Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çin–Yaponiya münasibətləri — Çin Xalq Respublikası ilə Yaponiya arasında ikitərəfli münasibətlər.
| Çin–Yaponiya münasibətləri | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Münasibətləri tarixi
XX əsrdə Çin-Yaponiya ədavətinin başlıca səbəbi 1931-1945-ci illərdə Yaponiyanın həyata keçirdiyi işğalla əlaqədardır. Artıq yarım əsrdən çoxdur ki, yaponlar Çinə güclü mədəni cazibə qüvvəsi kimi baxırlar. “Soyuq müharibə” illərində Yaponiya Uzaq Şərqdə ABŞ xarici siyasətinin regionda bələdçisi rolunu oynayırdı. XX əsrin əllinci illərinin əvvəllərində Asiyada Çindən “üçüncü qüvvə” kimi istifadə edən ABŞ-nin əsas məqsədi Asiyada kommunizmin və SSRİ-nin təsirinin yayılmasına yol verməmək idi. Bu məqsədi həyata keçirən Birləşmiş Ştatlar Yaponiyanın simasında etibarlı tərəfdaş qazanmışdı. Ona görə də Yaponiya-Çin münasibətlərindən danışarkən Çin Xalq Respublikası və ABŞ arasında qarşılıqlı münasibətləri nəzərə almaq vacibdir.
Doğru olaraq qeyd edilmişdir ki, İkinci Dünya müharibəsindən sonra ABŞ və Çin arasındakı münasibətlər saat kəfkirinə bənzəyirdi: gah dayanır, gah da hərəkət edirdi. 50-60-ci illərdə ABŞ tərəfindən Çinin hərtərəfli münasibətlərdəki geniş inkişafının “qarşısının alınması” 70-ci illərdə Yaponiya və Çin Xalq Respublikası arasında sərt dönüşə səbəb oldu. Yaponiyanın Çini “yeganə qanuni hökumət” kimi tanıması və 1972-ci ildə Tayvan ilə diplomatik münasibətləri pozması beynəlxalq əlaqələrin geniş inkişafına yol açdı. Çinlə münasibətlər sürətlə inkişaf etməyə başladı. Hətta 1973-1978-ci illərdə ölkələr arasında bir sıra sazişlər və razılaşmalar bağlandı. Bu sənədlər seriyasını 1978-ci il 12 avqust tarixdə Pekində imzalanan sülh və dostluq haqqında Yaponiya-Çin müqaviləsi tamamladı.
Daha sonralar bütün səviyyələrdə intensiv danışıqlar aparıldı. Nəticədə Yaponiya-Çin əlaqələrinin inkişaf mexanizmi yaradıldı. Çin Xalq Respublikasının ali rəhbərləri Yaponiyada, Yaponiya ali rəhbərləri də Çində səfərdə oldular. Dövlətlərarası münasibətlərdə yeni formalar təsbit olundu. 1980-ci ildən bəri iki ölkənin xarici işlər nazirləri arasında daimi qrup halında müşavirə keçirilir. XXI əsrin Yaponiya-Çin Dostluq Komitəsi fəal fəaliyyət göstərir, Yaponiya-Çin münasibətlərində uzunmüddətli dostluq anlaşma strategiyasının həyata keçməsini ölkə olaraq bir tapşırıq kimi qarşısına məqsəd qoymuşdur.
Beləliklə, Çin və Yaponiya arasında tədricən elə münasibətlər yaranmışdır ki, onlar kanalların müxtəlifliyinə və rabitənin səviyyəsinə, etibarlıq dərəcəsinə, müzakirə olunan ikitərəfli və beynəlxalq problemlərin əhatə dairəsinin genişliyinə, iqtisadi-ticarət əlaqələrinin həcminə görə Çin Xalq Respublikasının hər hansı digər bir kapitalist ölkəsi ilə münasibətlərindən daha artıq inkişaf etmişdir. 70-80-ci illərdə Yaponiya-Çin münasibətlərindəki inkişafın sürətli tempi yalnız siyasi münasibətlərlə deyil, həm də iqtisadi maraqların yüksək səviyyəsi ilə izah edilirdi. Yaponiya Çin üçün indi də onu müasir texnologiya, avadanlıq, müxtəlif maşın və iqtisadiyyatının inkişafında vacib olan sənaye malları ilə təchiz edən bir ölkədir.
