Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çatqıran, Ağadost — İrəvan xanlığı, Qırxbulaq mahalı, İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasında, indiki Ellər (Abovyan, Kotayk) rayonunda kənd.
| Çatqıran | |
|---|---|
 | |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Mərkəzin hündürlüyü | 1.590 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| Rəsmi dili | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Rayon mərkəzindən 10 km cənub-şərqdə yerləşir. "İrəvan əyalətinin icmal dəftəri"ndə "müsəlmanların yaşadığı Çatqıran", Qafqazın 5 verstlik xəritəsində Cadqran, erməni mənbələrində həm də Çatıqran kimi qeyd edilmişdir. 1728-ci ilə aid mənbədə Qırxbulaq nahiyəsində "Müsəlmanların yaşadığı Çatqıran kəndi" ifadəsi vardır 1945-ci ildə kənd ermənicə Qeqaşen adlandırılmışdır. Yerli tələffüz forması Cadqırandır. 1590-cı ilə aid mənbədə də Cadqıran kimidir. 1590-cı ilə aid mənbədə Cadqıran kəndinin həm də Ağadost adlandığı göstərilir. 1727-ci ilə aid türkcə mənbədə Çatkıran kimi qeyd olunmuşdur
Toponimi
Toponim türk dilində "dağ beli, dağın çıxıntısı, qayalı yüksəklik, iki dərəni birləşdirən yer, yarğanh, dərəli sıra dağlar", "iki çay arasında yer> mənasında işlənən çat sözü ilə türk dilində (əslən monqol dilinə mənsubdur) "çəpər, hasar", "düşərgə", "heyvanlar üçün ağıl", "yaşayış yeri", "alaçıq" mənasında işlənən kuren (>quran >qıran >qran) sözündən əmələ gəlib, "qayalıqda, iki dərənin, iki çayın arasında olan yaşayış yeri, kənd" mənasını ifadə edir. Relyef əsasında yaranan mürəkkəb quruluşlu toponimdir.Ermənistan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 3.l.1935-ci il fərmanı ilə kəndin adı dəyişdirilib Razdan, 21. X.1967-ci il fərmanı ilə yenidən dəyişdirilib Gexaşen qoyulmuşdur. Toponimin birinci komponenti türk dillərində çat-"yarğanın kənarı"dağ beli", "dağ çıxıntısı", "qayalı yüksəklik", "iki dərəni birləşdirən yer", "yarğanları və dərələri olan alçaq sıra dağ, tirə" sözüdür; "çat" (yaxud "çad") hissəsi hələ XIII əsrdə Artsakda (Dağlıq Qarabağda) Çat-Çoran (ermənicə yazılışda Çat-Çorans) kənd adında vardı. XIX əsrdə Şimali Qafqazda Çat-Başı, Ter əyalətinin Nalçik dairəsində Özəngi Çat-Başı, Çat-Aman dağı, Qars əyalətinin Qars dairəsində Çat-Köy və s. toponimlər mə’lumdur. Qırğızıstanda Çat-Bel, Sarı Çatı, Çat-Bazar dağ adlarıda bu sıraya aiddir. Toponimin "qİran" hissəsi Azərbaycanda və Ermənistanda çoxmə’nalıdır.
- . Bir qrup toponimdə "qırılan" (parçalanıb qopulan) mə’nasında. Bu, qaya adları üçün səciyyəvidir: məsələn, XIX əsrdə Tiflis quberniyasının Axalkalaki qəzasında Baş-Qİran dağının adı;
- . Bə’zi toponimlərdə "kəsilmiş" mə’nasında; məsələn, Xaçmaz r-nunda Pərdiqİran kəndinin adı (ev tikdikdə pərdi, yə’ni tir üçün palıd ağacları kəsilən yer);
- . Bə’zi toponimlərdə türkmənşəli Kİran tayfasının adını əks etdirir. Bu tayfanın adı "Kitabi Dədə Qorqud" eposunda çəkilir. Ehtimal ki, bu tayfanın adı ilə Tovuz r-nunda orta əsrlərdə Kİran qalası vardı ki, onun xarabalığı İndi Ağcaqala adı ilə mə’lumdur. Bu qalanın adı həmin r-nda Xınna Kirən və Quşçu Kirən kənd adlarında qalmışdır. Yaqut Həməvi (XIII əsr) Təbrizlə Beyləqan arasında Kİran qalasının adını çəkir.
