Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalə . |
Dudayev Cöhər Musa oğlu (çeç. Дуди Муса кIант ЖовхIар ) (15 fevral 1944, , Çeçen-İnquş MSSR, — 21 aprel 1996, , Çeçenistan) — çeçen hərbçisi, siyasətçisi və dövlət xadimi. İçkeriyanın ilk prezidenti. Aviasiya general-mayoru, çeçenlərin SSRİ ordusunda tarixi boyu yeganə generalı.
| Cövhər Dudayev | |
|---|---|
| çeç. ДудагӀеран Мусан ЖовхӀар | |
 | |
| 1991 – 1996 və ya: | |
| Vitse-prezident | Zəlimxan Yandarbiyev |
| Sonrakı | Zəlimxan Yandarbiyev |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | , ÇİMSSR |
| Vəfat tarixi | (52 yaşında) |
| Vəfat yeri | , İçkeriya |
| Vəfat səbəbi | sui-qəsd |
| Dəfn yeri |
|
| Partiya | Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası(1968) (1990) |
| Təhsili | Tambov Ali Hərbi Təyyarəçilik Məktəbi Qaqarin Hava Qüvvələri Akademiyası |
| İxtisası | Hərbi təyyarəçi |
| Fəaliyyəti | hərb və siyasət |
| Həyat yoldaşı | Anna Dudayev |
| Uşaqları | Avlur, Deqi və Dana |
| Dini | Sünni İslam |
| Hərbi xidmət | |
| Xidmət illəri | 1962-1996 |
| Mənsubiyyəti | Çeçen ordusu |
| Qoşun növü | İçkeriya silahlı qüvvələr |
| Rəhbərlik edib | 326-cı Ağır Bombardmançı Aviasiya Divizionu (1987-1991) Çeçen ordusu (Ali Baş Komandan) 1991-1996) |
| Döyüşlər | Əfqanıstan müharibəsi (1979-1989) |
| Rütbəsi | General-mayor Generalissimus |
| | |
| Təltifləri | Qırmızı Bayraq ordeni |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Cövhər Dudayev 1944-cü ilin fevralında Çeçenistanın Yalho kəndində anadan olub. 23 fevral 1944-cü ildə ailəsi Sibirə sürgün olunarkan o 15 günlük körpə olub. Cövhər Dudayev sürgündə keçən uşaqlıq illərilə bağlı bunları deyirdi: "Mən dinimi anamın qoynunda öyrəndim. Mən tamamilə ateist təhsili aldım və ateist bir ordu olan "Qızıl Ordu"da generallığa qədər yüksəldim. Burada sizə tarixi bir həqiqəti nəql edim. Məktəbə getməmişdən əvvəl çox yaxşı tərbiyə aldım. Sürgündə olduğumuz illərdə nədən Vətəndən çox uzaqlarda olduğumuzu, sürgün edilməyimizi və xalqımıza olunan zulmü mərhum anam başda olmaqla böyüklərdən öyrəndim. Uşaqlığımda yoldaşlarımla oyun zamanı bunları danışırdıq. Həmişə Vətəni xəyal edər, mütləq bir gün öz Vətənimizdə azad yaşayacağımıza olan inancımızı söyləyərdik. Bu gün həmin uşaqlıq illərimi xatırlayanda düşünürəm... Görəsən, bu gün Çeçenistanda yaşananları gələcəyin böyükləri olacaq uşaqlarımız necə dəyərləndirəcək? Bu işğalı və zülmü unutmayacaqları bir gerçək! Mən müsəlman olduğumu heç bir zaman unutmadım". Uşaqlıq illəri Sibirdə çox çətin keçdi. Orta təhsilini orada tamamladı. 