Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İştvan Seçeni (mac. István Széchenyi, 21 sentyabr 1791, Vyana – 8 aprel 1860, Döblinq) Macar dövlət xadimi və yazıçısı. O, 1848-ci ildə baş vermiş macar inqilabının 4 liderindən biri olmuşdur. Seçeninin bir vaxtlar ictimai və iqtisadi həyatda başladığı proseslər macar cəmiyyətində dərin izlər buraxmışdır. Elə buna görə də o, hər nə qədər özünü Macar millətinin "qulu" adlandırsa da, Macar tarixində "Ən böyük Macar" (ing. The Greatest Hungarian) adına layiq görülmüşdür.
| İştvan Seçeni | |
|---|---|
| mac. István Széchenyi | |
 | |
İctimai İşlər və Nəqliyyat naziri | |
| 23 mart 1848 – 3 sentyabr 1848 | |
| Əvvəlki | yaranıb |
| Sonrakı | Laslo Çani |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 21 sentyabr 1791 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 8 aprel 1860(68 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | güllə yarası[d] |
| Dəfn yeri |
|
| Partiya | |
| Fəaliyyəti | yazıçı, siyasətçi |
| Atası | Ferenç Seçeni |
| Dini | Roma-Katolik kilsəsi |
| Rütbəsi | kapitan |
| | |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
İştvan Seçeni 1771-ci ildə Vyanada macar əsilzadə olan qraf Ferens Seçeni ilə Yuliyana Festetiç de Tolnanın ailəsində anadan olmuşdur. Seçeni ailəsi Macarıstanın ən qədim və soylu ailələrindən biri idi. Seçeninin atası Macarıstan Milli Muzeyinin qurucularından idi .
Seçeni öz uşaqlığını Vyanada və Nadçenkdə keçirtmişdi. Evdə həm alman həm macar dillərində danışıldığından o alman dilini öyrənmişdi. Xüsusi təhsil aldıqdan sonra Avstriya ordusuna qoşulmuş və Napaleon müharibələrinin iştirakçısı olmuşdu. Orduya qoşulduğu zaman onun 17 yaşı varidi. 16 il imperiya ordusunda zabit olan Seçeni bir çox döyüşlərdə iştirak etdi və medallar aldı. 1826-cı ildə isə ordudan ayrıldı.
Siyasi fəaliyyəti
Orduda olduğu illərdə, xüsusilə də 1815-1821-ci illər ərzində Seçeni bütün Avropanı, Fransa, İngiltərə, İtaliya, Yunanistan və Levantı gəzmiş, bu ölkələrdəki islahatlarla yaxından tanış olmuşdu. Macarıstana qayıdarkən Seçeni başa düşdü ki, ölkədə iqtisadi və ictimai şərait olduqca zəifdir. Bu səbəblə Macarıstanda iqtisadi və mdədni inkişafı təmin edə biləcək qurum və təşkilatların yaradılması üçün fəaliyyətə başladı. İlk əvvəl ölkədə atçılıq və at yarışlarının inkişaf etidrilməsini qarşısına məqsəd qoydu. Onun ikinci əhəmiyyətli təşəbbüsü isə Macarıstan Elmlər Akademiyasının yaradıması oldu. Macar parlamentində 1825-ci ildə söylədiyi nitqdə Macarıstanda elmin inkişafı üçün önəmli bir çağırış etdi. Bu məqsədlə bir illik gəlirini bu iş üçün bağışlayan Seçeninin təşəbbüsü nəticəsində 1827-ci ildə Macarıstan Elmlər Akademiyası yaradıldı.
Bundan başqa Seçeni Dunay çayı üzərində gəmi və qayıqların rahat hərəkət edə bilməsi üçün çay yataqlarının tənzimlənməsi layihəsini irəli sürdü. O, 1830-ci ildə mövcud vəziyyəti görmək üçün Dunay çayı üzərindən paroxodla İstanbula qədər səyahət etmişdir. Bunun ardından çay yataqlarının tənzimlənməsi layihəsi fəaliyyətə başlamış və on il ərzində çay yataqlarının gəmiçiliyə uyğun hala gətirilməsi ilə nəticələnmişdir. Dunayın fəaliyyətinin bir hissəsi kimi də Budapeştdə ilk daimi körpü sayılan Zəncirli Körpü və onun davamı olaraq da Budun təpəsi altındakı tunel də məhz Seçeni tərəfindən inşa etdirilmişdir.
İqtisadi sahədə də genişmiqyaslı islahatlar həyata keçirən Seçeni Ticarət Bankının yaradılması təşəbbüsünü irəli sürmüş və məqsədinə nail olmuşdu. Bu fəaliyyətiin ilkin mərhələsini olaraq məşhur kitabı “Hitel”-i (Kredit, 1830) nəşr etdirmişdir. Bir sonra yayımlanan "Vilag" (Dünya) kitabında isə layihən barədə ətraflı məlumat vermişdir.
