Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Oliqopoliya — bazarın elə bir növüdür ki, bu cür bazarlarda sadəcə bir neçə dominant (üstün) firma fəaliyyət göstərir. Bu firmaların hər biri bazarda xeyli yer tutur və qiymətin yaranması prosesinə təsir edə bilir. Oliqopoliyanın xüsusi forması — əgər bazarda sadəcə iki firma olarsa — duopoliya adlanır. Başqa sözlə, oliqopoliya, eyni fəaliyyət sahəsində bir-birinə təsir edəcək qədər az sayda firma qarşısında çox sayda alıcının olduğunu ifadə edir.
Oliqopoliyanın xüsusiyyətləri
Qərar alma müddətində bir firmanın eyni fəaliyyət sahəsindəki digər firmaların qiymət, miqdar, reklam, dəyər və digər tətbiq etmə sahəsində fəaliyyətləri bir-birindən xəbərsiz və müstəqildirsə, bu, oliqopoliya anlayışını ifadə etmir. Bir bazarın oliqopolik bir bazar quruluşlu olması üçün bəzi şərtlər vardır. Bu şərtlər, eyni fəaliyyət sahəsində fəaliyyət göstərən firmaların qarşılıqlı təsiri ilə digər bazarlardan fərqlənməsinə səbəb olan şərtlərdir.
- Oliqopolik bazarda fəaliyyət göstərən firmaların bir-birilə qarşılıqlı təsir əlaqələrinin olması vacibdir. İstər iş birliyi, istərsə də, rəqabət baxımından bir firmanın həyata keçirdyi davranışın və almış olduğu qərarların digər firma tərəfindən təqib edilməsi və dəyərləndirilməsi vacibdir. Belə olmadığı halda oliqopoliyadan danışmaq yersizdir.
- Oliqopolik bazarlarda istehsal olunan mal və xidmətlər bəzən tamamilə eyni, bəzən də fərqliləşdirilmiş şəkildə istehlakçıya çatdırılmaqdadır. Əgər oliqopolik bazarda istehsal olunan mal və xidmətlər xüsusiyyət və keyfiyyət baxımından tamamilə bir-birinin eynisi yaxud tam əvəz edilən mallardırsa, buna, saf oliqopoliya deyilir. Neft sektorunda istehsal olunan malları buna misal olaraq göstərmək olar.
- Oliqopolik bazarın digər xüsusiyyəti isə digər bazarlardan fərqli olaraq bu bazara daxil olan firma özündən əvvəl bazarda yer alan firmaların qiymət strategiyalarını, istehsal miqdarlarını, əhatə etdiyi istehlakçı kütlələrinin və buna bənzər dəyişənləri nəzərə almaq məcburiyyətindədir. Bu da oliqopolik bazara girişin çətin olduğunu göstərən xüsusiyyətlərdəndir.
Oliqopoliyanın növləri
Oliqopolik bazar fərqli alt başlıqlara ayrılır. Hər bir alt başlıq da öz içərisində ayrı-ayrı hissələrə bölünməkdədir. Oliqopolik bazar ilk öncə firma sayına görə, iki firmalı və çox firmalı oliqopolik bazarlara bölünür. Eyni sektorda bir-birinə təsir edərək fəaliyyət göstərən iki firmaya, iki firmalı oliqopoliya və yaxud duopoliya olaraq adlandırılır. Eyni sektorda bir-birinə təsir edərək fəaliyyət göstərən ikidən çox firma vardırsa, bu, çoxlu oliqopolik bazar adlanır. Bəzən firmalar bir-birilə rəqabətdə fəaliyyət göstərirlər. Belə bazara rəqabətli oliqopolik bazar deyilir. Əksinə, rəqabətin firmalara ziyan verəcəyini düşünən firmalar isə birləşərək ortaq fəaliyyət göstərirlər. Bu hal isə razılaşmalı oliqopolik bazar adlanır.
