Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sofizm (yun. σόφισμα - söz ustalığı, biclik, müdriklik) — bir kəsin haqlı olduğunu sərgiləmək və söz çəkişməsində (mübahisədə) rəqibini dolaşdırmaq üçün yürüdülən mürəkkəb mülahizələr, cümlələr və dolaşıq fikirlərdir.
Tarixi
M. ö. V yüzillikdə tiranlıq və aristokratiya quruluşunun yerinə quldarlıq demokratiyası gəlmişdir. Bu quruluşda xalq yığıncaqları və azad məhkəmələrin böyük əhəmiyyəti olmuşdur. Ona görə də o zaman gözəl nitq söyləməyi və məntiqi mülahizələr irəli sürməyi bacaran adamlara ehtiyac yaranmışdır. Bu kimi adamlar siyasi və hüquqi biliklərə dərindən yiyələnmiş, onları fəlsəfə ilə birləşdirmişdilər. Onlara “Sofistlər” (yun. Σοφιστής, lat. Sophistes – müdriklik ustaları) deyirdilər. Sofistlər bəlağət, natiqlik, məntiq, polemika kimi fəlsəfi istiqamətləri inkişaf etdirmişdilər. Onların hansısa bir ortaq təlimləri olmamışdır, dünyagörüşləri müxtəlif təlimlərin qarışığından (eklektika’dan) ibarət idi. Sofistlərin bir çoxu öyrəncilərə ödənişlə müdriklik və mübahisədə qalib gəlmək dərslərini keçmişdilər.
Ancaq sonralar “sofist” adını həqiqətin nə olduğunu bilmək istəyən adamlara deyil, bir şeyin yanlış olduğunu bilən, buna baxmayaraq onu bilərəkdən formal dəlillərlə əsaslandırmağa çalışan adamlar üçün deyirdilər. Çünki, bu kimi adamlar fəlsəfi bilikdən ayrılaraq bütün bacarıqlarını mübahisə etdiyi adamlara qalib gəlməyə yönəltmişdilər. Bunun üçün onlar mübahisələr zamanı sözbazlığa, söz quraşdırmalara, boşboğazlığa da əl atırdılar. Ona görə də “sofizm” anlayışı yarandı ki, bu da bir kəsin haqlı olduğunu sərgiləmək və söz çəkişməsində (mübahisədə) rəqibini dolaşdırmaq üçün yürüdülən mürəkkəb mülahizələr, cümlələr və dolaşıq fikirlər deməkdir.
Sofizmin bir örnəyi:
 | Oğru pis olan bir şeyi götürmək istəməz, ancaq yaxşı şeyi götürər. Yaxşı şeyin əldə olunması isə yaxşı işdir. Deməli oğru oğurluq edərkən yaxşı iş görür |  |
Mübahisələr zamanı öz sofizmlərini əsaslandırmaq üçün sofistlər ortaya həqiqətin bir deyil, çox olması iddiasını atdılar. Onların fikrincə hər bir fikir, baxış ya da iddia nisbidir. Ağ olan bir şey başqası üçün qara da ola bilər. Belə olanda hər iki iddiaçı haqlıdır. Nə qədər insan var, o qədər də həqiqət vardır.
Daha sonra sofistlər bu nisbiliyi hər şeyə, hətta anlayışlara, əxlaqi qaydalara da aid edirdilər. Sofistlər əxlaqı insanın maraqları və məqsədlərinə bağlayırdılar. Əslində insanın öz təbiətinə görə əxlaqı, xeyir və şər məsələləri haqqında təsəvvürləri vardır. Cəmiyyətdə qəbul olunmuş əxlaq isə ona uyğun deyil, onunla ziddiyyət təşkil edir. Ona görə də cəmiyyətdə oturuşan əxlaqi qaydalara yalnız görüntü üçün riayət edilməlidir. Bunu başqa adamların qarşısında cəzalardan və ictimai qınaqdan qorunmaq üçün etmək lazımdır. Əslində isə həyat təbii əxlaqa uyğun yaşanmalıdır. Beləliklə, insanın şəxsi və ictimai həyatı olmalıdır.
