Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şərur rayonu — Azərbaycan Respublikası Naxçıvan Muxtar Respublikasının tərkibində inzibati – ərazi vahidi. Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin 7 fevral 1991-ci il tarixli, 55-XII saylı Qərarı ilə Naxçıvan Muxtar Respublikasının İliç rayonu Şərur rayonu adlandırılmışdır.
| Rayon | |
| Şərur | |
|---|---|
 | |
|
| |
| Ölkə | |
| Daxildir | Naxçıvan |
| İnzibati mərkəz | Şərur |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Yaradılıb | 8 avqust 1930 |
| Sahəsi | 870 km² |
| Hündürlük | 952 m |
| Əhalisi | |
| Əhalisi | 116 600 nəfər |
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| ISO kodu | AZ-SAR |
| Telefon kodu | 994 36 |
| Poçt indeksi | 6800 |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Şərur rayonu – Muxtar Respublikanın qərbində yerləşir, cənubda İranla həmsərhəddir. Ərazisinin şimalı və şərqi dağ relyefinə malikdir. Dərələyəz dağ sistemi buradan keçir. Ən yüksək dağı – Qalınqayadır (2775 metr). İqlimi yarımsəhra, quraqdır. Lakin kifayət qədər yumşaqdır – qışda temperatur nadir hallarda +3 dərəcədən aşağı düşür, yayda + 50 dərəcədən yuxarı qalxmır.
Buradan Araz çayının qolu Arpaçay və digərləri axır. Arpaçay suyundan suvarmada istifadə edilir. Onun üstündə Arpaçay su anbarı tikilmişdir. Yerli faunası – muflonlar (dağ qoyunu), canavarlar, dağ keçiləri, tülkülər, qabanlar, dovşanlardır və.s.
Burada olan tarixi abidələr Araz və Arpaçay sahilləri boyunca bürünc dövrünə aid qədim yaşayış məskənləri ilə təmsil olunur. Qazma mağarasında mustye dövrünə aid daş və obsidian əmək alətləri, Şahtaxtı yaşayış məskənində zövqlə işlənmiş bəzəkli saxsı qab nümunələri aşkar edilmişdir. Arbatan, Verməziyar, Qarahəsənli, Babəki, Kosacan kəndləri yaxınlığında aparılmış arxeoloji qazıntılar göstərmişdir ki, burada qədim yaşayış məskənləri yerləşirmiş. Onlar Kölüklər, Köhnə, Arbatan, Köhnəkənd, Kültəpə kimi toponimlərin yaddaşında yaşayır. Burada çoxlu ev əşyaları və bəzəkli saxsı qablar aşkar edilmişdir.
Şərur rayonu (1930–1964-cü illərdə Noraşen rayonu, 1964–91-ci illərdə İliç rayonu) 8 avqust 1930-cu ildə təşkil edilmişdir. Şimalda və şimal-şərqdə Ermənistan Respublikası, cənubda və cənub-qərbdə İranla həmsərhəddir. Ərazisi 811,14 km2 . Rayonda 1 şəhər, 65 kənd yaşayış məntəqəsi var. Mərkəzi Şərur şəhəridir.
Rayon ərazisinə Şərur şəhəri və Yengicə, Alışar, Xələc, Şəhriyar, Muğanlı, Qorçulu, Kürçülü, Kürkənd, Cəlilkənd, Mahmudkənd, Günnüt, Bəhruz Kəngərli, Düdəngə, Zeyvə, Oğlanqala, Dizə, Aşağı Yaycı, Yuxarı Yaycı, Şahbulaq, Gümüşlü, Axura, Həmzəli, Qarxun, Sərxanlı, Məmmədsabir, Muğancıq Müslüm, Muğancıq Mehrab, Yuxarı Aralıq, Aşağı Aralıq, Siyaqut, Kosacan, Yuxarı Daşarx, Aşağı Daşarx, Dərəkənd, Oğuzkənd, Xanlıqlar, Ələkli, Vərməziyar, Stansiya Daşarx, Danyeri, İbadulla, Qışlaq Abbas, Ərəbyengicə, Tumaslı, Vayxır, Diyadin, Maxta, Qaraburc, Axamət, Kərimbəyli, Dərvişlər, Çərçiboğan, Babəki, Arbatan, Arpaçay, Çəmənli, Qarahəsənli, Çomaxtur, Püsyan, Təzəkənd, Dəmirçi, Havuş, Yeni Havuş, Xətai, Tənənəm kəndləri daxildir.Şərur rayonu tarixən Azərbaycanın mədəni,iqtisadi,siyasi həyatında mühüm yer tutmuşdur.Şərur rayonu Yallı rəqsinin beşiyidir,yarandığı yerdir.Dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəyov demişdir:"Şərur Azərbaycan Folklor Mədəniyyətinin Beşiyidir". Uzun illər boyu Şərur rayonundan olan Azərbaycanlılar yüksək dövlət vəzifələrində çalışmış və çalışırlar.Şərur Azərbaycanın dövlət quruculuğunda ən mühüm yerə sahibdir.