İki firmalı oliqopoliya. Duopoliya kimi adlandırılan belə bazarlarda sadəcə iki firma fəaliyyət göstərir. Öz aralarında qiymət və miqdar strategiyalarını müəyyən edirlər və öz fəaliyyətlərini davam etdirirlər. Duopolik bazarların aşağıdakı modelləri var :
- Agustin Cournot tərəfindən yaradılan Cournot modeli;
- Joseph Bertrand tərəfindən yaradılan Bertrand Modeli;
- Edward Chamberlinin Chamberlin Modeli;
- Francis Tsidro Edgeworth tərəfindən yaradılan Edgeworth Modeli;
- Heinrich Freiherr Von Stackelbergin Stackelberg Modeli.
Cournot modeli duopol modelləri içərisində ən birinci yaranmış və ən çox yayılmış modeldir. Belə ki, 1938-ci ildə fransız iqtisadçısı Agustin Cournot tərəfindən yaradılmışdır. Agustin Cournot, bir-birinin qonşusu olan eyni mədən suyundan xammal kimi istifadə edən iki ayrı-ayrı firmanın bazarda hansının nə qədər mal satacağını araşdırmışdır. Firmalardan biri mənfəət maksimumu üçün MR əyrisi baxımından toplam bazar tələbinin yarısına mal istehsal edir. O biri firma bazarın geri qalan hissəsini hədəf kütlə seçərək ona uyğun mal istehsal edir. Burada prinsip olaraq qiymət deyil, miqdar strategiyası önəmli yer tutur.
Bortrand modelində Cournot modelinin əksi olaraq firmalar satış miqdarı əvəzinə qiymət strategiyasına uyğun olaraq hərəkət edir. Birinci firmanın mal üzərində qoyduğu qiymətə uyğun olaraq ikinci firma istehlakçını özünə çəkmək üçün həmin qiymətdən aşağı bir qiymət təklif edir. Uyğun olaraq birinci firma da ikinciyə nisbətən bazarda daha aşağı qiymət təklif edir. Bu vəziyyət qiymət rəqabəti anlayışını ortaya qoyur və belə olan halda minimum mənfəət nöqtəsinə qədər davam edir.
Chamberlin modeli. Bazarda A firması eyni növ məhsulun tək istehsalçısıdır. Bazara B firması daxil olur və həmin növ məhsulun istehsalına başlayır. Burada B firması A firmasının bazar strategiyasına uyğun olaraq hərəkət edir və onun təcrübəsinə əsaslanaraq fəaliyyət göstərir. Digər modellərdən fərqli olaraq bazarda mövcud olan iki firma bir-birindən asılı olduqlarını anlayırlar və ortaq nöqtədən çıxış edirlər.
Edgeworth modelində bazarda mövcud birinci firma yüksək mənfəət əldə etmək məqsədilə maksimum səviyyəni saxlayaraq fəaliyyət göstərir. Digər tərəfdən rəqabətçi bir mövqedən çıxış edib, qiyməti aşağı salaraq kütləni özünə yönəldən ikinci firma bazara daxil olur. Buna cavab olaraq birinci firma ikinci firmaya nisbətən qiymətləri aşağı salır. Eyni zamanda ikinci firma qiyməti yenidən birinci firmadan aşağı salır. Bu rəqabət davam edərkən, firmalar artıq bir nöqtədə özlərinin hədəf kütlələrini yaratdıqlarını düşünürlər. Belə olan halda qiyməti yüksəltməyə başlayırlar. Sonda isə dalğalı qiymət mexanizmi meydana çıxır. Bazardakı bu qiymət dalğalanması firmaların bazarı paylaşmaq məcburiyyətində olduqlarını anlayanadək davam edir.
Stackelberg modelində bazarda mövcud iki firmadan biri lider digəri təqibçi (liderdən asılı) firmadır. Lider firma təqibçi firmaya güclü rəqib kimi baxmır və ona bazarda fəaliyyət göstərməyə imkan verir. Təqibçi firma da öz növbəsində ona düşən bazar payından maksimum gəlir üçün fəaliyyət göstərir.