"Aristotelə görə, sofistlər sözlərin çoxmənalı olmasını əsas gətirərək, söhbəti uzadıb, qarşı tərəfi çətin duruma salmağa çalışırdırlar; rəqibi çaşdırmaq üçün uzun və anlaşılmayan cümlələri işlədirdilər. Onlar həmdə qarşı tərəfi qəzəbləndirməyə və emosional duruma salmağa çalışırdılar. Bu durumda isə, təbii olaraq, hər bir adam dediklərini qarışdırır, məntiqdən yayınır, emosiyalara qapanır, cəfəngiyyat danışır. Bununla da sofistlər çəkişmədə qalib gəlirdilər. Onlar hətta zəif və cəfəng bir dəlili gətirərək çəkişmədə qalib gəlmə metodunu işləyib hazırlamışdırlar. Protaqorun "Mübahisənin elmi" kitabı bu sahədə dünya tarixində ilk əsərlərdən biri olmuşdur".
Sofistlərin çalışmaları başqa düşünürləri onların metodlarını təkzib etməyə sövq etmişdir. Bu qəbil əsərlərdən ən tanınmışı Aristotelin "Sofistlərin təkzib edilməsi" olmuşdur.
Müasir zamanda da mübahisələrdə sofizmlərdən istifadə edilir. Bu kimi fənlərdən istifadə edənlərin məqsədi mübahisəni nəyin bahasına olursa olsun udmaqdır.
Mənbələr
- Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi. Bakı: 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC, 2016, s. 60-61.
- Aydın Əlizadə. Əski və çağdaş zamanda "söz çəkişmələri // Dövlət və Din ictimai fikir toplusu. 2015-03-31 at the Wayback Machine - 2011. - № 6. - S. 66-83.
Ədəbiyyat
- Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi. Bakı: 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC, 2016, s. 60-61
- Aydın Əlizadə. Əski və çağdaş zamanda "söz çəkişmələri // Dövlət və Din ictimai fikir toplusu. 2015-03-31 at the Wayback Machine - 2011. - № 6. - S. 66-83.
- Read, Stephen (ed).: Sophisms in Medieval Logic and Grammar, Acts of the 8th European Symposium for Medieval Logic and Semantics, Kluwer, 1993
- Тульчинский М. Е. Занимательные задачи-парадоксы и софизмы по физике. М. 1971.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Platon. Protaqoras // The Dialogues of Plato / Translated by B. Jowett. Vol. 1. Oxford University Press, 1892, p. 131.
- Aristotle. Nicomachean Ethics / Translated by D. P. Chase. London: George Routledge & Sons, 1910, p. 192.
- Софисты // Философия: Энциклопедический словарь / Под ред. А. А. Ивина. М.: Гардарики. 2004.
- Aydın Əlizadə. Əski və çağdaş zamanda "söz çəkişmələri // Dövlət və Din ictimai fikir toplusu. 2015-03-31 at the Wayback Machine - 2011. - № 6. - S. 66-83.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sofizm yun sofisma soz ustaligi biclik mudriklik bir kesin haqli oldugunu sergilemek ve soz cekismesinde mubahisede reqibini dolasdirmaq ucun yurudulen murekkeb mulahizeler cumleler ve dolasiq fikirlerdir TarixiM o V yuzillikde tiranliq ve aristokratiya qurulusunun yerine quldarliq demokratiyasi gelmisdir Bu qurulusda xalq yigincaqlari ve azad mehkemelerin boyuk ehemiyyeti olmusdur Ona gore de o zaman gozel nitq soylemeyi ve mentiqi mulahizeler ireli surmeyi bacaran adamlara ehtiyac yaranmisdir Bu kimi adamlar siyasi ve huquqi biliklere derinden yiyelenmis onlari felsefe ile birlesdirmisdiler Onlara Sofistler yun Sofisths lat Sophistes mudriklik ustalari deyirdiler Sofistler belaget natiqlik mentiq polemika kimi felsefi istiqametleri inkisaf etdirmisdiler Onlarin hansisa bir ortaq telimleri olmamisdir dunyagorusleri muxtelif telimlerin qarisigindan eklektika dan ibaret idi Sofistlerin bir coxu oyrencilere odenisle mudriklik ve mubahisede qalib gelmek derslerini kecmisdiler Ancaq sonralar sofist adini heqiqetin ne oldugunu bilmek isteyen adamlara deyil bir seyin yanlis oldugunu bilen buna baxmayaraq onu bilerekden formal delillerle esaslandirmaga calisan adamlar ucun deyirdiler Cunki