Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalənin şübhə doğurur. |
Bu məqalə . |
Şamil Basayev (14 yanvar 1965[…] – 10 iyul 2006[…], İnquşetiya[…]) — Rus-Çeçen müharibəsinin iştirakçısı, Çeçenistanın əfsanəvi səhra komandiri.
| Şamil Basayev | |
|---|---|
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 14 yanvar 1965[…] |
| Vəfat tarixi | 10 iyul 2006[…](41 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Vəfat səbəbi | döyüşdə ölüm |
| Vətəndaşlığı | |
| Təhsili |
|
| Hərbi fəaliyyəti | |
| Xidmət illəri | 1991-ci ildən |
| Rütbəsi | Ordu generalı, podpolkovnik[d], generalisimus |
| Döyüşlər | |
| Təltifləri |  |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Şamil Basayev 1965-ci il yanvarın 14-də Çeçenistanın Vedeno kəndində anadan olub. Basayevin ailəsi 1944-cü ildə Stalinin sərəncamıyla Qazaxıstana və Sibirə sürgün edilən 800 min çeçen ailəsindən biri olub. Xruşşovun hakimiyyətə gəlişindən sonra 1957-ci ildə sürgündəki çeçenlər öz torpaqlarına qayıdırlar. Şamil 1982-ci ildə orta məktəbi bitirdikdən sonra iki il sovet ordusunda xidmət edir. Xidməti başa vurduqdan sonra Volqoqradda, Moskvada mühəndis kimi çalışır. Şamil Basayev sonralar verdiyi açıqlamasında inqilabçı ruhunun formalaşmasında Çe Qevara amilinin rol oynadığını qeyd edir. Moskvadakı otağında Çenin böyük portretini yapışdırdığını da sözlərinə əlavə edir.
1991-ci ildə SSRİ-nin süqutundan sonra Cövhər Dudayev Çeçenistanda prezident seçilir. Dudayev prezident seçilən kimi Çeçenistanın müstəqilliyini elan edir. Rusiya Çeçenistanın müstəqilliyini elan etməsindən dərhal sonra Çeçenistan sərhədinə qoşun yığır. Dünyaya Çeçenistan həqiqətlərini çatdırmaq üçün Basayev Rusiya hava yollarına məxsus təyyarəni Ankaraya qaçırdır. 1992-ci ildə Dudayevin tapşırığıyla Abxaziyaya gedən Basayev abxazların gürcülərə qarşı savaşına da ciddi dəstək verir. Abxaziyanın Xalq Qəhrəmanı adına layiq görülən çeçen komandir Dağlıq Qarabağ müharibəsi zamanı mücahidləriylə birgə ermənilərə qarşı vuruşur, hətta Şuşanın onun tərəfindən müdafiə olunması təklifini irəli sürür.
Rus qoşunlarının 1994-cü ilin dekabr ayında Çeçenistana müdaxiləsindən sonra Dudayevin ən güvəndiyi generala çevrilən Şamil ruslar tərəfindən ən çox axtarılan çeçen komandir olur. Azadlıq savaşında Şamilə ən böyük zərbə ailəsinin yaşadığı evin bombalanması olur. 1995-ci ildə ruslar qırıcı təyyarələrlə Şamilin evini bombalayırlar. Bombardman nəticəsində Şamilin abxaz həyat yoldaşı da daxil olmaqla 11 ailə üzvi öldürülür. Ailəsinin məhvi şübhəsiz, Şamilə pis təsir etmişdi. Ancaq Şamil verdiyi müsahibədə bu haqda belə deyirdi:
“Ailəmin intiqamı üçün yox, vətənim üçün vuruşuram. Savaşım müstəqillik üçündür”. Ona terrorçu damğası yapışdıranlara isə fikir vermirdi. O, “Allah bilir mən kiməm və nə istəyirəm” deyirdi.