Təbiəti
Rayonun səthi şimalda və şərqdə dağlıq, Arazboyu hissədə bir-birindən tirə və yüksəkliklərlə ayrılan maili düzənliklərdən (Şərur, Sərdar və Tənənəm düzləri) ibarətdir. Ərazidə Dərələyəz silsiləsi əsas yer tutur. Hündürlüyü Araz çayı sahilində təqribən 600–700 m-dən Dərələyəz silsiləsində 2775 metrədək (Qalınqaya dağı) dəyişir. Düzənlik və dağətəyi hissədə əsasən Antropogen, dağlıq hissədə Devon, Perm, Trias, Təbaşir çöküntüləri yayılmışdır. Faydalı qazıntıları: polimetal filizlər, travertin, mərmərəbənzər əhəngdaşı və s. Yayı quraq keçən soyuq yarımsəhra, quru çöl və yayı quraq keçən soyuq iqlimi var. Orta temperatur yanvarda 3-dən 6 °C-yə qədər, iyulda 20–26 °C, illik yağıntı 200–400 mm-dir. Çayları (Şərqi Arpaçay və s.) rayonun İranla sərhədi boyu axan Araz hövzəsinə aiddir; suvarmada geniş istifadə olunduğundan suları yayda mənsəbə çatmır.
Şərqi Arpaçay üstündə tikilmiş su anbarının (bax Arpaçay su anbarı) fəaliyyəti sayəsində kənd təsərrüfatı torpaqlarının suvarılması təmin edilir. Boz və çəmən-boz, şorəkətvarı boz-qonur, dağ-şabalıdı və qəhvəyi dağ-meşə torpaqları yayılmışdır. Bitki örtüyü əsasən, yarımsəhra bitkilərindən (yovşan, şoranotu və s.) və dağ-kserofitlərindən ibarətdir. Heyvanları: qaya keçisi, muflon, canavar, tülkü, boz dovşan, çöldonuzu, daşlıq dələsi, çöl siçanı və s. Quşlardan kəklik, ular, qaraqarın bağrıqara və s. var. Əhali. Rayonun əhalisi 93,3 min nəfərdir (1 iyul 2008). Orta sıxlıq 1 km2 -də 118 nəfərdir. İri yaşayış məntəqələri Şərur şəhəri, Dəmirçi və Püsyan kəndləridir.
Əhalisi
Rayon ərazisi hələ qədim zamanlardan bəri azərbaycanlılarla məskunlaşmışdır.Hazırda da rayon əhalisinin əksər hissəsi azərbaycanlılardan ibarətdir.Şərur rayonun əhalisi tam olaraq Oğuz Türklərindən gəlmədir.
İqtisadiyyatı
Şərur rayonu Naxçıvan MR-in ən böyük , üzümçülük, heyvandarlıq, taxılçılıq və tərəvəzçilik rayonu, Azərbaycan Respublikasının isə iri rayonlarından biridir. Kənd təsərrüfatına yararlı torpaqlar 31.5 min ha-dır. Bunun 13.8 min ha sahəsində əkin aparılmışdır. Suvarılan torpaqlar 16.3 min ha-dır. Dənli və dənli-paxlalı bitkilər (əsasən buğda, qismən arpa, qarğıdalı və s.), texniki bitkilər (tütün), tərəvəz-bostan bitkiləri, (o cümlədən şəkər çuğunduru), kartof, yem bitkiləri əkilir. 1999-cu ildə Şərur rayonu üzrə aqrar islahatlar başa çatdırılıb, 18.881 ha sahə xüsusi mülkiyyətə verilib, 48 ha-dan artıq torpaq isə bələdiyyə mülkiyyətində qalıb. 99.757 nəfər pay norması əsasında torpaq payları ilə təmin olunub. Hər nəfərə orta hesabla 1893 m² torpaq sahəsi düşüb. Torpaqları suvarmaq üçün Həmzəli, Kərimbəyli və digər kəndlərdə nasos stansiyalarından və artezian quyularından istifadə edilmişdir. 58 km-lik Şərur-Naxçıvan su kəməri bərpa edilib işə salınmışdır.
2003–2004-cü illər ərzində Şərur rayonunda bütün təsərrüfat dərəcələri üzrə taxıl məhsulları istehsalı 13,8 %, kartof istehsalı 15,7 %, meyvə istehsalı 1,6 %, üzüm istehsalı isə 0,7 % artmışdır. 2004-cü ildə muxtar respublikada istehsal olunan taxılın 23,1 %-i, tərəvəzin 29,8 %-i, bostan məhsullarının 11,5 %-i, kartofun 34,9 %-i, meyvənin 92,2 %-i, üzümün 15,5 %-i Şərur rayonunun payına düşmüşdür. Muxtar respublikada istehsal olunan ətin 33,1 %-i, südün 32,2 %-i, yunun 18,5 %-i, yumurtanın 35,3 %-i Şərur rayonuna aiddir. Muxtar respublikadakı qaramalın 32,9 %-i, o cümlədən inək və camışların 33,3 %-i, xırda buynuzlu heyvanların 18,4 %-i Şərur rayonunun payına düşür (2004). Qış otlaqları geniş sahə tutur. Rayonda heyvandarlıq birlikləri yaradılmışdır.