İstinadlar
- Karakaş Adem, Dikkaya M., Özyakışır D.. Ekonominin Temelleri (Monopolcü Rekabet ve Oligopol). 205–222 ss. Savaş Yayınları. Ankara. 2013
- "Arxivlənmiş surət". 2019-08-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-08-28.
- . 2015-08-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-08-28.
 | İqtisadiyyat haqqında olan bu məqalə halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Oliqopoliya bazarin ele bir novudur ki bu cur bazarlarda sadece bir nece dominant ustun firma fealiyyet gosterir Bu firmalarin her biri bazarda xeyli yer tutur ve qiymetin yaranmasi prosesine tesir ede bilir Oliqopoliyanin xususi formasi eger bazarda sadece iki firma olarsa duopoliya adlanir Basqa sozle oliqopoliya eyni fealiyyet sahesinde bir birine tesir edecek qeder az sayda firma qarsisinda cox sayda alicinin oldugunu ifade edir Oliqopoliyanin xususiyyetleriQerar alma muddetinde bir firmanin eyni fealiyyet sahesindeki diger firmalarin qiymet miqdar reklam deyer ve diger tetbiq etme sahesinde fealiyyetleri bir birinden xebersiz ve musteqildirse bu oliqopoliya anlayisini ifade etmir Bir bazarin oliqopolik bir bazar quruluslu olmasi ucun bezi sertler vardir Bu sertler eyni fealiyyet sahesinde fealiyyet gosteren firmalarin qarsiliqli tesiri ile diger bazarlardan ferqlenmesine sebeb olan sertlerdir Oliqopolik bazarda fealiyyet gosteren firmalarin bir birile qarsiliqli tesir elaqelerinin olmasi vacibdir Ister is birliyi isterse de reqabet baximindan bir firmanin heyata kecirdyi davranisin ve almis oldugu qerarlarin diger firma terefinden teqib edilmesi ve deyerlendirilmesi vacibdir Bele olmadigi halda oliqopoliyadan danismaq yersizdir Oliqopolik bazarlarda istehsal olunan mal ve xidmetler bezen tamamile eyni bezen de ferqlilesdirilmis sekilde istehlakciya catdirilmaqdadir Eger oliqopolik bazarda istehsal olunan mal ve xidmetler xususiyyet ve keyfiyyet baximindan tamamile bir birinin eynisi yaxud tam evez edilen mallardirsa buna saf oliqopoliya deyilir Neft sektorunda istehsal olunan mallari buna misal olaraq gostermek olar Oliqopolik bazarin diger xususiyyeti ise diger bazarlardan ferqli olaraq bu bazara daxil olan firma ozunden evvel bazarda yer alan firmalarin qiymet strategiyalarini istehsal miqdarlarini ehate etdiyi istehlakci kutlelerinin ve buna benzer deyisenleri nezere almaq mecburiyyetindedir Bu da oliqopolik bazara girisin cetin oldugunu gosteren xususiyyetlerdendir Oliqopoliyanin novleriOliqopolik bazar ferqli alt basliqlara ayrilir Her bir alt basliq da oz icerisinde ayri ayri hisselere bolunmekdedir Oliqopolik bazar ilk once firma sayina gore iki firmali ve cox firmali oliqopolik bazarlara bolunur Eyni sektorda bir birine tesir ederek fealiyyet gosteren iki firmaya iki firmali oliqopoliya ve yaxud duopoliya olaraq adlandirilir Eyni sektorda bir birine tesir ederek fealiyyet gosteren ikiden cox firma vardirsa bu coxlu oliqopolik bazar adlanir Bezen firmalar bir birile reqabetde fealiyyet gosterirler Bele bazara reqabetli oliqopolik bazar deyilir Eksine reqabetin firmalara ziyan vereceyini dusunen firmalar ise birleserek ortaq fealiyyet gosterirler Bu hal ise razilasmali oliqopolik bazar adlanir Iki firmali oliqopoliya Duopoliya kimi adlandirilan bele bazarlarda sadece iki firma fealiyyet gosterir Oz