Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Heydər mirzə Səfəvi (fars. حیدر میرزا صفوی; 1554, İran – 1576, Qəzvin) — Səfəvi şahzadəsi, şahlığa iddiaçı. Atası I Şah Təhmasibdən sonra 15 may 1576-cı ildə özünü Səfəvilər dövlətinin şahı elan edən Səfəvi şahzadəsi olub. Lakin o, elə həmin gün qardaşı II İsmayılı atalarının varisi kimi qəbul edən qızılbaş tayfaları tərəfindən öldürülüb.
| Heydər Mirzə Səfəvi | |
|---|---|
 Heydər Mirzə, XVI əsr | |
| Doğum tarixi | 1554 |
| Doğum yeri | Ərdəbil, Səfəvilər dövləti |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Qəzvin, Qəzvin şəhristanı, Qəzvin ostanı, Səfəvilər dövləti |
| Atası | I Təhmasib |
| Anası | Sultanzadə xanım |
| Dini | İslam (Şiə) |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Heydər Mirzənin anası gürcü əsilli Sultanzadə xanım idi.
I Şah Təhmasibin 9 oğlu qalmışdı. Onlar İsa bəy Mosullunun qızı Sultanum Bəyimin (I Təhmasibin Şahbanusu) dünyaya gətirdiyi Məhəmməd Mirzə və İsmayıl Mirzə; Şamxalın bacısından və çərkəz kənizlərindən olan Süleyman Mirzə, Mahmud Mirzə və Əhməd Mirzə; gürcü əsilli Sultanzadə xanımdan dünyaya gələn övladları Heydər Mirzə, İmamqulu Mirzə, Mustafa Mirzə və Əli Mirzə idilər.
Həyatı
I Təhmasib oğlanlarından Heydər Mirzəyə (3-cü oğlu) inzibati işlərin idarə olunmasını çox erkən yaşlarından etibar etmişdi. I Təhmasib, 1571-ci ildə, 18 yaşı olanda Heydər Mirzəni Alessandri, əslində bütün işləri idarə edən şah müavinitəyin etmişdi. Hüseyn bəy başda olmaqla ustaclı tayfası və gürcü əmirləri onu müdafiə edirdilər. Onun yaşca Məhəmməd Mirzə və İsmayıl Mirzədən kiçik olmasına baxmayaraq, bu şərait tezliklə onda taxt-taca iddialarının yaranmasına səbəb olmuşdu. İskəndər bəy Münşinin yazır ki, o, şahın rəğbətini ona görə qazanmışdı ki, hər işdə atasının razılığı ilə hərəkət edirdi.
Venesiya səfiri Heydər Mirzəni alçaqboylu, lakin çox yaraşıqlı bir şəxs kimi təsvir edib. O, bacarıqlı natiq, qəşəng və mahir at çapan idi. Alessandrinin sözlərinə görə, o, adamların müharibə haqqında söhbətlərini dinləməyi xoşlasa da, həddən artıq zərif və demək olar ki, qadın təbiəti ilə özünü belə təmrinlərdən ötrü yararlı saymırdı. Dövlət işlərində onun təsir və rolu günü-gündən artırdı. Qardaş və bacıları ona həsəd aparırdılar. Saray adamları isə Heydər Mirzəyə hörmət edirdilər.
Taxt uğrunda mübarizə
I Təhmasibin ölümündən sonra Səfəvilərin sarayında ziddiyyətlər kəskinləşdi, öz namizədini taxt-tac varisi kimi irəli sürən qruplaşmalar yarandı. Təhmasibin böyük oğlu Məhəmməd Mirzənin (1578-1587) taxta sahib olmaq hüququ şübhə doğurmurdu. Həqiqətdə isə ağır xəstəliyi getdikcə gücləndiyi və korluğuna görə onun imkanları çox zəif idi. İsmayıl Mirzə istisna olmaqla şahın qalan oğlanları azyaşlı idilər və buna görə də hesaba alınmırdılar. Heydər Mirzə ilə İsmayıl Mirzənin tərəfdarları arasında hakimiyyət uğrunda mübarizə çox kəskin xarakter aldı. Hüseynqulu xan başda olmaqla rumlu, əfşar və türkman tayfaları İsmayıl Mirzənin hakimiyyətə gəlməsinin tərəfdarı idilər. Güclü qızılbaş əyanlar qrupu da əsasən İsmayıl Mirzəni müdafiə edirdilər. Lakin Hüseyn bəy başda olmaqla ustaclı tayfası və gürcü əmirləri Heydər Mirzəni müdafiə edirdilər. I Təhmasibin həddindən artıq ağıllı, lakin hiyləgər qızı, dövlət şurasına buraxılan yeganə qadın Pərixan xanım da İsmayıl Mirzənin tərəfdarı idi. Lakin artıq iyirmi ilə yaxın bir müddətdə Qəhqəhə qalasında dustaqda olması İsmayılın vəziyyətini xeyli mürəkkəbləşdirirdi.