Şamil öz adından daha çox “Budenosvk” əməliyyatından söz etdirə bildi. 1995-ci ildə Moskvaya gedən avtomobillərin içindəki tabutlarda 150 nəfər mücahidlərin arasında gizlənən Basayev öz dəstəsiylə Budenovsk şəhərindəki polis şöbəsinə hücuma keçir. Polis şöbəsindən sonra isə şəhər xəstəxanasına basqın edən Basayev sakit, üzü tüklü və başındakı yaşıl sarğının üstündə “Allahu Əkbər” sözləri yazılmış vəziyyətdə dünya gündəmini zəbt etdi. Xəstəxanaya rusların hücumunun qarşısını almaq üçün mücahidlər əsirlərin üzərinə benzin tökərək pəncərələrin qarşısında qoymuşdular.
Budenovsk hücumu zamanı Rusiyanın sabiq prezidenti Boris Yeltsin Kanadada “G-7” sammitində iştirak etdiyi üçün Şamillə danışıqları baş nazir Viktor Çernomırdin aparırdı. Baş nazirlə Şamil arasında 36 saat ərzində 5 telefon danışığı olmuşdu. Efirdən birbaşa canlı yayımlanan dialoq belə idi:
V. Çernomırdin: - Basayev, sən belə davam etsən, sənin üçün çox pis olacaq. Dünya və rus xalqı qarşısında söz verirəm ki, sənə heç nə olmayacaq.
Ş. Basayev: - Sənə inanmıram. Sən bir tərəfdən təhlükəsizliyimizə təminat verirsən, bir tərəfdən də başımıza bombalar atırsan. Ancaq mən sənə güllə atmıram.
Uzun danışıqlardan sonra razılaşma baş tutur. Şamilin tələbləri yerinə yetirilir. Yeddi avtobus və meyidləri daşımaq üçün soyuduculu avtomobil xəstəxanaya göndərilir. Basayev və mücahidləri 150 əsirlə birlikdə snayperlərin nişanı altında Budenovsku tərk edirlər. Şamil də sözünü tutur və əsirlər sərbəst buraxılır. Budenovsk əməliyyatı rusları təşvişə salır. Budenovsk teraktı haqda sonralar Şamil bunları xatırlayır:
“Budenovska getməyəcəkdim. Mən Moskvanı nəzərdə tutmuşdum. Sadəcə, pulumuzun bitməyi planımın dəyişməyinə səbəb oldu və Budenovsk əməliyyatını reallaşdırdım. 300 rus əsgərini öldürdük, iki vertolyotlarını vurduq. Xəstəxanaya hücum etmişdik, ancaq ruslar Çeçenistanda doğum evlərini bombalayırdılar”.
1996-ci ilin 21 aprelində Cövhər Dudayev öldürüldükdən sonra dövlətin idarəsini ələ keçirən Şamil Basayev birinci Rus-Çeçen müharibəsində ruslara ciddi zərbələr vurur. Rusiyanın o vaxtkı Müdafiə naziri Qraçovun 1994-cü ildə verdiyi “İki saata Qroznını ələ keçirəcəyik” açıqlamasından sonra müharibə iki il davam edir. Rusiya üçün fiasko hesab edilən savaşın kuliminasiya nöqtəsi “Cövhərqala ” əməliyyat olur. “Cövhərqala” əməliyyatına Basayev rəhbərlik edir. Əməliyyat savaşın bitməsinə birbaşa təsir edir və 1996-cı il 31 avqustda “Xasavyurt” müqaviləsiylə Çeçenistanda sülh bərqərar olur. Rusiya qoşunlarını Çeçenistandan çıxarır.
Şamil Basayev faktoru rusları narahat etməyə başlayır. Dudayevdən sonra dövlətin başına keçir. 1997-ci ilin aprel ayında Basayev baş nazir seçilsə də çox keçmir ki, istefa verir. 1999-cu ildə yeni yaradılmış İslam Şurasının sədri seçilən Basayev və Əmir Xəttab iki min mücahidlə Rusiyaya qarşı ikinci savaşa başlayır. zamanı paytaxt Qroznının müdafiəsində sağ ayağını itirən Şamil silahını yerə qoymur.
