Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xosrovun çimən Şirini görməsi - I Şah Təhmasibin sifarişi ilə 1539-1543-cü illərdə hazırlanmış və Təbriz miniatür məktəbinin sənətkarları tərəfindən çəkilmiş rəsmlərlə bəzədilmiş Nizami Gəncəvinin "Xəmsə" əlyazmasına daxil olan, Mirzə Əli tərəfindən çəkilmiş rəsm əsəridir. Tədqiqatçı N.Zamanovun fikrincə, "bu süjet bir çox Yaxın və Orta Şərq rəssamlarının fırçası ilə canlandırılsa da, o, Mirzə Əli Təbrizinin fırçasında özünün ən parlaq ifadəsini tapmışdır." Miniatürün daxil olduğu əlyazma hazırda Britaniya Milli Kitabxanasında (MS Or. 2265) saxlanılır.
| Şapurun Xosrovun rəsmini Şirinə göstərməsi | ||
|---|---|---|
| ||
| Rəssam | Mirzə Əli | |
| Tarixi | 1539-1543 | |
| Üslubu | Təbriz miniatür məktəbi | |
| Sifarişçi | I Şah Təhmasib | |
| Saxlanıldığı yer | Britaniya Milli Kitabxanası | |
Mövzu
Nizaminin "Xosrov və Şirin" poemasında, Şirini öz sarayına dəvət etmək istəyən Xosrov şah, yaxın dostu və saray rəssamı olan Şapuru onun sarayına göndərir. Şirinin hüzuruna gələn rəssam, öz hökmdarını nə qədər tərifləsə də, Şirində təəssürat yarada bilmir. Bundn sonra şahın portretini çəkərək Şirinə təqdim edir. Rəsmi görən qız aşiq olsa da, ismətini qoruyaraq Şapurla getməkdən imtina edir:
 | O naxış çəkən də gəldi gülşənə, Xosrovun şəklini yaratdı yenə. Yenə şəkil gördü, həsrətlə baxdı, O surət könlünü yandırdı, yaxdı. |  |
Təsvir
"Şapurun Xosrovun rəsmini Şirinə göstərməsi" miniatüründə Mirzə Əli bilərəkdən ədəbi mətndən yayınmışdır. Rəssam verilmiş konret epizodla yanaşı, Nizami süjetinin məzmununu əsas götürmüş, nəticədə müstəqil və orijinal əsər yarada bilmişdir. Mirzə Əli, miniatürdə hadisəni mətndəki kimi yabanı çəmənlikdə, yaxud keçilməz dağ yamaclarında deyil, o dövr üçün səciyyəvi olan cah-cəlallı saray bağında təsvir etmişdir.
Kompozisiyanın mərkəzində yaşıla çalan sal daşlarla döşənmiş meydança dayanır. Şirin, zəngin bəzəkli taxt-rəvanda, onun qabağındakı dairəvi çarhovuzun yanında isə Şapur əyləşmişdir. Şapurun əlində Xosrovun portreti vardır. Onlar, Şirinin rəfiqələri və xidmətçiləri ilə əhatə olunmuşlar. Miniatürdə bir canlanma hökm sürür. Bütün personajlar bir-biri ilə söhbət əsnasındadır. Rəssam hadisə ilə əlaqədaq olan bu canlanmanı gözəl ifadə etmişdir. Yuxarıda, çəpərin o tayında görünən bağçada bağban işləyir. Ondan azca aralı, yastı qayalıq arasında Şapurun atını saxlamış gənc xidmətçi görünür.
Tədqiqi
Bu miniatürü özünün təzahür tapdığı Nizami mətni ilə müqayisə etdikdə aydın olur ki, oradakı bir çox fiqurlar, o cümlədən kişilər ədəbi süjetdə göstərilməmişdir. Bunlar, kompozisiyanı canlandırmaq naminə rəssamın fərdi yaradıcılıq təşəbbüsü kimi qiymətləndirilməlidir. Təbriz miniatür məktəbi rəssamlarına xas olan belə təşəbbüslər rəssamı təkcə mətndən gələn əhvalatın tərənnümü çərçivəsində saxlamayıb, onun fırçasına sərbəstlik gətirmiş, bir növ qol-qanad açmasına səbəb olmuşdur. Məhz bu cür təfsir üsulu Mirzə Əlinin kompozisiyasını oxşar mövzuda əsər yaratmış Herat və Şiraz məktəbi rəssamlarının işlərindən fərqləndirir.