Şərur rayonunun sənayesi, əsasən, kənd təsərrüfatı məhsulları emalı və tikinti materialları istehsalı üzrə ixtisaslaşmışdır. Rayonda 3 şəkər çuğunduru şirkəti fəaliyyət göstərir. Konserv zavodu, 3 şərab zavodu, quşçuluq fabriki, sənaye kombinatı, Gümüşlü dağ mədəni, Şahtaxtı daş karxanası rayonun əsas sənaye müəssisələridir. 2004-cü ildə muxtar respublika sənaye məhsulunun 17 %-i Şərur rayonunun müəssisələrində istehsal olunmuşdur. Muxtar respublikada kapital qoyuluşunun 5,6 %-i, istifadəyə verilmiş əsas fondların 4,8 %-i, cəmi əmtəə dövriyyəsinin 23 %-i, əhaliyə göstərilən pullu xidmətlərin 19,3 %-i Şərur rayonunun payına düşmüşdür. Əhalinin hər nəfərinə düşən pullu xidmətlərin həcmi 214.1 min manat olmuşdur ki, onun da 17,4 %-ini məişət xidməti təşkil edir. Bakı-Yerevan dəmir yolu, Naxçıvan-Yerevan avtomobil magistralı rayonun ərazisindən keçir (vaxtilə ümumittifaq şəbəkəsinə daxil olan dəmir yolu və avtomobil xətləri Ermənistanın apardığı təcavüzkarlıq siyasəti nəticəsində 1992-ci ildən işləmir).
13 sentyabr 2019-da prezidentin Fərmana əsasən Naxçıvan Muxtar Respublikasının Şərur rayonunda Şərur Sənaye Məhəlləsi yaradılır. Şərur Sənaye Məhəlləsinin ərazisində qeyri-neft sənaye sahələri üzrə məhsul istehsalı müəssisələri, habelə xidmət müəssisələri yaradılır; Şərur Sənaye Məhəlləsinin fəaliyyətinin təşkili, tənzimlənməsi, idarə olunması və inkişafı ilə bağlı tədbirləri Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinin müəyyən etdiyi idarəedici təşkilat həyata keçirir.
Tarixi-arxeoloji abidələr və memarlıq
Şərur rayonu ərazisində qədim insanların əmək fəaliyyətini və həyat tərzini əks etdirən maddi mədəniyyət qalıqları ilə zəngin xeyli arxeoloji abidə var (XX əsrin 30-cu illərindən tədqiq olunur). Bu abidələr qədim yaşayış yerləri, qalalar, qəbiristanlıqlar və memarlıq abidələrindən ibarətdir. 1987–90-cı illərdə Daş dövrünə (Mustye) aid Qazma mağarasından maddi mədəniyyət qalıqları, o cümlədən çaxmaqdaşı və obsidiandan (dəvəgözü) hazırlanmış xeyli əmək aləti aşkara çıxarılmışdır. Eneolit və Kür-Araz mədəniyyəti abidələrinin bu ərazidə sayca çoxluğu və mədəni təbəqənin qalınlığı e. ə. IV–III minilliklərdə Şərur ərazisində əkinçi-maldar tayfaların intensiv məskunlaşdığını göstərir. Orta Tunc dövrünün abidələri, əsasən, Araz, Arpaçay və onların qolları üstündə salınmışdır. Şortəpə və s. abidələrdən yüksək sənətkarlıqla hazırlanmış boyalı qablar aşkar olunmuşdur. E. ə. II minilliyin sonu – I minilliyin əvvəllərində Şərur rayonu ərazisində Xocalı-Gədəbəy mədəniyyətinin (son Tunc-ilk Dəmir dövrləri) keramikası ilə seçilən abidələr yayılmışdı. E. ə. I minilliyin 1-ci yarısına aid abidələrin tədqiqi bu əraziyə xarici işğalçıların, xüsusilə Urartu basqınlarının artdığını göstərir. Bölgədə Oğlanqala, Qalacıq, Govurqala, Qarasu qalası kimi müdafiə istehkamları inşa edilmişdir. Qədim Şərur ərazisi küp qəbirlərlə zəngindir. E. ə. I minilliyin 2-ci yarısına aid abidələr Alban (Qafqaz) mədəniyyətinə məxsus elementləri ilə seçilir. Eramızın I–IV əsrlərində bölgədə quyu qəbirlərlə xarakterizə olunan arxeoloji mədəniyyətin yayılması xüsusi maraq doğurur. Qəbirlərin dəfn adətinin müəyyən cəhətləri türk tayfalarının Azərbaycana axınının gücləndiyini göstərir. Erkən və inkişaf etmiş orta əsrlərdə Şərur rayonu ərazisində yaşayış məskənlərinin sayı xeyli artmışdır. Şərur rayonunda, Naxçıvan–Şərur avtоmоbil yоlunun sağ tərəfində оrta əsrlərə aid yaşayış yeri Parçı yerləşir. Şərur sözünün mənası qədim zamanlardan gəlir.Şumerlərin yaradılış dastanlarında qədim mifik obrazlar içərisində Şərur obrazı xüsusi yer tutur. Bu obraza Ninurta haqqında mifdə rast gəlinir. Ninurta cənub küləklərinin və qasırğa allahıdır. Burada əjdahaya, qara qüvvəyə qarşı mübarizə əsas yer tutur. Bu cür motivlərə şumerlərdən sonrakı xalqların miflərində də rast gəlinir. S.N.Kramer Şərurla bağlı məlumatların qədim yazılı mətnlərdə çox az olduğunu qeyd edir. Mifin məzmunu göstərir ki, Şərur obrazı şumerlərdə xüsusi əhəmiyyətə və hörmətə malik olmuşdur. Belə olmasa, o, Ninurta kimi ilahəyə göstəriş verə bilməzdi.
