim medresesine daxil oldular Bu genc telebelerin gelisi onlarin ciddi seyleri ustadin hovze elmlerinin muqeddime derslerini ye ni serf nehv mentiq derslerini baslamasina sebeb oldu Ustad tehsille kifayetlenmeyib Rza xanin 20 illik diktaturasindan miras qalmis me nevi boslugu aradan qaldirmaq ucun moize meclisleri teskil edir xutbeler oxuyur Erdebil eyaleti ve etraf menteqelerinde cixislar edirdi Quma hicret Hezret Ayetullah el uzma Musevi Erdebili hicri semsi 1322 ci mil 1943 il mubarek ramazan ayinda muqeddes Qum seherine hicret edib ali tehsilini orada davam etdirmek qerarina gelir Ayin axirlarinda Erdebilden cixib seban ayinin 9 da muqeddes Qum seherine daxil olur O feyziyyenin hucrelerinin birinde yerlesir Qum seherinde qaldigi uc ilden artiq muddetde Lumeteyn Resail Mekasib Kifayeteyn usul xaric dersleri Qur an tefsiri ve felsefe oxuyur O eyni zamanda Mealim Lumeteyn Qevanin tedris etmekle mesgul olur Cenab ustad hemin dovrde boyuk sexsiyyetlerin huzurundan faydalanib elm oyrenir Mekasib in bir miqdarini ve Kifaye nin 1 ci cildini Ayetullah el uzma Seyid Mehemmed Rza Gulpayiqaniden Mekasib in bir hissesini Kifaye nin II cildini Meybodinin hidayetinin serhi ni Ayetullah el uzma Haci Seyid Ehmed Xansariden Resail i Ayetullah Haci Seyx Murteza Hairi ve Ayetullah Sultaniden Menzume ni Ayetullah Haci Mirza Mehdi Mazandaraniden Esfar i Ayetullah Seyid Mehemmed Huseyn Tebatebaiden oyrenir Ustad tehsil almaqla yanasi dini maarifin yayilmasi ile mesgul olur teblig gunleri Iranin muxtelif menteqelerinde moize ve xutbe meclisleri teskil edir oz dini sohbetleri ile cemiyyetin me neviyyatini teravetlendirir Hemin vaxtlar Qum elmi hovzesinin isleri merhum Ayetullah Hoccet Kuhkemeri Seyid Mehemmed Teqi Xansari Sedreddin Isfahaninin ohdesinde idi Seher ruhanileri ile bagli islerle Ayetullah Feyz Ayetullah Kebir Ayetullah Ruhani mesgul olurdu Ayetullah Imam Xomeyni r Seyid Mehemmed Rza Gulpayiqani Haci Seyx Mehemmed Eli Iraqi Eraki Seyid Mehemmed Damad hovzenin 2 ci tebeqe taninmis ruhanilerinden sayilir hovzenin ali tedris proqramini tedris edirdiler Hemin vaxtlar elmi hozenin be zi alimleri qerara gelmisdiler ki hovzeni canlandirmaq ucun Ayetullah el uzma Burucerdini Quma de vet etsinler Bu alimlerin seyi sayesinde Ayetullah el uzma Burucerdi Quma gelib tedrise basladi onun gelisi ile elaqedar elmi hovzede ehemiyyetli bir canlanma yarandi Hemin iller yadellilerin Irana hucumu ile olkede elece de muqeddes Qum seherinde siyasi veziyyetde caxnasma yarandi Diger bir terefden ruslar Azerbaycana daxil oldugu ucun azeri ailelerinden gelen komekler kesildi Azeri telebeler ciddi maddi cetinliklerle uzlesdiler Hemin gunlerde hezret Ayetullah el uzma Seyid Ebulhesen Isfahani Necef seherinde dunyasini deyisdi Onun olumu sie dunyasina xususi ile Irana ciddi te sir gosterdi Iranin hemin dovrdeki hokumeti boyuk alimin olumunden istifade ederek bir terefden oz muxaliflerini ezmek diger terefden elmi hovzeni Necefden Quma kocurmekle ruhanilerin nufuzu sayesinde siyasi bohrandan cixmaq meqsedi izleyirdi Mehemmed Rza Pehlevi bele bir istekle Ayetullah el