Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şistosomalar (lat. – Schistosoma) — Strigeidida dəstəsindən olan qansoran yastı qurdların (trematodların) cinsidir. Şistosomaların 5 növü mövcudur. Onlar şistosomiaz xəstəliyinin törədiciləridir. Törədicinin növündən asılı olaraq şistosomiazın 2 əsas forması olur – mədə-bağırsaq və genitouriya. Bağırsaq şistosomiazın törədicilərindən biri də Şistosoma Mansonidir (lat. Schistosoma mansoni). Bağırsaq şistosomiazı tropik və subtropik bölgələrdə, xüsusən təhlükəsiz içməli su və düzgün sanitariya imkanı olmayan yoxsul icmalarda geniş yayılmışdır. Müalicəyə ehtiyacı olan şistosomiaz xəstələrinin təxminən 90% -i Afrikada yaşayır. Schistosoma mansoni əsas sahibləri insanlar, mal-qara, itlər, gəmiricilər, müvəqqəti sahibləri isə Biomfalariya cinsindən olan ilbizlərdir. Yetkin fərdlər mezenterial damarlarda cəmləşir. Yumurtalarını bağırsağın kiçik damarlarına qoyur, oradan bağırsaq boşluğuna keçir və nəcislə birlikdə bədəndən çıxır. İnsan orqanizmində Schistosoma mansoni ömrü 8–30 ildir.
Şistosoma mansoninin yetkin fərdi
Yetkin fərdlər ikicinsli olur və uzun nazik qurdlara bənzəyir. Erkəklərinin uzunluğu 6–11mm, dişilərin – 12–16 mm; eni erkəklərdə 0,2–1,2mm, dişilərdə 7 25 mm. Yumurtaları oval formalı, yan tərəfində isə tilişkəni olur. Yumurtaların ölçüləri: uzunluğu 0,13–0,18mm, eni 0,06–0,08mm. Dişiləri ağ, erkəkləri isə daha tünd rəngdə olur. Şistosoma mansoninin iti tilişkənləri olur. Onların vasitəsilə bu parazitlər qan və limfa damarlarını deşərək insanın mədəsinə, bağırsağına və digər orqanlarına daxil olurlar. Gənc fərdlər yarım ilə qədər ayrı yaşayır, sonra isə cütləşirlər. Şistosoma mansoninin həzm sistemi qurdun ön uc hissəsində, ağız sormacının aşagı nahiyəsindən başlayır. Həzm borusu özofagusdan (yemək borusundan) ibarətdir; özofagus sonra iki (sağ və sol) qola şaxələnir və onlar öz növbəsində yenidən vahid bir kor bağırsaqda birləşirlər. Bağırsaq kor qurtarır, anus yoxdur.
İnkişaf dövriyyəsi
Şistosom yumurtaları sidik və nəcis ilə birlikdə təmiz suya düşür. Onlardan həyatın xüsusi formaları olan mirasidiyalar törəyir. Onların bütün bədən səthi xırda kirpikvari çıxıntılarla örtülmüşdür ki, məhz onların vasitəsilə mirasidiyalar hərəkət edir. Mirasidia suda üzür, sonra şistosomların ara sahibi adlandırılan salyangozların və ya molyuskların bədənlərinə daxil olur. Molyuskların bədənində artıq qılcıqlara ehtiyacı olmur, buna görə onları atırlar. Beləliklə, mirasidiya sporosistlərə çevrilir. Molyuskların bədənində bir neçə həftəiçində cinsiyətsiz çoxalma yolu ilə növbəti həyatın formasına – serkarilərə qədər inkişaf edirlər. Serkarilər çirklənmiş suda sərbəst üzürlər. Onların həyat formalarının məhz bu forması əsas sahibi olan insanı və ya başqa bir məməlini yoluxdurur. Bu varlıqların bədən səthində dəriyə asanlıqla nüfuz etməyə kömək edən xüsusi fermentlər ifraz edilir və yalnız yerli allergik reaksiya yaradır. Sahibinin orqanizminə nüfuz edən serkarilər quyruqlarını itirir, bu da sürfə mərhələsini — şistosomaları meydana gətirir. Qan axarlarına düşən kimi əvvəl ağciyərdən, sonra sol ürəkdən keçir və sonra mədə-bağırsaq traktında və ya genitouriya sistemində yerləşirlər. Bir neçə həftəyə onlar tam yetkinlik fərdlərə çevrilir və yumurtalamağa başlayırlar və bu proses yaşam dövrünü yenidən başladır.
Bağırsaq şistosomiazı
Bağırsaq şistosomiazının klinik əlamətləri olduqca fərqlidir. Əksər hallarda o, simptomsuz keçir. Xəstəliyin açıq variantında iki dövr – 1) dişinin yumurtalama dövrü və 2) toxuma prolifersiyası dövrü.