2002-ci ilin oktyabrında Moskvadakı məşhur “Nord Ost” teatrına hücumdan sonra Məshədovla aralarında konflikt yaranır. Səbəb Şamilin Məshədovdan icazəsiz, özbaşına hücumu həyata keçirməsi olur. İki ildən sonra Şimali Osetiyanın Beslan şəhərində orta məktəbə hücumunun təşkilatçılığını da üzərinə götürən Şamilin başına 10 milyon dollar mükafat qoyurlar. Məktəbin mühasirəsini dünyaya canlı yayımlayan ruslar dünya ictimaiyyətinin diqqətini çəkərək Basayevin terrorçu obrazını yarada bilirlər. Doku Omarovun köməkçisi vəzifəsində olan Şamil Basayev 2006-ci ilin 10 iyul tarixində İnquşetiyada gedən avtomobil kortejindəki bombanın partlamasından sonra dünyasını dəyişir...
2005-ci ildə Amerika Birləşmiş Ştatlarının “ABC” telekanalının rusiyalı müxbiri Andrey Babitskiyə müsahibə verən çeçen səhra komandiri Şamil Basayev ona günahsız yerə öldürdüyü rusiyalı uşaq və qadınlar barədə verilən suala belə cavab verir:
“Bəs Çeçenistanda öldürülən günahsız körpələr? Günahsız yerə öldürülən 40 min çeçen körpənin qatilləri kimlərdir?”
İstinadlar
- http://www.bbc.co.uk/2/hi/europe/4727935.stm.
- Bibliothèque nationale de France Chamil Salmanovitch Bassaïev // BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- http://english.pravda.ru/accidents/21/96/382/14918_basayev.html.
- http://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/17440570601073301.
- http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=5546089.
- http://usatoday30.usatoday.com/news/world/2006-07-11-russia-basayev_x.htm.
Xarici keçidlər
- [1] 2011-11-10 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediyada bu adli diger sexsler haqqinda da meqaleler var bax Samil Bu meqalenin neytralligi subhe dogurur Meqalede teref tutma ve ya pislemek meqsedi dasiyan ve dogrulugu subut edilmeyen fikirlerin oldugu iddia edilir Xahis olunur bu mesele ile elaqedar istirak edesiniz Bu meqale qaralama halindadir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Eger mumkundurse daha deqiq bir sablondan istifade edin Samil Basayev 14 yanvar 1965 10 iyul 2006 Inqusetiya Rus Cecen muharibesinin istirakcisi Cecenistanin efsanevi sehra komandiri Samil BasayevSexsi melumatlarDogum tarixi 14 yanvar 1965 1965 01 14 Vefat tarixi 10 iyul 2006 2006 07 10 41 yasinda Vefat yeri Inqusetiya Rusiya Vefat sebebi doyusde olumVetendasligi CecenistanTehsili Rusiya Dovlet Torpaqdan Istifade Planlamasi Universiteti d 1987 1988 Herbi fealiyyetiXidmet illeri 1991 ci ildenRutbesi Ordu generali podpolkovnik d generalisimusDoyusler Avqust qiyami Birinci Qarabag muharibesi Susanin isgali Suxumi doyusu Qrozni doyusu Dagistan emeliyyati Birinci Cecenistan muharibesi Ikinci Cecenistan muharibesi Abxaziyada muharibe 1992 93 Teltifleri Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiSamil Basayev 1965 ci il yanvarin 14 de Cecenistanin Vedeno kendinde anadan olub Basayevin ailesi 1944 cu ilde Stalinin serencamiyla Qazaxistana ve Sibire surgun edilen 800 min cecen ailesinden biri olub Xrussovun hakimiyyete gelisinden sonra 1957 ci ilde surgundeki cecenler oz torpaqlarina