aralarinda qiymet ve miqdar strategiyalarini mueyyen edirler ve oz fealiyyetlerini davam etdirirler Duopolik bazarlarin asagidaki modelleri var Agustin Cournot terefinden yaradilan Cournot modeli Joseph Bertrand terefinden yaradilan Bertrand Modeli Edward Chamberlinin Chamberlin Modeli Francis Tsidro Edgeworth terefinden yaradilan Edgeworth Modeli Heinrich Freiherr Von Stackelbergin Stackelberg Modeli Cournot modeli duopol modelleri icerisinde en birinci yaranmis ve en cox yayilmis modeldir Bele ki 1938 ci ilde fransiz iqtisadcisi Agustin Cournot terefinden yaradilmisdir Agustin Cournot bir birinin qonsusu olan eyni meden suyundan xammal kimi istifade eden iki ayri ayri firmanin bazarda hansinin ne qeder mal satacagini arasdirmisdir Firmalardan biri menfeet maksimumu ucun MR eyrisi baximindan toplam bazar telebinin yarisina mal istehsal edir O biri firma bazarin geri qalan hissesini hedef kutle secerek ona uygun mal istehsal edir Burada prinsip olaraq qiymet deyil miqdar strategiyasi onemli yer tutur Bortrand modelinde Cournot modelinin eksi olaraq firmalar satis miqdari evezine qiymet strategiyasina uygun olaraq hereket edir Birinci firmanin mal uzerinde qoydugu qiymete uygun olaraq ikinci firma istehlakcini ozune cekmek ucun hemin qiymetden asagi bir qiymet teklif edir Uygun olaraq birinci firma da ikinciye nisbeten bazarda daha asagi qiymet teklif edir Bu veziyyet qiymet reqabeti anlayisini ortaya qoyur ve bele olan halda minimum menfeet noqtesine qeder davam edir Chamberlin modeli Bazarda A firmasi eyni nov mehsulun tek istehsalcisidir Bazara B firmasi daxil olur ve hemin nov mehsulun istehsalina baslayir Burada B firmasi A firmasinin bazar strategiyasina uygun olaraq hereket edir ve onun tecrubesine esaslanaraq fealiyyet gosterir Diger modellerden ferqli olaraq bazarda movcud olan iki firma bir birinden asili olduqlarini anlayirlar ve ortaq noqteden cixis edirler Edgeworth modelinde bazarda movcud birinci firma yuksek menfeet elde etmek meqsedile maksimum seviyyeni saxlayaraq fealiyyet gosterir Diger terefden reqabetci bir movqeden cixis edib qiymeti asagi salaraq kutleni ozune yonelden ikinci firma bazara daxil olur Buna cavab olaraq birinci firma ikinci firmaya nisbeten qiymetleri asagi salir Eyni zamanda ikinci firma qiymeti yeniden birinci firmadan asagi salir Bu reqabet davam ederken firmalar artiq bir noqtede ozlerinin hedef kutlelerini yaratdiqlarini dusunurler Bele olan halda qiymeti yukseltmeye baslayirlar Sonda ise dalgali qiymet mexanizmi meydana cixir Bazardaki bu qiymet dalgalanmasi firmalarin bazari paylasmaq mecburiyyetinde olduqlarini anlayanadek davam edir Stackelberg modelinde bazarda movcud iki firmadan biri lider digeri teqibci liderden asili firmadir Lider firma teqibci firmaya guclu reqib kimi baxmir ve ona bazarda fealiyyet gostermeye imkan verir Teqibci firma da oz novbesinde ona dusen bazar payindan maksimum gelir ucun fealiyyet gosterir IstinadlarKarakas Adem Dikkaya M Ozyakisir D Ekonominin Temelleri Monopolcu Rekabet ve Oligopol 205 222 ss Savas Yayinlari Ankara 2013 Arxivlenmis suret 2019 08 01 tarixinde Istifade tarixi 2015 08 28 2015 08 22 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 08 28 Iqtisadiyyat haqqinda olan bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin