Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Ömər Muxtar (ərəb. عمر المختار; 20 avqust 1861 — 16 sentyabr 1931) — Liviyadakı İtaliya işğalına qarşı aparılan mübarizənin rəhbəri.
| Ömər Muxtar | |
|---|---|
| ərəb. عمر المختار | |
 | |
| Doğum tarixi | 20 avqust 1858 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 16 sentyabr 1931(73 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | asılma[d] |
| Uşağı | 2 |
| Fəaliyyəti | müqavimət döyüşçüsü[d], partizan |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
1861-ci il 20 avqust tarixində Tripolitaniya əyalətinin Cənzur kəndində doğulmuşdur. İlk təhsilini babasından almışdır. Babası 1878–ci ildə həcc zamanı vəfat etdikdən sonra onu və qardaşı Məhəmmədi böyütməyi babasının yaxın dostu Şərif əl-Giryani öz üzərinə götürmüşdür.
Giryani Ömər Muxtarı və qardaşını Cağbubdakı İslam Elmləri Akademiyasına yazdırmış və o burada səkkiz il dini təhsil almışdır. Təhsilini tamamladıqdan sonra Kasur zaviyəsinin (qəzasının) rəhbərliyinə gətirilmiş, daha sonra şimaldakı Ayn-Kalak zaviyəsinin idarə heyətinə seçilmişdir. Sonradan yenidən Kasur zaviyəsi imamlığına qaytarılmış və buradakı fəaliyyəti 1911-ci ildə İtalyanın Liviyaya basqınına qədər davam etmişdir.
Mübarizə
Liviya uğrunda aparılan 1911-1912-ci illər Türk-İtalyan müharibəsi 18 oktyabr 1912-ci ildə İsveçrədə Uşi müqaviləsinin imzalanması ilə başa çatsa da, Liviyada italyanlara qarşı xalq azadlıq hərəkatı başladı.
1922-ci ildə Benito Mussolininin başçılığı ilə faşistlərin İtaliyada hakimiyyəti ələ keçirmələri Liviyadakı italyan idarə üsuluna da təsir göstərdi. İtaliya azadlıq hərəkatını yatırmağı və Sənusilərin müqavimətini qırmağı qarşıya məqsəd qoymuşdu. 1923-cü ildə hərəkata rəhbərliyi Ömər Muxtar ələ alır və əmri altında olan qəbilələri 100-300 silahlı atlı olaraq kiçik qruplar halında yerləşdirir. Bu qüvvələr çox cəld və iti hərəkətləri sayəsində İtaliya ordu hissələrinə basqınlar təşkil edir və bir anda aradan çıxa bilirdilər. Ömər Muxtarın tabeliyindəki qüvvələrlə İtaliya ordusu arasında 1923-cü ildən 1932-ci ilə qədər hər il ən azı əllidən artıq döyüş, toqquşma baş vermişdir.
İtaliyalılar təkcə təşkilatlanmış bir qisim Sənusi birliklərinə qarşı deyil, bütünlükdə Liviya xalqına qarşı mübarizə aparırdılar. Ömər Muxtar hərəkatın mərkəzi olaraq qərargahını Calu vahəsinin Cəbələxdar (Yaşıl dağ) hissəsində qurdu. Hərəkatı davam etdirmək üçün maddi yardıma və hərbi qüvvəyə ciddi ehtiyac duyan Ömər Muxtar Misirə gizli səfərlər edərək yardım istəsə də, lazımi köməyi ala bilmir.
İtalyanın Liviyaya yeni təyin etdiyi idarəçi cəza üsulları italyanlara qarşı müqaviməti daha da sərtləşdirirdi. 1929-cu ilin fevral-mart aylarında italyanların hücumları daha da gücləndi. İyunun 13-də Siciliani, 18-də Badolyo və ayın 28-də yenidən Siciliani ilə görüşən Ömər Muxtar atəşkəsə razı oldu. Lakin, 2 ay davam edən atəşkəsin oyundan başqa bir şey olmadığını görən Ömər Muxtar oktyabr ayında atəşkəsi pozdu və müqaviməti davam etdirdi.
1929-cu il dekabrın 8-də mücahidlər Benqazidəki İtaliya qərargahına hücum etdilər. Buradakı İtaliya hərbi birləşmələri tamamilə məhv edildi. Bu italyanlar arasında böyük bir çaşqınlıq yaratdı. Mussolini vəziyyəti dəyişməyə cəhd göstərdi və 10 yanvar 1930-cu ildə ordunun rəhbərliyinə general gətirildi. Qrasiani həm nüfuzdan düşməmək, həm də mücahidlərin Misir sərhədləri boyu ərazilərin sakinlərindən yardım almalarının qarşısını almaq üçün sələflərinin etmədiyi bir işə - Liviyanın cənubunda italiyalılarin tuta bilmədikləri Kufra şəhərini işğal etməyə girişdi. 1930-cu ilin sonları üçün aparılmış hazırlıqlardan sonra, 1931-ci ilin yanvar ayında Kufra işğal olundu. İtaliyalıların burada həyata keçirdiyi qətllər, işgəncə və təcavüzlər repressiya həddinə çatmışdı.