qayidirlar Samil 1982 ci ilde orta mektebi bitirdikden sonra iki il sovet ordusunda xidmet edir Xidmeti basa vurduqdan sonra Volqoqradda Moskvada muhendis kimi calisir Samil Basayev sonralar verdiyi aciqlamasinda inqilabci ruhunun formalasmasinda Ce Qevara amilinin rol oynadigini qeyd edir Moskvadaki otaginda Cenin boyuk portretini yapisdirdigini da sozlerine elave edir 1991 ci ilde SSRI nin suqutundan sonra Covher Dudayev Cecenistanda prezident secilir Dudayev prezident secilen kimi Cecenistanin musteqilliyini elan edir Rusiya Cecenistanin musteqilliyini elan etmesinden derhal sonra Cecenistan serhedine qosun yigir Dunyaya Cecenistan heqiqetlerini catdirmaq ucun Basayev Rusiya hava yollarina mexsus teyyareni Ankaraya qacirdir 1992 ci ilde Dudayevin tapsirigiyla Abxaziyaya geden Basayev abxazlarin gurculere qarsi savasina da ciddi destek verir Abxaziyanin Xalq Qehremani adina layiq gorulen cecen komandir Dagliq Qarabag muharibesi zamani mucahidleriyle birge ermenilere qarsi vurusur hetta Susanin onun terefinden mudafie olunmasi teklifini ireli surur Rus qosunlarinin 1994 cu ilin dekabr ayinda Cecenistana mudaxilesinden sonra Dudayevin en guvendiyi generala cevrilen Samil ruslar terefinden en cox axtarilan cecen komandir olur Azadliq savasinda Samile en boyuk zerbe ailesinin yasadigi evin bombalanmasi olur 1995 ci ilde ruslar qirici teyyarelerle Samilin evini bombalayirlar Bombardman neticesinde Samilin abxaz heyat yoldasi da daxil olmaqla 11 aile uzvi oldurulur Ailesinin mehvi subhesiz Samile pis tesir etmisdi Ancaq Samil verdiyi musahibede bu haqda bele deyirdi Ailemin intiqami ucun yox vetenim ucun vurusuram Savasim musteqillik ucundur Ona terrorcu damgasi yapisdiranlara ise fikir vermirdi O Allah bilir men kimem ve ne isteyirem deyirdi Samil oz adindan daha cox Budenosvk emeliyyatindan soz etdire bildi 1995 ci ilde Moskvaya geden avtomobillerin icindeki tabutlarda 150 nefer mucahidlerin arasinda gizlenen Basayev oz destesiyle Budenovsk seherindeki polis sobesine hucuma kecir Polis sobesinden sonra ise seher xestexanasina basqin eden Basayev sakit uzu tuklu ve basindaki yasil sarginin ustunde Allahu Ekber sozleri yazilmis veziyyetde dunya gundemini zebt etdi Xestexanaya ruslarin hucumunun qarsisini almaq ucun mucahidler esirlerin uzerine benzin tokerek pencerelerin qarsisinda qoymusdular Budenovsk hucumu zamani Rusiyanin sabiq prezidenti Boris Yeltsin Kanadada G 7 sammitinde istirak etdiyi ucun Samille danisiqlari bas nazir Viktor Cernomirdin aparirdi Bas nazirle Samil arasinda 36 saat erzinde 5 telefon danisigi olmusdu Efirden birbasa canli yayimlanan dialoq bele idi V Cernomirdin Basayev sen bele davam etsen senin ucun cox pis olacaq Dunya ve rus xalqi qarsisinda soz verirem ki sene hec ne olmayacaq S Basayev Sene inanmiram Sen bir terefden tehlukesizliyimize teminat verirsen bir terefden de basimiza bombalar atirsan Ancaq men sene gulle atmiram Uzun danisiqlardan sonra razilasma bas tutur Samilin telebleri yerine yetirilir Yeddi avtobus ve meyidleri dasimaq ucun soyuduculu avtomobil xestexanaya