Xəstəliyin erkən əlamətləri – ilkin dermatit, qaşınan urticaria (крапивница) və qızdırma – sürfələrin insan dərisinə nüfuz etdiyi andan etibarən 5–8 gündən sonra üzə çıxır. Çox vaxt ağciyərdə eozinofilli infiltratlar əmələ gəlir. 6–8 həftədən sonra bağırsaq əlamətləri baş qaldırmağa başlayır. Dişilərin yumurtalama dövründə insan halsız olur, başı ağrıyır, qızdırma qalxır, əzələ və oynaqlarda ağrı, defekasiya düz bağırsaqda fasiləsiz dartıcı, kəsici, yandırıcı ağrılarla müşayiət olur, bayıra çıxma tez-tez olur və nəcisdə qan və selik görünür.
Toxuma prolifersiyası dövrü bağırsağın selikli qişasının zədələnən yerlərində fibroz inkişafı ilə müşayiət olur. Xəstəlik inkişaf etdikcə bağırsaqda polipoz böyümələr baş verir, bu isə ağrı, meteorizm, bağırsağın qismən və tam keçirməzliyi ilə özünü büruzə verir. Qalın bağırsaqda geniş yayıldıqda çox vaxt diareya, susuzlama, kaxeksiya (cachexia – halsızlıq, bədənin tükənməsi və çəkisinin kəskin azalması) baş verir. Şistosomiazın yüngül, orta ağır, ağır və çox ağır formaları var.
Yüngül forma vaxtaşırı enterokolit əlamətləri özünü göstərir. Mütəmadi qarın ağrıları ilə yanaşı anemiya (qanazlığı) və bədən kütləsinin azalması – bu, xəstəliyin orta ağır formasının əlamətləridir. Ağır formada, zəiflik, güclü anemiya, susuzlaşma və kaxeksiya ilə müşayiət olunan bezdirici ayaqişləmə (diareya) olur. Çox ağır formada bu xəstəlik portal hipertenziyalı (qaraciyərin Qapı venasında yüksək təzyiq sindromu), assitli (assit, rus.водянка – qarın boşluğuna mayenin yığılması), splenomeqaliyalı (splenomegaly – dalaq ölçülərinin pataloji böyüməsi), açıq-aşikar kaxeksiyalı qara ciyər serrozuna bənzər əlamətlər verir.
Bağırsaq şistosomiazının diaqnostikası
Parazitoz nəcis nümunələrində qurdun yumurtalarının mikroskopiya yolu ilə diaqnostika edilir. Bağırsaq şistosomaları yumurtalarını aşikar etmək üçün metilen göyərtisi ilə (lat. — Methylenum coeruleum) rənglənmiş və qliserinlə təpilmiş sellofandan və ya şüşə lövhələrdən istifadə edən metodikanı tədbiq eləmək olar. Həmçinin şistosoma antigenlərinin dolayı immunoflürossensiyası üsulunu tədbiq edirlər, lakin bu üsullar, aktiv parazitozu keçirilmiş xəstəlikdən seçməyə imkan vermir; həmçinin digər parazitozlara qarşı həssaslığı müəyyən edilib.
Şistosomiazın profilakikası və müalicəsi
Şistosomiazın qarşısı alınması və ona qarşı mübarizə profilaktik müalicəyə, ilbizlərlə (qarınayaqlılarla) mübarizəyə, sanitariya və sanitariya maarifləndirməsinin yaxşılaşdırılmasına əsaslanır. Tropik ölkələrin endemik zonalarında təbii su hövzələrində çimməni məhdudlaşdırmaq lazımdır, çünki infeksiya hətta ayaqyalın suda gəzərkən baş verə bilər.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı – ÜST (engl. The World Health – WHO) şistosomiaza qarşı mübarizə strategiyası Praziquantel preparatı ilə dövri, məqsədyönlü müalicə vasitəsilə xəstələnmənin azaldılmasına yönəlib. Bu müalicə risk qruplarından olan bütün insanların müntəzəm müalicəsini nəzərdə tutur.
ÜST Şistosomiazın bütün formalarına qarşı Praziquantel preparatını tövsiyə edir. Bu, effektiv, təhlükəsiz və ucuz dərman preparatıdır. Praziquantel pasientin hər 1kq çəkisinə 30 mq dozla 1 dəfə qəbul edilir. Yan etkiləri nadir hallarda olur və müalicədən sonra yoxa çıxır. Preparatdan hətta hamilə qadınlara və azyaşlı uşaqlara da istifadə etməyə icazə verilir. Parazitin yumurtalarına qarşı ağır immun-allerjik əkstəsirlər olduqda (Katayama qızdırması) kortikosteroidlər tədbiq edilir.