Tutulması və edam edilməsi
Kufranın əldən çıxması ilə mücahidlərin əlində müdafiəsiz Cəbələxdar qalırdı. Artıq burada da son döyüşlər gedirdi. 11 sentyabr 1931-ci il tarixində Ömər Muxtar və bir neçə mücahid Silanta ərazisində italiyalıların nəzarətindəki bölgəyə daxil olurlar. İtalyan kəşfiyyatı bundan xəbər tutur və qısa döyüşdən sonra Ömər Muxtar əsir düşür. Əvvəlcə Süsəyə, oradan isə Benqazidən 60 km uzaqlıqdakı Suluka aparılır və burada Liviyadakı İtaliya ordusunun baş komandanı Rodolfo Qrasianinin qarşısına çıxarılır.
Mücahidlərin təslim olması təklifini rədd edən Ömər Muxtar 15 sentyabr 1931-ci ildə İtaliya məhkəməsi qarşısında mühakimə olunaraq ölümə məhkum edilmiş və növbəti gün Sulukdakı toplama düşərgəsində öz ardıcıllarının qarşısında asılaraq edam olunmuşdur.
Ölümündən sonra
Bu gün Liviyanın 10 dinarlıq pul əskinaslarının üzərində Ömər Muxtarın təsviri var.
1981-ci ildə Suriya əsilli Amerika rejissoru Mustafa Akkad onun həyatından bəhs edən və baş rollarını Entoni Kuinn, Oliver Rid və İren Papasın oynadığı "Səhra aslanı" (The Lion of the Desert) filmini çəkmişdir.
2009-cu il iyunun 10-da Liviya lideri Müəmmər Qəddafi özünün ilk İtaliya səfəri zamanı aeroportda İtalyanın baş naziri Silvio Berluskoni ilə görüşərkən yaxasına Ömər Muxtarın həbs səhnəsi olan məşhur fotoşəkli vurmuşdu.
İstinadlar
- Omar Mukhtar // https://pantheon.world/profile/person/Omar_Mukhtar.
- Umar al-Mukhtar // Store norske leksikon (бук.). 1978. ISSN 2464-1480
- "Gaddafi visits Italy". 2012-06-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-03-16.
- "Gaddafi begins first Italy visit" ( (ing.)). bbc.co.uk. 2009-06-10. 2021-01-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-10-29.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Italian occupation and resistance 2009-02-20 at the Wayback Machine
- Secret proceedings in the Benghazi trial
- Why Libya Commemorates the 'Black Day' 2006-12-20 at the Wayback Machine
- Omar Al-Mokhtar - Lion of The Desert
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Omer Muxtar ereb عمر المختار 20 avqust 1861 16 sentyabr 1931 Liviyadaki Italiya isgalina qarsi aparilan mubarizenin rehberi Omer Muxtarereb عمر المختار Dogum tarixi 20 avqust 1858 1858 08 20 Dogum yeri Kirenaika Qedim RomaVefat tarixi 16 sentyabr 1931 1931 09 16 73 yasinda Vefat yeri LiviyaVefat sebebi asilma d Usagi 2Fealiyyeti muqavimet doyuscusu d partizan Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyati1861 ci il 20 avqust tarixinde Tripolitaniya eyaletinin Cenzur kendinde dogulmusdur Ilk tehsilini babasindan almisdir Babasi 1878 ci ilde hecc zamani vefat etdikden sonra onu ve qardasi Mehemmedi boyutmeyi babasinin yaxin dostu Serif el Giryani oz uzerine goturmusdur Giryani Omer Muxtari ve qardasini Cagbubdaki Islam Elmleri Akademiyasina yazdirmis ve o burada sekkiz il dini tehsil almisdir Tehsilini tamamladiqdan sonra Kasur zaviyesinin qezasinin rehberliyine getirilmis daha sonra simaldaki Ayn Kalak zaviyesinin idare heyetine secilmisdir Sonradan yeniden Kasur zaviyesi imamligina qaytarilmis ve buradaki fealiyyeti 1911 ci ilde Italyanin Liviyaya basqinina qeder davam etmisdir MubarizeLiviya ugrunda aparilan 1911 1912 ci iller Turk Italyan muharibesi 18 oktyabr 1912 ci ilde Isvecrede Usi muqavilesinin imzalanmasi ile basa catsa da Liviyada italyanlara qarsi xalq azadliq herekati basladi 1922 ci ilde Benito Mussolininin basciligi ile fasistlerin Italiyada hakimiyyeti ele kecirmeleri Liviyadaki italyan idare usuluna da tesir gosterdi Italiya azadliq herekatini yatirmagi ve Senusilerin muqavimetini qirmagi qarsiya meqsed qoymusdu 1923 cu ilde herekata rehberliyi Omer Muxtar ele alir ve emri altinda olan qebileleri 100 300 silahli atli olaraq kicik qruplar halinda yerlesdirir Bu quvveler cox celd ve iti hereketleri sayesinde