Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalə . |
Şi şorbası (rus dilində щи, sözün köhnəlmiş forması шти) — milli rus xörəyidir, xüsusu sous - ədviyyəli qarışiq qatılan şorbadır. Xörəyin adı əslində Şşi kimi tələffüz olunur.
Tarixi
Müasir Şi şorbasının ilk dəfə nə vaxt bişirildiyi məlum deyil, xərəyin yaranma tarıxı qədim olsa da, hər halda bu xörəyin IX əsrdən əvvəl bişirilmədiyi güman edilir, belə ki, Rusiyada təxminən məhz həmin dövrdə kəndlilər kələm becərməyə başlayıblar.
Şi adının yaranması barədə mülahizələr
Xörəyin ilkin adının qədim rus dilində "«съто»" (qida, qidalanma) sözündən götürülmüş «съти» olduğu göstərilir . XVI əsrin əvvəllərində bu xörəyi "kələm, turşəng və başqa göyərti qatılmış şorba, qidalı içki, maye yemək" kimi səciyyələndirərək, onun "«Cъто»" adlanması göstərilir . Xörəyin adının digər yaranma mənşəyi kimi «щавель» - qədim rus dilində щавьнъ (turşəng), eləcə də Danimarka sözü sky (maye yemək, həlim) olduğu göstərilir.
Xörəyin təsviri
Şi - çoxkomponentli şorbadır. Xörəyin əsas inqrediyentləri kələmdir. Ümumiyyətli, bu şorbanın hazırlanması üçün lazım olan ərzaqların tam komplektinə aşağıdakılar daxildir:
- Kələm - təzə kələm və ya turş kələm. Turş kələm yerinə onu əvəz edə bilən tərəvəzlər - turşəng, gicitkən, şalğam də götürülə bilir .
- Ət. Ət əvəzinə nadir hallarda baliq, göbələk də götürülə bilər:
- Kök.
- Xörəyə dad verən əlavələr: ədviyyat və göyərtilər: soğan, sarımsaq), şüyüd, cəfəri, qara istiot, dəfnə yarpağı).
- Turşuluq verən sous (kələm şoraba suyu, xama və almadan hazırlanır).
Kələm və turş sous şinin bütün növləri üçün mütləq şərtdir. Turş dad şinin əsas səciyyəvi əlamətidir, əksər hallarda xörəyin turşluğu turş kələm (kələm şoraba suyu) hesabına əldə edilir, tirşluq eləcə də turşəng, turşuya qoyulmuş göbələk hesabına və ya anton almasını suda qaynatmaqla da əldə edilir. Çox vaxt xörəyin hazırlanmasında bir deyil, bir neçə müxtəlif turş ərzaq istifadə olunur. Müasir dövrdə şiyə kartof da əlavə olunur, bu da şorbanı qatılaşdırmağa kömək edir, lakin xörək hazır olduqdan sonra kartof xörəyin içindən çəxarılır.
Şi hazırlamağın əsas prinsipi ərzaq məhsullarını əvvəlcədən ilkin hazırlıq (qovurmaq, qaynatmaq, pörtmək və s.) görmədən xörəyə əlavə etməkdir, yalnız kələm əvvəcədən ayrılıqda pörtlədilir. ümumiyyətlə, şorbanı bişirərkən suya məhz çiy (əvvəlcədən bişirilməmiş) ərzaqların salınması rus mətbəxinin əsas səciyyəvi xüsusiyyətidir.
Şi ət ilə və ya ətsiz hazırlana bilir. Ət ilə bişirilən şi, bir qayda olaraq, mal əti bulyonunda hazırlanır - mal əti qaynadılır (çox vaxt bu məqsədlə boyük bir mal əti tikəsi götürülür, ət hətta doğranmır), onun yağlı suyuna tərəvəz və digər inqrediyentlər salınır. Rusiyanın qərb bölmələrində donuz əti və quş əti də (ev quşları) istifadə edilir. Lakin bu cür bişirilən şi ənənəvi rus mətbəxi üçün səciyyəvi deyil. Eləcə də şiyə bir qədər vetçina - qaxac edilmiş donuz əti (və ya donuz budu) da əlavə edilə bilir.