Şistosoma mansoniyə qarşı Oxamniquine preparatı da istifadə olunur. Onun effekti Praziquantel ilə eynidir, lakin yan etkiləri daha çoxdur. Xəstəliyin meningoensefalit, dəri intravaskulyar və intravenoz formalarında Antimonil-natrium tartat və Dietilkarbamazin (ditrazin citrate) — intravenoz olaraq enjekte edilir.
Nadir hallarda ağırlaşma baş verdikdə (sidik kisəsinin stenozu) cərrahi üsuldan istifadə edirlər.
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sistosomalar lat Schistosoma Strigeidida destesinden olan qansoran yasti qurdlarin trematodlarin cinsidir Sistosomalarin 5 novu movcudur Onlar sistosomiaz xesteliyinin toredicileridir Toredicinin novunden asili olaraq sistosomiazin 2 esas formasi olur mede bagirsaq ve genitouriya Bagirsaq sistosomiazin toredicilerinden biri de Sistosoma Mansonidir lat Schistosoma mansoni Bagirsaq sistosomiazi tropik ve subtropik bolgelerde xususen tehlukesiz icmeli su ve duzgun sanitariya imkani olmayan yoxsul icmalarda genis yayilmisdir Mualiceye ehtiyaci olan sistosomiaz xestelerinin texminen 90 i Afrikada yasayir Schistosoma mansoni esas sahibleri insanlar mal qara itler gemiriciler muveqqeti sahibleri ise Biomfalariya cinsinden olan ilbizlerdir Yetkin ferdler mezenterial damarlarda cemlesir Yumurtalarini bagirsagin kicik damarlarina qoyur oradan bagirsaq bosluguna kecir ve necisle birlikde bedenden cixir Insan orqanizminde Schistosoma mansoni omru 8 30 ildir Sistosoma mansoninin yetkin ferdiYetkin ferdler ikicinsli olur ve uzun nazik qurdlara benzeyir Erkeklerinin uzunlugu 6 11mm disilerin 12 16 mm eni erkeklerde 0 2 1 2mm disilerde 7 25 mm Yumurtalari oval formali yan terefinde ise tiliskeni olur Yumurtalarin olculeri uzunlugu 0 13 0 18mm eni 0 06 0 08mm Disileri ag erkekleri ise daha tund rengde olur Sistosoma mansoninin iti tiliskenleri olur Onlarin vasitesile bu parazitler qan ve limfa damarlarini deserek insanin medesine bagirsagina ve diger orqanlarina daxil olurlar Genc ferdler yarim ile qeder ayri yasayir sonra ise cutlesirler Sistosoma mansoninin hezm sistemi qurdun on uc hissesinde agiz sormacinin asagi nahiyesinden baslayir Hezm borusu ozofagusdan yemek borusundan ibaretdir ozofagus sonra iki sag ve sol qola saxelenir ve onlar oz novbesinde yeniden vahid bir kor bagirsaqda birlesirler Bagirsaq kor qurtarir anus yoxdur Inkisaf dovriyyesiSistosom yumurtalari sidik ve necis ile birlikde temiz suya dusur Onlardan heyatin xususi formalari olan mirasidiyalar toreyir Onlarin butun beden sethi xirda kirpikvari cixintilarla ortulmusdur ki mehz onlarin vasitesile mirasidiyalar hereket edir Mirasidia suda uzur sonra sistosomlarin ara sahibi adlandirilan salyangozlarin ve ya molyusklarin bedenlerine daxil olur Molyusklarin bedeninde artiq qilciqlara ehtiyaci olmur buna gore onlari atirlar Belelikle mirasidiya sporosistlere cevrilir Molyusklarin bedeninde bir nece hefteicinde cinsiyetsiz coxalma yolu ile novbeti heyatin formasina serkarilere qeder inkisaf edirler Serkariler cirklenmis suda serbest uzurler Onlarin heyat formalarinin mehz bu formasi esas sahibi olan insani ve ya basqa bir memelini yoluxdurur Bu varliqlarin beden sethinde deriye asanliqla nufuz etmeye komek eden xususi fermentler ifraz edilir ve yalniz yerli allergik reaksiya yaradir Sahibinin orqanizmine nufuz eden serkariler quyruqlarini itirir bu da surfe merhelesini sistosomalari meydana getirir Qan axarlarina dusen kimi evvel agciyerden sonra sol urekden kecir ve sonra mede bagirsaq traktinda ve ya genitouriya sisteminde yerlesirler Bir nece hefteye onlar tam yetkinlik ferdlere cevrilir ve yumurtalamaga baslayirlar ve bu proses yasam dovrunu yeniden basladir Bagirsaq sistosomiaziBagirsaq sistosomiazinin klinik elametleri olduqca ferqlidir Ekser hallarda o simptomsuz kecir Xesteliyin aciq variantinda iki dovr 