Mirzə Əlinin ədəbi mətnə yaradıcı yanaşması, sərbəst yolla getməsi, bu əsəri daha çox janr səhnəsi kimi xrakterizə edir. Burada qırmızı, göy, sarı, yaşıl, çəhrayı və qəhvəyi paltarlı, ağ çalmalı kişi fiqurları kompozisiyaya miniatürün mənzərə fonu ilə uyuşan dolğunluq və dekorativlik gətirir. Tünd yaşıl çəmənlik, çiçəkli ağaclar, qamətli sərvlər, bənövşəyi çalarlı çəhrayı təpələr, buludlu səma bahar mənzərəsini xaatırladır.
Təsvir formalarındakı şərtiliyə baxmayaraq, buradakı təbiət mənzərəsi realist təsiri ilə fərqlənsə də, bir sıra personajlar statik səciyyə daşıyır, donmuş və şablon təsir bağışlayırlar. Onların üzləri fərdi cizgilərdən məhrum olduğundan bir-birlərinə oxşayırlar.
Müəllif imzası
Miniatürün aşağı hissəsində iki quş silueti arasında rəssamın imazıs - "Ustad Mirzə Əlinin əməli" sözləri yazılmışdır. Bu miniatür I Şah Təhmasibin Xəmsə əlyazmasına daxil olan yeganə əsərdir ki, rəssamın adı səhifənin kənarında yazılmışdır. Bu, digər miniatürlərin, habelə səhifələrin kənarlarındakı müxtəlif bəzəklərin də Mirzə Əlinin fırçasına mənsub olduğunu güman etməyə əsas verir.
İstinadlar
- Zamanov, 1981. səh. 32
- "Khamsah of Nizami". bl.uk. Britaniya Milli Kitabxanası. 2016-10-29 tarixində . İstifadə tarixi: 6 avqust 2017.
- Gəncəvi, Nizami. Xosrov və Şirin. Bakı. 1962. 49.
- Zamanov, 1981. səh. 33
- Zamanov, Nadir. Nizaminin "Xosrov və Şirin" sürətləri orta əsr miniatürlərində (Azərbaycan SSR EA Xəbərləri, No. 3-4). 1971.
- Zamanov, 1981. səh. 34
- Казиев, А. Миниатюры рукописи "Хамсе", Низами (1539-1543). Баку. 1964.
Ədəbiyyat
- Zamanov, Nadir. Nizami poeziyası və təsviri sənət (Azərbaycan SSR EA Memarlıq və İncəsənət İnstitutu). Bakı: Elm. 1981. səh. 190.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xosrovun cimen Sirini gormesi I Sah Tehmasibin sifarisi ile 1539 1543 cu illerde hazirlanmis ve Tebriz miniatur mektebinin senetkarlari terefinden cekilmis resmlerle bezedilmis Nizami Gencevinin Xemse elyazmasina daxil olan Mirze Eli terefinden cekilmis resm eseridir Tedqiqatci N Zamanovun fikrince bu sujet bir cox Yaxin ve Orta Serq ressamlarinin fircasi ile canlandirilsa da o Mirze Eli Tebrizinin fircasinda ozunun en parlaq ifadesini tapmisdir Miniaturun daxil oldugu elyazma hazirda Britaniya Milli Kitabxanasinda MS Or 2265 saxlanilir Sapurun Xosrovun resmini Sirine gostermesiRessam Mirze EliTarixi 1539 1543Uslubu Tebriz miniatur mektebiSifarisci I Sah TehmasibSaxlanildigi yer Britaniya Milli KitabxanasiMovzuNizaminin Xosrov ve Sirin poemasinda Sirini oz sarayina devet etmek isteyen Xosrov sah yaxin dostu ve saray ressami olan Sapuru onun sarayina gonderir Sirinin huzuruna gelen ressam oz hokmdarini ne qeder teriflese de Sirinde teessurat yarada bilmir Bundn sonra sahin portretini cekerek Sirine teqdim edir Resmi goren qiz asiq olsa da ismetini qoruyaraq Sapurla getmekden imtina edir O naxis ceken de geldi gulsene Xosrovun seklini yaratdi yene Yene sekil gordu hesretle baxdi O suret konlunu yandirdi yaxdi Tesvir Sapurun Xosrovun resmini Sirine gostermesi miniaturunde Mirze Eli bilerekden edebi metnden yayinmisdir Ressam verilmis konret epizodla