Şərur rayonu ərazisində memarlıq abidələrindən orta əsrlərə aid Arpaçay üzərində körpü, bürclər, məscid və pirlər, karvansaralar mühafizə olunmuşdur. Mühüm elmi və tarixi əhəmiyyət kəsb edən nadir abidələr əsaslı şəkildə bərpa olunmuşdur. Rayonun ərazisində aparılan yenidənqurma və quruculuq tədbirləri nəticəsində gözəl, müasir tikililər, milli arxitekturalı binalar, qədim üslubda meydanlar inşa edilmiş, yollar boyu kəndlər abadlaşdırılmış, kəndlərarası körpülər tikilmişdir.
| # | Bələdiyyələrin adı | Hər bələdiyyə üzrə əhalinin sayı |
|---|---|---|
| 1 | Şərur şəhər bələdiyyəsi | 6700 |
| 2 | Dəmirçi kənd bələdiyyəsi | 4980 |
| 3 | Düdəngə kənd bələdiyyəsi | 3927 |
| 4 | Mahmudkənd kənd bələdiyyəsi | 3878 |
| 5 | Yengicə kənd bələdiyyəsi | 3791 |
| 6 | Püsyan kənd bələdiyyəsi | 3679 |
| 7 | Çərçiboğan kənd bələdiyyəsi | 3200 |
| 8 | Çomaxtur kənd bələdiyyəsi | 3050 |
| 9 | Oğlanqala kənd bələdiyyəsi | 2897 |
| 10 | Danyeri kənd bələdiyyəsi | 2814 |
| 11 | Zeyvə kənd bələdiyyəsi | 2485 |
| 12 | Maxta kənd bələdiyyəsi | 2425 |
| 13 | Alışar kənd bələdiyyəsi | 2077 |
| 14 | Şəhriyar kənd bələdiyyəsi | 2056 |
| 15 | Xanlıqlar kənd bələdiyyəsi | 2049 |
| 16 | Qarxun kənd bələdiyyəsi | 1893 |
| 17 | Qışlaqabbas kənd bələdiyyəsi | 1785 |
| 18 | Dizə kənd bələdiyyəsi | 1758 |
| 19 | Kərimbəyli kənd bələdiyyəsi | 1697 |
| 20 | Cəlilkənd kənd bələdiyyəsi | 1662 |
| 21 | Siyaqut kənd bələdiyyəsi | 1548 |
| 22 | Yuxarı Daşarx kənd bələdiyyəsi | 1459 |
| 23 | Aşağı Yaysı kənd bələdiyyəsi | 1453 |
| 24 | Axura kənd bələdiyyəsi | 1448 |
| 25 | İbadulla kənd bələdiyyəsi | 1337 |
| 26 | Xələc kənd bələdiyyəsi | 1260 |
| 27 | Əlikli kənd bələdiyyəsi | 1253 |
| 28 | Vərməziyar kənd bələdiyyəsi | 1237 |
| 29 | Kosacan kənd bələdiyyəsi | 1226 |
| 30 | Dərəkənd kənd bələdiyyəsi | 1184 |
| 31 | Muğanlı kənd bələdiyyəsi | 1079 |
| 32 | Yuxarı Aralıq kənd bələdiyyəsi | 1049 |
| 33 | Məmmədsabir kənd bələdiyyəsi | 955 |
| 34 | Aşağı Aralıq kənd bələdiyyəsi | 931 |
| 35 | Vayxır kənd bələdiyyəsi | 914 |
| 36 | Yuxarı Yaycı kənd bələdiyyəsi | 906 |
| 37 | Çəmənli kənd bələdiyyəsi | 875 |
| 38 | Axaməd kənd bələdiyyəsi | 873 |
| 39 | Ərəbyengicə kənd bələdiyyəsi | 872 |
| 40 | Kürkənd kənd bələdiyyəsi | 858 |
| 41 | Kürçülü kənd bələdiyyəsi | 812 |
| 42 | Tənənəm kənd bələdiyyəsi | 746 |
| 43 | Mudancıq Müslüm kənd bələdiyyəsi | 728 |
| 44 | Qarahəsənli kənd bələdiyyəsi | 722 |
| 45 | Həmzəli kənd bələdiyyəsi | 717 |
| 46 | Arbatan kənd bələdiyyəsi | 715 |
| 47 | Oğuzkənd kənd bələdiyyəsi | 706 |
| 48 | Qorçulu kənd bələdiyyəsi | 689 |
| 49 | Aşağı Daşarx kənd bələdiyyəsi | 371 |
| 50 | Muğancıq Mehrab kənd bələdiyyəsi | 607 |
| 51 | Tumaslı kənd bələdiyyəsi | 585 |
| 52 | Dərvişlər kənd bələdiyyəsi | 552 |
| 53 | Şahbulaq kənd bələdiyyəsi | 551 |
| 54 | Sərxanlı kənd bələdiyyəsi | 514 |
| 55 | Arpaçay kənd bələdiyyəsi | 506 |
| 56 | Gümüşlü kənd bələdiyyəsi | 472 |
| 57 | Qaraburc kənd bələdiyyəsi | 444 |
| 58 | Stansiya Daşarx kənd bələdiyyəsi | 407 |
| 59 | Xətai kənd bələdiyyəsi | 361 |
| 60 | Diyadin kənd bələdiyyəsi | 332 |
| 61 | Təzəkənd kənd bələdiyyəsi | 254 |
| 62 | Yeni Havuş kənd bələdiyyəsi | 244 |
| 63 | Havuş kənd bələdiyyəsi | 113 |
| 64 | Babəki kənd bələdiyyəsi | 110 |
| 65 | Cəmi | 93778 |
Qardaş şəhərlər
İstinadlar
- "Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin Prezident Kitabxanası – İnzibati ərazi vahidləri : Şərur rayonu" (PDF). 2016-03-06 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2021-02-16.