Yaponiya öz tərəfindən Çinə özünün sənaye mallarının satışı və vacib enerji daşıyıcıları və digər xammal növlərinin – ilk növbədə, neft və daş kömür satışının bazarı kimi baxır.
Bununla belə, uğurlu iqtisadi əməkdaşlıq fonunda 80-ci illərin ortasında ziddiyyətlər yaranırdı. Hər iki ölkə arasında yaranan ziddiyyətlər sosial fikir ayrılığına, tarixi inkişafın xüsusiliyinə və köklərinə gedib çıxırdı.
Çin Xalq Respublikasının Xarici İşlər Nazirliyi Yaponiya dərsliklərində İkinci Dünya müharibəsi tarixinin təhrif olunması faktlarına görə rəsmi etirazını bildirmişdir. Yaponiya hakimiyyətinin bir sıra üzvləri öz çıxışlarında Sakit okean regionunda müharibənin baş verməsində Yaponiyanın cavabdehliyini şübhə altına alırdı. Çin tərəfinin kəskin etirazları nəticəsində 1991-ci ildə baş nazir Takesida rəsmi şəkildə üzr istəməyə məcbur oldu. Artıq qeyd edildiyi kimi, hələ 1972-ci ildə diplomatik münasibətlərin pozulmasına baxmayaraq Yaponiya ilə Tayvan arasında yüksək səviyyədəki rəsmi münasibətlər Çində narazılıq doğururdu. 1989-cu ildə Yaponiya və Tayvan arasındakı ticarət dövriyyəsi 29,4 milyard dollar təşkil edirdi. Bu da Çin Xalq Respublikası ilə Yaponiya arasında ticarətin həcmini 23,8% keçirdi.
Çin tərəfi Yaponiya bazarının daha da genişlənməsini, bəzi məhsulların daşınmasına qoyulan məhdudiyyətlərin aradan götürülməsini tələb edirdi. Çin Yaponiyadan yüksək səviyyəli texnologiya və maşınların gətirilməsinə qoyulmuş məhdudiyyətə görə kəskin etiraz etdi, təhlükəli rəqib olaraq dünya bazarında Çinin qarşısını almaq üçün Yaponiya sənaye məhsullarının bəzi növlərinin ixracına ara verdi. Çində tədricən yaranmış ziddiyyətlərin nəticəsi kimi antiyapon əhval-ruhiyyəsi gücləndi. 1985-ci ildə Sakit okeanda müharibənin sona çatması və Yaponiya militarizminin darmadağın edilməsi münasibətilə geniş tədbirlər keçirilirdi. Çin Xalq Respublikasının böyük şəhərlərində Yaponiya əleyhinə şüarlar ilə nümayiş və mitinqlər keçirildi. 1988-ci ilin avqust ayında aparılmış ümumxalq rəyinin nəticələrinə görə 44% çinlilər Yaponiyaya qarşı inamsız olduqlarını elan etdilər.
Eyni vaxtda Yaponiyada da Çinə qarşı münasibət dəyişməyə başladı. Bir sıra mühafizəkar qruplar Pekinə qarşı daha təmkinli münasibət göstərməyi tələb edirdilər. 1989-cu ilin iyun ayında Yaponiya hökuməti Pekindəki hökumət əleyhinə olan tələbə çıxışlarının nəticəsi kimi Çinlə iqtisadi əlaqələrə bəzi məhdudiyyətlər qoyulduğunu elan etdi. Lakin Yaponiya “Yeddilik” adlanan aparıcı kapitalist dövlətlərindən daha əvvəl bütün məhdudiyyətləri aradan götürdü.
XX əsrin 80-ci illərinin sonlarında Çin öz güclənmiş iqtisadi potensialını hərbi qüdrətinin və siyasi təsirinin inkişaf etdirilməsinə yönəltdi. Çin Xalq Respublikasının rolunun və çəkisinin artması Sovet İttifaqının dağılması, “soyuq müharibə”nin sonu ilə üst-üstə düşdü. Bu hadisələr regionda gücün tətbiq olunması imkanlarını dəyişdirdi. Təbii olaraq öz ardınca ikitərəfli əlaqələrin inkişafında dəyişikliklərə gətirib çıxardı. Bu baxımdan Yaponiya-Çin münasibətləri də istisna deyildi. Baş nazirlərin bir sıra görüşlərindən sonra, 1992-ci ildə Çin Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin baş katibi Czyan Szemin Yaponiyada səfərdə oldu. Elə həmin ildə Çinə Yaponiyanın imperatoru Akixito səfər etdi. Pekinə səfəri zamanı imperator İkinci Dünya müharibəsi dövründə yapon ordusunun işğal zamanı Çin xalqını ağır vəziyyətə saldığına görə formal şəkildə şifahi üzr istədi. Hadisələrin belə gedişi iki ölkə arasında münasibətlərin istiləşməsinə gətirib çıxardı.