uzma Isfahninin dunyasini deyismesi munasibetile Ayetullah el uzma Burucerdiye bassagligi teleqrami gonderdi Sahin bu isi elmi hovzenin gunbegun artan qudretinden danisirdi Sonralar Pehlevi rejimi bele bir addimin yanlis oldugunu anlayib var gucu ile ruhaniyyeti nufuzdan salmaga calisdi Amma ruhanilerin ve elmi hovzenin mehebbetini qelblerden cixarmaq mumkun deyildi Bir terefden merhum Ayetullah el uzma Burucerdinin bariz elmi sexsiyyeti diger bir terefden hemin dovrdeki hakimiyyetin bitereflik siyaseti hovze alimlerinin fealiyyetlerini daha da guclendirdi Her yerden alimler ve ruhaniler Quma gelirdiler Hovzede misilsiz bir canlanma vardi Hemin vaxtlar Necef elmi hovzesinde evvelki sakitlik yaranmisdi ve hemin hovze elmle mesgul olmaq ucun daha munasib sayilirdi Hezret Ayetullah el uzma Musevi Erdebili hemin vaxtlar tehsil esqi ile aram ve munasib muhit axtarisinda idi Bu sebebden de Necef elmi hovzesini munasib sayib oraya uz tutdu Serif Necef seherine muhaciret Hezret Ayetullah el uzma Musevi Erdebili Qum elmi hovzesinden olan uc alimle serif Necef seherine muhaciret etmek qerarina gelir Sonradan hemin iki sexs fikrinden dasinir ve boyuk ustad merhum Seyx Ebulfezl Halalzade Erdebili ile hicri semsi 1324 cu mil 1945 il aban ayinin 16 da hicri qemeri 1364 cu il zilhicce ayinin evvelinde Qumdan Necefe yola dusur Hemin vaxtlar Iraqa qanuni muhaciret imkanlari yox idi Bu qebil seferler cox cetin heyata kecirdi Musafirler nacar qalib mexfi sekilde Xurremsehr istiqametinden avarli qayiqla Besre erazisine daxil ola bilirdiler Bu yolun cetinlikleri uzun uzadi eyni zamanda esidilesidir Onlar Besre Abbasiyye ve Divaniyyeden kecir Allahin lutfu ile cetinliklere sine gerib hemin il zilhiccenin 7 si gunortadan sonra serif Necef seherinin Seyid medresesine catirlar Onlarin Necefe gelisi Erefe gecesine dusur Her iki yoldas musteheb muqeddimeleri yerine yetirdikden sonra Necef elmi hovzesinin qedim en enelerine uygun olaraq gece vaxti Kerbelaya yola dusurler Iki gun sonra Necefe qayidir ve hovze tehsiline baslayirlar Boyuk ustad Necefde oldugu gunleri oz tehsil dovrunun en ustun gunleri sayir Hemin vaxt Necefde telebeler ucun cox sakit bir muhit yaranmisdi Telebelerin tehsil tedris ve arasdirmadan elave bir isi yox idi Onlar boyuk ustadlarin dersinde hevesle istirak edir onlarin elm deryasindan behrelenirdiler Elmi meselelerin arasdirilmasina olan maraq ustadi bu sahede calismalara sovq etmis o boyuk alimlerin derslerinden bir hissesini qeleme almisdi Necefde elmi fealiyyet Hezret Ayetullah el uzma Musevi Erdebili serif Necef seherinde qaldigi muddetde fiqh usulundan qet ve zenn beraet ve istigal ve bir sira basqa movzulari namaz ve onun vaxti qible ve namaz libasi namaz qilinan yer namazin sertleri kimi behsleri Mekasibin sonunadek merhum Ayetullah el uzma Xoyinin huzurunda tehsil almisdir Teharet movzusunu destemazin sonunadek merhum Ayetullah el uzma Hekimden ictihad ve teqlid movzusunu merhum Ayetullah el uzma Seyid Ebdulhadi Siraziden Muamile kitabinin evvelini merhum Ayetullah el uzma Milaniden bu movzuda basqa bir bolmeni merhum