Şi eləcə də ətsiz hazırlana bilir. Pəhriz yeməyi olan (adi suda bişən) şinin tərkibinə əti əvəz edən göbələk qatıla bilir, ya da xörək ümumiyyətlə yalnız tərəvəz və göyərtidən ibarət ola bilir (belə şi xalq arasında «пустoй», yəni "boş", "ətsiz" adlandılır).
Şinin, eləcə də, balıq ilə bişirilən növü var. Lakin bu cür şi bişirmək üçün balığın müəyyən növlərinin uyğunlaşdırılması,onların ayrı-ayrılıqda hazırlanması (başqa cür etdikdə, xörək dadsız alınır) tələb olunur. Bu kimi çətinliklərə görə (reseptin mürəkkəbləşməsi səbəbindən) balıq ilə bişirilən şi növü xalq arasında geniş yayılmayıb.
Şinin bütün növlərində ədviyyatdan (xüsusilə ətirli otlardan) geniş istifadə olunur, klassik ədviyyat növlərindən isə yalnız qara istiot və dəfnə yarpağı xörəyə salınır. Xörək hazırlandığı müddətdə ona, heç olmasa, iki dəfə ədviyyat əlavə olunur. Ədviyyatdan başqa, xörəyə dad vermək məqsədilə bəzən ona duzlu göbələk və duza qoyulmuş alma da əlavə edilir.
Süfrəyə verilmiş, qablara çəkilmiş şiyə xama və ya xama-qaymaq qatışığı əlavə edilir.
Şini qara çovdar çörəyi ilə yeyirlər ,.
Şi şorbasının növləri
| Görünüşü | Xüsusiyyətləri |
| Tam (zəngin) | Turş kələm istifadə etməklə, Şinin tam variantı. İstər quru, istərsə də təzə ağ göbələk istifadə edilməsi səciyyəvi haldır |
| "Yığma" | Şi üçün bulyon ətin müxtəlif növlərindən və hətta kolbasa məmulatlarından hazırlanır. Adi hazırlanma qaydasından fərqli olaraq, ət iri deyil, balaca tikələr şəklində doğranaraq, qaynadılır |
| Yalnız tərəvəzlərdən hazırlanan şiyə göbələk qatılması mümkündür. Əsas tərkib hissəsinə (turşəng, gicitkən və s.) görə pəhriz şilərinin müxtəlif növləri olur | |
| Boz | Şorbanın əsas komponenti təzə-tər kələm yarpaqlarıdır. Əvvəlcədən turşuya qoyulmuş kələm yarpaqları da ola bilər. |
| Baliqla | Duzlu nərə balığı və müxtəlif çay balıqları uyğunlaşdırılır |
| Yaşıl şi | Bir qayda olaraq, turşəngdən hazırlanan şi. Həm ətlə, həm də ətsiz (pəhriz yeməyi) hazırlana bilər. |
| Bir günlük şi | Şinin xüsusi növüdür. Bu, tərkibindəki komponentlərlə deyil, xüsusi hazırlanma üsulu ilə səciyyələndirilir. Şi bişdikdən sonra şorba qazanı qalın material ilə örtülür ki, bu da onun istiliyini 3-4 saat ərzində qoruyub saxlamağa imkan verir. Həmin vaxt keçdikdən sonra xörək qazanı soyuq yerə çəxarılır, bir sutka soyuqda saxlanılır. |
Turş şi
"Turş şi" dedikdə, adətən şorba deyil, içki - kvasın bir növü başa düşülür. Rus dilində məşhur frazeoloji söz birləşməsi "Turş şi professoru" («Профессор кислых щей») şorba ilə deyil, məhz kvas ilə əlaqədardır .