ABŞ ilə birgə hərbi ittifaqın yenilənməsinə baxmayaraq, 1997-ci ildə Yaponiya diplomatiyasının manevrləri Tokionun Vaşinqtona olan əvvəlki birtərəfli meyillənməsindən Tokionun uzaqlaşdığını göstərirdi. Çinin güclənməsini və Cənub- Şərqi Asiyada dominant gücə çevrildiyini görən Yaponiya özünün xarici siyasət doktrinasına mövcud siyasi reallıqlar əsasında yenidən baxılmasının vacibliyini başa düşdü. Tokionun Pekinə münasibətlərinin yeni gedişi, əvvəllər təyin olunmuş Moskva ilə hərtərəfli əlaqələrin yaxşılaşmasına dair kursu 1997-ci ildə Yaponiyanın baş naziri R. Hasimotonun özü ilə gətirdiyi “Avrasiya diplomatiyası”nın əsası oldu. Baş nazirin sözlərinə görə, Çin ilə qarşılıqlı əlaqələr bundan sonra “qarşılıqlı anlaşmanın dərinləşməsi, dialoqların genişlənməsi, əməkdaşlığın inkişafı və yeganə regional qaydaların formalaşdırılması” üzərində qurulacaqdır. Son illərdə Yaponiyada vəziyyət daha da kəskinləşməkdə davam edir. Üstəlik, adalar məsələsində də qarşıdurma meyilləri gündəmə gəlir. Ona görə də Yaponiya-Çin və Amerika münasibətlərində müəyyən gərginlik yaranmaqdadır. Bir tərəfdən Yaponiya ABŞ-nin strateji müttəfiqidir. Ona görə də bu ölkənin Çinə olan münasibəti və siyasəti nəhəng müttəfiqinin mövqeyi ilə təyin edilir. Digər tərəfdən, Çin rəsmi Tokio üçün nəhəng ticarət müttəfiqi və güclü qonşudur. Bu dövlət vəziyyətdən asılı olaraq həm mehriban, həm də təhlükəli qonşu ola bilər. Yaponiyada şübhə etmirlər ki, son 10-15 ildə Şərqi Asiyadakı mövcud qüvvə dəyişəcək. Söylənən fikirlərə görə, əgər Çin Xalq Respublikası ABŞ-ni ərazidən çıxartmağa müvəffəq olmasa, sadəcə bu ölkəni sıxışdırıb çıxardacaqdır.
Yaponiya “daxiletmə” siyasətinə əməl edir və özünü sadəcə ABŞ, Çin Xalq Respublikası, Yaponiya üçbucağında vasitəçi və tənzimləyici rolunda görür. Əgər Çinin iqtisadi gücü olduqca çox güclənərsə, üçbucaq iki yerə bölünəcəkmi? Bu sualın cavabını ancaq gələcək göstərəcəkdir. XXI əsrin reallıqları göstərir ki, dövlətlərarası münasibətlərdə Yaponiya-Çin əlaqələri ilə müqayisədə Yaponiya-Amerika münasibətləri daha möhkəmdir. Amerika Çinə qarşı rəqibi, Yaponiyaya münasibətdə isə müttəfiqi kimi davranır. Rusiya-Çin münasibətlərinin daha da yaxınlaşması Yaponiyanın da Amerika ilə əlaqələri inkişaf etdirməsinə ciddi təkan verir.
Tayvan problemi
1996-cı ildə Tayvan boğazında Çinin üç nüvə silahının sınaqdan keçirilməsi Yaponiya tərəfinin kəskin etirazına səbəb oldu. Nəticədə Yaponiya tərəfi Çinə etdiyi yardımı dayandırdı. Həll edilməmiş ərazi məsələləri üstündə yenə də soyuqluq əmələ gəldi. İlk növbədə Cənubi Çin dənizində neftlə zəngin Spratli adasının ərazisinin mənsubiyyətinə dair Çin və Yaponiya arasındakı mübahisə qızışdı. 1995-ci ilin may ayında dənizaltı ehtiyatların tədqiqatı ilə məşğul olan Çin tədqiqatçıları Senkako adaları yaxınlığında Yaponiyanın ərazi sularına daxil olaraq bir sıra xırda münaqişələr yaratdılar. 1996-1997-ci illərdə Yaponiya və Amerika arasında əməkdaşlığın daha da möhkəmlənməsi Çinin ciddi narazılığına səbəb oldu. 1997-ci il sentyabrın 23-də Nyu-Yorkda Amerika və Yaponiya arasında “Müdafiə sahəsində Yaponiya-Amerika əməkdaşlığının əsas istiqamətləri” haqqında ikitərəfli razılaşma imzalandı. Razılaşmada qeyd olunurdu ki, nəinki Yaponiyaya hücum zamanı, əvvəllər olduğu kimi, həmçinin “yanındakı ərazilərdə də fövqəladə hallarda” hər iki tərəf razılaşaraq hərəkət edəcəkdir. Baxmayaraq ki, bu ərazilərin coğrafi mövqeləri qeyd olunmamışdı, aydın görünürdü ki, onlar Koreya yarımadasını və Tayvanı işğal edirlər.
Beləliklə, Tayvan problemi bir daha Çin ilə “gündoğan ölkə” arasındakı qarşılıqlı münasibətlərdə dolaşaraq qaldı. 1997-ci ildə Honkonqun 1999-cu ildə Makao ilə Çin Xalq Respublikasının birləşməsindən sonra Tayvan məsələsi Çinin xarici siyasətinin prioritet məsələlərindən biri oldu. Bu məsələnin həllində Çin hər cür, hətta hərbi üsullardan da istifadə ilə olsa belə hazır olduğunu bildirmişdi.
Beləliklə, Tayvan yarımadasının yeni ABŞ-Yaponiya hərbi razılaşmasına daxil edilməsini Çin onun daxili işlərinə qarışmaq kimi qiymətləndirdi. “Əsas istiqamətlərə” yenidən baxışı, özünümüdafiə qüvvələrini gücləndirməsi, Yaponiyanın RƏM sistemini inkişaf etdirməsi Çini ayıq, ehtiyatlı olmağa çağırırdı. Yaponiya hakimiyyəti hələ 1972-ci ildə qəbul olunan Tayvana qarşı rəsmi mövqeyi təsdiq etməyə tələsirdi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Talıbov R. Asiya ölkələri Beynəlxalq münasibətlər sistemində. Bakı: Elm və təhsil, 2015, s. 115-122
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cin Yaponiya munasibetleri Cin Xalq Respublikasi ile Yaponiya arasinda ikiterefli munasibetler Cin Yaponiya munasibetleri CXR Yaponiya Vikianbarda elaqeli mediafayllarMunasibetleri tarixiXX esrde Cin Yaponiya edavetinin baslica sebebi 1931 1945 ci illerde Yaponiyanin heyata kecirdiyi isgalla elaqedardir Artiq yarim esrden coxdur ki yaponlar Cine guclu medeni cazibe quvvesi kimi baxirlar Soyuq muharibe illerinde Yaponiya Uzaq Serqde ABS xarici siyasetinin regionda beledcisi rolunu oynayirdi XX esrin ellinci illerinin evvellerinde Asiyada Cinden ucuncu quvve kimi istifade eden ABS nin esas meqsedi Asiyada kommunizmin ve SSRI nin tesirinin yayilmasina yol vermemek idi Bu meqsedi heyata keciren Birlesmis Statlar Yaponiyanin simasinda etibarli terefdas qazanmisdi Ona gore de Yaponiya Cin munasibetlerinden danisarken Cin Xalq Respublikasi ve ABS arasinda qarsiliqli munasibetleri nezere almaq vacibdir Dogru olaraq qeyd edilmisdir ki Ikinci Dunya muharibesinden sonra ABS ve Cin arasindaki munasibetler saat kefkirine benzeyirdi gah dayanir gah da hereket edirdi 50 60 ci illerde ABS terefinden Cinin herterefli munasibetlerdeki genis inkisafinin qarsisinin alinmasi 70 ci illerde Yaponiya ve Cin Xalq Respublikasi arasinda sert donuse sebeb oldu Yaponiyanin Cini yegane qanuni hokumet kimi tanimasi ve 1972 ci ilde Tayvan ile diplomatik munasibetleri pozmasi beynelxalq elaqelerin genis inkisafina yol acdi Cinle munasibetler suretle inkisaf etmeye basladi Hetta 1973 1978 ci illerde olkeler arasinda bir sira sazisler ve razilasmalar baglandi Bu senedler seriyasini 1978 ci il 12 avqust tarixde Pekinde imzalanan sulh ve dostluq haqqinda Yaponiya Cin muqavilesi tamamladi Daha sonralar butun seviyyelerde intensiv danisiqlar aparildi Neticede Yaponiya Cin elaqelerinin inkisaf mexanizmi yaradildi Cin Xalq Respublikasinin ali rehberleri Yaponiyada Yaponiya ali rehberleri de Cinde seferde oldular Dovletlerarasi munasibetlerde yeni formalar tesbit olundu 1980 ci ilden beri iki olkenin xarici isler nazirleri arasinda daimi qrup halinda musavire kecirilir XXI esrin Yaponiya Cin Dostluq Komitesi feal fealiyyet gosterir Yaponiya Cin munasibetlerinde uzunmuddetli dostluq anlasma strategiyasinin heyata kecmesini olke olaraq bir tapsiriq kimi qarsisina meqsed qoymusdur Belelikle Cin ve Yaponiya arasinda tedricen ele munasibetler yaranmisdir ki onlar kanallarin muxtelifliyine ve rabitenin seviyyesine etibarliq derecesine muzakire olunan ikiterefli ve beynelxalq problemlerin ehate dairesinin genisliyine iqtisadi ticaret elaqelerinin hecmine gore Cin Xalq Respublikasinin her hansi diger bir kapitalist olkesi ile munasibetlerinden daha artiq inkisaf etmisdir 70 80 ci illerde Yaponiya Cin munasibetlerindeki inkisafin suretli tempi yalniz siyasi munasibetlerle deyil hem de iqtisadi maraqlarin yuksek seviyyesi ile izah edilirdi Yaponiya Cin ucun indi de onu muasir texnologiya avadanliq muxtelif masin ve iqtisadiyyatinin inkisafinda vacib olan senaye mallari ile techiz eden bir olkedir Yaponiya oz terefinden Cine ozunun senaye mallarinin satisi ve vacib enerji dasiyicilari ve diger xammal novlerinin ilk novbede neft ve das komur satisinin bazari kimi baxir Bununla bele ugurlu iqtisadi emekdasliq fonunda 80 ci illerin ortasinda ziddiyyetler yaranirdi Her iki olke arasinda yaranan ziddiyyetler sosial fikir ayriligina tarixi inkisafin xususiliyine ve koklerine gedib cixirdi Cin Xalq Respublikasinin Xarici Isler Nazirliyi Yaponiya dersliklerinde Ikinci Dunya muharibesi tarixinin tehrif olunmasi faktlarina gore resmi etirazini bildirmisdir Yaponiya hakimiyyetinin bir sira uzvleri oz cixislarinda Sakit okean regionunda muharibenin bas vermesinde Yaponiyanin cavabdehliyini subhe altina alirdi Cin terefinin keskin etirazlari neticesinde 1991 ci ilde bas nazir Takesida resmi sekilde uzr istemeye mecbur oldu Artiq qeyd edildiyi kimi hele 1972 ci ilde diplomatik munasibetlerin pozulmasina baxmayaraq Yaponiya ile Tayvan arasinda yuksek seviyyedeki resmi munasibetler Cinde naraziliq dogururdu 1989 cu ilde Yaponiya ve Tayvan arasindaki ticaret dovriyyesi 29 4 milyard dollar teskil edirdi Bu da Cin Xalq Respublikasi ile Yaponiya arasinda ticaretin hecmini 23 8 kecirdi Cin terefi Yaponiya bazarinin daha da genislenmesini bezi mehsullarin dasinmasina qoyulan