Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. (sentyabr 2023) |
Sofiya Vasiliyevna Kovalevskaya (rus. Со́фья Васи́льевна Ковале́вская, 3 (15) yanvar 1850, Moskva, Rusiya imperiyası[…] – 10 fevral 1891[…], Hedviq-Eleonora[d], İsveç) — rus riyaziyyatçısı və mexaniki.
| Sofiya Kovalevskaya | |
|---|---|
 | |
| Doğum adı | Софья Васильевна Корвин-Круковская |
| Doğum tarixi | 3 (15) yanvar 1850 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 10 fevral 1891[…](41 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Dəfn yeri |
|
| Elm sahələri | riyaziyyat, mexanika, riyazi analiz, qismən diferensial tənlik[d], ədəbiyyat |
| Elmi dərəcəsi | |
| İş yeri |
|
| Təhsili | |
| Elmi rəhbəri | Karl Veyerştrass |
| Üzvlüyü | |
| Mükafatları |  |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Sofiya Vasilyevna Korvin Krukovski zadəganlara mənsub, yaxşı təhsil almış valideynlərin ortancıl uşaqları olaraq 15 yanvar 1850-ci ildə Moskvada anadan olub. Sofiyanın atası Rusiya ordusunda general idi. Sonya adı ilə tanınan Sofiya həyatı boyunca yayınlarında cinsiyyətinin anlaşılmasının qarşısını almaq üçün həyat yoldaşının soyadının bir hissəsindən istifadə etdi.
Çox kiçik yaşından riyaziyyata maraq göstərən Sofiya Moskvada, sonra da Sankt-Peterburqda xüsusi müəllimlər və tərbiyəçilər tərəfindən dərs aldı. Sofiyanın riyaziyyata böyük maraq duymasına əmisi Pyotr Vasilyeviç Krukovski təsir etmişdi. Sofiya 11 yaşındaykən evlərinin təmiri zamanı divar kağızlarının əskikliyinə görə öz otağının üstündə diferensial və inteqral hesab məsələləri olan kağızlarla örtülməsi səbəbi ilə bu "qəribə" simvolları və həlləri anlamağa çalışarkən riyaziyyata böyük həvəs oyanmışdı.
Liseyi bitirdiyi zaman Sofiyanın bütün həvəsi universitetdə təhsil almaq idi. Lakin o dövrdə Rusiyada bir qadın üçün bu imkansız idi. Buna görə də Sofiya Qərbi Avropaya getmək üçün bir plan hazırladı. Ailə qurmamış gənc qızlara atalarının icazəsi olmadan səyahət icazəsi verilmədiyi üçün Sofiya gənc bir paleontologiya tələbəsi Vladimir Kovalevski ilə ailəsinin etirazlarına baxmayaraq bir rəsmi nikah qurdu. (Eyni ildə məşhur rus yazıçısı Dostoyevski də Sofiyanın özündən böyük bacısı Annaya evlənmə təklifi etmişdi, ancaq ailəsi bu nikaha razılıq verməmişdi.)
Sofiya və Vladimir 1869-cu ildə Rusiyanı tərk edərək Almaniyaya getdilər. Sofiya orada riyaziyyat və təbiət elmləri təhsili almağına ümid edirdi. Lakin orada qadınların dərslərdə iştirakına icazə verilməməsi ilə qarşılaşdı. Sofiya universitet səlahiyyətliləri ilə danışaraq riyaziyyat və fizika dərslərinə və seminarlarına (Lulia Lermontova ilə birlikdə) qatılmaq izni ala bildi.
1871-ci ildə Sofiya getdi və orada diferensial və inteqral hesab mövzusunda böyük mütəxəssis olan Karl Viestrass ilə xüsusi olaraq işlədi. 1874-cü ilin baharında 3 məqalə yayınladı. Eyni ildə Viestrassın cəhdi ilə Göttingen Universiteti onu törəməli diferensial tənliklərlə bağlı çalışmalarındakı uğurlarına görə riyaziyyat doktoru elmi dərəcəsi ilə mükafatlandırdı.
Sofya elmi vəzifədə çalışmaq üçün iş axtarmağa başladı. Lakin o dövr üçün tapa biləcəyi ən yaxşı işin qız liseylərində hesab dərsləri müəllimliyi olduğunu anladı. Altı il müddətində riyaziyyat çalışmalarından uzaq qaldı. Bu müddət ərzində Sofiya ilə Vladimirin rəsmi kağız üzərindəki nikahı artıq bir eşq nikahına çevrilmişdi. Onların öz aralarında Fufa (Sofiya) adı verdikləri bir qızları da olmuşdu. Vladimir pul qazana bilmək üçün çox riskli sayılan işlərə cəhd göstərmişdi. Bu cəhdləri boşa çıxınca ümidsizliyə qapılmış və 1883-cü ildə intihar etmişdi.