İstinadlar
- Русский дух 2022-09-01 at the Wayback Machine. // The New Times, 22.02.2011
- щи, что такое щи, щи это, синонимы к щи, щи синонимы 2019-06-21 at the Wayback Machine «Этимологический словарь русского языка». Фасмер Макс // Classes.ru
- Семенов А. В. Этимологический словарь русского языка — Щ 2021-06-11 at the Wayback Machine
- "Arxivlənmiş surət". 2019-06-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-02-11.
- Похлёбкин В.В. Щи // Кулинарный словарь. — М.: Э (Эксмо), 2015. — С. 420—423. — 456 с.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-02-12.
- Профессор кислых щей — Афоризмы, происхождение крылатых фраз 2022-01-27 at the Wayback Machine — Отрезал. РУ
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Si yagi ile sehv salmayin Bu meqale qaralama halindadir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Eger mumkundurse daha deqiq bir sablondan istifade edin Si sorbasi rus dilinde shi sozun kohnelmis formasi shti milli rus xoreyidir xususu sous edviyyeli qarisiq qatilan sorbadir Xoreyin adi eslinde Ssi kimi teleffuz olunur Si sorbasiTarixiMuasir Si sorbasinin ilk defe ne vaxt bisirildiyi melum deyil xereyin yaranma tarixi qedim olsa da her halda bu xoreyin IX esrden evvel bisirilmediyi guman edilir bele ki Rusiyada texminen mehz hemin dovrde kendliler kelem becermeye baslayiblar Si adinin yaranmasi barede mulahizelerXoreyin ilkin adinin qedim rus dilinde sto qida qidalanma sozunden goturulmus sti oldugu gosterilir XVI esrin evvellerinde bu xoreyi kelem turseng ve basqa goyerti qatilmis sorba qidali icki maye yemek kimi seciyyelendirerek onun Cto adlanmasi gosterilir Xoreyin adinin diger yaranma menseyi kimi shavel qedim rus dilinde shavn turseng elece de Danimarka sozu sky maye yemek helim oldugu gosterilir Xoreyin tesviriSi coxkomponentli sorbadir Xoreyin esas inqrediyentleri kelemdir Umumiyyetli bu sorbanin hazirlanmasi ucun lazim olan erzaqlarin tam komplektine asagidakilar daxildir Kelem teze kelem ve ya turs kelem Turs kelem yerine onu evez ede bilen terevezler turseng gicitken salgam de goturule bilir Et Et evezine nadir hallarda baliq gobelek de goturule biler Kok Xoreye dad veren elaveler edviyyat ve goyertiler sogan sarimsaq suyud ceferi qara istiot defne yarpagi Tursuluq veren sous kelem soraba suyu xama ve almadan hazirlanir Kelem ve turs sous sinin butun novleri ucun mutleq sertdir Turs dad sinin esas seciyyevi elametidir ekser hallarda xoreyin turslugu turs kelem kelem soraba suyu hesabina elde edilir tirsluq elece de turseng tursuya qoyulmus gobelek hesabina ve ya anton almasini suda qaynatmaqla da elde edilir Cox vaxt xoreyin hazirlanmasinda bir deyil bir nece muxtelif turs erzaq istifade olunur Muasir dovrde siye kartof da elave olunur bu da sorbani qatilasdirmaga komek edir lakin xorek hazir olduqdan sonra kartof xoreyin icinden cexarilir Si hazirlamagin esas prinsipi erzaq mehsullarini evvelceden ilkin hazirliq qovurmaq qaynatmaq portmek ve s gormeden xoreye elave etmekdir yalniz kelem evveceden ayriliqda portledilir umumiyyetle sorbani bisirerken suya mehz ciy evvelceden bisirilmemis erzaqlarin salinmasi rus metbexinin esas seciyyevi xususiyyetidir Si et ile ve ya etsiz hazirlana bilir Et ile bisirilen si bir qayda olaraq mal eti bulyonunda hazirlanir mal eti qaynadilir cox vaxt bu meqsedle boyuk bir mal eti tikesi goturulur et