Ayetullah el uzma Seyx Mehemmed Kazim Siraziden Urve nin bir hissesini merhum Ayetullah el uzma Seyx Mehemmed Kazim Ali Yasinden Menzume nin sonunadek felsefeni merhum Seyx Sedra Badkubeyiden oyrenmis eyni zamanda Ayetullah el uzma Xoyi Milani ve Hekimin derslerinden behrelenmisdir Ustad serif Necef seherinde nisbeten qisa bir muddet iki ilden bir qeder artiq qalsa da hemin muddetde dovrun boyuk sie alimlerinin fiqh ve usul derslerinde istiraki onun ucun cox semereli ve deyerli olmusdur Boyuk ustadlarin fiqh usul felsefe sahesindeki arasdirmalari onun elmi sexsiyyetine guclu te sir gostermisdir Ayetullah el uzma Xoyinin ustadla bagli buyurugunu yada salmaq yerine duser O Qumdan gelmis uc telebenin qisa bir muddetden sonra geriye donmesine teessuflenmis ve buyurmusdu Kas bu sexsler Necefde qalib Quma qayitmayaydilar Hemin uc neferden biri Musevi Erdebili olmusdur Irana donus Hemin vaxtlar Iraqdaki veziyyet siyasi baximdan cetinlesirdi Xalq ingilisler terefinden hakimiyyet kursusune oturdulanlara qarsi cixir onlari hakimiyyetden uzaqlasdirmaq isteyirdi Olkede caxnasmalar zirve heddine catmisdi Artiq Bagdadda Necefde ve bir cox basqa seherlerde qan axidilmisdi Nehayet zalim rejim suqut etdi Merhum Seyid Mehemmed Sedr dovlet qurdu Qisa bir muddetden sonra merhum Sedrin de dovleti suquta ugradi Ecnebilerin diger bir elaltisi olan Nuri Seid olkenin bas naziri te yin edildi Hemin gunlerde ustad bir mektub aldi Hemin mektubda atasinin agir veziyyetde oldugu bildirilirdi Iraqdaki caxnasmalar atasinin xesteliyi ile bagli nigaranciliqlar onu Iraqdan Irana donmeye mecbur etdi Hezret Ayetullah el uzma Musevi Erdebili Iraqdan qayitdiqdan sonra hicri semsi 1327 ci mil 1948 ilde Quma gelib Feyziyye medresesinde meskunlasdi Ustad Iraqdan donduyu vaxt ne vaxtsa oraya qayitmaq fikrinde idi Ele bu meqsedle de serif Necef seherindeki esyalarini ozu ile goturmemisdi Amma tale basqa hokm verdi Iraqa qayitmaq ucun ikinci imkan ele dusmedi Ustad Quma geldikden sonra atasinin yaxsi veziyyetde oldugunu oyrendi Qum hovzesindeki veziyyetle tanisliq ucun bir nece ay bu seherde qaldi Hemin vaxt merhum Ayetullah el uzma Burucerdinin xaric derslerinde merhum Ayetullah Damadin fiqh ve usul derslerinde merhum Ellame Tebatebainin felsefe derslerinde istirak etdi Receb ayinda Erdebile yola dusdu Orada atasi ile gorusdu Ustadin atasi omrunun qalan hissesini Necef ve ya Qumda kecirmek arzusunda idi Aile ile birlikde Necefe getmek muskul oldugundan Quma gelib kicik bir menzilde yerlesdiler Ustad tehsil ve tedrisle mesgul idi Amma Qumdaki cetin serait sebebinden atasi Erdebile qayitmali oldu O hicri semsi 1330 cu mil 1951 ilde dunyasini deyisdi Qumda fealiyyetler ve bas veren hadiseler 1 TEHSILIN DAVAMI Qeyd etdiyimiz kimi ustadin Qumdaki esas isi tehsilini davam etdirmek idi Ustad hem merhum Burucerdi Seyid Mehemmed Damad Ellame Tebatebainin derslerinde istirak edir hem de Imam Xomeyninin exlaq derslerinde Ayetullah el uzma Gulpayiqani merhum Ayetullah Haci Seyx Murteza Hairi Ayetullah el uzma Haci Seyid Ehmed Xansarinin fiqh derslerinden behrelenirdi 2 TEDRISIN DAVAMI