Italiya ordu hisselerine basqinlar teskil edir ve bir anda aradan cixa bilirdiler Omer Muxtarin tabeliyindeki quvvelerle Italiya ordusu arasinda 1923 cu ilden 1932 ci ile qeder her il en azi elliden artiq doyus toqqusma bas vermisdir Italiyalilar tekce teskilatlanmis bir qisim Senusi birliklerine qarsi deyil butunlukde Liviya xalqina qarsi mubarize aparirdilar Omer Muxtar herekatin merkezi olaraq qerargahini Calu vahesinin Cebelexdar Yasil dag hissesinde qurdu Herekati davam etdirmek ucun maddi yardima ve herbi quvveye ciddi ehtiyac duyan Omer Muxtar Misire gizli seferler ederek yardim istese de lazimi komeyi ala bilmir Italyanin Liviyaya yeni teyin etdiyi idareci ceza usullari italyanlara qarsi muqavimeti daha da sertlesdirirdi 1929 cu ilin fevral mart aylarinda italyanlarin hucumlari daha da guclendi Iyunun 13 de Siciliani 18 de Badolyo ve ayin 28 de yeniden Siciliani ile gorusen Omer Muxtar ateskese razi oldu Lakin 2 ay davam eden ateskesin oyundan basqa bir sey olmadigini goren Omer Muxtar oktyabr ayinda ateskesi pozdu ve muqavimeti davam etdirdi 1929 cu il dekabrin 8 de mucahidler Benqazideki Italiya qerargahina hucum etdiler Buradaki Italiya herbi birlesmeleri tamamile mehv edildi Bu italyanlar arasinda boyuk bir casqinliq yaratdi Mussolini veziyyeti deyismeye cehd gosterdi ve 10 yanvar 1930 cu ilde ordunun rehberliyine general getirildi Qrasiani hem nufuzdan dusmemek hem de mucahidlerin Misir serhedleri boyu erazilerin sakinlerinden yardim almalarinin qarsisini almaq ucun seleflerinin etmediyi bir ise Liviyanin cenubunda italiyalilarin tuta bilmedikleri Kufra seherini isgal etmeye girisdi 1930 cu ilin sonlari ucun aparilmis hazirliqlardan sonra 1931 ci ilin yanvar ayinda Kufra isgal olundu Italiyalilarin burada heyata kecirdiyi qetller isgence ve tecavuzler repressiya heddine catmisdi Tutulmasi ve edam edilmesiOmer Muxtarin hebs olunmasini gosteren fotosekil Kufranin elden cixmasi ile mucahidlerin elinde mudafiesiz Cebelexdar qalirdi Artiq burada da son doyusler gedirdi 11 sentyabr 1931 ci il tarixinde Omer Muxtar ve bir nece mucahid Silanta erazisinde italiyalilarin nezaretindeki bolgeye daxil olurlar Italyan kesfiyyati bundan xeber tutur ve qisa doyusden sonra Omer Muxtar esir dusur Evvelce Suseye oradan ise Benqaziden 60 km uzaqliqdaki Suluka aparilir ve burada Liviyadaki Italiya ordusunun bas komandani Rodolfo Qrasianinin qarsisina cixarilir Mucahidlerin teslim olmasi teklifini redd eden Omer Muxtar 15 sentyabr 1931 ci ilde Italiya mehkemesi qarsisinda muhakime olunaraq olume mehkum edilmis ve novbeti gun Sulukdaki toplama dusergesinde oz ardicillarinin qarsisinda asilaraq edam olunmusdur Olumunden sonraBu gun Liviyanin 10 dinarliq pul eskinaslarinin uzerinde Omer Muxtarin tesviri var 1981 ci ilde Suriya esilli Amerika rejissoru Mustafa Akkad onun heyatindan behs eden ve bas rollarini Entoni Kuinn Oliver Rid ve Iren Papasin oynadigi Sehra aslani The Lion of the Desert filmini cekmisdir 2009 cu il iyunun 10 da Liviya lideri Muemmer Qeddafi ozunun ilk Italiya seferi zamani aeroportda Italyanin bas naziri Silvio Berluskoni ile goruserken yaxasina Omer Muxtarin hebs sehnesi olan meshur fotosekli vurmusdu IstinadlarOmar Mukhtar https pantheon world profile person Omar Mukhtar Umar al Mukhtar Store norske leksikon buk 1978 ISSN 2464 1480 Gaddafi visits Italy 2012 06 03 tarixinde Istifade tarixi 2010 03 16 Gaddafi begins first Italy visit ing bbc co uk 2009 06 10 2021 01 26 tarixinde Istifade tarixi 2014 10 29 Hemcinin baxVikianbarda Omer Muxtar ile elaqeli mediafayllar var Col aslani film 1981 Xarici kecidlerItalian occupation and resistance 2009 02 20 at the Wayback Machine Secret proceedings in the Benghazi trial Why Libya Commemorates the Black Day 2006 12 20 at the Wayback Machine Omar Al Mokhtar Lion of The Desert