Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şulxan Arux (ivr. שולחן ערוך) – yəhudi məcəlləsi
1885-ci il iyulun 6-da saxtakarlıqda günahlandırılaraq Vyana məhkəməsi tərəfindən ikiaylıq həbs cəzasına məhkum olunmuş və sonra Avstriya ərazisindən qovulmuşdur. Səbəb onun 1883-cü ildə "Yustus" təxəllüsü ilə yəhudi məcəlləsi sayılan "Şulxan Arux"un uydurma versiyasını nəşr etməsi idi. Qısa müddət ərzində kitab antisemit dairələrdə məşhurlaşmış və böyük əks-səda doğurmuşdur. Vəziyyət qanun keşikçilərini əsərlə bağlı istintaq aparmağa vadar etmişdir. Aparılan araşdırma zamanı müəllifin şəxsiyyəti müəyyənləşmiş və maraqlı faktlar ortaya çıxmışdır. Məlum olmuşdur ki, kitabı yazan rumıniyalı yəhudidir. О, dinini dəyişərək, protestantlığı, sonra isə katolisizmi qəbul etmiş və antisemit qruplarla əlaqə saxlamışdır. Əsərin müəllifi iddia edirdi ki, İudaizmin mühüm kitablarından olan "Şulxan Arux"da yəhudilərin üstünlüyündən bəhs edən, digər millət və dinlərin nümayəndələrini, xüsusilə xristianları aşağılayan, onları öldürməyə, aldatmağa, əmlaklarını oğurlamağa və qəsb etməyə icazə verən 100 hökm var. Bu qaydalarda yəhudi olmayanlar "akum" adlandırılır və heyvan səviyyəsinə endirilirlər.
"Şulxan Arux"u diqqətlə tədqiq edən ekspertlər belə nəticəyə gəlmişlər ki, yəhudi din məcəlləsindəki ifadələri bilərəkdən təhrif edərək onlara şovinist don geyindirmişdir. Kitabdakı "akum" ifadəsi isə "Avde Koxavim Umazalot" sözlərinin baş hərflərindən əmələ gəlmiş və ibranicə "ulduzlara, planetlərə sitayiş edənlər" deməkdir. Lakin bu sözü yəhudi olmayanlara şamil etmək yanlışdır. Çünki əsərdə ulduza sitayiş edən bəzi qruplar tənqid olunmuşdur. Beləliklə, bu ifadənin xristian və digər dinlərin ardıcılları ilə heç bir əlaqəsi yoxdur.
Müasir dövrdə də faşist qruplar insanlara "Şulxan Arux" kitabını təhrif olunmuş şəkildə təqdim edərək, uydurma variantından sitatlar gətirir və yəhudilərə qarşı təbliğat apararırlar.
Bəs "Şulxan Arux" kitabı nədən bəhs edir? Yəhudi dinində onun yeri hansıdır? Bu suallara cavab tapmaq üçün əsərin təşəkkül tapma prosesinə nəzər yetirmək doğru olardı.
Tarix boyu bir çox yəhudi qanunvericiləri Talmudda qeyd olunan hökmləri sistemləşdirməyə çalışmış, bu qanunları ehtiva edən, məlumat kitabçası səciyyəsi daşıyan məcəllə yaratmağa cəhd göstəmişlər. Belə kitabın yazılmasından sonra insanların Talmuda olan marağının azalacağından qorxan alimlərin əksəriyyəti sonradan bu fikirlərindən daşınmışlar.
Orta əsrlərdə yəhudi din qanunlarının sistemləşdirilməsində bəzi addımlar atılmışdır. (Maymonid, Rambam, רמב"ם) "Sefer hamitsvot" ("Əmrlər kitabı", ספר המצוות) əsəri bu sahədə ən məşhur kitablardan sayılır. Burada İudaizmin 613 hökmü qaydaya salınmış, onların qısa izahı verilmişdir. Lakin kitabı "məcəllə" yox, "dərslik" adlandırmaq daha doğru olardı. Çünki əsərin üslubu, metodologiyası və böyük həcmi buna əsas verir.