Elmi hovzenin qedim ve faydali en enelerinden biri telebenin tehsille yanasi tedrisle de mesgul olmasidir Bu is telebelerin elmi ve terbiyevi ruhiyyesine mustbet te sir gosterir Ustad Qumda qaldigi muddetde bu en eneni davam etdirmis Resail Mekasib Kifaye Menzume tedris etmisdir Dusunceli ve calisqan telebeler bu derslerde istirak etmis uygun dersler adeten umumi sekilde kecirilmisdir Ustad mehebbet gosteren be zi telebelere fiqh ve usulun ali ixtisas xaric derslerini de tedris etmisdir 3 QUR AN SAHESINDE FEALIYYETLER Hezret Ayetullah el uzma Musevi Erdebili Qumda qaldigi muddetde Qur an sahesinde de calismis heftede iki gun hovzenin alimleri ile birlikde Qur an tefsiri ile mesgul olmusdur Bu meclisler onun Qumda qaldigi muddetde fasilesiz sekilde davam etmisdir Ustad Qumdan muhaciret etdikden sonra da hemin dersler dayandirilmamisdir ve bu gun de davam etmekdedir O Erdebilde Tehranda oldugu vaxtlarda hemin derslerle mesgul olmusdur Hazirda onun esas fealiyyet sahelerinden biri Qur an arasdirmalari Qur an tefsiridir Bu sahedeki fealiyyetler be zen meqaleler seklinde muxtelif metbuat orqanlarinda oz eksini tapir 4 DERGI NESRI Ustad Qumda oldugu muddetde elmi hovzenin bir qrup alim ve ruhanileri ile ilk defe Islam mektebi adli derginin nesrine baslamisdir Bu dergi boyuk ve misilsiz mehebbetle qarsilanmisdir Ustad bu derginin banilerinden olmusdur Onun bu dergide Qur an baximindan din Qur an ve ya qurub etmeyen gunes Nuh tufani kimi yazilari derc olunmusdur Ustad bu dergi ile bir muddet derginin doqquz sayinadek emekdasliq etmis Qumdan kocdukden sonra ise hemkarligini dayandirmisdir 5 TEBLIG SEFERLERI Ruhanilerin esas vezifelerinden biri yer uzunde dinin ilahi hokmlerin tebligidir Hemin dovrun hakimiyyeti ruhanilere xususile siyasi baxisi olan ruhanilere ciddi nezaret etse de ustad siyasi fealiyyetle mesgul olmus hovzenin te til oldugu vaxtlarda olkenin muxtelif noqtelerine teblige getmisdir Bu gun de Urumiyye Meshed Enzeli Dergez Hemedan Erdebil Babul Dehser seherlerinde mo minler ustadin cazibeli sohbetlerini mehebbetle xatirlayirlar 6 SIYASI FEALIYYETLER Subhesiz ki Islam dini insanlarin hem dunya hem de axiret seadetine diqqet yetirir Bu sebebden de ictimai siyasi medeni iqtisadi sahelerle mesgulluq ruhanilerin esas vezifelerinden sayilir Ruhaniler oz fealiyyetlerinin ilk gunlerinden muselmanlarin bu gunu ve geleceyi ile bagli siyasi meselelerle mesgul olmus oz vezifelerini yerine yetirmisler Bu siyasi hadiselerden biri de Doktor Museddiqin bas nazir oldugu dovrde kecirilen beynelxalq sulh konfransi olmusdur Ilk evvel Iranin dini ve siyasi sexsiyyetlerinin bir coxu bu muqavileni tesdiqleyib imzaladilar Sonradan me lum oldu ki bu ise plan cizanlar kommunistler imis ve dini sexsiyyetler bu ise muxalif olduqlarini bildirdiler Amma basqa bir qrup o cumleden Seyid Eli Ekber Burqeyi Seyx Mehemmed Baqir Kemereyi evvelki movqeleri uzerinde dayanib hetta konfransin kecirildiyi Vyanaya getdiler Burqeyi Irana qayidan vaxt onu marksistler qarsiladilar Qum telebeleri ayaga qalxdi ve qarsidurma yarandi Atisma bas verdi ve bir nefer helak