1576-cı il may ayının 13-dən 14-nə keçən gecə halı pisləşən I Şah Təhmasib səhər vəfat etdi. Gecə anasının məsləhəti ilə sarayda qalan Heydər Mirzə səhər atasının tacını başına qoyub, qılıncını belinə bağlasa da hər şey onun istədiyinin əksinə oldu.
Heydər mirzə Səfəvinin öldürülməsi
Şah Təhmasibin vəfat etdiyi günün gecəsi sarayın mühafizəsini İsmayıl Mirzənin tərəfində olan rumlu, əfşar, qacar, bayat və varsaq tayfalarından olan qorçilər təşkil edirdilər. Şahın ölüm xəbərini eşidən kimi mühafizəçilər saray qapılarını bağladılar. Heydər Mirzənin tərəfdarları saraya buraxılmadı. Beləliklə, Heydər Mirzənin tərəfdarları ustaclı tayfasının əmiri Hüseyn bəylə İsmayıl Mirzənin hakimiyyətə gəlməsinə çalışan Hüseynqulu Xəlifənin tərəfdarları arasında gedən mübarizə ikincilərin qələbəsi ilə başa çatdı. Heydər Mirzə bu mübarizədə öldürüldü.İsmayıl Mirzənin tərəfdarları onun başını kəsdilər. Daha sonra Heydər Mirzənin qanlı başı onun tərəfdarlarının üzərinə atıldı və onlar müqaviməti dayandırdılar, bu da İsmayıl Mirzənin təhlükəsiz şəkildə taxta çıxa bilməsinə şərait yaratdı.
Qeydlər
- Onların arasından sonradan İsmayıl Mirzə və Məhəmməd Mirzə (Xudabəndə) taxta çıxa bilmişdilər.
- Qala Ərdəbil ilə Təbriz arasında, Savalan dağlarında yerləşirdi.
İstinadlar
- Nashat, Beck, 2003. səh. 153
- Əhsən-ət-təvarix. səh. 489-490
- Şərəfnamə, II cild,səh 252
- İsgəndər bəy Münşi Türkman. Dünyanı bəzəyən Abbasın tarixi (Tarixe-aləmaraye-Abbasi). Bakı, "Şərq-Qərb Nəşriyyat evi, 2010, səh. 133-135
- Venetsiyalıların səyahətləri. səh. 215-220
- Nizami Süleymanov. (PDF) (az.). http://unec.edu.az. Archived from the original on 2023-01-23. İstifadə tarixi: 16 yanvar 2024.
- İsgəndər bəy Münşi Türkman. Dünyanı bəzəyən Abbasın tarixi (Tarixe-aləmaraye-Abbasi). Bakı, "Şərq-Qərb Nəşriyyat evi, 2010, səh. 167
- . Azərbaycan Səfəvilər dövləti. Bakı: ”Şərq-Qərb”. 2007. 444 səh + 8 səh. (illüstrasiya). ISBN .
- Əhsən-ət-təvarix. səh. 153
- Blow, 2009. səh. 20
- Parsadust, 2009
Həmçinin bax
Mənbə
- Blow, David. Shah Abbas: The Ruthless King Who became an Iranian Legend. London, UK: I. B. Tauris & Co. Ltd. 2009. ISBN . LCCN 2009464064.
- Parsadust, Manuchehr. PARIḴĀN ḴĀNOM // Encyclopaedia Iranica. 2009.