mehdudiyyetlerin aradan goturulmesini teleb edirdi Cin Yaponiyadan yuksek seviyyeli texnologiya ve masinlarin getirilmesine qoyulmus mehdudiyyete gore keskin etiraz etdi tehlukeli reqib olaraq dunya bazarinda Cinin qarsisini almaq ucun Yaponiya senaye mehsullarinin bezi novlerinin ixracina ara verdi Cinde tedricen yaranmis ziddiyyetlerin neticesi kimi antiyapon ehval ruhiyyesi guclendi 1985 ci ilde Sakit okeanda muharibenin sona catmasi ve Yaponiya militarizminin darmadagin edilmesi munasibetile genis tedbirler kecirilirdi Cin Xalq Respublikasinin boyuk seherlerinde Yaponiya eleyhine suarlar ile numayis ve mitinqler kecirildi 1988 ci ilin avqust ayinda aparilmis umumxalq reyinin neticelerine gore 44 cinliler Yaponiyaya qarsi inamsiz olduqlarini elan etdiler Eyni vaxtda Yaponiyada da Cine qarsi munasibet deyismeye basladi Bir sira muhafizekar qruplar Pekine qarsi daha temkinli munasibet gostermeyi teleb edirdiler 1989 cu ilin iyun ayinda Yaponiya hokumeti Pekindeki hokumet eleyhine olan telebe cixislarinin neticesi kimi Cinle iqtisadi elaqelere bezi mehdudiyyetler qoyuldugunu elan etdi Lakin Yaponiya Yeddilik adlanan aparici kapitalist dovletlerinden daha evvel butun mehdudiyyetleri aradan goturdu XX esrin 80 ci illerinin sonlarinda Cin oz guclenmis iqtisadi potensialini herbi qudretinin ve siyasi tesirinin inkisaf etdirilmesine yoneltdi Cin Xalq Respublikasinin rolunun ve cekisinin artmasi Sovet Ittifaqinin dagilmasi soyuq muharibe nin sonu ile ust uste dusdu Bu hadiseler regionda gucun tetbiq olunmasi imkanlarini deyisdirdi Tebii olaraq oz ardinca ikiterefli elaqelerin inkisafinda deyisikliklere getirib cixardi Bu baximdan Yaponiya Cin munasibetleri de istisna deyildi Bas nazirlerin bir sira goruslerinden sonra 1992 ci ilde Cin Kommunist Partiyasi Merkezi Komitesinin bas katibi Czyan Szemin Yaponiyada seferde oldu Ele hemin ilde Cine Yaponiyanin imperatoru Akixito sefer etdi Pekine seferi zamani imperator Ikinci Dunya muharibesi dovrunde yapon ordusunun isgal zamani Cin xalqini agir veziyyete saldigina gore formal sekilde sifahi uzr istedi Hadiselerin bele gedisi iki olke arasinda munasibetlerin istilesmesine getirib cixardi ABS ile birge herbi ittifaqin yenilenmesine baxmayaraq 1997 ci ilde Yaponiya diplomatiyasinin manevrleri Tokionun Vasinqtona olan evvelki birterefli meyillenmesinden Tokionun uzaqlasdigini gosterirdi Cinin guclenmesini ve Cenub Serqi Asiyada dominant guce cevrildiyini goren Yaponiya ozunun xarici siyaset doktrinasina movcud siyasi realliqlar esasinda yeniden baxilmasinin vacibliyini basa dusdu Tokionun Pekine munasibetlerinin yeni gedisi evveller teyin olunmus Moskva ile herterefli elaqelerin yaxsilasmasina dair kursu 1997 ci ilde Yaponiyanin bas naziri R Hasimotonun ozu ile getirdiyi Avrasiya diplomatiyasi nin esasi oldu Bas nazirin sozlerine gore Cin ile qarsiliqli elaqeler bundan sonra qarsiliqli anlasmanin derinlesmesi dialoqlarin genislenmesi emekdasligin inkisafi ve yegane regional qaydalarin formalasdirilmasi uzerinde qurulacaqdir Son illerde Yaponiyada veziyyet daha da keskinlesmekde davam edir Ustelik adalar meselesinde de qarsidurma meyilleri gundeme gelir Ona gore de Yaponiya Cin ve Amerika munasibetlerinde mueyyen gerginlik yaranmaqdadir Bir terefden Yaponiya ABS nin