Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Rumlu tayfası — Bu boy başlıca olaraq Sivasın (Qoylahisar) və (Şəbin) qəzaları ilə yenə Sivasa bağlı digər yörələr və Toqat – Amasya bölgələrindəki kəndli Qızılbaşlar tərəfindən meydana gətirilmişdi. Rumlular Səfəvi dövlətinin qurulmasında önəmli bir rol oynamışlar. Onlar Şah İsmayıl Səfəvi ilə anlaşma imzalamış, lakin ona xəyanət edərək Səfəvi dövlətinin süqutunda böyük rol oynamışdır.
I Şah İsmayıl dövrü
, və Div Sultan bu təşəkkülün ən tanınmış bəyləridir. Div Sultanın əsl adı Div Əli Bəydir; onun Toqat bölgəsi xalqından olduğu anlaşılır. Göründüyü kimi Div Sultan, dövlətin quruluşuna qatılmışdı. Dirliyi (tiyul) Çuxurusəd (İrəvan bölgəsi) olub, əmir əl-üməralığa sadəcə şəxsi qabiliyyətləri sayəsində yüksəlmişdir. Özündən başqa yenə Rumludan (Ərdəbil valisi), , və tanıyırıq.
I Şah Təhmasib dövrü
Rumluların başlıca olaraq Sivas, Toqat bölgəsi əhalisindən meydana gəldiklərindən və bundan dolayı da onlara Rumlu deyildiyindən daha öncə bəhs edilmişdi. Rumlular, yalnız və ya çoxluqla kənd və şəhər əhalisindən mütəşəkkil idilər. Bu nədənlə onların irəli gələnlərinin bir qismi xəlifə ünvanı daşıyırlar. Hicri 940 (1533-1534) tarixində Təhmasibin yaxın əmirlərindən (Sultan) bu boydandır. Tarixçi , hicri 946-cı (1539-1540) ildə ölən bu nəvəsidir. Hicri 937-də (1530-1531) Qum şəhərində doğulan tarixçi Həsən Bəy, qorucular arasında bulunaraq bir çox səfərlərə qatılmışdır. Rumlu Süleyman Sultan hicri 940-cı (1533-1534) ildə, kimi, mərkəz əmirlərindən idi. Rumlulardan digər bir əmir də idi. Sofiyan Xəlifə 941-də (1534-1535) Məşhəd və 942-də Herat valiliyində bulunmuş və eyni ildə Özbəktan hökmdarı ilə etdiyi bir savaşda öldürülmüşdür. Onun əhalisindən olduğunu bilirik. Rumlulardan da böyük əmirlərdən olub hicri 954-də (1549) Çuxursəəd valisi idi. də Hüseyin Can Sultana çağdaş Rumlu əmirlərindən biridir. Eyni ildə Rumlu İskəndər Paşa ilə edilən savaşa qatıldığını bilirik. Rumlu gəlincə, bu əski əmirül-üməra Div Sultanın oğlu idi. Onun hicri 954-də (1547) Dekkan hökmdarına elçilik ilə göndərildiyi görünür. Ölümü hicri 959-cu ildən sonradır. , , və I Təhmasibin son zamanlarındakı Rumlu əmirlərini təşkil edirlər. Bunlardan Aras Xan Şirvan valisi olub, Osmanlı – Özdəmir Oğlu Osman Paşa ilə savaşması dolayısı ilə bizim tarixlərdə də adı keçir. Hüseyin Quluya gəlincə, o, əvvəlcə qeyd edildiyi kimi, xəlifətül-xüləfa idi. Bu sifətlə Türkiyənin hər tərəfindən gələrək dövlət mərkəzi Qəzvində oturan 10,000 qədər sofunun başı sayılırdı. Bununla yanaşı, Hüseyin Qulu Xüləfanın ən mötəbər dövlət ərkanından biri sayılması daha ziyadə ağıllı və dirayətli bir şəxsiyyət olmasından irəli gəlmişdir. I Şah Təhmasiböldüyü zaman ən qüvvətli şəxsiyyət olaraq Hüseyin Qulu Xüləfa görünməkdədir. Gerçəkdən də çoxsaylı olan rəqiblərinə qələbə çalaraq taxtı İsmayıl Mirzəyə təmin etmişdir. Hüseyin Qulu Xüləfanın çağdaşı olan Rumludan bir başqa əmir də olub, dürüst, təmiz inanclı bir Türk idi. İsfahanlı Fəzliyə görə I Təhmasibin ölümü əsnasında bir qisminin adlarını verdiyimiz doqquz Rumlu əmiri vardı.
