Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şamaxı zəlzələsi — Şamaxının sonuncu ən dəhşətli zəlzələsi 1902-ci il yanvar ayının 31-də baş vermişdir.
| Şamaxı zəlzələsi | |
|---|---|
 | |
| Tarix | |
| Episentrin yeri | |
| Xəritədə yeri | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Zəlzələ öncəsi
Şamaxı şəhəri və ətraf regionlar həmişə hesab olunub. Təkcə 1806–1902-ci illər ərzində şəhərdə 9 güclü zəlzələ baş verib ki, bunların ən güclüsü 1859-cu ildə baş vermiş Şamaxı zəlzələsi olub. Bu zəlzələ nəticəsində şəhər tamamilə dağılmış, çoxlu sayda insan həlak olmuş, Şamaxı quberniyasının mərkəzi Şamaxı şəhərindən Bakıya köçürülmüş və quberniyanın adı uyğun olaraq dəyişdirilmişdi. Bu zəlzələdən bir il sonra, 1860-cı ildə Şamaxıda tədqiqatlar aparan alman geoloqu və professoru German Abix Şamaxıda daha bir güclü və dağıdıcı zəlzələnin baş verə biləcəyi proqnozunu vermişdi. Buna baxmayaraq imperiya rəhbərli bu xəbərdarlıqları qulaqardına vuraraq Şamaxı şəhərində tikinti işlərini genişləndirərək burada əhalinin sayının artmasına şərait yaradırdı. 1902-ci il zəlzələsi baş verən ana qədər şəhərdə 22.000 sakin yaşayırdı.
Zəlzələ və sonrakı hadisələr
1902-ci il yanvar ayının 31-də gündüz saat 12 radələrində, baş vermiş sonuncu təbii fəlakət zamanı bu antik şəhər tamamilə dağılıb, maddi mədəniyyətimizin sonuncu ən unikal nümunələri də yerlə yeksan olmuş, torpağın dərin qatlarına gömülüb. Təsadüfi deyil ki o zamanın bir sıra mətbuat nümunələri bu təbii fəlakəti "Qiyamət günü" ilə müqayisə edərək onun dəhşətləri barədə məlumatlar dərc ediblər. Məlumatlara görə 1902-ci ildəki zəlzələ zamanı şəhərin 2.000 nəfərdən artıq sakini həlak olub, minlərlə insan yaralanıb, 20.000 nəfərədək əhali evsiz-eşiksiz qalıb, 4 min yaşayış evi, 8 qədim məscid, iki kilsə, 10-dan artıq mədrəsə, 40 qədim şərq hamamı, onlarla ticarət obyekti, bazar-dükan dağılaraq yerlə yeksan olub. Şəhərdə zəlzələ sonrası böyük panika yaşanıb, əhali qorxu içərisində qaçışmağa başlayıb. Zəlzələ nəticəsində şəhərdəki 5.000 evdən 4.000-ni tamamilə dağılmış, həmçinin Şamaxı qəzasında yerləşən 126 kənddə 3.000-dən çox ev, 40 məscid və çoxlu təsərrüfat tikililəri dağılmışdı. Zəlzələdən sonra hökumət rəsmiləri və əhaliyə yardım etmək üçün əraziyə gəlib. Bütün bu faktlar ötən əsrin əvvəllərində Sankt-Peterburq şəhərində çap olunan "Niva" adlı dərginin 97-ci sayında rəsmən öz təsdiqini tapıb. Hal-hazırda həmin dərginin zəlzələ ilə bağlı səhifələri saxlanmaqdadır.
Araşdırma
Şamaxı zəlzələsinin, onun səbəblərinin və nəticələrin öyrənilməsi artıq 1902-ci ildə başlandı. Birinci hadisə yerinə Qafqaz dağlıq idarəsinin tapşırığı üzrə mədən mühəndisi Şahqulu Mirzə gəldi. Onun apardığı araşdırmaların nəticələrinə əsasən Şamaxı zəlzələsinə aid ilk yazılar 1902-ci ildə nəşr olundu, 1903-cü ildə zəlzələ haqqında yazılan kitab işıq üzü gördü. Artıq 1902-ci ilin fevralında alimlər zəlzələ nəticəsində baş verən böyük dağıntıların və qurbanların iki səbəbi təyin etdilər. Birinci səbəb Şamaxının çox hissəsinin zəif qruntlar üzərində, yəni yumşaq, su ilə təmin edilmiş torpaqlarda yerləşməsi idi. İkinci səbəb şəhərdəki tikinti işlərinin pis aparılmasından ibarət idi. Əhali zəif gil məhlulundan hazırlanmış yerli daşdan evlər tikirdi, evlərin damı ağır və yastı olurdu. Onlar şəhərin digər hissəsində tikilmiş taxta evlərlə müqayisədə daha asan dağılırdılar.
Bu zəlzələ haqqında ən dəqiq məlumat, Şamaxı rayonunu tezliklə zəlzələdən sonra gəzmiş olan geoloq V. Veberin rus. "Şemaxinskoe zemletryasenie 31-qo yanvarya 1902 q." monoqrafiyasında verilmişdir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Fuad Sultanov, Z. Sultanova. "Zəlzələlər", Bakı, "Azərnəşr", 1958. səh.21
- (PDF). 2013-05-12 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-01-22.
- Nyu-York Times qəzetinin Şamaxı zəlzələsi haqqında 15 mart 1902 tarixli məqaləsi
- "Şamaxı zəlzələsi - 13 fevral 1902-ci il — Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin rəsmi informasiya portalı". 2022-09-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-01-24.