bu kimi adamlar felsefi bilikden ayrilaraq butun bacariqlarini mubahise etdiyi adamlara qalib gelmeye yoneltmisdiler Bunun ucun onlar mubahiseler zamani sozbazliga soz qurasdirmalara bosbogazliga da el atirdilar Ona gore de sofizm anlayisi yarandi ki bu da bir kesin haqli oldugunu sergilemek ve soz cekismesinde mubahisede reqibini dolasdirmaq ucun yurudulen murekkeb mulahizeler cumleler ve dolasiq fikirler demekdir Sofizmin bir orneyi Ogru pis olan bir seyi goturmek istemez ancaq yaxsi seyi goturer Yaxsi seyin elde olunmasi ise yaxsi isdir Demeli ogru ogurluq ederken yaxsi is gorur Mubahiseler zamani oz sofizmlerini esaslandirmaq ucun sofistler ortaya heqiqetin bir deyil cox olmasi iddiasini atdilar Onlarin fikrince her bir fikir baxis ya da iddia nisbidir Ag olan bir sey basqasi ucun qara da ola biler Bele olanda her iki iddiaci haqlidir Ne qeder insan var o qeder de heqiqet vardir Daha sonra sofistler bu nisbiliyi her seye hetta anlayislara exlaqi qaydalara da aid edirdiler Sofistler exlaqi insanin maraqlari ve meqsedlerine baglayirdilar Eslinde insanin oz tebietine gore exlaqi xeyir ve ser meseleleri haqqinda tesevvurleri vardir Cemiyyetde qebul olunmus exlaq ise ona uygun deyil onunla ziddiyyet teskil edir Ona gore de cemiyyetde oturusan exlaqi qaydalara yalniz goruntu ucun riayet edilmelidir Bunu basqa adamlarin qarsisinda cezalardan ve ictimai qinaqdan qorunmaq ucun etmek lazimdir Eslinde ise heyat tebii exlaqa uygun yasanmalidir Belelikle insanin sexsi ve ictimai heyati olmalidir Aristotele gore sofistler sozlerin coxmenali olmasini esas getirerek sohbeti uzadib qarsi terefi cetin duruma salmaga calisirdirlar reqibi casdirmaq ucun uzun ve anlasilmayan cumleleri isledirdiler Onlar hemde qarsi terefi qezeblendirmeye ve emosional duruma salmaga calisirdilar Bu durumda ise tebii olaraq her bir adam dediklerini qarisdirir mentiqden yayinir emosiyalara qapanir cefengiyyat danisir Bununla da sofistler cekismede qalib gelirdiler Onlar hetta zeif ve cefeng bir delili getirerek cekismede qalib gelme metodunu isleyib hazirlamisdirlar Protaqorun Mubahisenin elmi kitabi bu sahede dunya tarixinde ilk eserlerden biri olmusdur Sofistlerin calismalari basqa dusunurleri onlarin metodlarini tekzib etmeye sovq etmisdir Bu qebil eserlerden en taninmisi Aristotelin Sofistlerin tekzib edilmesi olmusdur Muasir zamanda da mubahiselerde sofizmlerden istifade edilir Bu kimi fenlerden istifade edenlerin meqsedi mubahiseni neyin bahasina olursa olsun udmaqdir MenbelerAydin Elizade Antik felsefe tarixi Baki 3 sayli Baki Metbeesi ASC 2016 s 60 61 Aydin Elizade Eski ve cagdas zamanda soz cekismeleri Dovlet ve Din ictimai fikir toplusu 2015 03 31 at the Wayback Machine 2011 6 S 66 83 EdebiyyatAydin Elizade Antik felsefe tarixi Baki 3 sayli Baki Metbeesi ASC 2016 s 60 61 Aydin Elizade Eski ve cagdas zamanda soz cekismeleri Dovlet ve Din ictimai fikir toplusu 2015 03 31 at the Wayback Machine 2011 6 S 66 83 Read Stephen ed Sophisms in Medieval Logic and Grammar Acts of the 8th European Symposium for Medieval Logic and Semantics Kluwer 1993 Tulchinskij M E Zanimatelnye zadachi paradoksy i sofizmy po fizike M 1971 Hemcinin baxSofistler mektebi MubahiseIstinadlarPlaton Protaqoras The Dialogues of Plato Translated by B Jowett Vol 1 Oxford University Press 1892 p 131 Aristotle Nicomachean Ethics Translated by D P Chase London George Routledge amp Sons 1910 p 192 Sofisty Filosofiya Enciklopedicheskij slovar Pod red A A Ivina M Gardariki 2004 Aydin Elizade Eski ve cagdas zamanda soz cekismeleri Dovlet ve Din ictimai fikir toplusu 2015 03 31 at the Wayback Machine 2011 6 S 66 83