- "Arxivlənmiş surət". 2020-06-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-05-02.
- "Naxçıvan Muxtar Respublikasının inzibati ərazi bölgüsündə qismən dəyişikliklər edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin 7 fevral 1991-ci il tarixli, 55-XII saylı Qərarı". 2018-11-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-08-21.
- Şərur Sənaye Məhəlləsi yaradılır
Mənbə
- Naxçıvan Muxtar Respublikasının inzibati ərazi bölgüsündə qismən dəyişikliklər edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin Qərarı Arxivləşdirilib 2012-12-31 at Archive.today
- http://www.mcdmerkez.org/ts_general/azl/belediye/b-2.htm 2009-01-19 at the Wayback Machine
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Serur deqiqlesdirme Serur rayonu Azerbaycan Respublikasi Naxcivan Muxtar Respublikasinin terkibinde inzibati erazi vahidi Azerbaycan Respublikasi Ali Sovetinin 7 fevral 1991 ci il tarixli 55 XII sayli Qerari ile Naxcivan Muxtar Respublikasinin Ilic rayonu Serur rayonu adlandirilmisdir RayonSerur39 33 09 sm e 45 03 47 s u Olke AzerbaycanDaxildir NaxcivanInzibati merkez SerurTarixi ve cografiyasiYaradilib 8 avqust 1930Sahesi 870 km Hundurluk 952 mEhalisiEhalisi 116 600 neferReqemsal identifikatorlarISO kodu AZ SARTelefon kodu 994 36Poct indeksi 6800 Vikianbarda elaqeli mediafayllar Serur rayonu Muxtar Respublikanin qerbinde yerlesir cenubda Iranla hemserheddir Erazisinin simali ve serqi dag relyefine malikdir Dereleyez dag sistemi buradan kecir En yuksek dagi Qalinqayadir 2775 metr Iqlimi yarimsehra quraqdir Lakin kifayet qeder yumsaqdir qisda temperatur nadir hallarda 3 dereceden asagi dusur yayda 50 dereceden yuxari qalxmir Buradan Araz cayinin qolu Arpacay ve digerleri axir Arpacay suyundan suvarmada istifade edilir Onun ustunde Arpacay su anbari tikilmisdir Yerli faunasi muflonlar dag qoyunu canavarlar dag kecileri tulkuler qabanlar dovsanlardir ve s Burada olan tarixi abideler Araz ve Arpacay sahilleri boyunca burunc dovrune aid qedim yasayis meskenleri ile temsil olunur Qazma magarasinda mustye dovrune aid das ve obsidian emek aletleri Sahtaxti yasayis meskeninde zovqle islenmis bezekli saxsi qab numuneleri askar edilmisdir Arbatan Vermeziyar Qarahesenli Babeki Kosacan kendleri yaxinliginda aparilmis arxeoloji qazintilar gostermisdir ki burada qedim yasayis meskenleri yerlesirmis Onlar Kolukler Kohne Arbatan Kohnekend Kultepe kimi toponimlerin yaddasinda yasayir Burada coxlu ev esyalari ve bezekli saxsi qablar askar edilmisdir Serur rayonu 1930 1964 cu illerde Norasen rayonu 1964 91 ci illerde Ilic rayonu 8 avqust 1930 cu ilde teskil edilmisdir Simalda ve simal serqde Ermenistan Respublikasi cenubda ve cenub qerbde Iranla hemserheddir Erazisi 811 14 km2 Rayonda 1 seher 65 kend yasayis menteqesi var Merkezi Serur seheridir Rayon erazisine Serur seheri ve Yengice Alisar Xelec Sehriyar Muganli Qorculu Kurculu Kurkend Celilkend Mahmudkend Gunnut Behruz Kengerli Dudenge Zeyve Oglanqala Dize Asagi Yayci Yuxari Yayci Sahbulaq Gumuslu Axura Hemzeli Qarxun Serxanli Memmedsabir Muganciq Muslum Muganciq Mehrab Yuxari Araliq Asagi Araliq Siyaqut Kosacan Yuxari Dasarx Asagi Dasarx Derekend Oguzkend Xanliqlar Elekli Vermeziyar Stansiya Dasarx Danyeri Ibadulla Qislaq Abbas Erebyengice Tumasli Vayxir Diyadin Maxta Qaraburc Axamet Kerimbeyli Dervisler Cercibogan Babeki Arbatan Arpacay Cemenli Qarahesenli Comaxtur Pusyan Tezekend Demirci Havus Yeni Havus Xetai Tenenem kendleri daxildir Serur rayonu tarixen Azerbaycanin medeni iqtisadi siyasi heyatinda muhum yer tutmusdur Serur rayonu Yalli reqsinin besiyidir yarandigi yerdir Dahi bestekar Uzeyir Hacibeyov demisdir Serur Azerbaycan Folklor Medeniyyetinin Besiyidir Uzun iller boyu Serur