Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Şeyxülislam Fazil İrəvani Məhəmmədbağır oğlu (1782, İrəvan – 1885, İrəvan) — Qafqaz müsəlmanlarının II Şeyxülislamı.
| Fazil İrəvani | |
|---|---|
Qafqaz müsəlmanlarının II şeyxülislamı | |
| 1847 – 1862 | |
| Əvvəlki | Məhəmmədəli Hüseynzadə |
| Sonrakı | Əhməd Hüseynzadə |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | İrəvan, İrəvan xanlığı |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | İrəvan, İrəvan qəzası, İrəvan quberniyası, Rusiya imperiyası |
| Dini | islam, şiəlik |
Həyatı
Şeyxülislam Fazil İrəvani 1782-ci ildə İrəvan şəhərində göz açmışdı. İlk təhsilini elə doğulduğu şəhərdə mədrəsədə aldıqdan sonra ali dini təhsilə yiyələnmək üçün 20 yaşında Qahirənin "Əl-Əzhər" Unversitetinə göndərilmişdir. 45 yaşında İrana qayıdıb, uzun müddət İsfahan və Təbriz şəhərlərində axundluq etmişdir. Sonralar İrəvan şəhərinə qayıtmiş və Göy Məsciddə baş axund kimi fəaliyyətə başlamışdır.
Şeyxülislam müavini kimi
1843-cü ildə Fazil İrəvani Qafqaz Müsəlmanları Şeyxülislamının müavini vəzifəsinə dəvət olunur. Dəvəti qəbul edən Fazil İrəvani idarənin fəaliyyətini xeyli genişləndirir və işini təkmilləşdirir. Diyarın müsəlman əhalisi ruhani dairələrinə bölünməklə diyarda şəriət məhkəmələri yaradılır. Bütün müsəlmanlara ruhani zümrəsinə daxil olmaq hüququ verilir. İrəvanin təşəbbüsü ilə ruhanilərə vəzifə maaşları kəsilməklə onlara dövlət məmurları ilə eyni səlahiyyətlər verilir. Beləliklə, əvvəllər müctəhidin səlahiyyətində olan qayda-qanunların həyata keçirilməsi şeyxülislama həvalə edilir.
Şeyxülislam kimi
1846-cı ildə Fazil İrəvani Qafqazın Şeyxülislamı seçilir. Qurumun öz mövqeyini qoruyub saxlaması və genişləndirilməsi məhz İrəvaninin şeyxülislamlığı dövründə mümkün oldu. Şeyxülislam İrəvani bir çox qanunları sistemləşdirdi:
- İdarənin fəaliyyətinə prokuror nəzarəti ləğv edildi.
- Yüksək ruhani şəxslərin təyin edilməsini ruhani idarəsi özü həyata keçirdi.
- Nikah bağlanması və boşanmaların həyata keçirilməsi səlahiyyətləri məscid ruhanilərindən alınaraq daha yüksək savada malik olan axundlara həvalə edildi.
- Qazıların səlahiyyətlərinə aid məsələlərə geniş yer ayrıldı.
- Mahal qazısı tabeliyində olan ruhanilərə başçılıq etməli, kəbin işlərini, boşananları, ailə münaqişələrini şəriət əsasında yoluna qoymalı idi. Münaqişələrdə cinayət xarakteri aşkar olunardısa, yalnız o zaman həmin işlər ümumi məhkəmələrə verilə bilərdi.
- Dini məktəblərin açılması və idarə olunması, ruhani adlara yiyələnmək üçün sınaqların həyata keçirilməsi, azyaşlılar üzərində qəyyumluğun təyin olunması, seyid adına iddia edənlərin hüquqlarının müəyyən olunması və bir çox başqa məsələlər dairə qazılarına həvalə edildi. Dairə qazıları isə əsas hesabatlarını şeyxülislama verməklə ona tabe idilər.
Yaradıcılığı
Fazil İrəvani 1843-cü ilə qədər, xüsusi ilə də İsfahanda və Təbriz şəhərlərində axundluq etdiyi dövrlərdə bədii yaradıcılıqda məşğul olmuşdur. 1812-ci ildə Sankt-Peterburqda eyni vaxtda 2 kitabı çap olunmuşdur. "Qızılgül və bülbül haqqında əxlaqi roman" kitabı daha sonralar rus, fransız dilində çap olunmuş və geniş oxucu kütləsinə malik olmuşdur. Bu əsər 1826-cı ildə Vajja Defloribalinin tərcüməsi əsasında Parisdə fransız dilində, 1832–1833-cü illərdə isə Yozef Fon Hammer bu əsəri alman dilinə tərcümə edərək geniş tirajla nəşr etdirir. "Paklıq kitabı" adlı əsəri Cənubi Azərbaycanın məşhur din xadimi Molla Əhməd Güzəkünaninin tapşırığı ilə 1883-cü ildə Təbrizdə fars dilində Xəttat Məhəmməd Təbrizi tərəfindən çap olunmuşdur. "Beyzavi təfsirinə haşiyə", "İctihad və təqlid", "Üsulu'l-fiqh", Şeyx Mürtəza Ənsarinin "Məkasib" və "Rəsail" kitablarına haşiyə, "İstishab" və s. kimi əsərləri də məlumdur.
Ölümü
Fazil İrəvani 1885-ci ildə 103 yaşında İrəvanda dünyasını dəyişmişdir.
Ailəsi
- Şeyx Cavad
- Şeyx Mahmud
- Şeyx Mürtəza
Şeyxülislam Fazil İrəvani ölümündən sonra İrəvandakı "Şeyxülislam məhəlləsi" və Karvansara onun adını uzun illər daşıdı.
Mənbə
- . . Bakı, "Nurlar", 2014, səh. 42–47.
- Ziyəddin Məhərrəmov, "İrəvanda məktəbdarlıq və maarifçilik", Bakı, Nurlan nəşriyyatı, 2010.
İstinadlar
- Fazil İrəvani — Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi
- . 2013-03-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-12-10.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Vikipediyada bu texelluslu muxtelif sexsler haqqinda meqaleler var bax Irevani Seyxulislam Fazil Irevani Mehemmedbagir oglu 1782 Irevan 1885 Irevan Qafqaz muselmanlarinin II Seyxulislami Fazil IrevaniQafqaz muselmanlarinin II seyxulislami1847 1862EvvelkiMehemmedeli HuseynzadeSonrakiEhmed HuseynzadeSexsi melumatlarDogum tarixi 1782Dogum yeri Irevan Irevan xanligiVefat tarixi 7 noyabr 1885Vefat yeri Irevan Irevan qezasi Irevan quberniyasi Rusiya imperiyasiDini islam sielikHeyatiSeyxulislam Fazil Irevani 1782 ci ilde Irevan seherinde goz acmisdi Ilk tehsilini ele doguldugu seherde medresede aldiqdan sonra ali dini tehsile yiyelenmek ucun 20 yasinda Qahirenin El Ezher Unversitetine gonderilmisdir 45 yasinda Irana qayidib uzun muddet Isfahan ve Tebriz seherlerinde axundluq etmisdir Sonralar Irevan seherine qayitmis ve Goy Mescidde bas axund kimi fealiyyete baslamisdir Seyxulislam muavini kimi 1843 cu ilde Fazil Irevani Qafqaz Muselmanlari Seyxulislaminin muavini vezifesine devet olunur Deveti qebul eden Fazil Irevani idarenin fealiyyetini xeyli genislendirir ve isini tekmillesdirir Diyarin muselman ehalisi ruhani dairelerine bolunmekle diyarda seriet mehkemeleri yaradilir Butun muselmanlara ruhani zumresine daxil olmaq huququ verilir Irevanin tesebbusu ile ruhanilere vezife maaslari kesilmekle onlara dovlet memurlari ile eyni selahiyyetler verilir Belelikle evveller muctehidin selahiyyetinde olan qayda qanunlarin heyata kecirilmesi seyxulislama hevale edilir Seyxulislam kimi 1846 ci ilde Fazil Irevani Qafqazin Seyxulislami secilir Qurumun oz movqeyini qoruyub saxlamasi ve genislendirilmesi mehz Irevaninin seyxulislamligi dovrunde mumkun oldu Seyxulislam Irevani bir cox qanunlari sistemlesdirdi Idarenin fealiyyetine prokuror nezareti legv edildi Yuksek ruhani sexslerin teyin edilmesini ruhani idaresi ozu heyata kecirdi Nikah baglanmasi ve bosanmalarin heyata kecirilmesi selahiyyetleri mescid ruhanilerinden alinaraq daha yuksek savada malik olan axundlara hevale edildi Qazilarin selahiyyetlerine aid meselelere genis yer ayrildi Mahal qazisi tabeliyinde olan ruhanilere basciliq etmeli kebin islerini bosananlari aile munaqiselerini seriet esasinda yoluna qoymali idi Munaqiselerde cinayet xarakteri askar olunardisa yalniz o zaman hemin isler umumi mehkemelere verile bilerdi Dini mekteblerin acilmasi ve idare olunmasi ruhani adlara yiyelenmek ucun sinaqlarin heyata kecirilmesi azyaslilar uzerinde qeyyumlugun teyin olunmasi seyid adina iddia edenlerin huquqlarinin mueyyen olunmasi ve bir cox basqa meseleler daire qazilarina hevale edildi Daire qazilari ise esas hesabatlarini seyxulislama vermekle ona tabe idiler YaradiciligiFazil Irevani 1843 cu ile qeder xususi ile de Isfahanda ve Tebriz seherlerinde axundluq etdiyi dovrlerde bedii yaradiciliqda mesgul olmusdur 1812 ci ilde Sankt Peterburqda eyni vaxtda 2 kitabi cap olunmusdur Qizilgul ve bulbul haqqinda exlaqi roman kitabi daha sonralar rus fransiz dilinde cap olunmus ve genis oxucu kutlesine malik olmusdur Bu eser 1826 ci ilde Vajja Defloribalinin tercumesi esasinda Parisde fransiz dilinde 1832 1833 cu illerde ise Yozef Fon Hammer bu eseri alman diline tercume ederek genis tirajla nesr etdirir Pakliq kitabi adli eseri Cenubi Azerbaycanin meshur din xadimi Molla Ehmed Guzekunaninin tapsirigi ile 1883 cu ilde Tebrizde fars dilinde Xettat Mehemmed Tebrizi terefinden cap olunmusdur Beyzavi tefsirine hasiye Ictihad ve teqlid Usulu l fiqh Seyx Murteza Ensarinin Mekasib ve Resail kitablarina hasiye Istishab ve s kimi eserleri de melumdur OlumuFazil Irevani 1885 ci ilde 103 yasinda Irevanda dunyasini deyismisdir AilesiSeyx Cavad Seyx Mahmud Seyx Murteza Seyxulislam Fazil Irevani olumunden sonra Irevandaki Seyxulislam mehellesi ve Karvansara onun adini uzun iller dasidi Menbe Baki Nurlar 2014 seh 42 47 ISBN 978 9952 490 50 3 Ziyeddin Meherremov Irevanda mektebdarliq ve maarifcilik Baki Nurlan nesriyyati 2010 IstinadlarFazil Irevani Qafqaz Muselmanlari Idaresi 2013 03 10 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 12 10 Hemcinin baxXarici kecidler