yanasi Nizami sujetinin mezmununu esas goturmus neticede musteqil ve orijinal eser yarada bilmisdir Mirze Eli miniaturde hadiseni metndeki kimi yabani cemenlikde yaxud kecilmez dag yamaclarinda deyil o dovr ucun seciyyevi olan cah celalli saray baginda tesvir etmisdir Kompozisiyanin merkezinde yasila calan sal daslarla dosenmis meydanca dayanir Sirin zengin bezekli taxt revanda onun qabagindaki dairevi carhovuzun yaninda ise Sapur eylesmisdir Sapurun elinde Xosrovun portreti vardir Onlar Sirinin refiqeleri ve xidmetcileri ile ehate olunmuslar Miniaturde bir canlanma hokm surur Butun personajlar bir biri ile sohbet esnasindadir Ressam hadise ile elaqedaq olan bu canlanmani gozel ifade etmisdir Yuxarida ceperin o tayinda gorunen bagcada bagban isleyir Ondan azca arali yasti qayaliq arasinda Sapurun atini saxlamis genc xidmetci gorunur TedqiqiMirze Elinin miniaturun asagisinda yerlesen imzasi Bu miniaturu ozunun tezahur tapdigi Nizami metni ile muqayise etdikde aydin olur ki oradaki bir cox fiqurlar o cumleden kisiler edebi sujetde gosterilmemisdir Bunlar kompozisiyani canlandirmaq namine ressamin ferdi yaradiciliq tesebbusu kimi qiymetlendirilmelidir Tebriz miniatur mektebi ressamlarina xas olan bele tesebbusler ressami tekce metnden gelen ehvalatin terennumu cercivesinde saxlamayib onun fircasina serbestlik getirmis bir nov qol qanad acmasina sebeb olmusdur Mehz bu cur tefsir usulu Mirze Elinin kompozisiyasini oxsar movzuda eser yaratmis Herat ve Siraz mektebi ressamlarinin islerinden ferqlendirir Mirze Elinin edebi metne yaradici yanasmasi serbest yolla getmesi bu eseri daha cox janr sehnesi kimi xrakterize edir Burada qirmizi goy sari yasil cehrayi ve qehveyi paltarli ag calmali kisi fiqurlari kompozisiyaya miniaturun menzere fonu ile uyusan dolgunluq ve dekorativlik getirir Tund yasil cemenlik cicekli agaclar qametli servler benovseyi calarli cehrayi tepeler buludlu sema bahar menzeresini xaatirladir Tesvir formalarindaki sertiliye baxmayaraq buradaki tebiet menzeresi realist tesiri ile ferqlense de bir sira personajlar statik seciyye dasiyir donmus ve sablon tesir bagislayirlar Onlarin uzleri ferdi cizgilerden mehrum oldugundan bir birlerine oxsayirlar Muellif imzasiMiniaturun asagi hissesinde iki qus silueti arasinda ressamin imazis Ustad Mirze Elinin emeli sozleri yazilmisdir Bu miniatur I Sah Tehmasibin Xemse elyazmasina daxil olan yegane eserdir ki ressamin adi sehifenin kenarinda yazilmisdir Bu diger miniaturlerin habele sehifelerin kenarlarindaki muxtelif bezeklerin de Mirze Elinin fircasina mensub oldugunu guman etmeye esas verir IstinadlarZamanov 1981 seh 32 Khamsah of Nizami bl uk Britaniya Milli Kitabxanasi 2016 10 29 tarixinde Istifade tarixi 6 avqust 2017 Gencevi Nizami Xosrov ve Sirin Baki 1962 49 Zamanov 1981 seh 33 Zamanov Nadir Nizaminin Xosrov ve Sirin suretleri orta esr miniaturlerinde Azerbaycan SSR EA Xeberleri No 3 4 1971 Zamanov 1981 seh 34 Kaziev A Miniatyury rukopisi Hamse Nizami 1539 1543 Baku 1964 EdebiyyatZamanov Nadir Nizami poeziyasi ve tesviri senet Azerbaycan SSR EA Memarliq ve Incesenet Institutu Baki Elm 1981 seh 190