II Şah İsmayıl və Şah Məhəmməd Xudabəndə dövrü
Bu dövrdə Rumluların çoxu ilə birlikdə Şirvanda yaşayırdılar. Osmanlı yürüşünə görə üzərinə Şirvandakı ağır itkilər vermişdilər və vəziyyətləri çətin idi. Osmanlı hücumu başladığı vaxt yenə Rumludan bir bölüyün idarəsində Xoy hakimi idi. Rumluların bir bölük də Dərviş Məhəmməd xan ilə birlikdə Xorasanın Nişapur şəhərində yaşayırdılar II Şah İsmayıl və zamanlarında mövqeyinin çox dəfə Rumluların əlində olduğunu idi. II İsmayıl, sonra bu mövqeyi vermişdi ki, ehtimal olunur oda Rumlu tayfasındandır. II Şah İsmayıl hökmdar, oğlu də əmirlik vermişdi. Deyildiyi kimi, İsmayıl, təbərra məsələsində yalan söylədiyinə qane olub onu (yəni Bulqar Xəlifəni) vəzifədən kənarlaşdırmış və Ustacludan etmişdi. Anlaşıldığına görə, Şah Məhəmməd Xudabəndə taxta keçirildikdə, bu mövqeyə yenə Rumludan gətirilmişdir.Şah Qulu Sultanı hicri 995-də (1587) xəlifətül-xüləfalıq mövqeyində görürük. I Abbas hökmdar olduqda bu mövqeyi yenə Rumludan Dəli Budağın oğlu Qorxmaza verdisə də qarşı olduğu üçün öldürüldü 1588). Bunun üzərinə əski bu məmuriyyətə gətirildi. Rumludan bəhs edilməsi lazım gələn bir əmir də Şah Qulu Bəydir ki, bu bəy dövrünün ən tanınmış Azərbaycan türkcəsində şeir söyləyənlərindən biri idi. Həmzə Mirzənin Şeytan ləqəbli sevgilisi haqqında oxuduğu şeir, İsgəndər bəydən nəqlən yuxarıda zikr edilmişdi. Sadiq bəy onun böyük bir şair olduğunu özəlliklə qeyd edir.
«Göňlüm quşın ol nərgis-i fəttan apara Kimdür ki, onuň qəmzəsindən can apara Şeytan Şeytan didükləri gər bu olsa
Mən razıyam imanımı Şeytan apara»
I Şah Abbas dövrü
I Şah Abbasın ölümü əsnasında Rumludan sadəcə bir əmir vardı. Bu da, Gilandakı Təngabən valisi Qoyla Hisarlu Bəyazid Sultan oğlu idi. Adı keçən əmir, I Şah Səfi dövründə öldürülmüşdür (1630-1631). Eyni hökmdar dövründə Bayat və Rumlulardan olan birər qolun Şirvanda Bəndər və Şabrana yerləşdirilmişdilər. XIX yüzildə Qərbi Anadoluda Rumlu (yaxud Urumlu) adlı bir oymaq görünməkdədir. Bu oymağın Səfəvi dövlətindəki Rumluların XVIII yüzildə Anadoluya köç edən bir qolu olması ehtimal olunur.
Mənbə
Faruk Sümer — «Səfəvi Dövlətinin Quruluşu və İnkişafında Anadolu Türklərinin Rolu»
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Rumlu tayfasi Bu boy baslica olaraq Sivasin Qoylahisar ve Sebin qezalari ile yene Sivasa bagli diger yoreler ve Toqat Amasya bolgelerindeki kendli Qizilbaslar terefinden meydana getirilmisdi Rumlular Sefevi dovletinin qurulmasinda onemli bir rol oynamislar Onlar Sah Ismayil Sefevi ile anlasma imzalamis lakin ona xeyanet ederek Sefevi dovletinin suqutunda boyuk rol oynamisdir I Sah Ismayil dovru ve Div Sultan bu tesekkulun en taninmis beyleridir Div Sultanin esl adi Div Eli Beydir onun Toqat bolgesi xalqindan oldugu anlasilir Gorunduyu kimi Div Sultan dovletin qurulusuna qatilmisdi Dirliyi tiyul Cuxurused Irevan bolgesi olub emir el umeraliga sadece sexsi qabiliyyetleri sayesinde yukselmisdir Ozunden basqa yene Rumludan Erdebil valisi ve taniyiriq I Sah Tehmasib dovruRumlularin baslica olaraq Sivas Toqat bolgesi ehalisinden meydana geldiklerinden ve bundan dolayi da onlara Rumlu deyildiyinden daha once behs edilmisdi Rumlular yalniz ve ya coxluqla kend ve seher ehalisinden mutesekkil idiler Bu nedenle onlarin ireli gelenlerinin bir qismi xelife unvani dasiyirlar Hicri 940 1533 1534 tarixinde Tehmasibin yaxin emirlerinden Sultan bu boydandir Tarixci hicri 946 ci 1539 1540 ilde olen bu nevesidir Hicri 937 de 1530 1531 Qum seherinde dogulan tarixci Hesen Bey qorucular arasinda bulunaraq bir cox seferlere qatilmisdir Rumlu Suleyman Sultan hicri 940 ci 1533 1534 ilde kimi merkez emirlerinden idi Rumlulardan diger bir emir de idi Sofiyan Xelife 941 de 1534 1535 Meshed ve 942 de Herat valiliyinde bulunmus ve eyni ilde Ozbektan hokmdari ile etdiyi bir savasda oldurulmusdur Onun ehalisinden oldugunu bilirik Rumlulardan da boyuk emirlerden olub hicri 954 de 1549 Cuxurseed valisi idi de Huseyin Can Sultana cagdas Rumlu emirlerinden biridir Eyni ilde Rumlu Iskender Pasa ile edilen savasa qatildigini bilirik Rumlu gelince bu eski emirul umera Div Sultanin oglu idi Onun hicri 954 de 1547 Dekkan hokmdarina elcilik ile gonderildiyi gorunur Olumu hicri 959 cu ilden sonradir ve I Tehmasibin son zamanlarindaki Rumlu emirlerini teskil edirler Bunlardan Aras Xan Sirvan valisi olub Osmanli Ozdemir Oglu Osman Pasa ile savasmasi dolayisi ile bizim tarixlerde de adi kecir Huseyin Quluya gelince o evvelce qeyd edildiyi kimi xelifetul xulefa idi Bu sifetle Turkiyenin her terefinden gelerek dovlet merkezi Qezvinde oturan 10 000 qeder sofunun basi sayilirdi Bununla yanasi Huseyin Qulu Xulefanin en moteber dovlet erkanindan biri sayilmasi daha ziyade agilli ve dirayetli bir sexsiyyet olmasindan ireli gelmisdir I Sah Tehmasibolduyu zaman en quvvetli sexsiyyet olaraq Huseyin Qulu Xulefa gorunmekdedir Gercekden de coxsayli olan reqiblerine qelebe calaraq taxti Ismayil Mirzeye temin etmisdir Huseyin Qulu Xulefanin cagdasi olan Rumludan bir basqa emir de olub durust temiz inancli bir Turk idi Isfahanli Fezliye gore I Tehmasibin olumu esnasinda bir qisminin adlarini verdiyimiz doqquz Rumlu emiri vardi II Sah Ismayil ve Sah Mehemmed Xudabende dovruBu dovrde Rumlularin coxu ile birlikde Sirvanda yasayirdilar Osmanli yurusune gore uzerine Sirvandaki agir itkiler vermisdiler ve veziyyetleri cetin idi Osmanli hucumu basladigi vaxt yene Rumludan bir boluyun idaresinde Xoy hakimi idi Rumlularin bir boluk de Dervis Mehemmed xan ile birlikde Xorasanin Nisapur seherinde yasayirdilar II Sah Ismayil ve zamanlarinda movqeyinin cox defe Rumlularin elinde oldugunu idi II Ismayil sonra bu movqeyi vermisdi ki ehtimal olunur oda Rumlu tayfasindandir II Sah Ismayil hokmdar oglu de emirlik vermisdi Deyildiyi kimi Ismayil teberra meselesinde yalan soylediyine qane olub onu yeni Bulqar Xelifeni vezifeden kenarlasdirmis ve Ustacludan etmisdi Anlasildigina gore Sah Mehemmed Xudabende taxta kecirildikde bu movqeye yene Rumludan getirilmisdir Sah Qulu Sultani hicri 995 de 1587 xelifetul xulefaliq movqeyinde goruruk I Abbas hokmdar olduqda bu movqeyi yene Rumludan Deli Budagin oglu Qorxmaza verdise de qarsi oldugu ucun olduruldu 1588 Bunun uzerine eski bu memuriyyete getirildi Rumludan behs edilmesi lazim gelen bir emir de Sah Qulu Beydir ki bu bey dovrunun en taninmis Azerbaycan turkcesinde seir soyleyenlerinden biri idi Hemze Mirzenin Seytan leqebli sevgilisi haqqinda oxudugu seir Isgender beyden neqlen yuxarida zikr edilmisdi Sadiq bey onun boyuk bir sair oldugunu ozellikle qeyd edir Gonlum qusin ol nergis i fettan apara Kimdur ki onun qemzesinden can apara Seytan Seytan didukleri ger bu olsa Men raziyam imanimi Seytan apara I Sah Abbas dovruI Sah Abbasin olumu esnasinda Rumludan sadece bir emir vardi Bu da Gilandaki Tengaben valisi Qoyla Hisarlu Beyazid Sultan oglu idi Adi kecen emir I Sah Sefi dovrunde oldurulmusdur 1630 1631 Eyni hokmdar dovrunde Bayat ve Rumlulardan olan birer qolun Sirvanda Bender ve Sabrana yerlesdirilmisdiler XIX yuzilde Qerbi Anadoluda Rumlu yaxud Urumlu adli bir oymaq gorunmekdedir Bu oymagin Sefevi dovletindeki Rumlularin XVIII yuzilde Anadoluya koc eden bir qolu olmasi ehtimal olunur MenbeFaruk Sumer Sefevi Dovletinin Qurulusu ve Inkisafinda Anadolu Turklerinin Rolu Hemcinin baxQizilbaslar Sefeviler