oldu coxlari yaralandi E tiraz ve qarsidurmalar iki gun uzandi Feyziyye nezaret altina alinmisdi Bu isde hem sahin yaxinlari hem de basqa qruplar istirak edirdi Onlarin her birinin oz meqsedi var idi Doktor Museddiq veziyyeti arasdirmaq ve sabitlik yaramaq ucun cenab Melik Ismailini oz numayendesi olaraq Ayetullah el uzma Burucerdinin gorusune gonderdi Hemin vaxt telebe herekatinin aparicilarindan olan Ayetullah el uzma Musevi Erdebili Ayetullah el uzma Burucerdi terefinden Melik Ismaili ile gorusdu Ustad xanim Me sumenin hereminde xalq qarsisinda cixis etdi ve Ayetullah el uzma Burucerdinin beyanatini oxudu Erdebile Qayidis Hicri semsi 1338 ci 1959 ilin ramazan ayinda agir elmi tebligi ideoloji siyasi fealiyyetlerin te sirinden ustadin sehhetinde problemler yarandi Tekrar muayinelerden sonra hekimler yasayis yerinin deyisilmesini bir muddet isden uzaqlasmagi tovsiye etdiler Ustad hicri semsi 1339 cu mil 1960 ilde yay te tili gunleri Qumdan Erdebile getmek mecburiyyetinde qaldi Erdebilde yay gunleri merhum Haci Mirsaleh mescidinde moize ve teblig meclisleri teskil edildi Hemin mescidin yaxinligindaki Molla Ibrahim medresesinin te mirine baslanildi Yay fesli basa catdiqdan sonra Quma qayitmaq istese de Erdebil alimleri ve xalqinin te kidi ile ilin sonunadek seferini te xire saldi Amma ustad terefinden baslanilmis isler basa catdirilmadigindan boyuk alim hicri semsi 1347 ci mil 1968 iledek Erdebilde qalmali oldu Erdebildeki fealiyyet dovru bir qeder uzun cekdiyinden hemin dovrle bagli be zi noqteleri yada salmaq yaxsi olar FealiyyetiErdebildeki fealiyyeti Elmi fealiyyetleri Ebdulkerim Musevi Erdebili Erdebilde oldugu vaxt Qumda elmi fealiyyetle mesgul olan bezi alimler ve telebeler Erdebile qayitdilar ve onun yaninda Resail Mekasib Kifaye oxumaga basladilar Bir muddet sonra alim fiqh ve usulun ali ixtisas derslerinin ve Urve nin tedrisine basladi Ebdulkerim Musevi Erdebili tedrisle yanasi elmi hovzeni idare edir medrese binalarinin temiri ile mesgul olur telebelere maddi yardim gosterir onlari muxtelif seher ve kendlere teblige gonderir onlarin problemleri ile mesgul olurdu Hemin muddetde o hec vaxt teblig isini dayandirmamis sam ve xuften namazlarindan sonra sohbetler aparmis Qurani tefsir etmisdir Onun evinde heftelik meclisler kecirilirdi Iqtisadi fealiyyetleri Ebdulkerim Musevi Erdebilinin kohne dostlarindan telebe yoldaslarindan olan Imam Musa Sedr Livanin cenubunda yoxsulluqla mubarize proqrami heyata kecirirdi O bu kohne dostundan ilham alaraq yoxsul Erdebil eyaletinde iqtisadi fealiyyetlere basladi Mueyyen arasdirmalardan sonra infaq ve sedeqelerin toplanmasi ucun numayendeler teyin olundu Yoxsullara el senaye isleri oyredilmesi ucun merkez teskil edildi Onlarin istehsal etdiyi mehsullar bazarlara cixarilir qazanc zeruri ehtiyaclarina serf edilirdi Once corab ve bu kimi zeruri trikotaj mehsullarinin istehsalina baslanildi Gelen gelir hesabina aileler himayeye goturuldu Bu merkez fealiyyetlerini genislendirdiyi bir vaxt sah rejimi ozu ucun tehluke hiss edib manecilikler toretmeye basladi Erdebilin hemin vaxtki Savak