1962-ci ildə Tambov Təyyarəçilik Akademiyasından, 1966-cı ildə isə Uzaq Məsafə Təyyarələri üçün Pilot və Mühəndis Yetişdirilməsi Akademiyasından məzun oldu. 1974-cü ildə Yuri Qaqarin adına Hərbi Hava Akademyasını da bitirən Cövhər Dudayev birinci sinif pilot və mühəndis ünvanını qazandı. Keçmiş SSRİ hökuməti tərəfindən 12 medalla təltif edildi. Tümgeneral vəzifəsinə yüksəldi. Sovet tarixinə Strateji Hava Quvvələrində tümən komandiri olmağı bacaran ilk müsəlman kimi adını yazdırdı. Çeçenistanın dövlət başçısı olmazdan əvvəl Baltikyanı respublikalarda cərəyan edən istiqlal mücadiləsini yatırmadığı üçün "qiyamçı general" adlandırıldı. Belə ki, 1989-cu ildə Estoniyada Strateji Hava Quvvələri Komandanlığında görəvdəykən Baltikyanı ölkələrdə başlayan azadlıq hərəkatlarını zor gücünə yatırılması üçün Moskvadan əmr aldı. Ancaq o, "yurdunun azadlığı üçün mücadilə edən bir xalqın üstünə bomba atmaram" deyərək əmri yerinə yetirmədi. Moskva isə bu itaətsizliyi həzm edə bilmədi və Cövhər Dudayevi cəzalandıraraq əsgərlərilə birlikdə Cövhərqalaya sürgünə göndərdi. 1990-cı ilin mayında vəzifəsindən istefa verdi. 1990-cı ilin noyabrında Çeçen Xalqının Qurultayına dəvət edildi və sonradan "Çeçen Beynəlxalq Konqresi" adını almış xalq məclisinin İdarə Heyətinin sədri seçildi. 19-21 avqust 1991-ci ildə keçmiş SSRİ-nin prezidenti Mixail Qorbaçovu hakimiyyətdən yıxmaq üçün düzənlənmiş əməliyyatın önündə gedənlərdən biri oldu, Rusiyanın 11 dekabr 1994-cü ildə Çeçenistana qarşı başlatdığı işğal və soyqırım hərəkətinə qarşı Cövhər Dudayev "son çeçen canını vermədən ruslar ölkəmizə hakim ola bilməz" deyərək xalqına "Cihad" əmrini verdi. Onun rəhbərliyi altındakı çeçen xalqı iki ilə yaxın sürən şanlı bir istiqlal mücadiləsi verdi və 1996-cı ilin mayında Çeçenistan tamamilə ruslardan təmizlənərək Qafqaz tarixinə yeni bir "qızıl səhifə" yazıldı. O deyirdi: "Üzərimdəki uniformam kəfənim, şəhadətə hazıram. Şəhidliyi rütbə və şərəf olaraq qəbul edirəm. Qanımın son damlasınadak ölkəmin azadlığı və millətimin hürriyyəti üçün savaşmağa hazıram". 21 aprel 1996-cı ildə ruslar Cövhər Dudayevin olduğu yeri raketlə vurdular və çeçen xalqının qəhrəmanı şəhid oldu.
Vəfatı
Həmin günlərdə rusların Cövhər Dudayevin yerini necə tapdığı, necə müəyyənləşdirdiyi başa düşülməmişdi. Ruslar dəfələrlə Cövhər Dudayevi qətlə yetirməyə təşəbbüs göstərsə də, ancaq hər dəfə yanlış yeri vurmuşdular. Bəs bu səfər necə oldu ki, onun yeri tam müəyyənləşdirildi. Bu müəmma illər sonra çözüldü. Əslidə həmin günlərdə də gözlər Amerikaya çevrilmişdi, ancaq heç kim tam məlumatı ictimaiyyətə açıqlaya bilmirdi. 4 iyun 2001-ci ildə "Hürriyyət" qəzetində Qasım Cindəmirin dərc olunmuş məlumatında yazılırdı: "ABŞ-nin gizli təhlükəsizlik orqanı sayılan Milli Təhlükəsizlik Agentliyində (National Security Agency – NSA) vaxtilə işləmiş Wayne Madsen Cövhər Dudayevin telefonunu istifadə edirdi. Bununla da NSA onun yerini və koordinatlarını müəyyənləşdirdi və ABŞ prezidenti Bill Klintona söylədi. O da həmin ərəfədə Moskvadaydı və Boris Yeltsinin yeniden prezident seçilməsini istəyirdi. Çeçen liderin yerini və koordinatlarını Boris Yeltsinə dedi. Ruslar da Cövhər Dudayevi qətlə yetirdi. Boris Yeltsin də, Bill Klinton da yeniden seçildilər. Əslində ABŞ prezidenti Bill Klintonun etdiyi qanunaziddir".
