Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İtelmenlər (İtelmen — İtәmәn, əvvəlki məlumatlarda — İtelmen) — Kamçatka yarımadasının köklü xalqlarındandır. Dilləri — İtelmen dilidir.
 | |||
| Ümumi sayı | |||
|---|---|---|---|
| 3093 | |||
| Yaşadığı ərazilər | |||
| |||
| Dili | |||
| Qohum xalqlar | |||
Adı rus dilinə adaptasiya olmudur «itәnmәn» («burada yaşayan»).
Yayılması
Onlar əsasən Kamçatka yarımadasında, Kamçatka Diyarının Tiqilski və Milkovski rayonları, Petropavlovsk-Kamçatski ərazilərində 2600 nəfər (2010) və Maqadan vilayəti ərazisində 600 nəfər (2010) təşkil etirdi.
2002-ci ilə olan sayları (2002 г.):
Kamçatka diyarı (2296 nəf., 2002 il):
Tigil kəndi - 355 nəf.
Korvan kəndi - 265 nəf.
Petropavlovsk-Kamçatski 265 nəf.
Milkovo - 233 nəf.
Ust-Xayryuzovo kəndi - 156 nəf.
Palana - 130 nəf.
Sedanka - 130 nəf.
Sobolevo - 119 nəf.
Maqadan vilayəti (643 nəf., 2002 il):
Maqadan - 231 nəf.
Tauysk kəndi - 114 nəf.
Ola - 109 nəf
İllərə görə İtelmenlərin sayı:
Ərazilərə görə yayılma nisbəti
| Rusiyanın rayon və şəhərlərinə görə yayılması | ||
|---|---|---|
| rayonlar, şəhər dairələri | RF subyektləri | % itelmenlər |
| Tiqil rayonu | Kamçatka | 19,8 |
| Milkovski rayonu | Kamçatka | 5,1 |
İtelmenlərin qrupları
XVII—XVIII əsrlərdə İtelmenlər haqqında məlumatı B. О. Dolqix məlumat vermişdir. O, yasaç kitablarındakı matriallara əsasən 1697-ci ildə onların sayı 12 680 nəfər, 1738-ci ildə isə 8448 nəfər təşkil etmişdir. Onların sayının belə nəzərə capacaq şəkildə azalması o dönəmdə bölgədə yayılan , «Gil qizdırması» və başqa ifeksiyon xəstəliklərdən həlak olmuşlar. далее), XVIII əsrdə və XIX əsrin əvvəllərində özünə məxsus müxtəlif icmalara sahib olmuşlar. Onlar Kamçatkanın qərbində Tiqil çayı, şərq hissədə Uka çayı, cənubda Lopatka burnuna qədər olan ərazilərdə yayılmışdılar.
Antrpoloji xüsusiyyətləri
Antropologiya elmi İtelmenləri şimali monqoloid irqina aid edir. Onların kəllə quruluşunun formalaşmasında təbii ki, kontinental iqlim şəraiti öz tədirini göstərmişdir. Digər sibir mongoloid irqinə mənsub xalqlara nisbətdə burunun nisbətən uzunluğu, tünd piqmentə sahid olmaları, sifətlərinin nisbətən az enli olmaları və dodaqlarının irəli olması ilə seçilirlər.
İnancları
Ənənəvi inancları Animizm, Totemizm, Fetişizm ruhlara inamla bağlı olmuşdur. Onlarda «Dənizlər sahibi» Mitq hesab edilirdi. O insanlara balıq verirmiş kimi qiymətləndirilirdi. Onlar arasında tək Yaradanın olması fikiri olmuşdur. Bunula belə yeri yatadanın qarğa olması düşünülürdü. Şamanozmə belə rast gəlinirdi. Şamanlar qadınlardan olmalı idi. XVII əsrin ortaları onlar Xristianlığı qəbul etmişlər.
Folklor
Onların xalq ədəbiyyatında qarğa mühüm yer tutur (Kutxe). XX əsr əvvəllərində V.İ. İoxelson tərəfindən İtelmenlərin bir çox nağılları qələmə alınmışdır.
İtelmenlərin təsərrüfatı
Təsərrüfatın başında əsasən balıqçılıq durur. Bu istər dəniz istərsə çay balıqçılığıdır. Qış ayları donan suyun üzərində dəlik açaraq buradan balıq ovlayırdılar. Üstəlik onlar sahil ərazilərinfə yayılan suitilərinidə ovlayırdılar. Ov əsasən bu canlıların koloniyalarında həyata keçirilirdi. Dərilərindən isə paltarlar və ev əşyaları hazırlayırdılar. Quru ərazisində ovçuluq mühüm yer tuturdu. İri heyvanlardan Qonur ayı və Müşk öküzü ovlanılırdı. Onların həm əti həmdə dərilərondə yararlanılırdı. Adi tülkü və Qütb tüklüsünün tərilərinə görə ovlanması məlumdur. Əkinçilik mövcud olmamışdır. Əsasən yığıçılıqla məşğul olurdular.
İstinadlar
- http://std.gmcrosstata.ru/webapi/opendatabase?id=vpn2002_pert 2019-07-12 at the Wayback Machine База микроданных Всероссийской переписи населения 2002 года
- . 2012-06-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-11-18.
Ədəbiyyat
- Антропова В. В. Расселение ительменов в I половине XVIII в. // Известия геогр. об-ва. — М., 1949. — Т. 81. — Вып. 4.
- Вдовин, Иннокентий Степанович Ительмены и коряки в первые десятилетия XVIII в.: (По неопубликованным материалам участника Камчатской экспедиции А. П. Горланова) // Страны и народы Востока. — М.:Наука, 1975. — Вып. 17.
- Ительмены: Историко-этнографический очерк / Орлова, Елизавета Порфирьевна, Отв. ред. Ч. М. Таксами. — СПб.: Наука, 1999.
- Ительменская литература. — М.: Литературная Россия, 2011. — 416 с.
Mənbə
- İtelmenlər
- İtelmenlər 2007-09-29 at the Wayback Machine
- Kamçatka: Otdalennıy ulus
- Kamçatka xalqları 2007-09-28 at the Wayback Machine
- İtelmenlərin ənənəvi geyimləri[ölü keçid]
- Fotoqalereya
- Rusiyanın kiçik xalqları
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Itelmenler Itelmen Itәmәn evvelki melumatlarda Itelmen Kamcatka yarimadasinin koklu xalqlarindandir Dilleri Itelmen dilidir Itelmenler Kamcadallar ozlerini itәnmәn Umumi sayi3093Yasadigi erazilerRusiya 3093 2010 DiliItelmen diliQohum xalqlarCukcalar Koryaklar Kerekler Adi rus diline adaptasiya olmudur itәnmәn burada yasayan Yayilmasi2010 ci ile gore yayilma areali Onlar esasen Kamcatka yarimadasinda Kamcatka Diyarinin Tiqilski ve Milkovski rayonlari Petropavlovsk Kamcatski erazilerinde 2600 nefer 2010 ve Maqadan vilayeti erazisinde 600 nefer 2010 teskil etirdi 2002 ci ile olan saylari 2002 g Kamcatka diyari 2296 nef 2002 il Tigil kendi 355 nef Korvan kendi 265 nef Petropavlovsk Kamcatski 265 nef Milkovo 233 nef Ust Xayryuzovo kendi 156 nef Palana 130 nef Sedanka 130 nef Sobolevo 119 nef Maqadan vilayeti 643 nef 2002 il Maqadan 231 nef Tauysk kendi 114 nef Ola 109 nef Illere gore Itelmenlerin sayi Erazilere gore yayilma nisbeti Rusiyanin rayon ve seherlerine gore yayilmasirayonlar seher daireleri RF subyektleri itelmenlerTiqil rayonu Kamcatka 19 8Milkovski rayonu Kamcatka 5 1Itelmenlerin qruplariXVII XVIII esrlerde Itelmenler haqqinda melumati B O Dolqix melumat vermisdir O yasac kitablarindaki matriallara esasen 1697 ci ilde onlarin sayi 12 680 