- . Bə’zi toponimlərdə qİran sözü "sınmış" mə’nasındadır. XVIII əsrin əvvəllərinə aid ermənicə mənbədə İrəvan əyalətində Küpqİran kəndinin adı çəkilir. Bu kəndin adı təsərrüfat işləri zamanı "sınmış küp qəbir çıxan yer" mə’nasındadır. Görünür, "Küpqıran" adlı yerdə qışlaq yaranmış və sonra qışlaq kəndə çevrilmişdir.
- . Bə’zi toponimlərdə "qİran" sözü "məhv olmuş", "qırılmış" (sel, yaxud yanğından və s.) mə’nasındadır. Məsələn, Arıqİran (Gədəbəy rayonunu).
- . Nəhayət, bir sıra toponimlərdə qİran sözü qədim türk dillərindəki kuren, quran, kuran, "hərbi düşərgə", "müharibə vaxtı qoşunun yaşaması üçün yarı torpaqda ev, tikinti", "hərbi hissə" sözünün fonetik formasıdır Çadqiran, yaxud Çatqıran kəndinin adı da məhz "Çat yerdə quran (kuren), yə’ni düşərgə" mə’nasındadır. Ermənistanda XIX əsrdə Çatqİran adlı üç kənd vardı. Buradan belə nəticəyə gəlmək olar ki, bu kəndlərin ikisi üçüncüsündən yaranmışdır və deməli, iki Çatqİran toponimi əhalinin hərəkəti ilə aparılmadır.
Əhalisi
Kənddə 1828-ci il kimi yalnız azərbaycanlılar yaşamışdır. 1828–30-cu illərdə İranın Xoy vilayətində ermənilər köçürülərək kənddə yerləşdirilmişdir. Burada ermənilərlə yanaşı 1831-ci ildə 19 nəfər azərbaycanlı yaşamışdır. 1840-cı il lər də azərbaycanlılar deportasiya olunmuşdur. İndi burada ermənilər yaşayır.
İstinadlar
- Հայաստանի 2011 թ. մարդահամարի արդյունքները (erm.).
- İbrahim Bayramov, "Qərbi Azərbaycanın türk mənşəli toponimləri" 2015-07-21 at the Wayback Machine, Bakı, "Elm", 2002.
- Шопен И. Исторический памятник состояния Армянской области в эпоху ее присоединения к Российской империи. Спб., 1852.
- İrəvan əyalətinin icmal dəftəri (araşdırma, tərcümə, qeyd və əlavələrin müəllifləri: Z. Bünyatov və H. Məmmədov (Qaramanlı), Bakı, "Elm", 1996. s.82
- Пагирев Д.Д. Алфавитный указатель к пятиверстной карт Кавказского края, Тифлис, Типография К.П.Казловского, 1913. s.81
- erm. Խորհրդային Հայաստանի բնակչությունը վերջին հարյուրամյակում (1831–1931) 2020-09-24 at the Wayback Machine. Հեղինակ: Զավեն Կորկոտյան. Յերեվան: Մելքոնյան ֆոնդի հրատ, 1932.; rus. Население Советской Армении за последние сто лет (1831–1931). Автор: Завен Коркотян. Ереван: Издательство "Мелконян фонд", 1932.; azərb. Son yüzildə Sovet Ermənistanının əhalisi (1831–1931). Müəllif: Zaven Korkotyan. İrəvan: "Melkonyan fond" nəşriyyatı, 1932. s.46
- İrəvan əyalətinin icmal dəftəri. Bakı, 1996.
- Геюшев Р.Б. О Хотаванском храме и его надписях. Изв. АН Азерб. ССР. Серия истории, философии и права. 1972, № 3.
- Iravan eyaletinin mufessel defteri. Istanbul. Basbakanlik Arsivi, № 633.
- Iravan eyaletinin mufessel defteri. Istanbul. Basbakanlik Arsivi, № 633.
- Basbakanlik Arsivi. Qapu tahrir defterleri. № 808. 1728-ye tarihi. Revan ey-aleti Defteri.
- Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası (müxtəlif cildlər).
- Радлов В.В. Опыт словарья тюркских наречий, т. III, ч.2, СПб, 1905. s.1893
- Мурзаев Э.М. Словарь народных географических терминов, М., "Мысль", 1984. s.608
- Мурзаев Э.М. Словарь народных географических терминов, М., "Мысль", 1984. s. 3 173 18
- Будагов, Б. Ә.; Гејбуллајев, Г. Ә. Чатгыран // Ермәнистанда Азәрбајҹан мәншәли топонимләрин изаһлы лүғәти. Бакы: Оғуз ели. 1998. 452 с.
- Kiesling, Rediscoving Armenia, p. 59, available online at the US embassy to Armenia's website 2007-09-26 at the Wayback Machine
- Древнетюркский словарь. М., 1969.
- Мурзаев Э.М. Словарь народных географических терминов. М., 1984.
- Геюшев Р.Б. О Хотаванском храме и его надписях. Изв. АН Азерб. ССР. Серия истории, философии и права. 1972, № 3.
- Пагирев Д.Д. Алфавитный указатель к пятиверстной карте Кавказа. Тифлис, 1913.
- Мурзаев Э.М. Словарь народных географических терминов. М., 1984.
- Симеон Ереванци. Джамбр. Перевод С.С.Малхасянца. М., 1958.
- Мамедов С. Исторические связи Азербайджанского и армянского народов. Баку, 1977.
- Hakopyan T. X., MəlikBaxşyan St. T., Barseğyan O. X. Ermənistan və ətraf vilayətlərin toponimlər lüğəti, (erməni dilində). I c., AD, İrəvan, "İrəvan Universiteti", 1986. s.824
- erm. Խորհրդային Հայաստանի բնակչությունը վերջին հարյուրամյակում (1831–1931) 2020-09-24 at the Wayback Machine. Հեղինակ: Զավեն Կորկոտյան. Յերեվան: Մելքոնյան ֆոնդի հրատ, 1932.; rus. Население Советской Армении за последние сто лет (1831–1931). Автор: Завен Коркотян. Ереван: Издательство "Мелконян фонд", 1932.; azərb. Son yüzildə Sovet Ermənistanının əhalisi (1831–1931). Müəllif: Zaven Korkotyan. İrəvan: "Melkonyan fond" nəşriyyatı, 1932. s.126
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Catqran Catqiran Agadost Irevan xanligi Qirxbulaq mahali Irevan quberniyasinin Irevan qezasinda indiki Eller Abovyan Kotayk rayonunda kend Catqiran40 14 04 sm e 44 43 37 s u Olke ErmenistanTarixi ve cografiyasiMerkezin hundurluyu 1 590 mSaat qursagi UTC 04 00EhalisiEhalisi 3 937 nef 2011 Resmi dili ermeni diliCatqiran Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiRayon merkezinden 10 km cenub serqde yerlesir Irevan eyaletinin icmal defteri nde muselmanlarin yasadigi Catqiran Qafqazin 5 verstlik xeritesinde Cadqran ermeni menbelerinde hem de Catiqran kimi qeyd edilmisdir 1728 ci ile aid menbede Qirxbulaq nahiyesinde Muselmanlarin yasadigi Catqiran kendi ifadesi vardir 1945 ci ilde kend ermenice Qeqasen adlandirilmisdir Yerli teleffuz formasi Cadqirandir 1590 ci ile aid menbede de Cadqiran kimidir 1590 ci ile aid menbede Cadqiran kendinin hem de Agadost adlandigi gosterilir 1727 ci ile aid turkce menbede Catkiran kimi qeyd olunmusdurToponimiToponim turk dilinde dag beli dagin cixintisi qayali yukseklik iki dereni birlesdiren yer yarganh dereli sira daglar iki cay arasinda yer gt menasinda islenen cat sozu ile turk dilinde eslen monqol diline mensubdur ceper hasar duserge heyvanlar ucun agil yasayis yeri alaciq menasinda islenen kuren gt quran gt qiran gt qran sozunden emele gelib qayaliqda iki derenin iki cayin arasinda olan yasayis yeri kend menasini ifade edir Relyef esasinda yaranan murekkeb quruluslu toponimdir Ermenistan SSR Ali Soveti Reyaset Heyetinin 3 l 1935 ci il fermani ile kendin adi deyisdirilib Razdan 21 X 1967 ci il fermani ile yeniden deyisdirilib Gexasen qoyulmusdur Toponimin birinci komponenti turk dillerinde cat yarganin kenari dag beli dag cixintisi qayali yukseklik iki dereni birlesdiren yer yarganlari ve dereleri olan alcaq sira dag tire sozudur cat yaxud cad hissesi hele XIII esrde Artsakda Dagliq Qarabagda Cat Coran ermenice yazilisda Cat Corans kend adinda vardi XIX esrde Simali Qafqazda Cat Basi Ter eyaletinin Nalcik dairesinde Ozengi Cat Basi Cat Aman dagi Qars eyaletinin Qars dairesinde Cat Koy ve s toponimler me lumdur Qirgizistanda Cat Bel Sari Cati Cat Bazar dag adlarida bu siraya aiddir Toponimin qIran hissesi Azerbaycanda ve Ermenistanda coxme nalidir Bir qrup toponimde qirilan parcalanib qopulan me nasinda Bu qaya adlari ucun seciyyevidir meselen XIX esrde Tiflis quberniyasinin Axalkalaki qezasinda Bas QIran daginin adi Be zi toponimlerde kesilmis me nasinda meselen Xacmaz r nunda PerdiqIran kendinin adi ev tikdikde perdi ye ni tir ucun palid agaclari kesilen yer Be zi toponimlerde turkmenseli KIran tayfasinin adini eks etdirir Bu tayfanin adi Kitabi Dede Qorqud eposunda cekilir Ehtimal ki bu tayfanin adi ile Tovuz r nunda orta esrlerde KIran qalasi vardi ki onun xarabaligi Indi Agcaqala adi ile me lumdur Bu qalanin adi hemin r nda Xinna Kiren ve Quscu Kiren kend adlarinda qalmisdir Yaqut Hemevi XIII esr Tebrizle Beyleqan arasinda KIran qalasinin adini cekir Be zi toponimlerde qIran sozu sinmis me nasindadir XVIII esrin evvellerine aid ermenice menbede Irevan eyaletinde KupqIran kendinin adi cekilir Bu kendin adi teserrufat isleri zamani sinmis kup qebir cixan yer me nasindadir Gorunur Kupqiran adli yerde qislaq yaranmis ve sonra qislaq kende cevrilmisdir Be zi toponimlerde qIran sozu mehv olmus qirilmis sel yaxud yangindan ve s me nasindadir Meselen AriqIran Gedebey rayonunu Nehayet bir sira toponimlerde qIran sozu qedim turk dillerindeki kuren quran kuran herbi duserge muharibe vaxti qosunun yasamasi ucun yari torpaqda ev tikinti herbi hisse sozunun fonetik formasidir Cadqiran yaxud Catqiran kendinin adi da mehz Cat yerde quran kuren ye ni duserge me nasindadir Ermenistanda XIX esrde CatqIran adli uc kend vardi Buradan bele neticeye gelmek olar ki bu kendlerin ikisi ucuncusunden yaranmisdir ve demeli iki CatqIran toponimi ehalinin hereketi ile aparilmadir EhalisiKendde 1828 ci il kimi yalniz azerbaycanlilar yasamisdir 1828 30 cu illerde Iranin Xoy vilayetinde ermeniler kocurulerek kendde yerlesdirilmisdir Burada ermenilerle yanasi 1831 ci ilde 19 nefer azerbaycanli yasamisdir 1840 ci il ler de