xefiyye reisi deyirdi Biz axundlari nezaret altina almaq hetta aradan goturmek ezmindeyik Axundlarsa ele bir is gorurler ki onlara qarsi addim atanda yuz ya min neferle uzbeuz gelek Onlari xalqdan ayirmaq ucun cox is gorulub Nailiyyetler qorunmasa onlar yeniden ictimai heyat sehnesinde gorunecekler Neyin bahasina olursa olsun onlarin fealiyyetlerinin qarsisi alinmalidir Ele bu meqsedle de xalqin muessise ve onun proqramlari ile tanis olacagi gun Savak memurlari oraya hucum edib muessiseni bagladilar Ebdulkerim Musevi Erdebili ev dustagi edildi Savakin gosterisi ile muessiseye komek edenler hebs olunur onlara isgence verilirdi Belece merkezin fealiyyetlerinin qarsisi alindi Siyasi fealiyyetleri Ebdulkerim Musevi Erdebilinin siyasi dusunceleri hele usaqliq dovrunde ailede formalasmisdi Onun uygun gorusleri esasen sohbetlerinde nitqlerinde tebliglerinde ozunu gosterirdi O Urumiyada 7 il tebligat aparmisdir Hicri semsi 1339 cu mil 1960 ilde o Erdebilde oldugu vaxt siyasi mubarize fealiyyetlerinin terkib hissesine cevrilmisdi Bu sebebden de daim sah rejimi terefinden teqib olunurdu Pehlevi rejimi onun butun addimlarini izleyirdi Onun tebligi sohbetleri tedrisi get geli qonaqlari mektublari nezaret altina alinmisdi Hetta medrese tikdiyi yoxsullara el tutdugu vaxt etrafindaki insanlar telebeler de incidilirdi Ebdulkerim Musevi Erdebilinin sah rejimi ile esas qarsidurmalarindan biri ereblerle Israil arasindaki 6 gunluk muharibe dovrune tesaduf edir Hemin vaxt butun sah rejimi Israile terefdarliq edir ereblerin ziddine melumatlar yayirdi Erdebili ise minberde ereblerin mudafiesine qalxdi Sah rejimi onu hebs edib Tebrize surgun etmek qerarina geldi Hemin vaxt Erdebil alimleri ve camaat el ele verib onun mudafiesine qalxdilar Butun camaat onun mescidine toplanib elan etdi ki onun hebs olunacagi teqdirde mescidler baglanacaq xalq seherden bayira cixacaq Ruhanilerin muqavimeti ile rastlasan Pehlevi rejimi isin sonundan qorxub ondan el cekdi Qarsidurmalardan biri de kapitulyasiya hadisesi ile bir vaxta dusdu Erdebili bu movzu ile bagli xalqa melumat verdi ve xalq bazarda isi saxlamaq qerarina geldi Sah memurlari ciddi seyle feallari teqib etmeye basladilar Is o yere catdi ki teqib edilen sexsler Erdebilden muhaciret etmeli oldular Cemali ebha kitabi Behailer bir nece sebebden Erdebile maraq gosterirdiler Eli Mehemmed Baba yaxin 18 neferden biri Molla Yusif Erdebili adli birisi idi Erdebil ehalisi bu sexsi tanimasa da onun adi behai kitablarinda qeyd edilmisdir Erdebil yaxinliginda Molla Yusif adli bir kend var Bezi behailer iddia edirler ki bu kend behailerin kitabinda adi cekilen Molla Yusifin kendidir Onlar bu delille hemin kendi muqeddes sayir ona xususi maraq gosterirler Hicri qemeri 1338 ci mil 1959 il Erdebilde Eminul Ulema adli bir sexs yasamisdir Bu sexs xalq arasinda behai kimi taninmisdir Ramazan ayinda onun askar halda corek yediyini goren biri bunun sebebini sorusduqda Eminul Ulema demisdir Bu gun Ramazanin 21 ci gunudur Bu gun Eli oldurulub ve Allahin nizami pozulub Sen de orucunu yeye bilersen Hemin erdebilli Eminul Ulemanin