1996-cı ildə Latviyanın paytaxtı Riqa şəhərinin Purvtsiems rayonundakı Kosmonavtika küçəsi Cövhər Dudayevin adı ilə adlandırılıb.
Mənbə
- [1][ölü keçid]
- [2] 2011-09-27 at the Wayback Machine
İstinad
- . 2010-05-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-09-07. (#redundant_parameters); (#redundant_parameters)
 | Şəxs və ya bioqrafiya haqqında olan bu məqalə halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale qaralama halindadir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Eger mumkundurse daha deqiq bir sablondan istifade edin Dudayev Coher Musa oglu cec Dudi Musa kIant ZhovhIar 15 fevral 1944 Cecen Inqus MSSR 21 aprel 1996 Cecenistan cecen herbcisi siyasetcisi ve dovlet xadimi Ickeriyanin ilk prezidenti Aviasiya general mayoru cecenlerin SSRI ordusunda tarixi boyu yegane generali Covher Dudayevcec DudagӀeran Musan ZhovhӀarCecen Ickeriya Respublikasinin 1 ci1991 1996 ve ya Vitse prezidentZelimxan YandarbiyevSonrakiZelimxan YandarbiyevSexsi melumatlarDogum tarixi 15 fevral 1944Dogum yeri CIMSSRVefat tarixi 21 aprel 1996 52 yasinda Vefat yeri IckeriyaVefat sebebi sui qesdDefn yeri bilinmirCecenistanPartiya Sovet Ittifaqi Kommunist Partiyasi 1968 1990 Tehsili Tambov Ali Herbi Teyyarecilik Mektebi Qaqarin Hava Quvveleri AkademiyasiIxtisasi Herbi teyyareciFealiyyeti herb ve siyasetHeyat yoldasi Anna DudayevUsaqlari Avlur Deqi ve DanaDini Sunni IslamHerbi xidmetXidmet illeri 1962 1996Mensubiyyeti Cecen ordusuQosun novu Ickeriya silahli quvvelerRehberlik edib 326 ci Agir Bombardmanci Aviasiya Divizionu 1987 1991 Cecen ordusu Ali Bas Komandan 1991 1996 Doyusler Efqanistan muharibesi 1979 1989 Rutbesi General mayor GeneralissimusTeltifleri Qirmizi Ulduz ordeni Qirmizi Bayraq ordeni Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiCovher Dudayev 1944 cu ilin fevralinda Cecenistanin Yalho kendinde anadan olub 23 fevral 1944 cu ilde ailesi Sibire surgun olunarkan o 15 gunluk korpe olub Covher Dudayev surgunde kecen usaqliq illerile bagli bunlari deyirdi Men dinimi anamin qoynunda oyrendim Men tamamile ateist tehsili aldim ve ateist bir ordu olan Qizil Ordu da generalliga qeder yukseldim Burada size tarixi bir heqiqeti neql edim Mektebe getmemisden evvel cox yaxsi terbiye aldim Surgunde oldugumuz illerde neden Vetenden cox uzaqlarda oldugumuzu surgun edilmeyimizi ve xalqimiza olunan zulmu merhum anam basda olmaqla boyuklerden oyrendim Usaqligimda yoldaslarimla oyun zamani bunlari danisirdiq Hemise Veteni xeyal eder mutleq bir gun oz Vetenimizde azad yasayacagimiza olan inancimizi soyleyerdik Bu gun hemin usaqliq illerimi xatirlayanda dusunurem Goresen bu gun Cecenistanda yasananlari geleceyin boyukleri olacaq usaqlarimiz nece deyerlendirecek Bu isgali ve zulmu unutmayacaqlari bir gercek Men muselman oldugumu hec bir zaman unutmadim Usaqliq illeri Sibirde cox cetin kecdi Orta tehsilini orada tamamladi 1962 ci ilde Tambov Teyyarecilik Akademiyasindan 1966 ci ilde ise Uzaq Mesafe Teyyareleri ucun Pilot ve Muhendis Yetisdirilmesi Akademiyasindan mezun oldu 1974 cu ilde Yuri Qaqarin adina Herbi Hava Akademyasini da bitiren Covher Dudayev birinci sinif pilot ve muhendis unvanini qazandi Kecmis SSRI hokumeti terefinden 12 medalla teltif edildi Tumgeneral vezifesine