- Nashat, Guity; Beck, Lois. Women in Iran from the Rise of Islam to 1800. University of Illinois Press. 2003. 1–253. ISBN .
Xarici keçidlər
- AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI. Azərbaycan Tarixi (XIII-XVIII əsrlər) Yeddi cilddə (PDF) (az.). III. Bakı: Elm. 2007. səh. 592 səh + 56 səh. illüstrasiya. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Heyder mirze Sefevi fars حیدر میرزا صفوی 1554 Iran 1576 Qezvin Sefevi sahzadesi sahliga iddiaci Atasi I Sah Tehmasibden sonra 15 may 1576 ci ilde ozunu Sefeviler dovletinin sahi elan eden Sefevi sahzadesi olub Lakin o ele hemin gun qardasi II Ismayili atalarinin varisi kimi qebul eden qizilbas tayfalari terefinden oldurulub Heyder Mirze SefeviHeyder Mirze XVI esrDogum tarixi 1554Dogum yeri Erdebil Sefeviler dovletiVefat tarixi 15 may 1576Vefat yeri Qezvin Qezvin sehristani Qezvin ostani Sefeviler dovletiAtasi I TehmasibAnasi Sultanzade xanimDini Islam Sie Vikianbarda elaqeli mediafayllar Heyder Mirzenin anasi gurcu esilli Sultanzade xanim idi I Sah Tehmasibin 9 oglu qalmisdi Onlar Isa bey Mosullunun qizi Sultanum Beyimin I Tehmasibin Sahbanusu dunyaya getirdiyi Mehemmed Mirze ve Ismayil Mirze Samxalin bacisindan ve cerkez kenizlerinden olan Suleyman Mirze Mahmud Mirze ve Ehmed Mirze gurcu esilli Sultanzade xanimdan dunyaya gelen ovladlari Heyder Mirze Imamqulu Mirze Mustafa Mirze ve Eli Mirze idiler HeyatiHeyder Mirze Sefevinin yasadigi Qezvinde XVI esre aid Cehel Sutun sarayi I Tehmasib oglanlarindan Heyder Mirzeye 3 cu oglu inzibati islerin idare olunmasini cox erken yaslarindan etibar etmisdi I Tehmasib 1571 ci ilde 18 yasi olanda Heyder Mirzeni Alessandri eslinde butun isleri idare eden sah muaviniteyin etmisdi Huseyn bey basda olmaqla ustacli tayfasi ve gurcu emirleri onu mudafie edirdiler Onun yasca Mehemmed Mirze ve Ismayil Mirzeden kicik olmasina baxmayaraq bu serait tezlikle onda taxt taca iddialarinin yaranmasina sebeb olmusdu Iskender bey Munsinin yazir ki o sahin regbetini ona gore qazanmisdi ki her isde atasinin raziligi ile hereket edirdi Venesiya sefiri Heyder Mirzeni alcaqboylu lakin cox yarasiqli bir sexs kimi tesvir edib O bacariqli natiq qeseng ve mahir at capan idi Alessandrinin sozlerine gore o adamlarin muharibe haqqinda sohbetlerini dinlemeyi xoslasa da hedden artiq zerif ve demek olar ki qadin tebieti ile ozunu bele temrinlerden otru yararli saymirdi Dovlet islerinde onun tesir ve rolu gunu gunden artirdi Qardas ve bacilari ona hesed aparirdilar Saray adamlari ise Heyder Mirzeye hormet edirdiler Taxt ugrunda mubarize I Tehmasibin olumunden sonra Sefevilerin sarayinda ziddiyyetler keskinlesdi oz namizedini taxt tac varisi kimi ireli suren qruplasmalar yarandi Tehmasibin boyuk oglu Mehemmed Mirzenin 1578 1587 taxta sahib olmaq huququ subhe dogurmurdu Heqiqetde ise agir xesteliyi getdikce guclendiyi ve korluguna gore onun imkanlari cox zeif idi Ismayil Mirze istisna olmaqla sahin qalan oglanlari azyasli idiler ve buna gore de hesaba alinmirdilar Heyder Mirze ile Ismayil Mirzenin terefdarlari arasinda hakimiyyet ugrunda mubarize cox