hetta dogranmir onun yagli suyuna terevez ve diger inqrediyentler salinir Rusiyanin qerb bolmelerinde donuz eti ve qus eti de ev quslari istifade edilir Lakin bu cur bisirilen si enenevi rus metbexi ucun seciyyevi deyil Elece de siye bir qeder vetcina qaxac edilmis donuz eti ve ya donuz budu da elave edile bilir Si elece de etsiz hazirlana bilir Pehriz yemeyi olan adi suda bisen sinin terkibine eti evez eden gobelek qatila bilir ya da xorek umumiyyetle yalniz terevez ve goyertiden ibaret ola bilir bele si xalq arasinda pustoj yeni bos etsiz adlandilir Sinin elece de baliq ile bisirilen novu var Lakin bu cur si bisirmek ucun baligin mueyyen novlerinin uygunlasdirilmasi onlarin ayri ayriliqda hazirlanmasi basqa cur etdikde xorek dadsiz alinir teleb olunur Bu kimi cetinliklere gore reseptin murekkeblesmesi sebebinden baliq ile bisirilen si novu xalq arasinda genis yayilmayib Sinin butun novlerinde edviyyatdan xususile etirli otlardan genis istifade olunur klassik edviyyat novlerinden ise yalniz qara istiot ve defne yarpagi xoreye salinir Xorek hazirlandigi muddetde ona hec olmasa iki defe edviyyat elave olunur Edviyyatdan basqa xoreye dad vermek meqsedile bezen ona duzlu gobelek ve duza qoyulmus alma da elave edilir Sufreye verilmis qablara cekilmis siye xama ve ya xama qaymaq qatisigi elave edilir Sini qara covdar coreyi ile yeyirler Si sorbasinin novleriGorunusu XususiyyetleriTam zengin Turs kelem istifade etmekle Sinin tam varianti Ister quru isterse de teze ag gobelek istifade edilmesi seciyyevi haldir Yigma Si ucun bulyon etin muxtelif novlerinden ve hetta kolbasa memulatlarindan hazirlanir Adi hazirlanma qaydasindan ferqli olaraq et iri deyil balaca tikeler seklinde dogranaraq qaynadilirYalniz terevezlerden hazirlanan siye gobelek qatilmasi mumkundur Esas terkib hissesine turseng gicitken ve s gore pehriz silerinin muxtelif novleri olurBoz Sorbanin esas komponenti teze ter kelem yarpaqlaridir Evvelceden tursuya qoyulmus kelem yarpaqlari da ola biler Baliqla Duzlu nere baligi ve muxtelif cay baliqlari uygunlasdirilirYasil si Bir qayda olaraq tursengden hazirlanan si Hem etle hem de etsiz pehriz yemeyi hazirlana biler Bir gunluk si Sinin xususi novudur Bu terkibindeki komponentlerle deyil xususi hazirlanma usulu ile seciyyelendirilir Si bisdikden sonra sorba qazani qalin material ile ortulur ki bu da onun istiliyini 3 4 saat erzinde qoruyub saxlamaga imkan verir Hemin vaxt kecdikden sonra xorek qazani soyuq yere cexarilir bir sutka soyuqda saxlanilir Turs si Turs si dedikde adeten sorba deyil icki kvasin bir novu basa dusulur Rus dilinde meshur frazeoloji soz birlesmesi Turs si professoru Professor kislyh shej sorba ile deyil mehz kvas ile elaqedardir IstinadlarRusskij duh 2022 09 01 at the Wayback Machine The New Times 22 02 2011 shi chto takoe shi shi eto sinonimy k shi shi sinonimy 2019 06 21 at the Wayback Machine Etimologicheskij slovar russkogo yazyka Fasmer Maks Classes ru Semenov A V Etimologicheskij slovar russkogo yazyka Sh 2021 06 11 at the Wayback Machine Arxivlenmis suret 2019 06 21 tarixinde Istifade tarixi 2018 02 11 Pohlyobkin V V Shi Kulinarnyj slovar M E Eksmo 2015 S 420 423 456 s Arxivlenmis suret 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2018 02 12 Professor kislyh shej Aforizmy proishozhdenie krylatyh fraz 2022 01 27 at the Wayback Machine Otrezal RU