1848-ci il inqilabında rolu
Seçeni 1848-1849 ildə baş verən Macar İstiqlal Müharibəsi dövründə beş ay “Macar Müstəqilliyi” hökumətində nəqliyyat naziri kimi fəaliyyət göstərmişdir. Buna baxmayaraq həmin dövrün bir digər mühüm dövlət xadimi Layoş Koşutun fikirlərinə bir çox nöqtədə qatılmırdı. Müharibə prosesinin onun on illərdir çalışıb yaratdığı dəyərləri yox edəcəyini düşündürdü və bu müharibədə Macar millətinin məğlubiyyətindən qorxurdu. Seçeninin qayğıları o qədər güclü idi ki, ağlını itirmə təhlükəsi baş göstərmişdi. Nəticədə 1848-ci ilin payızında həkiminin məsləhətilə ruhi xəstəxanaya yerləşdi. Məğlubiyyətin ardından qorxuları daha da artan Seçeni buna baxmayaraq məqalə yazmağa davam edirdi. 1859-ci ildə nəşr olunan "Ein Blick" başlıqlı satirik məqaləsində Avstriyanın Macarıstan üzərində qurduğu təzyiq rejiminə istehza edirdi. 1960-cı ildə polislər Seçeninin evində axtarış etdilər və bir sıra sənədlər müsadirə edildi.
Əsərləri
- Hitel (Kredit, 1830)
- Világ, (Dünya, 1831)
- Stádium (Stadion, 1833)
- Önismeret
- Ein Blick (Bir baxış)
- Siyasi və iqtisadi məsələlərə dair yazdığı və alman dilinə tərcümə edilən bir sıra məqalələr
- 1884-1896-cı illərdə, Macarıstan Elmlər Akademiyası tərəfindən Seçeninin yazıları 9 cilddə nəşr etdirilmişdir.
Vəfatı
Depressiyadan əziyyət çəkən Seçeni 1860-cı ilin aprel ayının 8-də başından atəş açaraq 68 yaşında intihar etdi.
İstinadlar
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Wurzbach D. C. v. Széchenyi, Stephan (alm.). // Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich: enthaltend die Lebensskizzen der denkwürdigen Personen, welche seit 1750 in den österreichischen Kronländern geboren wurden oder darin gelebt und gewirkt haben Wien: 1856. Vol. 41. S. 251.
- Сеченьи Иштван // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- "Széchenyi, István, Count". omikk.bme.hu. 30 January 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 28 March 2016.
- Mihály Lackó: Széchenyi és Kossuth vitája, Gondolat, 1977.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Istvan Seceni mac Istvan Szechenyi 21 sentyabr 1791 Vyana 8 aprel 1860 Doblinq Macar dovlet xadimi ve yazicisi O 1848 ci ilde bas vermis macar inqilabinin 4 liderinden biri olmusdur Seceninin bir vaxtlar ictimai ve iqtisadi heyatda basladigi prosesler macar cemiyyetinde derin izler buraxmisdir Ele buna gore de o her ne qeder ozunu Macar milletinin qulu adlandirsa da Macar tarixinde En boyuk Macar ing The Greatest Hungarian adina layiq gorulmusdur Istvan Secenimac Istvan SzechenyiIctimai Isler ve Neqliyyat naziri23 mart 1848 3 sentyabr 1848EvvelkiyaranibSonrakiLaslo CaniSexsi melumatlarDogum tarixi 21 sentyabr 1791 1791 09 21 Dogum yeri Vyana Habsburq monarxiyasiVefat tarixi 8 aprel 1860 1860 04 08 68 yasinda Vefat yeri Doblinq Vyana Avstriya imperiyasiVefat sebebi gulle yarasi d Defn yeri Naqicenk d Partiya biterefFealiyyeti yazici siyasetciAtasi Ferenc SeceniDini Roma Katolik kilsesiRutbesi kapitan Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiIstvan Seceni 1771 ci ilde Vyanada macar esilzade olan qraf Ferens Seceni ile Yuliyana Festetic de Tolnanin ailesinde anadan olmusdur Seceni ailesi Macaristanin en qedim ve soylu ailelerinden biri idi Seceninin atasi Macaristan Milli Muzeyinin qurucularindan idi Seceni oz usaqligini Vyanada ve Nadcenkde kecirtmisdi Evde hem alman hem macar dillerinde danisildigindan o alman dilini oyrenmisdi Xususi tehsil aldiqdan sonra Avstriya ordusuna qosulmus ve Napaleon muharibelerinin istirakcisi olmusdu Orduya qosuldugu zaman onun 17 yasi varidi 16 il imperiya ordusunda zabit olan Seceni bir cox doyuslerde istirak etdi ve medallar aldi 1826 ci ilde ise ordudan ayrildi Siyasi fealiyyetiOrduda oldugu