Yəhudi qanunlarının nizama salınması yolunda növbəti addım ravvin (יעקב בן אשר) tərəfindən atılmışdır. Onun "Arbaa Turim" ("Dörd bölmə", ארבעה טורים) əsəri yəhudi din hüququ sahəsində mühüm mənbədir. Kitab dörd hissəyə bölünür: Dualar, şabbat (şənbə) və bayramlar haqqında hökmlər; heyvanların kəsilməsi və halal ət (koşer) barədə hökmlər; nikaha dair hökmlər; mülki hüquq və insanlararası münasibətlər.
"Arbaa Turim" tərtib üslubuna görə məcəlləyə bənzəsə də, müxtəlif məsələlərlə bağlı nüfuzlu dinşünasların ziddiyətli fikirləri əsəri qəlizləşdirir və onun məlumat kitabı kimi istifadə edilməsinə imkan vermir.
"Şulxan-Arux" ("Örtülmüş masa") məcəlləsinin yazıllması İudaizmin hökmlərinin sistemləşdirilməsində yeni mərhələ idi. Onun müəllifi ravvin 1488-ci ildə İspaniyanın şəhərində anadan olmuşdur. О, bir çox ölkələrdə olmuş, Türkiyə mühacirət etmək məcburiyyətində qalmış və sonda şəhərində (müasir İsrail ərazisində yerləşir) məskunlaşmışdır. Hələ gənc yaşlarında ravvin Yosef qarşısına məqsəd qoymuşdur ki, dindarlar üçün Talmudun istifadəsini asanlaşdıracaq, ensiklopedik mahiyyətli məcəllə tərtib edəcəkdir. Əvvəlcə о, "Arbaa Turim" əsərinə şərh yazmış, sonra isə təfsirini təkmilləşdirmiş və nəticədə "Şulxan Arux" meydana gəlmişdir. Kitab 1565-ci ildə işıq üzü görmüşdür.
"Şulxan-Arux"da yəhudi hüququnun bu və ya digər məsələ ilə bağlı nə dediyi başa düşüləcək səviyyədə göstərilmiş, nüfuzlu din xadimlərinin ziddiyyətli fikirlərinə isə yer verilməmişdir. Kitabda yalnız əsər yazılarkən icrası mümkün olan əmrlər yer almışdır. Buna görə də, əsərdə və ya İsrail ölkəsində əkinçilklə bağlı heç bir şey deyilmir.
Həqiqətən də, "Şulxan Arux" yəhudi qanun və adətləri üzrə çox uğurlu məlumat kitabı kimi qarşılanmışdı. İlk vaxtlar, əsər bəzi aşkenazi (Avropa yəhudilər), xüsusilə ravvinləri tərəfindən tənqid olunsa da, ravvin izahları əlavə edildikdən sonra, onu bütün yəhudilər qəbul etmişlər.
Sonrakı dövrlərdə "Şulxan Arux" kitabına çoxsaylı təfsir və şərhlər yazılmışdır. Onların ən məşhuru "Şulxan Arux Harav" (שולחן ערוך הרב) kitabıdır. Əsər 1814-cü ildə ravvin tərəfindən qələmə alınmışdır. Əsərdə dini hökmlərin icra qaydaları ilə yanaşı, onların mənaları da geniş izah olunmuşdur.
Rusiyanın bölgəsində yaşamış ravvin kitabı daha da sadələşdirmiş və 1864-cü ildə "Kitsur Şulxan Arux" ("Qısa Şulxan Arux", קיצור שולחן ערוך) kitabını nəşr etmişdir. Kiçik həcmi, sadə üslubu kitabı İudaizmin ardıcılları arasında məşhurlaşdırmışdır. Sadə yəhudi bu gün də oxuyub həmin əsərdən şənbənin hökmləri, dua, bayramlar, halal və haram yeməklər barədə xeyli məlumat əldə edə bilər. Amma bu kitab mürəkkəb məsələlərin həlli üçün kifayət etmir.