1 disinin yumurtalama dovru ve 2 toxuma prolifersiyasi dovru Xesteliyin erken elametleri ilkin dermatit qasinan urticaria krapivnica ve qizdirma surfelerin insan derisine nufuz etdiyi andan etibaren 5 8 gunden sonra uze cixir Cox vaxt agciyerde eozinofilli infiltratlar emele gelir 6 8 hefteden sonra bagirsaq elametleri bas qaldirmaga baslayir Disilerin yumurtalama dovrunde insan halsiz olur basi agriyir qizdirma qalxir ezele ve oynaqlarda agri defekasiya duz bagirsaqda fasilesiz dartici kesici yandirici agrilarla musayiet olur bayira cixma tez tez olur ve necisde qan ve selik gorunur Toxuma prolifersiyasi dovru bagirsagin selikli qisasinin zedelenen yerlerinde fibroz inkisafi ile musayiet olur Xestelik inkisaf etdikce bagirsaqda polipoz boyumeler bas verir bu ise agri meteorizm bagirsagin qismen ve tam kecirmezliyi ile ozunu buruze verir Qalin bagirsaqda genis yayildiqda cox vaxt diareya susuzlama kaxeksiya cachexia halsizliq bedenin tukenmesi ve cekisinin keskin azalmasi bas verir Sistosomiazin yungul orta agir agir ve cox agir formalari var Yungul forma vaxtasiri enterokolit elametleri ozunu gosterir Mutemadi qarin agrilari ile yanasi anemiya qanazligi ve beden kutlesinin azalmasi bu xesteliyin orta agir formasinin elametleridir Agir formada zeiflik guclu anemiya susuzlasma ve kaxeksiya ile musayiet olunan bezdirici ayaqisleme diareya olur Cox agir formada bu xestelik portal hipertenziyali qaraciyerin Qapi venasinda yuksek tezyiq sindromu assitli assit rus vodyanka qarin bosluguna mayenin yigilmasi splenomeqaliyali splenomegaly dalaq olculerinin pataloji boyumesi aciq asikar kaxeksiyali qara ciyer serrozuna benzer elametler verir Bagirsaq sistosomiazinin diaqnostikasiParazitoz necis numunelerinde qurdun yumurtalarinin mikroskopiya yolu ile diaqnostika edilir Bagirsaq sistosomalari yumurtalarini asikar etmek ucun metilen goyertisi ile lat Methylenum coeruleum renglenmis ve qliserinle tepilmis sellofandan ve ya suse lovhelerden istifade eden metodikani tedbiq elemek olar Hemcinin sistosoma antigenlerinin dolayi immunoflurossensiyasi usulunu tedbiq edirler lakin bu usullar aktiv parazitozu kecirilmis xestelikden secmeye imkan vermir hemcinin diger parazitozlara qarsi hessasligi mueyyen edilib Sistosomiazin profilakikasi ve mualicesiSistosomiazin qarsisi alinmasi ve ona qarsi mubarize profilaktik mualiceye ilbizlerle qarinayaqlilarla mubarizeye sanitariya ve sanitariya maariflendirmesinin yaxsilasdirilmasina esaslanir Tropik olkelerin endemik zonalarinda tebii su hovzelerinde cimmeni mehdudlasdirmaq lazimdir cunki infeksiya hetta ayaqyalin suda gezerken bas vere biler Umumdunya Sehiyye Teskilati UST engl The World Health WHO sistosomiaza qarsi mubarize strategiyasi Praziquantel preparati ile dovri meqsedyonlu mualice vasitesile xestelenmenin azaldilmasina yonelib Bu mualice risk qruplarindan olan butun insanlarin muntezem mualicesini nezerde tutur UST Sistosomiazin butun formalarina qarsi Praziquantel preparatini tovsiye edir Bu effektiv tehlukesiz ve ucuz derman preparatidir Praziquantel pasientin her 1kq cekisine 30 mq dozla 1 defe qebul edilir Yan etkileri nadir hallarda olur ve mualiceden sonra yoxa cixir Preparatdan hetta hamile qadinlara ve azyasli usaqlara da istifade etmeye icaze verilir Parazitin yumurtalarina qarsi agir immun allerjik ekstesirler olduqda Katayama qizdirmasi kortikosteroidler tedbiq edilir Sistosoma mansoniye qarsi Oxamniquine preparati da istifade olunur Onun effekti Praziquantel ile eynidir lakin yan etkileri daha coxdur Xesteliyin meningoensefalit deri intravaskulyar ve intravenoz formalarinda Antimonil natrium tartat ve Dietilkarbamazin ditrazin citrate intravenoz olaraq enjekte edilir Nadir hallarda agirlasma bas verdikde sidik kisesinin stenozu cerrahi usuldan istifade edirler Istinadlar