sozlerinden qezeblenib onu oldurur Behailer hemin sexsi oz sehidleri sayirlar Behailerin Erdebilde bir nece veqf evi olub Hemin evlerden birini gizli sekilde ozlerine kitabxana etmisdiler Erdebil eyaletinin dovlet memurlarindan bezileri o cumleden Seyyah ve Ensari kimi memurlar behai olmuslar Butun bu sebeblerden behai tebligatcilari xususi ile yay aylarinda serin havali Erdebile gelir gencleri oz tesirleri altina salmaga calisirdilar Bezileri hemin meclislerde istirak etdikden sonra Ebdulkerim Musevi Erdebili ile gorusur ve suallarina cavab alirdilar Ustad bu adamlara tapsirirdi ki behailerin suallarini dinleyib cavabi sonraya saxlasinlar Yalniz mutalielerden sonra yeterli cavablar versinler Behailerin suallarini cavablandirmaq ucun onlarin oz menbelerine muraciet etmek zeruri idi Erdebilde Ensari adli bir sexs terefinden behai kitabxanasi yaradilmisdi Bu kitabxanadaki kitablara muracietle behailerin suallari cavablandirilirdi Nehayetde Ebdulkerim Musevi Erdebilinin behailere cavablarindan ibaret Cemali ebha adli kitabi erseye geldi Bu kitab min tirajla cap olunub paylandi Hemin kitabi goren Imam Musa Sedr onu ereb diline tercume etdirmek qerarina gelmisdi Teessuf ki o bu isi gormeye macal tapmamisdir Erdebilden Tehrana muhaciret Ebdulkerim Musevi Erdebili Erdebildeki siyasi fealiyyetleri onun ciddi nezaret altina alinmasi hetta Savak memurlarinin onun evine hucumlari ile neticelendi Artiq evde qalmaq da tehlukeli idi Erdebili Imam Xomeyni ile meslehetlesdi ve imam ona bele cavab verdi Biz agalarin seherleri terk edib Tehran ve Quma gelmesini munasib saymiriq Amma bele gorunur ki siz sefer etmeye mecbursunuz Oz veziyyetinizi ozunuz daha yaxsi bilirsiniz ve munasib qerar cixara bilersiniz Belece Ebdulkerim Musevi Erdebili oz dogma seherini terk etmek qerarina geldi Amma Savak memurlarinin maneciliyi gozlenilirdi Bu maneciliyi aradan qaldirmaq ucun zemin yaratmaq lazim idi Hicri semsi 1347 ci mil 1968 ilde Meshed etrafinda guclu zelzele bas verdi Hemin dovrun hokumeti ozunu xalq terefdari kimi gosterib onlardan pul toplayir ve oz adindan zerer cekenlere catdirirdi Dovlet elanlar yayir meydanlarda cadirlar qurmaq ucun xalqi komeye cagirirdi Amma rejimin butun fealiyyetleri semeresiz qalmisdi Bele bir vaxtda seherdeki ruhani ve alimler musteqil fealiyyete basladilar Ebdulkerim Musevi Erdebili de bezi dostlari ile birlikde elan edib xalqi mescide topladi ve ianeler yigmaga basladi Qerara alindi ki yigilmis yardimlar Meshedde meskunlasmis merhum Ayetullah el uzma Milaniye gonderilsin Hemin vaxt onun ianeleri Meshede catdirmaq ve Cemali ebha kitabini cap etdirmek behanesi ile Tehrana yola dusmesi ucun serait yarandi Tehrandaki fealiyyeti Hicri semsi 1347 ci mil 1968 ilin yayinda Ebdulkerim Musevi Erdebili Tehrana geldi Bir nece gun sonra Emirel mominin mescidinde onun imamligi ile camaat namazi berpa olundu Bu mescid Nusret xiyabaninda yerlesirdi Dostlari ve yaxinlari muxalif olsalar da ustad bir muddetden sonra ailesini Tehrana getirdi Tehranda hem camaat namazi qilinirdi hem de Erdebili Nusret mescidinde fiqhin ali ixtisas derslerini