Bir neçə əsrdir ki, müxtəlif ölkələrdə yaşayan yəhudilər bu kitaba müraciət edir, dini həyatlarını tənzimləyir və ayinlərini həyata keçirirlər. "Şulxan Arux" kitabı hələ də Talmud hüququ üzrə ən əsas mənbədən biridir.
Mənbə
- Anar Əlizadə, "Şulxan Arux", "Cəmiyyət və Din" qəzeti, № 16, Bakı, 20–26 avqust 2009, səh.5.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sulxan Arux ivr שולחן ערוך yehudi mecellesi 1885 ci il iyulun 6 da saxtakarliqda gunahlandirilaraq Vyana mehkemesi terefinden ikiayliq hebs cezasina mehkum olunmus ve sonra Avstriya erazisinden qovulmusdur Sebeb onun 1883 cu ilde Yustus texellusu ile yehudi mecellesi sayilan Sulxan Arux un uydurma versiyasini nesr etmesi idi Qisa muddet erzinde kitab antisemit dairelerde meshurlasmis ve boyuk eks seda dogurmusdur Veziyyet qanun kesikcilerini eserle bagli istintaq aparmaga vadar etmisdir Aparilan arasdirma zamani muellifin sexsiyyeti mueyyenlesmis ve maraqli faktlar ortaya cixmisdir Melum olmusdur ki kitabi yazan ruminiyali yehudidir O dinini deyiserek protestantligi sonra ise katolisizmi qebul etmis ve antisemit qruplarla elaqe saxlamisdir Eserin muellifi iddia edirdi ki Iudaizmin muhum kitablarindan olan Sulxan Arux da yehudilerin ustunluyunden behs eden diger millet ve dinlerin numayendelerini xususile xristianlari asagilayan onlari oldurmeye aldatmaga emlaklarini ogurlamaga ve qesb etmeye icaze veren 100 hokm var Bu qaydalarda yehudi olmayanlar akum adlandirilir ve heyvan seviyyesine endirilirler Sulxan Arux u diqqetle tedqiq eden ekspertler bele neticeye gelmisler ki yehudi din mecellesindeki ifadeleri bilerekden tehrif ederek onlara sovinist don geyindirmisdir Kitabdaki akum ifadesi ise Avde Koxavim Umazalot sozlerinin bas herflerinden emele gelmis ve ibranice ulduzlara planetlere sitayis edenler demekdir Lakin bu sozu yehudi olmayanlara samil etmek yanlisdir Cunki eserde ulduza sitayis eden bezi qruplar tenqid olunmusdur Belelikle bu ifadenin xristian ve diger dinlerin ardicillari ile hec bir elaqesi yoxdur Muasir dovrde de fasist qruplar insanlara Sulxan Arux kitabini tehrif olunmus sekilde teqdim ederek uydurma variantindan sitatlar getirir ve yehudilere qarsi tebligat apararirlar Bes Sulxan Arux kitabi neden behs edir Yehudi dininde onun yeri hansidir Bu suallara cavab tapmaq ucun eserin tesekkul tapma prosesine nezer yetirmek dogru olardi Tarix boyu bir cox yehudi qanunvericileri Talmudda qeyd olunan hokmleri sistemlesdirmeye calismis bu qanunlari ehtiva eden melumat kitabcasi seciyyesi dasiyan mecelle yaratmaga cehd gostemisler Bele kitabin yazilmasindan sonra insanlarin Talmuda olan maraginin azalacagindan qorxan alimlerin ekseriyyeti sonradan bu fikirlerinden dasinmislar Orta esrlerde yehudi din qanunlarinin sistemlesdirilmesinde bezi addimlar atilmisdir Maymonid Rambam רמב ם Sefer hamitsvot Emrler kitabi ספר המצוות eseri bu sahede en meshur kitablardan sayilir Burada Iudaizmin 613 hokmu qaydaya salinmis onlarin qisa izahi verilmisdir Lakin