rayonundan olan Azerbaycanlilar yuksek dovlet vezifelerinde calismis ve calisirlar Serur Azerbaycanin dovlet quruculugunda en muhum yere sahibdir TebietiRayonun sethi simalda ve serqde dagliq Arazboyu hissede bir birinden tire ve yuksekliklerle ayrilan maili duzenliklerden Serur Serdar ve Tenenem duzleri ibaretdir Erazide Dereleyez silsilesi esas yer tutur Hundurluyu Araz cayi sahilinde teqriben 600 700 m den Dereleyez silsilesinde 2775 metredek Qalinqaya dagi deyisir Duzenlik ve dageteyi hissede esasen Antropogen dagliq hissede Devon Perm Trias Tebasir cokuntuleri yayilmisdir Faydali qazintilari polimetal filizler travertin mermerebenzer ehengdasi ve s Yayi quraq kecen soyuq yarimsehra quru col ve yayi quraq kecen soyuq iqlimi var Orta temperatur yanvarda 3 den 6 C ye qeder iyulda 20 26 C illik yaginti 200 400 mm dir Caylari Serqi Arpacay ve s rayonun Iranla serhedi boyu axan Araz hovzesine aiddir suvarmada genis istifade olundugundan sulari yayda mensebe catmir Serqi Arpacay ustunde tikilmis su anbarinin bax Arpacay su anbari fealiyyeti sayesinde kend teserrufati torpaqlarinin suvarilmasi temin edilir Boz ve cemen boz soreketvari boz qonur dag sabalidi ve qehveyi dag mese torpaqlari yayilmisdir Bitki ortuyu esasen yarimsehra bitkilerinden yovsan soranotu ve s ve dag kserofitlerinden ibaretdir Heyvanlari qaya kecisi muflon canavar tulku boz dovsan coldonuzu dasliq delesi col sicani ve s Quslardan keklik ular qaraqarin bagriqara ve s var Ehali Rayonun ehalisi 93 3 min neferdir 1 iyul 2008 Orta sixliq 1 km2 de 118 neferdir Iri yasayis menteqeleri Serur seheri Demirci ve Pusyan kendleridir EhalisiEsas meqaleler Azerbaycan ehalisinin siyahiyaalinmasi 1999 ve Azerbaycan ehalisinin siyahiyaalinmasi 2009 Rayon erazisi hele qedim zamanlardan beri azerbaycanlilarla meskunlasmisdir Hazirda da rayon ehalisinin ekser hissesi azerbaycanlilardan ibaretdir Serur rayonun ehalisi tam olaraq Oguz Turklerinden gelmedir IqtisadiyyatiSerur rayonu Naxcivan MR in en boyuk uzumculuk heyvandarliq taxilciliq ve terevezcilik rayonu Azerbaycan Respublikasinin ise iri rayonlarindan biridir Kend teserrufatina yararli torpaqlar 31 5 min ha dir Bunun 13 8 min ha sahesinde ekin aparilmisdir Suvarilan torpaqlar 16 3 min ha dir Denli ve denli paxlali bitkiler esasen bugda qismen arpa qargidali ve s texniki bitkiler tutun terevez bostan bitkileri o cumleden seker cugunduru kartof yem bitkileri ekilir 1999 cu ilde Serur rayonu uzre aqrar islahatlar basa catdirilib 18 881 ha sahe xususi mulkiyyete verilib 48 ha dan artiq torpaq ise belediyye mulkiyyetinde qalib 99 757 nefer pay normasi esasinda torpaq paylari ile temin olunub Her nefere orta hesabla 1893 m torpaq sahesi dusub Torpaqlari suvarmaq ucun Hemzeli Kerimbeyli ve diger kendlerde nasos stansiyalarindan ve artezian quyularindan istifade edilmisdir 58 km lik Serur Naxcivan su kemeri berpa edilib ise salinmisdir 2003 2004 cu iller erzinde Serur rayonunda butun teserrufat dereceleri uzre taxil mehsullari istehsali 13 8 kartof istehsali 15 7 meyve istehsali 1 6 uzum istehsali ise 0 7 artmisdir 2004 cu ilde muxtar respublikada istehsal olunan taxilin 23 1 i terevezin 29 8 i bostan mehsullarinin 11 5 i kartofun 34 9 i meyvenin 92 2 i uzumun 15 5 i Serur rayonunun payina dusmusdur Muxtar respublikada istehsal olunan etin 33 1 i sudun 32 2 i yunun 18 5 i yumurtanin 35 3 i Serur rayonuna aiddir Muxtar respublikadaki qaramalin 32 9 i o cumleden inek ve camislarin 33 3 i xirda buynuzlu heyvanlarin 18 4 i Serur rayonunun payina dusur 2004 Qis otlaqlari genis sahe tutur Rayonda heyvandarliq birlikleri yaradilmisdir Serur rayonunun senayesi esasen kend teserrufati mehsullari emali ve tikinti materiallari istehsali uzre ixtisaslasmisdir