keskin xarakter aldi Huseynqulu xan basda olmaqla rumlu efsar ve turkman tayfalari Ismayil Mirzenin hakimiyyete gelmesinin terefdari idiler Guclu qizilbas eyanlar qrupu da esasen Ismayil Mirzeni mudafie edirdiler Lakin Huseyn bey basda olmaqla ustacli tayfasi ve gurcu emirleri Heyder Mirzeni mudafie edirdiler I Tehmasibin heddinden artiq agilli lakin hiyleger qizi dovlet surasina buraxilan yegane qadin Perixan xanim da Ismayil Mirzenin terefdari idi Lakin artiq iyirmi ile yaxin bir muddetde Qehqehe qalasinda dustaqda olmasi Ismayilin veziyyetini xeyli murekkeblesdirirdi 1576 ci il may ayinin 13 den 14 ne kecen gece hali pislesen I Sah Tehmasib seher vefat etdi Gece anasinin mesleheti ile sarayda qalan Heyder Mirze seher atasinin tacini basina qoyub qilincini beline baglasa da her sey onun istediyinin eksine oldu Heyder mirze Sefevinin oldurulmesi Sah Tehmasibin vefat etdiyi gunun gecesi sarayin muhafizesini Ismayil Mirzenin terefinde olan rumlu efsar qacar bayat ve varsaq tayfalarindan olan qorciler teskil edirdiler Sahin olum xeberini esiden kimi muhafizeciler saray qapilarini bagladilar Heyder Mirzenin terefdarlari saraya buraxilmadi Belelikle Heyder Mirzenin terefdarlari ustacli tayfasinin emiri Huseyn beyle Ismayil Mirzenin hakimiyyete gelmesine calisan Huseynqulu Xelifenin terefdarlari arasinda geden mubarize ikincilerin qelebesi ile basa catdi Heyder Mirze bu mubarizede olduruldu Ismayil Mirzenin terefdarlari onun basini kesdiler Daha sonra Heyder Mirzenin qanli basi onun terefdarlarinin uzerine atildi ve onlar muqavimeti dayandirdilar bu da Ismayil Mirzenin tehlukesiz sekilde taxta cixa bilmesine serait yaratdi QeydlerOnlarin arasindan sonradan Ismayil Mirze ve Mehemmed Mirze Xudabende taxta cixa bilmisdiler Qala Erdebil ile Tebriz arasinda Savalan daglarinda yerlesirdi IstinadlarNashat Beck 2003 seh 153 Ehsen et tevarix seh 489 490 Serefname II cild seh 252 Isgender bey Munsi Turkman Dunyani bezeyen Abbasin tarixi Tarixe alemaraye Abbasi Baki Serq Qerb Nesriyyat evi 2010 seh 133 135 Venetsiyalilarin seyahetleri seh 215 220 Nizami Suleymanov PDF az http unec edu az Archived from the original on 2023 01 23 Istifade tarixi 16 yanvar 2024 Isgender bey Munsi Turkman Dunyani bezeyen Abbasin tarixi Tarixe alemaraye Abbasi Baki Serq Qerb Nesriyyat evi 2010 seh 167 Azerbaycan Sefeviler dovleti Baki Serq Qerb 2007 444 seh 8 seh illustrasiya ISBN 978 9952 34 101 0 Ehsen et tevarix seh 153 Blow 2009 seh 20 Parsadust 2009Hemcinin baxI Tehmasib II IsmayilMenbeBlow David Shah Abbas The Ruthless King Who became an Iranian Legend London UK I B Tauris amp Co Ltd 2009 ISBN 978 1 84511 989 8 LCCN 2009464064 Parsadust Manuchehr PARIḴAN ḴANOM Encyclopaedia Iranica 2009 Nashat Guity Beck Lois Women in Iran from the Rise of Islam to 1800 University of Illinois Press 2003 1 253 ISBN 978 0 252 07121 8 Xarici kecidlerVikianbarda Heyder Mirze Sefevi ile elaqeli mediafayllar var AZERBAYCAN MILLI ELMLER AKADEMIYASI Azerbaycan Tarixi XIII XVIII esrler Yeddi cildde PDF az III Baki Elm 2007 seh 592 seh 56 seh illustrasiya ISBN 978 9952 448 39 9