kitabi mecelle yox derslik adlandirmaq daha dogru olardi Cunki eserin uslubu metodologiyasi ve boyuk hecmi buna esas verir Yehudi qanunlarinin nizama salinmasi yolunda novbeti addim ravvin יעקב בן אשר terefinden atilmisdir Onun Arbaa Turim Dord bolme ארבעה טורים eseri yehudi din huququ sahesinde muhum menbedir Kitab dord hisseye bolunur Dualar sabbat senbe ve bayramlar haqqinda hokmler heyvanlarin kesilmesi ve halal et koser barede hokmler nikaha dair hokmler mulki huquq ve insanlararasi munasibetler Arbaa Turim tertib uslubuna gore mecelleye benzese de muxtelif meselelerle bagli nufuzlu dinsunaslarin ziddiyetli fikirleri eseri qelizlesdirir ve onun melumat kitabi kimi istifade edilmesine imkan vermir Sulxan Arux Ortulmus masa mecellesinin yazillmasi Iudaizmin hokmlerinin sistemlesdirilmesinde yeni merhele idi Onun muellifi ravvin 1488 ci ilde Ispaniyanin seherinde anadan olmusdur O bir cox olkelerde olmus Turkiye muhaciret etmek mecburiyyetinde qalmis ve sonda seherinde muasir Israil erazisinde yerlesir meskunlasmisdir Hele genc yaslarinda ravvin Yosef qarsisina meqsed qoymusdur ki dindarlar ucun Talmudun istifadesini asanlasdiracaq ensiklopedik mahiyyetli mecelle tertib edecekdir Evvelce o Arbaa Turim eserine serh yazmis sonra ise tefsirini tekmillesdirmis ve neticede Sulxan Arux meydana gelmisdir Kitab 1565 ci ilde isiq uzu gormusdur Sulxan Arux da yehudi huququnun bu ve ya diger mesele ile bagli ne dediyi basa dusulecek seviyyede gosterilmis nufuzlu din xadimlerinin ziddiyyetli fikirlerine ise yer verilmemisdir Kitabda yalniz eser yazilarken icrasi mumkun olan emrler yer almisdir Buna gore de eserde ve ya Israil olkesinde ekincilkle bagli hec bir sey deyilmir Heqiqeten de Sulxan Arux yehudi qanun ve adetleri uzre cox ugurlu melumat kitabi kimi qarsilanmisdi Ilk vaxtlar eser bezi askenazi Avropa yehudiler xususile ravvinleri terefinden tenqid olunsa da ravvin izahlari elave edildikden sonra onu butun yehudiler qebul etmisler Sonraki dovrlerde Sulxan Arux kitabina coxsayli tefsir ve serhler yazilmisdir Onlarin en meshuru Sulxan Arux Harav שולחן ערוך הרב kitabidir Eser 1814 cu ilde ravvin terefinden qeleme alinmisdir Eserde dini hokmlerin icra qaydalari ile yanasi onlarin menalari da genis izah olunmusdur Rusiyanin bolgesinde yasamis ravvin kitabi daha da sadelesdirmis ve 1864 cu ilde Kitsur Sulxan Arux Qisa Sulxan Arux קיצור שולחן ערוך kitabini nesr etmisdir Kicik hecmi sade uslubu kitabi Iudaizmin ardicillari arasinda meshurlasdirmisdir Sade yehudi bu gun de oxuyub hemin eserden senbenin hokmleri dua bayramlar halal ve haram yemekler barede xeyli melumat elde ede biler Amma bu kitab murekkeb meselelerin helli ucun kifayet etmir Bir nece esrdir ki muxtelif olkelerde yasayan yehudiler bu kitaba muraciet edir dini heyatlarini tenzimleyir ve ayinlerini heyata kecirirler Sulxan Arux kitabi hele de Talmud huququ uzre en esas menbeden biridir MenbeAnar Elizade Sulxan Arux Cemiyyet ve Din qezeti 16 Baki 20 26 avqust 2009 seh 5