yukseldi Sovet tarixine Strateji Hava Quvvelerinde tumen komandiri olmagi bacaran ilk muselman kimi adini yazdirdi Cecenistanin dovlet bascisi olmazdan evvel Baltikyani respublikalarda cereyan eden istiqlal mucadilesini yatirmadigi ucun qiyamci general adlandirildi Bele ki 1989 cu ilde Estoniyada Strateji Hava Quvveleri Komandanliginda gorevdeyken Baltikyani olkelerde baslayan azadliq herekatlarini zor gucune yatirilmasi ucun Moskvadan emr aldi Ancaq o yurdunun azadligi ucun mucadile eden bir xalqin ustune bomba atmaram deyerek emri yerine yetirmedi Moskva ise bu itaetsizliyi hezm ede bilmedi ve Covher Dudayevi cezalandiraraq esgerlerile birlikde Covherqalaya surgune gonderdi 1990 ci ilin mayinda vezifesinden istefa verdi 1990 ci ilin noyabrinda Cecen Xalqinin Qurultayina devet edildi ve sonradan Cecen Beynelxalq Konqresi adini almis xalq meclisinin Idare Heyetinin sedri secildi 19 21 avqust 1991 ci ilde kecmis SSRI nin prezidenti Mixail Qorbacovu hakimiyyetden yixmaq ucun duzenlenmis emeliyyatin onunde gedenlerden biri oldu Rusiyanin 11 dekabr 1994 cu ilde Cecenistana qarsi baslatdigi isgal ve soyqirim hereketine qarsi Covher Dudayev son cecen canini vermeden ruslar olkemize hakim ola bilmez deyerek xalqina Cihad emrini verdi Onun rehberliyi altindaki cecen xalqi iki ile yaxin suren sanli bir istiqlal mucadilesi verdi ve 1996 ci ilin mayinda Cecenistan tamamile ruslardan temizlenerek Qafqaz tarixine yeni bir qizil sehife yazildi O deyirdi Uzerimdeki uniformam kefenim sehadete haziram Sehidliyi rutbe ve seref olaraq qebul edirem Qanimin son damlasinadak olkemin azadligi ve milletimin hurriyyeti ucun savasmaga haziram 21 aprel 1996 ci ilde ruslar Covher Dudayevin oldugu yeri raketle vurdular ve cecen xalqinin qehremani sehid oldu Vefati Hemin gunlerde ruslarin Covher Dudayevin yerini nece tapdigi nece mueyyenlesdirdiyi basa dusulmemisdi Ruslar defelerle Covher Dudayevi qetle yetirmeye tesebbus gosterse de ancaq her defe yanlis yeri vurmusdular Bes bu sefer nece oldu ki onun yeri tam mueyyenlesdirildi Bu muemma iller sonra cozuldu Eslide hemin gunlerde de gozler Amerikaya cevrilmisdi ancaq hec kim tam melumati ictimaiyyete aciqlaya bilmirdi 4 iyun 2001 ci ilde Hurriyyet qezetinde Qasim Cindemirin derc olunmus melumatinda yazilirdi ABS nin gizli tehlukesizlik orqani sayilan Milli Tehlukesizlik Agentliyinde National Security Agency NSA vaxtile islemis Wayne Madsen Covher Dudayevin telefonunu istifade edirdi Bununla da NSA onun yerini ve koordinatlarini mueyyenlesdirdi ve ABS prezidenti Bill Klintona soyledi O da hemin erefede Moskvadaydi ve Boris Yeltsinin yeniden prezident secilmesini isteyirdi Cecen liderin yerini ve koordinatlarini Boris Yeltsine dedi Ruslar da Covher Dudayevi qetle yetirdi Boris Yeltsin de Bill Klinton da yeniden secildiler Eslinde ABS prezidenti Bill Klintonun etdiyi qanunaziddir 1996 ci ilde Latviyanin paytaxti Riqa seherinin Purvtsiems rayonundaki Kosmonavtika kucesi Covher Dudayevin adi ile adlandirilib Menbe 1 olu kecid 2 2011 09 27 at the Wayback MachineIstinad 2010 05 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 09 07 redundant parameters redundant parameters Sexs ve ya bioqrafiya haqqinda olan bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin