Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, lakin mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. |
İntellekt əmsalı (ing. intelligence quotient; abr. IQ ; təl. "ay-kü") — insanın malik olduğu intellekt qabiliyyətinin kəmiyyət göstəricisi.
Verilmiş şəxs eyni zamanda cəmiyyətdə orta statistik insanın malik olduğu intellektə nisbətən müqayisə olunur. Bunun üçün xüsusu testlər mövcuddur. IQ testləri bilik səviyyəsini yox, düşünmə qabiliyyətini aşkar etməyə xidmət edir. İntellekt əmsalı ümumi intellekt faktorunun (g) qiymətləndirilməsi üçün tətbiq edilir.
İQ testləri elə tərtib edilir ki, nəticəni mərkəzi 100%-ə bərabər İQ qiyməti olan normal səpələnmə kimi təsvir etmək mümkün olsun, belə ki, insanların 50%-i 90–110 arasında, 25%-i isə 110-dan artıq qiymətə malik olsunlar. Amerika ali məktəbinin məzununun İQ qiyməti 115, əlaçıların ki, isə 135–140 təşkil edir. İQ səviyyəsi 70-dən aşağı olan şəxslər əqli qüsurlu sayılırlar.
Tarixi haqqında
"İntellekt əmsalı" anlayışı 1912-ci ildə alman psixoloqu Villyam Ştern (William Stern) tərəfindən daxil edilmişdir. 1904-cü ildə Alfred Binet tərəfindən işlənmiş intellekt testlərinin aparılmasında yoxlama suallarının sayı uşağın yaşına uyğunlaşdırılır. Binet məktəb uşaqlarında sinifləşdirmə testləri apararaq bu nəticəyə gəlir ki, bir uşağa verilmiş qiymət "intellekt" kimi qəbul edilə bilməz, çünki, o bir ədədlə təyin olunmur. O, bu mövzu haqqında deyir: "Şkala, düzünü desək, intellekt üçün ölçü deyil, çünki, intellekt keyfiyyətləri cəmlənmirlər və bununla xətti səth kimi ölçülə bilməz". İlk vaxtlarda məktəbə gedən uşaqlar üçün yaradılmış İQ hesablanması sonralar David Veksler tərəfindən inkişafla əlaqəli olan böyütmə əmsalı (100) ilə böyüklərə də tətbiq edilir.
Hesabatın aparılması
İntellektin araşdırılmasının əvvəlində Villyam Ştern və Alfred Binet intellektin yaşına əsaslanan üsulldan istifadə edirlər. Bu anlayış aparılmış testin nəticələrini verilmiş yaş həddinə uyğun olan orta test nəticəsinə nisbətini təsvir edirdi:
IQ = (İntellekt yaşı/Həqiqi yaş)× 100
Məsələn, anadan olandan 20 yaş olan şəxsin əqli 22 yaşa uyğun gələrsə, onda onun üçün İQ = 22 / 20 × 100 = 110.
Bu ölçü qiymətlərini müqayisə etmək üçün İQ normal səpələnmə üzrə normalaşdırılır. David Veksler İQ qiymətinin orta qiymətdən (100) yuxarı və aşağı istiqamətdə 15 xal meyillənməsini təsvir edən şkala tətbiq edir. Bir çox intellekt araşdırmalarında qiymətlərin təsadüfi meyillənməsi 15 xal həddində (məsələn, Hamburq-Veksler testi) götürülsə də, başqaları bu qiyməti 10 xal həddində qəbul edib (məsələn, Rudolf Amthauerə görə İ-S-T intellekt-struktur testi).
Vekslerə görə IQ belə hesablanır:
burada
![image]()
təyin olunan qiymət (alınan xalların sayı)![image]()
verilmiş yaş qrupu üçün orta hədd![image]()
təsadüfi qiymətlərin dispersiyası
İQ testləri üçün dövlətlərdən asılı olaraq müxtəlif şkalalar tətbiq edilir. İngilis dilli dövlətlərdə tətbiq olunan testlərdə təsadüfi kəmiyyətlərin dispersiyası 16–24 xal arasında dəyişir. Ümumilikdə isə demək olar ki, orta qiymətdən meyillənmə üçün 15 xal geniş tətbiq edilir.
Veksler şkalasına görə əhalinin 68%-i üçün intellekt əmsalı 100 orta qiymət üçün 85–115 arasında yerləşir. Ölçü qiyməti 100-dən uzaqlaşdıqca onda ölçü xətaları böyüyür. Ona görə də, ən böyük və ya kiçik İQ qiyməti statistik baxımdan o qədər də etibarlı sayılmırlar və ehtiyatla işlədilirlər. Fitri istedada malik olan şəxslərin intellektini qiymətləndirmək üçün meyillənmə xətasının ikiqat qiymətindən o tərəfə dəqiqa danışmaq olur, yəni İQ-su 130-dan çox olan şəxslər haqqında bu fikri söyləmək olar. Ancaq bu xüsusi testlərin köməyi ilə daha da dəqiqləşdirilir. Aşağı həddlərdə oxumağa çətin çətinlik çəkənlər (IQ 85–70), orta (IQ 49–35), nisbətən zəif (IQ 34–20) və ən zəif intellektə malik olanlar (IQ<20) fərqləndirilirlər.
Testlərin aparılması
Binet apardığı intellekt sınaqlarında müxtəlif mövzularda silsilə tapşırıqlar tətbiq edir. Həll olunan tapşırıqlara xal verilir. Bu gündə də intellekt testlərinin aparılmasında bu üsuldan istifadə edilir. Tapşırıqlara gündəlik həyatda qarşılaşan məsələlər və problemlərdən suallar daxil edilir. Bir hissəsi məntiqi və ya riyazi məsələlərin həllindən ibarət olur (məsələn, ədədlər sırasını tamamlamaq). İlkin suallar əsasında artıq yaddaşın həcmini qiymətləndirmək olur. Testlərin aparılamsı üçün dil məsələsi də nəzərə alınır, yəni tapşırığın qoyuluşu dürüst olmalıdır. Buna görə də, bu testlərin aparılmasına tənqidlər mövcuddur ki, şəxslər tapşırığı başa düşmürlərsə onda onların intellekti olduğundan zəif qiymətləndirilir.
1956-cı ildə Cohn Raven mədəniyyətdən, dildən asılı olmayan "proqressiv matrisa" adlanan üsul təklif edir. Bu düsturla yad mədəniyyətə mənsub olan şəxslərin testdə iştirakı problem yaratmamalı idi. Ancaq bu üsul da lazımı nəticəni vermir, çünki, mütəxəssislərin fikrincə insanların düşünmə stili onların malik olduqları mədəni dəyərlərlə müəyyən olunur və mədəni dəyərlər yalnız dil ilə təsvir oluna bilməz.
1950-i illərdə David Veksler 11 hissədən ibarət başqa test silsiləsi təklif edir, burada ümumi bilik, söz ehtiyatı, hesablama düşüncəsi, vizual qavrama və abstraktlaşdırma qabiliyyəti yoxlanılır. Hamburqlu psixoloq Kurt Bondi (Curt Bondy) Hambur-Veksler-İntellekt testini təkmilləşdirir. Bu üsul bu günə kimi ən yararlı üsul sayılır. 1983-cü ildə aparılmış bir yoxlama nəticəsində bu üsul daha da inkişaf etdirilir.
Almaniyada geniş yayılmış üsullardan biri də İntellekt-struktur-testidir. Bu üsul Rudolf Amthauer tərəfindən işlənmişdir.
Test suallarını cavablandırmaq üçün adətən müəyyən vaxt qoyulur. Sadə məsələlərin, məsələn, kağız üzərində təsadüfi düzülmüş rəqəmləri artan sıra ilə böyük sürətlə birləşdirmək zamanı aparılan müşahidələr zamanı 1970-ci ildə yeni nəzəri və praktiki üsullar (məsələn Osvald Rot tərəfindən "Rəqəmləri birləşdirmək" testləri) işlənir. Koqnitiv informasiya alma sürətini və yaddaş həcmini ölçməklə ümumiyyətlə beyndə qısa və daimi yaddaş güclərini qiymətləndirmək olurdu. Bununla İQ anlayışı informasiya psixologiyasında da tətbiq olunmağa başlayır.
IQ testlərinin aparılması zamanı müxtəlif mədəniyyətlərin spesifik xüsusiyyətləri onun nəticələrinə ciddi təsir göstərir. Məsələn, bir mədəniyyət üçün vacib olan amil başqa mədəniyyət üçün əhəmiyyətsiz görünə bilər. Bu baxımdan İQ testlərin nəticələrinin mədəniyyətlər arasında müqayisəsi artıq mümkün olmur.
Bu hətta sosial təbəqələr arasında da öz rolunu göstərir. Küçədə yaşayan bir "avarının" verdiyi testin nəticələri çox vaxt onların həqiqi intellektlərinin səviyyəsini göstərmir. Çünki, onlar suallara cavab verərkən bəzən bilərəkdən sualları düzgün cavablandırmırlar. Əlbəttə insanın test zamanı malik oduğu əhval-ruhiyyəsi və fiziki durumu da nəticələrə ciddi təsir göstərir. Tapşırıqların həlli zamanı konsentrasiya qabiliyyəti əsasdır. Dağınıq fikirə malikolma çox müxtəlif səbəblərlə əlaqəli ola bilər. Pisyatma və yaxud gərginlik testin nəticələrini pisləşdirirlər. İmtahan qorxusu olan şəxslərdə ümumiyyətlə İQ testlərinin aparılması zamanı problemlər yaranır.
İntellektə görə sinifləşdirmənin tənqidi
"Intellekt" anlayışı müxtəlif müxtəlif sahələrində tətbiq olunduğundan müxtəlif peşə sahələrindən tənqidə məruz qalmışdır. İlk dəfə olarq Teodor Adorno 1946-cl ildə İQ anlayışını kəski tənqid etmişdir.
Çox vaxt "İntellekt"in bir sıra koqnitiv qabiliyyətlərdən yaranmasına görə, aşağı təbəqəyə aid olanların İQ testlərdən pis qiymət alması və bununla onlara psoxoloji zərər vurulması tənqid edilir. Aşağı sosial təbəqədən olan şəxslər və onların uşaqları aparılan tədqiqatlara görə yuxarı təbəqədə duranlar nisbətən zəif intellektə malik olurlar.
Başqa tənqidçilər İQ testlərini ümumiyyətlə insan intellektinin ölçülməsində tətbiqini düzgün olmamasını təkid edirlər.
Fransız sosioloqu Pyer Burdye intellekt anlayışını tənqid edir. O intellekt problemin bioloji əsasını araşdırmamağı, əksinə belə bir sosial problemin sosial şərtlərini və bununla "intellekt rasiszmini" və ya "siniflər rasizmini" tədqiq etməyi məsləhət görür.
Başqa psixoloqar Hans Yurqen Eystenk və Artur Yensen intellektin nəsildən-nəsilə keçməsini söyləmişlər. Onlar da istedad testlərinin aparılmasının fəhlə sinfinin uşaqlarına qarşı ədalətsizliyə yol verilir. Onların fikrincə istedad testi bir şəxsin bütün qabiliyyətlərini yox, gendən asılı olan qabiliyyətləri oratya çıxarmaqla məşğul olur. Adətən testlərin aparılmasında orta təbəqənin malik oduqları qabiliyyətləri yoxlamağa cəhd edilir. Burada fəhlə uşaqlarının qabiliyyətlərini əks etdirən amillər nəzərə alınmır.
Eystenk və Yensen həm də göstərirlər ki, bu fərq özünü assosiativ qabiliyyətlərdə yox, yalnız koqnitiv qabiliyyətlərdə özünü göstərir.
Yensen aşağı təbəqədəyə aid olan zəif intellektə malik uşalar haqqında yazır:
"… bu uşaqların çoxunda onların İQ göstəricisindən fərqli olaraq daha ayıq olmaları nəzərə çarpır. Yeni sinifə gələn uşaq, məsələn, bir neçə günə 20–30 uşağın adını əzbər öyrənir, məkəb qaydalarına tezliklə yiyələnir, məktəb həyətindəki müxtəlif oyunları mənimsəyir və nəticədə əldə etdiyi nəticə onun İQ -sunun 60 olduğunun yalanını çıxarır. Bütün bunlar göstərir ki, aşağı təbəqədən çıxmış uşaqlara qarşı aparılan testlər ədalətsiz olurlar, çünki onların orta təbəqədən gələn uşaq yoldaşları il boyu cəmi iki-üç uşağın adını yadlarında saxlaya bilirlər." – Artur Yensen: "İnsanların müxtəlifliyi"
Burada onu da qeyd etmək lazımdır ki, Avropada, əsasən isə Almaniyada qabiliyyət sınaqları çıx geniş tətbiq olunur. Bu üsul kiçik yaşlı uşaqalrın və məktəblilərin seçilməsində istifadə edilir və nəticədə uşaqlar müxtəlif səviyyəli məktəblərə (məsələn, Almaniyada 3 növ, müxtəlif səviyyəli orta məktəb fəaliyyət göstərir) göndərilir. Aşağı səviyyəli məktəbi qurtaran gəncin cəmiyyətdə yaxşı yer tutması şansı çox aşağıdır. Ali təhsil almaq üçün müxləq gimnaziyanı bitirmək lazımdır. Ona görə də, uşaqların kiçik yaşlarında belə testlərlə seçilməsi və onlara inkişaf etmək şansının verilməməsi bir çox psixoloqların tənqid və araşdırma mövzusuna çevrilmişdir.
İstinadlar
- . 2012-05-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-03-02.
Mənbə
- Stephen Jay Gould: Der falsch vermessene Mensch (Səhv ölçülmüş insan). 1999, .
- K. J. Groffmann: Die Entwicklung der Intelligenzmessung (İntellekt ölçülməsinin inkişafı). In: R. Heiss (Hrsg.): Psychologische Diagnostik. C. J. Hogrefe, Göttingen 1964, S. 148–199. (= Handbuch der Psychologie; 6)
- Walter Gutjahr: Die Messung psychischer Eigenschaften (Psixoloji keyfiyyətlərin ölçülməsi). Kiepenheuer und Witsch, Köln 1977, .
- Siegfried Lehrl: Arbeitsspeicher statt IQ (İQ əvəzinə işçi yaddaş). Vless, Ebersberg 1997, .
- Linda S. Gottfredson: The General Intelligence Factor (İntellekt faktoru). In: Scientific American. Exploring Intelligence. 9, Nr. 4, Winter 1998 (http://www.psych.utoronto.ca/~reingold/courses/intelligence/cache/1198gottfred.html 2007-10-05 at the Wayback Machine).
- Philip. G. Zimbardo, Richard J. Gerring (2004): Psychologie (Psixologiya) — 16., aktualisierte Auflage; München: Pearson Studium. ISBN-13: 987-3-8273-7056-3, ISBN-10: 3-8273-7056-6, S. 423, 424
- Jensen, zitiert nach: Eysenck, Hans Jürgen (1984): Die Ungleichheit der Menschen (İnsanların müxtəlifliyi). Kiel: Orion-Heimreiter-Verlag. , S. 244
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Intellekt deqiqlesdirme Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var lakin metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Intellekt emsali ing intelligence quotient abr IQ tel ay ku insanin malik oldugu intellekt qabiliyyetinin kemiyyet gostericisi IQ testler neticelerin normal paylanmasini almaq ucun tetbiq edilirAlfred Binet intellektin ilk tedqiqatcisi Verilmis sexs eyni zamanda cemiyyetde orta statistik insanin malik oldugu intellekte nisbeten muqayise olunur Bunun ucun xususu testler movcuddur IQ testleri bilik seviyyesini yox dusunme qabiliyyetini askar etmeye xidmet edir Intellekt emsali umumi intellekt faktorunun g qiymetlendirilmesi ucun tetbiq edilir IQ testleri ele tertib edilir ki neticeni merkezi 100 e beraber IQ qiymeti olan normal sepelenme kimi tesvir etmek mumkun olsun bele ki insanlarin 50 i 90 110 arasinda 25 i ise 110 dan artiq qiymete malik olsunlar Amerika ali mektebinin mezununun IQ qiymeti 115 elacilarin ki ise 135 140 teskil edir IQ seviyyesi 70 den asagi olan sexsler eqli qusurlu sayilirlar Tarixi haqqinda Intellekt emsali anlayisi 1912 ci ilde alman psixoloqu Villyam Stern William Stern terefinden daxil edilmisdir 1904 cu ilde Alfred Binet terefinden islenmis intellekt testlerinin aparilmasinda yoxlama suallarinin sayi usagin yasina uygunlasdirilir Binet mekteb usaqlarinda siniflesdirme testleri apararaq bu neticeye gelir ki bir usaga verilmis qiymet intellekt kimi qebul edile bilmez cunki o bir ededle teyin olunmur O bu movzu haqqinda deyir Skala duzunu desek intellekt ucun olcu deyil cunki intellekt keyfiyyetleri cemlenmirler ve bununla xetti seth kimi olcule bilmez Ilk vaxtlarda mektebe geden usaqlar ucun yaradilmis IQ hesablanmasi sonralar David Veksler terefinden inkisafla elaqeli olan boyutme emsali 100 ile boyuklere de tetbiq edilir Hesabatin aparilmasi Intellektin arasdirilmasinin evvelinde Villyam Stern ve Alfred Binet intellektin yasina esaslanan usulldan istifade edirler Bu anlayis aparilmis testin neticelerini verilmis yas heddine uygun olan orta test neticesine nisbetini tesvir edirdi IQ Intellekt yasi Heqiqi yas 100 Meselen anadan olandan 20 yas olan sexsin eqli 22 yasa uygun gelerse onda onun ucun IQ 22 20 100 110 Bu olcu qiymetlerini muqayise etmek ucun IQ normal sepelenme uzre normalasdirilir David Veksler IQ qiymetinin orta qiymetden 100 yuxari ve asagi istiqametde 15 xal meyillenmesini tesvir eden skala tetbiq edir Bir cox intellekt arasdirmalarinda qiymetlerin tesadufi meyillenmesi 15 xal heddinde meselen Hamburq Veksler testi goturulse de basqalari bu qiymeti 10 xal heddinde qebul edib meselen Rudolf Amthauere gore I S T intellekt struktur testi Vekslere gore IQ bele hesablanir IQ 100 15 x m s displaystyle IQ 100 frac 15 x mu sigma burada x displaystyle x teyin olunan qiymet alinan xallarin sayi m displaystyle mu verilmis yas qrupu ucun orta hedd s displaystyle sigma tesadufi qiymetlerin dispersiyasi IQ testleri ucun dovletlerden asili olaraq muxtelif skalalar tetbiq edilir Ingilis dilli dovletlerde tetbiq olunan testlerde tesadufi kemiyyetlerin dispersiyasi 16 24 xal arasinda deyisir Umumilikde ise demek olar ki orta qiymetden meyillenme ucun 15 xal genis tetbiq edilir Veksler skalasina gore ehalinin 68 i ucun intellekt emsali 100 orta qiymet ucun 85 115 arasinda yerlesir Olcu qiymeti 100 den uzaqlasdiqca onda olcu xetalari boyuyur Ona gore de en boyuk ve ya kicik IQ qiymeti statistik baximdan o qeder de etibarli sayilmirlar ve ehtiyatla isledilirler Fitri istedada malik olan sexslerin intellektini qiymetlendirmek ucun meyillenme xetasinin ikiqat qiymetinden o terefe deqiqa danismaq olur yeni IQ su 130 dan cox olan sexsler haqqinda bu fikri soylemek olar Ancaq bu xususi testlerin komeyi ile daha da deqiqlesdirilir Asagi heddlerde oxumaga cetin cetinlik cekenler IQ 85 70 orta IQ 49 35 nisbeten zeif IQ 34 20 ve en zeif intellekte malik olanlar IQ lt 20 ferqlendirilirler Testlerin aparilmasiBinet apardigi intellekt sinaqlarinda muxtelif movzularda silsile tapsiriqlar tetbiq edir Hell olunan tapsiriqlara xal verilir Bu gunde de intellekt testlerinin aparilmasinda bu usuldan istifade edilir Tapsiriqlara gundelik heyatda qarsilasan meseleler ve problemlerden suallar daxil edilir Bir hissesi mentiqi ve ya riyazi meselelerin hellinden ibaret olur meselen ededler sirasini tamamlamaq Ilkin suallar esasinda artiq yaddasin hecmini qiymetlendirmek olur Testlerin aparilamsi ucun dil meselesi de nezere alinir yeni tapsirigin qoyulusu durust olmalidir Buna gore de bu testlerin aparilmasina tenqidler movcuddur ki sexsler tapsirigi basa dusmurlerse onda onlarin intellekti oldugundan zeif qiymetlendirilir 1956 ci ilde Cohn Raven medeniyyetden dilden asili olmayan proqressiv matrisa adlanan usul teklif edir Bu dusturla yad medeniyyete mensub olan sexslerin testde istiraki problem yaratmamali idi Ancaq bu usul da lazimi neticeni vermir cunki mutexessislerin fikrince insanlarin dusunme stili onlarin malik olduqlari medeni deyerlerle mueyyen olunur ve medeni deyerler yalniz dil ile tesvir oluna bilmez 1950 i illerde David Veksler 11 hisseden ibaret basqa test silsilesi teklif edir burada umumi bilik soz ehtiyati hesablama dusuncesi vizual qavrama ve abstraktlasdirma qabiliyyeti yoxlanilir Hamburqlu psixoloq Kurt Bondi Curt Bondy Hambur Veksler Intellekt testini tekmillesdirir Bu usul bu gune kimi en yararli usul sayilir 1983 cu ilde aparilmis bir yoxlama neticesinde bu usul daha da inkisaf etdirilir Almaniyada genis yayilmis usullardan biri de Intellekt struktur testidir Bu usul Rudolf Amthauer terefinden islenmisdir Test suallarini cavablandirmaq ucun adeten mueyyen vaxt qoyulur Sade meselelerin meselen kagiz uzerinde tesadufi duzulmus reqemleri artan sira ile boyuk suretle birlesdirmek zamani aparilan musahideler zamani 1970 ci ilde yeni nezeri ve praktiki usullar meselen Osvald Rot terefinden Reqemleri birlesdirmek testleri islenir Koqnitiv informasiya alma suretini ve yaddas hecmini olcmekle umumiyyetle beynde qisa ve daimi yaddas guclerini qiymetlendirmek olurdu Bununla IQ anlayisi informasiya psixologiyasinda da tetbiq olunmaga baslayir IQ testlerinin aparilmasi zamani muxtelif medeniyyetlerin spesifik xususiyyetleri onun neticelerine ciddi tesir gosterir Meselen bir medeniyyet ucun vacib olan amil basqa medeniyyet ucun ehemiyyetsiz gorune biler Bu baximdan IQ testlerin neticelerinin medeniyyetler arasinda muqayisesi artiq mumkun olmur Bu hetta sosial tebeqeler arasinda da oz rolunu gosterir Kucede yasayan bir avarinin verdiyi testin neticeleri cox vaxt onlarin heqiqi intellektlerinin seviyyesini gostermir Cunki onlar suallara cavab vererken bezen bilerekden suallari duzgun cavablandirmirlar Elbette insanin test zamani malik odugu ehval ruhiyyesi ve fiziki durumu da neticelere ciddi tesir gosterir Tapsiriqlarin helli zamani konsentrasiya qabiliyyeti esasdir Daginiq fikire malikolma cox muxtelif sebeblerle elaqeli ola biler Pisyatma ve yaxud gerginlik testin neticelerini pislesdirirler Imtahan qorxusu olan sexslerde umumiyyetle IQ testlerinin aparilmasi zamani problemler yaranir Intellekte gore siniflesdirmenin tenqidi Intellekt anlayisi muxtelif muxtelif sahelerinde tetbiq olundugundan muxtelif pese sahelerinden tenqide meruz qalmisdir Ilk defe olarq Teodor Adorno 1946 cl ilde IQ anlayisini keski tenqid etmisdir Cox vaxt Intellekt in bir sira koqnitiv qabiliyyetlerden yaranmasina gore asagi tebeqeye aid olanlarin IQ testlerden pis qiymet almasi ve bununla onlara psoxoloji zerer vurulmasi tenqid edilir Asagi sosial tebeqeden olan sexsler ve onlarin usaqlari aparilan tedqiqatlara gore yuxari tebeqede duranlar nisbeten zeif intellekte malik olurlar Basqa tenqidciler IQ testlerini umumiyyetle insan intellektinin olculmesinde tetbiqini duzgun olmamasini tekid edirler Fransiz sosioloqu Pyer Burdye intellekt anlayisini tenqid edir O intellekt problemin bioloji esasini arasdirmamagi eksine bele bir sosial problemin sosial sertlerini ve bununla intellekt rasiszmini ve ya sinifler rasizmini tedqiq etmeyi meslehet gorur Basqa psixoloqar Hans Yurqen Eystenk ve Artur Yensen intellektin nesilden nesile kecmesini soylemisler Onlar da istedad testlerinin aparilmasinin fehle sinfinin usaqlarina qarsi edaletsizliye yol verilir Onlarin fikrince istedad testi bir sexsin butun qabiliyyetlerini yox genden asili olan qabiliyyetleri oratya cixarmaqla mesgul olur Adeten testlerin aparilmasinda orta tebeqenin malik oduqlari qabiliyyetleri yoxlamaga cehd edilir Burada fehle usaqlarinin qabiliyyetlerini eks etdiren amiller nezere alinmir Eystenk ve Yensen hem de gosterirler ki bu ferq ozunu assosiativ qabiliyyetlerde yox yalniz koqnitiv qabiliyyetlerde ozunu gosterir Yensen asagi tebeqedeye aid olan zeif intellekte malik usalar haqqinda yazir bu usaqlarin coxunda onlarin IQ gostericisinden ferqli olaraq daha ayiq olmalari nezere carpir Yeni sinife gelen usaq meselen bir nece gune 20 30 usagin adini ezber oyrenir mekeb qaydalarina tezlikle yiyelenir mekteb heyetindeki muxtelif oyunlari menimseyir ve neticede elde etdiyi netice onun IQ sunun 60 oldugunun yalanini cixarir Butun bunlar gosterir ki asagi tebeqeden cixmis usaqlara qarsi aparilan testler edaletsiz olurlar cunki onlarin orta tebeqeden gelen usaq yoldaslari il boyu cemi iki uc usagin adini yadlarinda saxlaya bilirler Artur Yensen Insanlarin muxtelifliyi Burada onu da qeyd etmek lazimdir ki Avropada esasen ise Almaniyada qabiliyyet sinaqlari cix genis tetbiq olunur Bu usul kicik yasli usaqalrin ve mekteblilerin secilmesinde istifade edilir ve neticede usaqlar muxtelif seviyyeli mekteblere meselen Almaniyada 3 nov muxtelif seviyyeli orta mekteb fealiyyet gosterir gonderilir Asagi seviyyeli mektebi qurtaran gencin cemiyyetde yaxsi yer tutmasi sansi cox asagidir Ali tehsil almaq ucun muxleq gimnaziyani bitirmek lazimdir Ona gore de usaqlarin kicik yaslarinda bele testlerle secilmesi ve onlara inkisaf etmek sansinin verilmemesi bir cox psixoloqlarin tenqid ve arasdirma movzusuna cevrilmisdir Istinadlar 2012 05 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 03 02 MenbeStephen Jay Gould Der falsch vermessene Mensch Sehv olculmus insan 1999 ISBN 3 518 28183 6 K J Groffmann Die Entwicklung der Intelligenzmessung Intellekt olculmesinin inkisafi In R Heiss Hrsg Psychologische Diagnostik C J Hogrefe Gottingen 1964 S 148 199 Handbuch der Psychologie 6 Walter Gutjahr Die Messung psychischer Eigenschaften Psixoloji keyfiyyetlerin olculmesi Kiepenheuer und Witsch Koln 1977 ISBN 3 462 01116 2 Siegfried Lehrl Arbeitsspeicher statt IQ IQ evezine isci yaddas Vless Ebersberg 1997 ISBN 3 88562 079 0 Linda S Gottfredson The General Intelligence Factor Intellekt faktoru In Scientific American Exploring Intelligence 9 Nr 4 Winter 1998 http www psych utoronto ca reingold courses intelligence cache 1198gottfred html 2007 10 05 at the Wayback Machine Philip G Zimbardo Richard J Gerring 2004 Psychologie Psixologiya 16 aktualisierte Auflage Munchen Pearson Studium ISBN 13 987 3 8273 7056 3 ISBN 10 3 8273 7056 6 S 423 424 Jensen zitiert nach Eysenck Hans Jurgen 1984 Die Ungleichheit der Menschen Insanlarin muxtelifliyi Kiel Orion Heimreiter Verlag ISBN 3 89093 100 6 S 244Xarici kecidler