tedris edir xums kitabini bezi telebelere Esfarin I cildini oyredirdi Bundan elave hemfikirlerle felsefi sohbetler aparilirdi Sehid Ayetullah Behisti Sehid Ayetullah Mutehheri Sehid hoccetul Islam Mufettih ve bezi basqa dostlarla Quran elmlerinde ciddi arasdirmalar aparilirdi Bu is ucun munasib mekana ve imkanli kitabxanaya ehtiyac vardi Bu meqsedle Emirel mominin mescdinin kenarinda yer ayrildi Arasdirmalar ucun nezerde tutulmus kitabxana yaradildi Bundan elave sam ve xuften namazlarindan sonra ardicil sekilde Quran tefsiri meclisleri quruldu Hemin vaxtlar Iranda ateist fikirler suretle yayilirdi Bele bir vaxtda eqide ve ideoloji movzulari aciqlamaq meqsedi ile siniflerin teskil olunmasi teblig ucun merkez tesis edilmesi zeruri idi Hemin vaxt Erdebilinin vasitesi ile Percem xiyabaninda merkez yaradildi Bu merkezde Iranin mezhebi natiqleri ve mutefekkirlerinin cixislari teskil olunurdu Eyni meqsedle Tehranda Mufid ibtidai medreseleri teskil edildi Bu gun de hemin muessiseler fealiyyetlerini davam etdirir Hemin merkezler sah rejiminin diqqettini celb etmesin deye Emirel momin mektebinin xeyriyye muessisesi adi ile tanitdirilirdi Uygun fealiyyetler hicri semsi 1357 ci mil 1979 iledek davam etdirildi Hemin il muselman Iran milletinin mubarizeleri daha da guclendi Musevi Erdebili Imam Xomeyniye en yaxin adamlardan inqilab feallarindan idi O inqilabdan evvelki donemde ve inqilabin ilk onilliyinde siyasi sehnede en feal sexslerden olmusdur Elmi ve medeni fealiyyeti Ebdulkerim Musevi Erdebili Tehranda oldugu muddetde bir sira elmi ve medeni fealiyyetlerle mesgul olmusdur Fiqh ve usulun ali ixtisas derslerinin tedrisi telebeler ve ruhaniler ucun Menzume nin I cildinin tedrisi Felsefe usulu ve realizm kitabinin tedrisi tekamul ve felsefe tarixi movzusunda silsile dersler namazqilanlar ucun tefsir movzusunda sohbetler muxtelif zumreler ucun Quran elmleri ve felsefe esaslari movzusunda sohbetler onun elmi ve medeni fealiyyetlerine numune gosterile biler Bu fealiyyetler o qeder genislendi ki rejim merkezi nezaret altina aldi ve Savak memurlari oraya hucum etdi Kitabxana dagidildi merkezin mulku qaret olundu fealiyyet dayandirildi Emirel mominin mektebi xeyriyye muessisesinin tesisi Hicri semsi 1348 ci mil 1969 ilde medeni fealiyyetlerin guclendirilmesi ucun Erdebili bir nece hemmesleki ile birlikde Emirel mominin mektebi xeyriyye muessisesini tesis etdi Hemin muessise bu gun de fealiyyetini davam etdirmekdedir Bu muessisenin nezdinde uc mescid bir medeniyyet merkezi dord ibtidai medrese universitet fealiyyet gosterir Inqilabin ilk on ilinde yeni hicri semsi 1357 ci ilden 1368 ci iledek mil 1979 1989 olkedeki hessas durumla bagli Erdebilinin da heyatinda deyisiklikler bas verdi O oz fealiyyetlerini iki hisseye bolmeye mecbur oldu Birinci fealiyyet yonumu elmi ve medeni fealiyyetler idi Ikinci yonum siyasi fealiyyetler ve hokumet islerine aid idi Istinadlarhttp www tehrantimes com news 408545 Ayatollah Mousavi Ardebili passes away Hemcinin baxXarici kecidlerتصاویر منتشر نشده از آیت الله موسوی اردبیلی 2016 11 24 at the Wayback Machine fars