azerbaycanlilar deportasiya olunmusdur Indi burada ermeniler yasayir IstinadlarՀայաստանի 2011 թ մարդահամարի արդյունքները erm Ibrahim Bayramov Qerbi Azerbaycanin turk menseli toponimleri 2015 07 21 at the Wayback Machine Baki Elm 2002 ISBN 5 8066 1452 2 Shopen I Istoricheskij pamyatnik sostoyaniya Armyanskoj oblasti v epohu ee prisoedineniya k Rossijskoj imperii Spb 1852 Irevan eyaletinin icmal defteri arasdirma tercume qeyd ve elavelerin muellifleri Z Bunyatov ve H Memmedov Qaramanli Baki Elm 1996 s 82 Pagirev D D Alfavitnyj ukazatel k pyativerstnoj kart Kavkazskogo kraya Tiflis Tipografiya K P Kazlovskogo 1913 s 81 erm Խորհրդային Հայաստանի բնակչությունը վերջին հարյուրամյակում 1831 1931 2020 09 24 at the Wayback Machine Հեղինակ Զավեն Կորկոտյան Յերեվան Մելքոնյան ֆոնդի հրատ 1932 rus Naselenie Sovetskoj Armenii za poslednie sto let 1831 1931 Avtor Zaven Korkotyan Erevan Izdatelstvo Melkonyan fond 1932 azerb Son yuzilde Sovet Ermenistaninin ehalisi 1831 1931 Muellif Zaven Korkotyan Irevan Melkonyan fond nesriyyati 1932 s 46 Irevan eyaletinin icmal defteri Baki 1996 Geyushev R B O Hotavanskom hrame i ego nadpisyah Izv AN Azerb SSR Seriya istorii filosofii i prava 1972 3 Iravan eyaletinin mufessel defteri Istanbul Basbakanlik Arsivi 633 Iravan eyaletinin mufessel defteri Istanbul Basbakanlik Arsivi 633 Basbakanlik Arsivi Qapu tahrir defterleri 808 1728 ye tarihi Revan ey aleti Defteri Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi muxtelif cildler Radlov V V Opyt slovarya tyurkskih narechij t III ch 2 SPb 1905 s 1893 Murzaev E M Slovar narodnyh geograficheskih terminov M Mysl 1984 s 608 Murzaev E M Slovar narodnyh geograficheskih terminov M Mysl 1984 s 3 173 18 Budagov B Ә Geјbullaјev G Ә Chatgyran Ermәnistanda Azәrbaјҹan mәnshәli toponimlәrin izaһly lүgәti Baky Oguz eli 1998 452 s Kiesling Rediscoving Armenia p 59 available online at the US embassy to Armenia s website 2007 09 26 at the Wayback Machine Drevnetyurkskij slovar M 1969 Murzaev E M Slovar narodnyh geograficheskih terminov M 1984 Geyushev R B O Hotavanskom hrame i ego nadpisyah Izv AN Azerb SSR Seriya istorii filosofii i prava 1972 3 Pagirev D D Alfavitnyj ukazatel k pyativerstnoj karte Kavkaza Tiflis 1913 Murzaev E M Slovar narodnyh geograficheskih terminov M 1984 Simeon Erevanci Dzhambr Perevod S S Malhasyanca M 1958 Mamedov S Istoricheskie svyazi Azerbajdzhanskogo i armyanskogo narodov Baku 1977 Hakopyan T X MelikBaxsyan St T Barsegyan O X Ermenistan ve etraf vilayetlerin toponimler lugeti ermeni dilinde I c AD Irevan Irevan Universiteti 1986 s 824 erm Խորհրդային Հայաստանի բնակչությունը վերջին հարյուրամյակում 1831 1931 2020 09 24 at the Wayback Machine Հեղինակ Զավեն Կորկոտյան Յերեվան Մելքոնյան ֆոնդի հրատ 1932 rus Naselenie Sovetskoj Armenii za poslednie sto let 1831 1931 Avtor Zaven Korkotyan Erevan Izdatelstvo Melkonyan fond 1932 azerb Son yuzilde Sovet Ermenistaninin ehalisi 1831 1931 Muellif Zaven Korkotyan Irevan Melkonyan fond nesriyyati 1932 s 126Xarici kecidlerVikianbarda Catqiran ile elaqeli mediafayllar var