illerde xususile de 1815 1821 ci iller erzinde Seceni butun Avropani Fransa Ingiltere Italiya Yunanistan ve Levanti gezmis bu olkelerdeki islahatlarla yaxindan tanis olmusdu Macaristana qayidarken Seceni basa dusdu ki olkede iqtisadi ve ictimai serait olduqca zeifdir Bu sebeble Macaristanda iqtisadi ve mdedni inkisafi temin ede bilecek qurum ve teskilatlarin yaradilmasi ucun fealiyyete basladi Ilk evvel olkede atciliq ve at yarislarinin inkisaf etidrilmesini qarsisina meqsed qoydu Onun ikinci ehemiyyetli tesebbusu ise Macaristan Elmler Akademiyasinin yaradimasi oldu Macar parlamentinde 1825 ci ilde soylediyi nitqde Macaristanda elmin inkisafi ucun onemli bir cagiris etdi Bu meqsedle bir illik gelirini bu is ucun bagislayan Seceninin tesebbusu neticesinde 1827 ci ilde Macaristan Elmler Akademiyasi yaradildi Seceninin Macaristan Elmler Akademiyasinin yaradilmasi ile bagli cixisi Bundan basqa Seceni Dunay cayi uzerinde gemi ve qayiqlarin rahat hereket ede bilmesi ucun cay yataqlarinin tenzimlenmesi layihesini ireli surdu O 1830 ci ilde movcud veziyyeti gormek ucun Dunay cayi uzerinden paroxodla Istanbula qeder seyahet etmisdir Bunun ardindan cay yataqlarinin tenzimlenmesi layihesi fealiyyete baslamis ve on il erzinde cay yataqlarinin gemiciliye uygun hala getirilmesi ile neticelenmisdir Dunayin fealiyyetinin bir hissesi kimi de Budapestde ilk daimi korpu sayilan Zencirli Korpu ve onun davami olaraq da Budun tepesi altindaki tunel de mehz Seceni terefinden insa etdirilmisdir Iqtisadi sahede de genismiqyasli islahatlar heyata keciren Seceni Ticaret Bankinin yaradilmasi tesebbusunu ireli surmus ve meqsedine nail olmusdu Bu fealiyyetiin ilkin merhelesini olaraq meshur kitabi Hitel i Kredit 1830 nesr etdirmisdir Bir sonra yayimlanan Vilag Dunya kitabinda ise layihen barede etrafli melumat vermisdir 1848 ci il inqilabinda rolu Seceni 1848 1849 ilde bas veren Macar Istiqlal Muharibesi dovrunde bes ay Macar Musteqilliyi hokumetinde neqliyyat naziri kimi fealiyyet gostermisdir Buna baxmayaraq hemin dovrun bir diger muhum dovlet xadimi Layos Kosutun fikirlerine bir cox noqtede qatilmirdi Muharibe prosesinin onun on illerdir calisib yaratdigi deyerleri yox edeceyini dusundurdu ve bu muharibede Macar milletinin meglubiyyetinden qorxurdu Seceninin qaygilari o qeder guclu idi ki aglini itirme tehlukesi bas gostermisdi Neticede 1848 ci ilin payizinda hekiminin meslehetile ruhi xestexanaya yerlesdi Meglubiyyetin ardindan qorxulari daha da artan Seceni buna baxmayaraq meqale yazmaga davam edirdi 1859 ci ilde nesr olunan Ein Blick basliqli satirik meqalesinde Avstriyanin Macaristan uzerinde qurdugu tezyiq rejimine istehza edirdi 1960 ci ilde polisler Seceninin evinde axtaris etdiler ve bir sira senedler musadire edildi EserleriHitel Kredit 1830 Vilag Dunya 1831 Stadium Stadion 1833 Onismeret Ein Blick Bir baxis Siyasi ve iqtisadi meselelere dair yazdigi ve alman diline tercume edilen bir sira meqaleler 1884 1896 ci illerde Macaristan Elmler Akademiyasi terefinden Seceninin yazilari 9 cildde nesr etdirilmisdir VefatiDepressiyadan eziyyet ceken Seceni 1860 ci ilin aprel ayinin 8 de basindan ates acaraq 68 yasinda intihar etdi IstinadlarBibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Wurzbach D C v Szechenyi Stephan alm Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich enthaltend die Lebensskizzen der denkwurdigen Personen welche seit 1750 in den osterreichischen Kronlandern geboren wurden oder darin gelebt und gewirkt habenWien 1856 Vol 41 S 251 Secheni Ishtvan Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 Szechenyi Istvan Count omikk bme hu 30 January 2019 tarixinde Istifade tarixi 28 March 2016 Mihaly Lacko Szechenyi es Kossuth vitaja Gondolat 1977