strateji muttefiqidir Ona gore de bu olkenin Cine olan munasibeti ve siyaseti neheng muttefiqinin movqeyi ile teyin edilir Diger terefden Cin resmi Tokio ucun neheng ticaret muttefiqi ve guclu qonsudur Bu dovlet veziyyetden asili olaraq hem mehriban hem de tehlukeli qonsu ola biler Yaponiyada subhe etmirler ki son 10 15 ilde Serqi Asiyadaki movcud quvve deyisecek Soylenen fikirlere gore eger Cin Xalq Respublikasi ABS ni eraziden cixartmaga muveffeq olmasa sadece bu olkeni sixisdirib cixardacaqdir Yaponiya daxiletme siyasetine emel edir ve ozunu sadece ABS Cin Xalq Respublikasi Yaponiya ucbucaginda vasiteci ve tenzimleyici rolunda gorur Eger Cinin iqtisadi gucu olduqca cox guclenerse ucbucaq iki yere bolunecekmi Bu sualin cavabini ancaq gelecek gosterecekdir XXI esrin realliqlari gosterir ki dovletlerarasi munasibetlerde Yaponiya Cin elaqeleri ile muqayisede Yaponiya Amerika munasibetleri daha mohkemdir Amerika Cine qarsi reqibi Yaponiyaya munasibetde ise muttefiqi kimi davranir Rusiya Cin munasibetlerinin daha da yaxinlasmasi Yaponiyanin da Amerika ile elaqeleri inkisaf etdirmesine ciddi tekan verir Tayvan problemi 1996 ci ilde Tayvan bogazinda Cinin uc nuve silahinin sinaqdan kecirilmesi Yaponiya terefinin keskin etirazina sebeb oldu Neticede Yaponiya terefi Cine etdiyi yardimi dayandirdi Hell edilmemis erazi meseleleri ustunde yene de soyuqluq emele geldi Ilk novbede Cenubi Cin denizinde neftle zengin Spratli adasinin erazisinin mensubiyyetine dair Cin ve Yaponiya arasindaki mubahise qizisdi 1995 ci ilin may ayinda denizalti ehtiyatlarin tedqiqati ile mesgul olan Cin tedqiqatcilari Senkako adalari yaxinliginda Yaponiyanin erazi sularina daxil olaraq bir sira xirda munaqiseler yaratdilar 1996 1997 ci illerde Yaponiya ve Amerika arasinda emekdasligin daha da mohkemlenmesi Cinin ciddi naraziligina sebeb oldu 1997 ci il sentyabrin 23 de Nyu Yorkda Amerika ve Yaponiya arasinda Mudafie sahesinde Yaponiya Amerika emekdasliginin esas istiqametleri haqqinda ikiterefli razilasma imzalandi Razilasmada qeyd olunurdu ki neinki Yaponiyaya hucum zamani evveller oldugu kimi hemcinin yanindaki erazilerde de fovqelade hallarda her iki teref razilasaraq hereket edecekdir Baxmayaraq ki bu erazilerin cografi movqeleri qeyd olunmamisdi aydin gorunurdu ki onlar Koreya yarimadasini ve Tayvani isgal edirler Belelikle Tayvan problemi bir daha Cin ile gundogan olke arasindaki qarsiliqli munasibetlerde dolasaraq qaldi 1997 ci ilde Honkonqun 1999 cu ilde Makao ile Cin Xalq Respublikasinin birlesmesinden sonra Tayvan meselesi Cinin xarici siyasetinin prioritet meselelerinden biri oldu Bu meselenin hellinde Cin her cur hetta herbi usullardan da istifade ile olsa bele hazir oldugunu bildirmisdi Belelikle Tayvan yarimadasinin yeni ABS Yaponiya herbi razilasmasina daxil edilmesini Cin onun daxili islerine qarismaq kimi qiymetlendirdi Esas istiqametlere yeniden baxisi ozunumudafie quvvelerini guclendirmesi Yaponiyanin REM sistemini inkisaf etdirmesi Cini ayiq ehtiyatli olmaga cagirirdi Yaponiya hakimiyyeti hele 1972 ci ilde qebul olunan Tayvana qarsi resmi movqeyi tesdiq etmeye telesirdi Hemcinin baxCin Xalq Respublikasi Yaponiya TayvanIstinadlarTalibov R Asiya olkeleri Beynelxalq munasibetler sisteminde Baki Elm ve tehsil 2015 s 115 122