gonderilir Basayev ve mucahidleri 150 esirle birlikde snayperlerin nisani altinda Budenovsku terk edirler Samil de sozunu tutur ve esirler serbest buraxilir Budenovsk emeliyyati ruslari tesvise salir Budenovsk terakti haqda sonralar Samil bunlari xatirlayir Budenovska getmeyecekdim Men Moskvani nezerde tutmusdum Sadece pulumuzun bitmeyi planimin deyismeyine sebeb oldu ve Budenovsk emeliyyatini reallasdirdim 300 rus esgerini oldurduk iki vertolyotlarini vurduq Xestexanaya hucum etmisdik ancaq ruslar Cecenistanda dogum evlerini bombalayirdilar 1996 ci ilin 21 aprelinde Covher Dudayev olduruldukden sonra dovletin idaresini ele keciren Samil Basayev birinci Rus Cecen muharibesinde ruslara ciddi zerbeler vurur Rusiyanin o vaxtki Mudafie naziri Qracovun 1994 cu ilde verdiyi Iki saata Qroznini ele kecireceyik aciqlamasindan sonra muharibe iki il davam edir Rusiya ucun fiasko hesab edilen savasin kuliminasiya noqtesi Covherqala emeliyyat olur Covherqala emeliyyatina Basayev rehberlik edir Emeliyyat savasin bitmesine birbasa tesir edir ve 1996 ci il 31 avqustda Xasavyurt muqavilesiyle Cecenistanda sulh berqerar olur Rusiya qosunlarini Cecenistandan cixarir Samil Basayev faktoru ruslari narahat etmeye baslayir Dudayevden sonra dovletin basina kecir 1997 ci ilin aprel ayinda Basayev bas nazir secilse de cox kecmir ki istefa verir 1999 cu ilde yeni yaradilmis Islam Surasinin sedri secilen Basayev ve Emir Xettab iki min mucahidle Rusiyaya qarsi ikinci savasa baslayir zamani paytaxt Qrozninin mudafiesinde sag ayagini itiren Samil silahini yere qoymur 2002 ci ilin oktyabrinda Moskvadaki meshur Nord Ost teatrina hucumdan sonra Meshedovla aralarinda konflikt yaranir Sebeb Samilin Meshedovdan icazesiz ozbasina hucumu heyata kecirmesi olur Iki ilden sonra Simali Osetiyanin Beslan seherinde orta mektebe hucumunun teskilatciligini da uzerine goturen Samilin basina 10 milyon dollar mukafat qoyurlar Mektebin muhasiresini dunyaya canli yayimlayan ruslar dunya ictimaiyyetinin diqqetini cekerek Basayevin terrorcu obrazini yarada bilirler Doku Omarovun komekcisi vezifesinde olan Samil Basayev 2006 ci ilin 10 iyul tarixinde Inqusetiyada geden avtomobil kortejindeki bombanin partlamasindan sonra dunyasini deyisir 2005 ci ilde Amerika Birlesmis Statlarinin ABC telekanalinin rusiyali muxbiri Andrey Babitskiye musahibe veren cecen sehra komandiri Samil Basayev ona gunahsiz yere oldurduyu rusiyali usaq ve qadinlar barede verilen suala bele cavab verir Bes Cecenistanda oldurulen gunahsiz korpeler Gunahsiz yere oldurulen 40 min cecen korpenin qatilleri kimlerdir Istinadlarhttp www bbc co uk 2 hi europe 4727935 stm Bibliotheque nationale de France Chamil Salmanovitch Bassaiev BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 http english pravda ru accidents 21 96 382 14918 basayev html http www tandfonline com doi pdf 10 1080 17440570601073301 http www npr org templates story story php storyId 5546089 http usatoday30 usatoday com news world 2006 07 11 russia basayev x htm Xarici kecidler 1 2011 11 10 at the Wayback Machine