- "1902-ci il Şamaxı zəlzələsi". 2016-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2011-10-24.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Samaxi zelzelesi Samaxi zelzelesi Samaxinin sonuncu en dehsetli zelzelesi 1902 ci il yanvar ayinin 31 de bas vermisdir Samaxi zelzelesiTarix 13 fevral 1902Episentrin yeri 40 42 sm e 48 36 s u Xeritede yeri Vikianbarda elaqeli mediafayllarZelzele oncesiSamaxi seheri ve etraf regionlar hemise hesab olunub Tekce 1806 1902 ci iller erzinde seherde 9 guclu zelzele bas verib ki bunlarin en guclusu 1859 cu ilde bas vermis Samaxi zelzelesi olub Bu zelzele neticesinde seher tamamile dagilmis coxlu sayda insan helak olmus Samaxi quberniyasinin merkezi Samaxi seherinden Bakiya kocurulmus ve quberniyanin adi uygun olaraq deyisdirilmisdi Bu zelzeleden bir il sonra 1860 ci ilde Samaxida tedqiqatlar aparan alman geoloqu ve professoru German Abix Samaxida daha bir guclu ve dagidici zelzelenin bas vere bileceyi proqnozunu vermisdi Buna baxmayaraq imperiya rehberli bu xeberdarliqlari qulaqardina vuraraq Samaxi seherinde tikinti islerini genislendirerek burada ehalinin sayinin artmasina serait yaradirdi 1902 ci il zelzelesi bas veren ana qeder seherde 22 000 sakin yasayirdi Zelzele ve sonraki hadiseler1902 ci il yanvar ayinin 31 de gunduz saat 12 radelerinde bas vermis sonuncu tebii felaket zamani bu antik seher tamamile dagilib maddi medeniyyetimizin sonuncu en unikal numuneleri de yerle yeksan olmus torpagin derin qatlarina gomulub Tesadufi deyil ki o zamanin bir sira metbuat numuneleri bu tebii felaketi Qiyamet gunu ile muqayise ederek onun dehsetleri barede melumatlar derc edibler Melumatlara gore 1902 ci ildeki zelzele zamani seherin 2 000 neferden artiq sakini helak olub minlerle insan yaralanib 20 000 neferedek ehali evsiz esiksiz qalib 4 min yasayis evi 8 qedim mescid iki kilse 10 dan artiq medrese 40 qedim serq hamami onlarla ticaret obyekti bazar dukan dagilaraq yerle yeksan olub Seherde zelzele sonrasi boyuk panika yasanib ehali qorxu icerisinde qacismaga baslayib Zelzele neticesinde seherdeki 5 000 evden 4 000 ni tamamile dagilmis hemcinin Samaxi qezasinda yerlesen 126 kendde 3 000 den cox ev 40 mescid ve coxlu teserrufat tikilileri dagilmisdi Zelzeleden sonra hokumet resmileri ve ehaliye yardim etmek ucun eraziye gelib Butun bu faktlar oten esrin evvellerinde Sankt Peterburq seherinde cap olunan Niva adli derginin 97 ci sayinda resmen oz tesdiqini tapib Hal hazirda hemin derginin zelzele ile bagli sehifeleri saxlanmaqdadir ArasdirmaSamaxi zelzelesinin onun sebeblerinin ve neticelerin oyrenilmesi artiq 1902 ci ilde baslandi Birinci hadise yerine Qafqaz dagliq idaresinin tapsirigi uzre meden muhendisi Sahqulu Mirze geldi Onun apardigi arasdirmalarin neticelerine esasen Samaxi zelzelesine aid ilk yazilar 1902 ci ilde nesr olundu 1903 cu ilde zelzele haqqinda yazilan kitab isiq uzu gordu Artiq 1902 ci ilin fevralinda alimler zelzele neticesinde bas veren boyuk dagintilarin ve qurbanlarin iki sebebi teyin etdiler Birinci sebeb Samaxinin cox hissesinin zeif qruntlar uzerinde yeni yumsaq su ile temin edilmis torpaqlarda yerlesmesi idi Ikinci sebeb seherdeki tikinti islerinin pis aparilmasindan ibaret idi Ehali zeif gil mehlulundan hazirlanmis yerli dasdan evler tikirdi evlerin dami agir ve yasti olurdu Onlar seherin diger hissesinde tikilmis taxta evlerle muqayisede daha asan dagilirdilar Bu zelzele haqqinda en deqiq melumat Samaxi rayonunu tezlikle zelzeleden sonra gezmis olan geoloq V Veberin rus Semaxinskoe zemletryasenie 31 qo yanvarya 1902 q monoqrafiyasinda verilmisdir Hemcinin baxVikianbarda Samaxi zelzelesi ile elaqeli mediafayllar var Samaxi zelzelesi 1667 Samaxi zelzelesi 1859 IstinadlarFuad Sultanov Z Sultanova Zelzeleler Baki Azernesr 1958 seh 21 PDF 2013 05 12 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 01 22 Nyu York Times qezetinin Samaxi zelzelesi haqqinda 15 mart 1902 tarixli meqalesi Samaxi zelzelesi 13 fevral 1902 ci il Azerbaycan Respublikasi Fovqelade Hallar Nazirliyinin resmi informasiya portali 2022 09 15 tarixinde Istifade tarixi 2014 01 24 1902 ci il Samaxi zelzelesi 2016 03 04 tarixinde Istifade tarixi 2011 10 24