nefer 1738 ci ilde ise 8448 nefer teskil etmisdir Onlarin sayinin bele nezere capacaq sekilde azalmasi o donemde bolgede yayilan Gil qizdirmasi ve basqa ifeksiyon xesteliklerden helak olmuslar dalee XVIII esrde ve XIX esrin evvellerinde ozune mexsus muxtelif icmalara sahib olmuslar Onlar Kamcatkanin qerbinde Tiqil cayi serq hissede Uka cayi cenubda Lopatka burnuna qeder olan erazilerde yayilmisdilar Antrpoloji xususiyyetleriAntropologiya elmi Itelmenleri simali monqoloid irqina aid edir Onlarin kelle qurulusunun formalasmasinda tebii ki kontinental iqlim seraiti oz tedirini gostermisdir Diger sibir mongoloid irqine mensub xalqlara nisbetde burunun nisbeten uzunlugu tund piqmente sahid olmalari sifetlerinin nisbeten az enli olmalari ve dodaqlarinin ireli olmasi ile secilirler InanclariEnenevi inanclari Animizm Totemizm Fetisizm ruhlara inamla bagli olmusdur Onlarda Denizler sahibi Mitq hesab edilirdi O insanlara baliq verirmis kimi qiymetlendirilirdi Onlar arasinda tek Yaradanin olmasi fikiri olmusdur Bunula bele yeri yatadanin qarga olmasi dusunulurdu Samanozme bele rast gelinirdi Samanlar qadinlardan olmali idi XVII esrin ortalari onlar Xristianligi qebul etmisler Itelmenlerin qisdaki yasayis yerleriFolklorOnlarin xalq edebiyyatinda qarga muhum yer tutur Kutxe XX esr evvellerinde V I Ioxelson terefinden Itelmenlerin bir cox nagillari qeleme alinmisdir Itelmenlerin teserrufatiItelmenlere aid olan Kamcadallarin Hijini XVIII esr Teserrufatin basinda esasen baliqciliq durur Bu ister deniz isterse cay baliqciligidir Qis aylari donan suyun uzerinde delik acaraq buradan baliq ovlayirdilar Ustelik onlar sahil erazilerinfe yayilan suitilerinide ovlayirdilar Ov esasen bu canlilarin koloniyalarinda heyata kecirilirdi Derilerinden ise paltarlar ve ev esyalari hazirlayirdilar Quru erazisinde ovculuq muhum yer tuturdu Iri heyvanlardan Qonur ayi ve Musk okuzu ovlanilirdi Onlarin hem eti hemde derileronde yararlanilirdi Adi tulku ve Qutb tuklusunun terilerine gore ovlanmasi melumdur Ekincilik movcud olmamisdir Esasen yigiciliqla mesgul olurdular Istinadlarhttp std gmcrosstata ru webapi opendatabase id vpn2002 pert 2019 07 12 at the Wayback Machine Baza mikrodannyh Vserossijskoj perepisi naseleniya 2002 goda 2012 06 23 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 11 18 EdebiyyatAntropova V V Rasselenie itelmenov v I polovine XVIII v Izvestiya geogr ob va M 1949 T 81 Vyp 4 Vdovin Innokentij Stepanovich Itelmeny i koryaki v pervye desyatiletiya XVIII v Po neopublikovannym materialam uchastnika Kamchatskoj ekspedicii A P Gorlanova Strany i narody Vostoka M Nauka 1975 Vyp 17 Itelmeny Istoriko etnograficheskij ocherk Orlova Elizaveta Porfirevna Otv red Ch M Taksami SPb Nauka 1999 Itelmenskaya literatura M Literaturnaya Rossiya 2011 416 s MenbeItelmenler Itelmenler 2007 09 29 at the Wayback Machine Kamcatka Otdalenniy ulus Kamcatka xalqlari 2007 09 28 at the Wayback Machine Itelmenlerin enenevi geyimleri olu kecid Fotoqalereya Rusiyanin kicik xalqlari