Rayonda 3 seker cugunduru sirketi fealiyyet gosterir Konserv zavodu 3 serab zavodu qusculuq fabriki senaye kombinati Gumuslu dag medeni Sahtaxti das karxanasi rayonun esas senaye muessiseleridir 2004 cu ilde muxtar respublika senaye mehsulunun 17 i Serur rayonunun muessiselerinde istehsal olunmusdur Muxtar respublikada kapital qoyulusunun 5 6 i istifadeye verilmis esas fondlarin 4 8 i cemi emtee dovriyyesinin 23 i ehaliye gosterilen pullu xidmetlerin 19 3 i Serur rayonunun payina dusmusdur Ehalinin her neferine dusen pullu xidmetlerin hecmi 214 1 min manat olmusdur ki onun da 17 4 ini meiset xidmeti teskil edir Baki Yerevan demir yolu Naxcivan Yerevan avtomobil magistrali rayonun erazisinden kecir vaxtile umumittifaq sebekesine daxil olan demir yolu ve avtomobil xetleri Ermenistanin apardigi tecavuzkarliq siyaseti neticesinde 1992 ci ilden islemir 13 sentyabr 2019 da prezidentin Fermana esasen Naxcivan Muxtar Respublikasinin Serur rayonunda Serur Senaye Mehellesi yaradilir Serur Senaye Mehellesinin erazisinde qeyri neft senaye saheleri uzre mehsul istehsali muessiseleri habele xidmet muessiseleri yaradilir Serur Senaye Mehellesinin fealiyyetinin teskili tenzimlenmesi idare olunmasi ve inkisafi ile bagli tedbirleri Naxcivan Muxtar Respublikasi Nazirler Kabinetinin mueyyen etdiyi idareedici teskilat heyata kecirir Tarixi arxeoloji abideler ve memarliqSerur rayonu erazisinde qedim insanlarin emek fealiyyetini ve heyat terzini eks etdiren maddi medeniyyet qaliqlari ile zengin xeyli arxeoloji abide var XX esrin 30 cu illerinden tedqiq olunur Bu abideler qedim yasayis yerleri qalalar qebiristanliqlar ve memarliq abidelerinden ibaretdir 1987 90 ci illerde Das dovrune Mustye aid Qazma magarasindan maddi medeniyyet qaliqlari o cumleden caxmaqdasi ve obsidiandan devegozu hazirlanmis xeyli emek aleti askara cixarilmisdir Eneolit ve Kur Araz medeniyyeti abidelerinin bu erazide sayca coxlugu ve medeni tebeqenin qalinligi e e IV III minilliklerde Serur erazisinde ekinci maldar tayfalarin intensiv meskunlasdigini gosterir Orta Tunc dovrunun abideleri esasen Araz Arpacay ve onlarin qollari ustunde salinmisdir Sortepe ve s abidelerden yuksek senetkarliqla hazirlanmis boyali qablar askar olunmusdur E e II minilliyin sonu I minilliyin evvellerinde Serur rayonu erazisinde Xocali Gedebey medeniyyetinin son Tunc ilk Demir dovrleri keramikasi ile secilen abideler yayilmisdi E e I minilliyin 1 ci yarisina aid abidelerin tedqiqi bu eraziye xarici isgalcilarin xususile Urartu basqinlarinin artdigini gosterir Bolgede Oglanqala Qalaciq Govurqala Qarasu qalasi kimi mudafie istehkamlari insa edilmisdir Qedim Serur erazisi kup qebirlerle zengindir E e I minilliyin 2 ci yarisina aid abideler Alban Qafqaz medeniyyetine mexsus elementleri ile secilir Eramizin I IV esrlerinde bolgede quyu qebirlerle xarakterize olunan arxeoloji medeniyyetin yayilmasi xususi maraq dogurur Qebirlerin defn adetinin mueyyen cehetleri turk tayfalarinin Azerbaycana axininin guclendiyini gosterir Erken ve inkisaf etmis orta esrlerde Serur rayonu erazisinde yasayis meskenlerinin sayi xeyli artmisdir Serur rayonunda Naxcivan Serur avtomobil yolunun sag terefinde orta esrlere aid yasayis yeri Parci yerlesir Serur sozunun menasi qedim zamanlardan gelir Sumerlerin yaradilis dastanlarinda qedim mifik obrazlar icerisinde Serur obrazi xususi yer tutur Bu obraza Ninurta haqqinda mifde rast gelinir Ninurta cenub kuleklerinin ve qasirga allahidir Burada ejdahaya qara quvveye qarsi mubarize esas yer tutur Bu cur motivlere sumerlerden sonraki xalqlarin miflerinde de rast gelinir S N Kramer Serurla bagli melumatlarin qedim yazili metnlerde cox az oldugunu qeyd edir Mifin mezmunu gosterir ki Serur obrazi sumerlerde xususi ehemiyyete ve hormete malik olmusdur Bele olmasa o Ninurta kimi ilaheye gosteris vere bilmezdi Serur rayonu erazisinde memarliq abidelerinden orta esrlere aid Arpacay uzerinde korpu burcler mescid ve pirler karvansaralar muhafize olunmusdur Muhum elmi ve tarixi ehemiyyet kesb eden nadir abideler esasli sekilde berpa olunmusdur Rayonun erazisinde aparilan yenidenqurma ve quruculuq tedbirleri neticesinde gozel muasir tikililer milli arxitekturali binalar qedim uslubda meydanlar insa edilmis yollar boyu kendler abadlasdirilmis kendlerarasi korpuler tikilmisdir Belediyyelerin adi Her belediyye uzre ehalinin sayi1 Serur seher belediyyesi 67002 Demirci kend belediyyesi 49803 Dudenge kend belediyyesi 39274 Mahmudkend kend belediyyesi 38785 Yengice kend belediyyesi 37916 Pusyan kend belediyyesi 36797 Cercibogan kend belediyyesi 32008 Comaxtur kend belediyyesi 30509 Oglanqala kend belediyyesi 289710 Danyeri kend belediyyesi 281411 Zeyve kend belediyyesi 248512 Maxta kend belediyyesi 242513 Alisar kend belediyyesi 207714 Sehriyar kend belediyyesi 205615 Xanliqlar kend belediyyesi 204916 Qarxun kend belediyyesi 189317 Qislaqabbas kend belediyyesi 178518 Dize kend belediyyesi 175819 Kerimbeyli kend belediyyesi 169720 Celilkend kend belediyyesi 166221 Siyaqut kend belediyyesi 154822 Yuxari Dasarx kend belediyyesi 145923 Asagi Yaysi kend belediyyesi 145324 Axura kend belediyyesi 144825 Ibadulla kend belediyyesi 133726 Xelec kend belediyyesi 126027 Elikli kend belediyyesi 125328 Vermeziyar kend belediyyesi 123729 Kosacan kend belediyyesi 122630 Derekend kend belediyyesi 118431 Muganli kend belediyyesi 107932 Yuxari Araliq kend belediyyesi 104933 Memmedsabir kend belediyyesi 95534 Asagi Araliq kend belediyyesi 93135 Vayxir kend belediyyesi 91436 Yuxari Yayci kend belediyyesi 90637 Cemenli kend belediyyesi 87538 Axamed kend belediyyesi 87339 Erebyengice kend belediyyesi 87240 Kurkend kend belediyyesi 85841 Kurculu kend belediyyesi 81242 Tenenem kend belediyyesi 74643 Mudanciq Muslum kend belediyyesi 72844 Qarahesenli kend belediyyesi 72245 Hemzeli kend belediyyesi 71746 Arbatan kend belediyyesi 71547 Oguzkend kend belediyyesi 70648 Qorculu kend belediyyesi 68949 Asagi Dasarx kend belediyyesi 37150 Muganciq Mehrab kend belediyyesi 60751 Tumasli kend belediyyesi 58552 Dervisler kend belediyyesi 55253 Sahbulaq kend belediyyesi 55154 Serxanli kend belediyyesi 51455 Arpacay kend belediyyesi 50656 Gumuslu kend belediyyesi 47257 Qaraburc kend belediyyesi 44458 Stansiya Dasarx kend belediyyesi 40759 Xetai kend belediyyesi 36160 Diyadin kend belediyyesi 33261 Tezekend kend belediyyesi 25462 Yeni Havus kend belediyyesi 24463 Havus kend belediyyesi 11364 Babeki kend belediyyesi 11065 Cemi 93778Qardas seherlerIgdir Turkiye Istinadlar Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin Isler Idaresinin Prezident Kitabxanasi Inzibati erazi vahidleri Serur rayonu PDF 2016 03 06 tarixinde PDF Istifade tarixi 2021 02 16 Arxivlenmis suret 2020 06 07 tarixinde Istifade tarixi 2020 05 02 Naxcivan Muxtar Respublikasinin inzibati erazi bolgusunde qismen deyisiklikler edilmesi haqqinda Azerbaycan Respublikasi Ali Sovetinin 7 fevral 1991 ci il tarixli 55 XII sayli Qerari 2018 11 11 tarixinde Istifade tarixi 2022 08 21 Serur Senaye Mehellesi yaradilirMenbeNaxcivan Muxtar Respublikasinin inzibati erazi bolgusunde qismen deyisiklikler edilmesi haqqinda Azerbaycan Respublikasi Ali Sovetinin Qerari Arxivlesdirilib 2012 12 31 at Archive today http www mcdmerkez org ts general azl belediye b 2 htm 2009 01 19 at the Wayback MachineVikimenbede Azerbaycanin Inzibati erazi vahidleri Naxcivan Muxtar Respublikasi ile elaqeli melumatlar var Hemcinin baxSerur Culfa rayonu