Vladimirin ölümündən əvvəl Sofiya riyaziyyat çalışmalarına xüsusi bir çərçivədə yenidən başlamışdı. Abel inteqralları üzərinə 1880-ci ildə elmi konfransda çox yaxşı qarşılanan bir məlumat təqdim etmişdi. 1882-ci ildə işığın sınması ilə bağlı çalışmalara başladı və bu mövzu ilə əlaqəli üç məqalə yayınladı. Növbəti il çox istədiyi elmi dünyaya daxil olmaqla bağlı bir fürsət əldə etdi. 1880-ci ildə iştirak etdiyi konfransda tanış olduğu bir riyaziyyatçı Gösta Mittaq-Leffler onu müvəqqəti də olsa, Stokholm universitetində dərs verməyə dəvət etmişdi. İsveçdə olduğu dövrdə Sofya analizin ən yeni mövzuları ilə bağlı dərslər verdi və həmin mövzularda əhəmiyyətli araşdırmalar apardı.
Beş il sonra professorluq vəzifəsi aldı. Beləliklə, Sofiya bir Avropa universitetində 18-ci yüzillikdə vəzifə daşıyan Laura Bassi və Mariya Qaetana Aqnesidən sonra 19-cu yüzillikdə elmi dərəcə almış ilk qadın oldu. olarkən Sofiya yeni bir jurnal "Acta Mathematica"-nın redaktoru vəzifəsinə də təyin edilmişdi. Eyni zamanda ölkələrarası konfransların təşkil olunmasında da rol almışdı. Ən böyük elmi uğuru 1888-ci ildə "sərt bir cismin sabit bir nöqtə ətrafında dönməsi ilə bağlı" başlıqlı məqaləsini nəşr etdirdiyində gəldi və bu məqaləsi Fransa Elmlər Akademiyası tərəfindən verilən Bordin mükafatı ilə mükafatlandırıldı. Hətta Akademiya Sofiyanın bu çalışmasından o dərəcədə təsirlənmişdi ki, mükafat məbləğini 3 min frankdan 5 min franka qaldırmışdı.
Sofiya 1888-ci ildə bir qrip infeksiyası keçirdi və bu naxoşluğu daha sonra sətəlcəmə çevrildi. Sətəlcəmdən qurtula bilməyən Sofiya 10 fevral 1891-ci ildə Parisdə öldü.
İstinadlar
- Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- КОВАЛЕВСКАЯ // Большая российская энциклопедия (rus.). Москва: Большая российская энциклопедия, 2004.
- Ковалевская, Софья Васильевна (rus.). // Русский биографический словарь СПб: 1903. Т. 9. С. 20–21.
- Maktutor riyaziyyat tarixi arxivi. 1994.
- Ковалевская Софья Васильевна // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1973. Т. 12 : Кварнер — Конгур. С. 356.
- Sonja Kovalevsky (швед.). 1917.
- Hedvig Eleonora kyrkoarkiv, Död- och begravningsböcker, SE/SSA/0006/F I/14 (1890-1893), bildid: 00012484_00072. S. 73.
- Norra begravningsplatsen: Kändisar.
- Björnberg K. Kovalevsky, Sonja (eg. Sofia Kovalevskaja) (1850-91) rysk matematiker (швед.). Andra upplagan Stockholm: Bäckströms förlag, 1998. S. 147.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin sentyabr 2023 Sofiya Vasiliyevna Kovalevskaya rus So fya Vasi levna Kovale vskaya 3 15 yanvar 1850 Moskva Rusiya imperiyasi 10 fevral 1891 Hedviq Eleonora d Isvec rus riyaziyyatcisi ve mexaniki Sofiya KovalevskayaDogum adi Sofya Vasilevna Korvin KrukovskayaDogum tarixi 3 15 yanvar 1850Dogum yeri Moskva Rusiya imperiyasi Vefat tarixi 10 fevral 1891 1891 02 10 41 yasinda Vefat yeri Hedviq Eleonora d IsvecDefn yeri Norra beqravninqsplatsen d Elm saheleri riyaziyyat mexanika riyazi analiz qismen diferensial tenlik d edebiyyatElmi derecesi felsefe doktoruIs yeri Stokholm Universiteti 1 13 iyul 1884 Tehsili Gottingen Universiteti 1874 Stokholm Universiteti Heydelberq Universiteti 1869 Humboldt adina Berlin UniversitetiElmi rehberi Karl VeyerstrassUzvluyu Peterburq Elmler Akademiyasi Rusiya Elmler AkademiyasiMukafatlari Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiSofiya Vasilyevna Korvin Krukovski zadeganlara mensub yaxsi tehsil almis valideynlerin ortancil usaqlari olaraq 15 yanvar 1850 ci ilde Moskvada anadan olub Sofiyanin atasi Rusiya ordusunda general idi Sonya adi ile taninan Sofiya heyati boyunca yayinlarinda cinsiyyetinin anlasilmasinin qarsisini almaq ucun heyat yoldasinin soyadinin bir hissesinden istifade etdi Cox kicik yasindan riyaziyyata maraq gosteren Sofiya Moskvada sonra da Sankt Peterburqda xususi muellimler ve terbiyeciler terefinden ders aldi Sofiyanin riyaziyyata boyuk maraq duymasina emisi Pyotr Vasilyevic Krukovski tesir etmisdi Sofiya 11 yasindayken evlerinin temiri zamani divar kagizlarinin eskikliyine gore oz otaginin ustunde diferensial ve inteqral hesab meseleleri olan kagizlarla ortulmesi sebebi ile bu qeribe simvollari ve helleri anlamaga calisarken riyaziyyata boyuk heves oyanmisdi Liseyi bitirdiyi zaman Sofiyanin butun hevesi universitetde tehsil almaq idi Lakin o dovrde Rusiyada bir qadin ucun bu imkansiz idi Buna gore de Sofiya Qerbi Avropaya getmek ucun bir plan hazirladi Aile qurmamis genc qizlara atalarinin icazesi olmadan seyahet icazesi verilmediyi ucun Sofiya genc bir paleontologiya telebesi Vladimir Kovalevski ile ailesinin etirazlarina baxmayaraq bir resmi nikah qurdu Eyni ilde meshur rus yazicisi Dostoyevski de Sofiyanin ozunden boyuk bacisi Annaya evlenme teklifi etmisdi ancaq ailesi bu nikaha raziliq vermemisdi Sofiya ve Vladimir 1869 cu ilde Rusiyani terk ederek Almaniyaya getdiler Sofiya orada riyaziyyat ve tebiet elmleri tehsili almagina umid edirdi Lakin orada qadinlarin derslerde istirakina icaze verilmemesi ile qarsilasdi Sofiya universitet selahiyyetlileri ile danisaraq riyaziyyat ve fizika derslerine ve seminarlarina Lulia Lermontova ile birlikde qatilmaq izni ala bildi 1871 ci ilde Sofiya getdi ve orada diferensial ve inteqral hesab movzusunda boyuk mutexessis olan Karl Viestrass ile xususi olaraq isledi 1874 cu ilin baharinda 3 meqale yayinladi Eyni ilde Viestrassin cehdi ile Gottingen Universiteti onu toremeli diferensial tenliklerle bagli calismalarindaki ugurlarina gore riyaziyyat doktoru elmi derecesi ile mukafatlandirdi Sofya elmi vezifede calismaq ucun is axtarmaga basladi Lakin o dovr ucun tapa bileceyi en yaxsi isin qiz liseylerinde hesab dersleri muellimliyi oldugunu anladi Alti il muddetinde riyaziyyat calismalarindan uzaq qaldi Bu muddet erzinde Sofiya ile Vladimirin resmi kagiz uzerindeki nikahi artiq bir esq nikahina cevrilmisdi Onlarin oz aralarinda Fufa Sofiya adi verdikleri bir qizlari da olmusdu Vladimir pul qazana bilmek ucun cox riskli sayilan islere cehd gostermisdi Bu cehdleri bosa cixinca umidsizliye qapilmis ve 1883 cu ilde intihar etmisdi Vladimirin olumunden evvel Sofiya riyaziyyat calismalarina xususi bir cercivede yeniden baslamisdi Abel inteqrallari uzerine 1880 ci ilde elmi konfransda cox yaxsi qarsilanan bir melumat teqdim etmisdi 1882 ci ilde isigin sinmasi ile bagli calismalara basladi ve bu movzu ile elaqeli uc meqale yayinladi Novbeti il cox istediyi elmi dunyaya daxil olmaqla bagli bir furset elde etdi 1880 ci ilde istirak etdiyi konfransda tanis oldugu bir riyaziyyatci Gosta Mittaq Leffler onu muveqqeti de olsa Stokholm universitetinde ders vermeye devet etmisdi Isvecde oldugu dovrde Sofya analizin en yeni movzulari ile bagli dersler verdi ve hemin movzularda ehemiyyetli arasdirmalar apardi Bes il sonra professorluq vezifesi aldi Belelikle Sofiya bir Avropa universitetinde 18 ci yuzillikde vezife dasiyan Laura Bassi ve Mariya Qaetana Aqnesiden sonra 19 cu yuzillikde elmi derece almis ilk qadin oldu olarken Sofiya yeni bir jurnal Acta Mathematica nin redaktoru vezifesine de teyin edilmisdi Eyni zamanda olkelerarasi konfranslarin teskil olunmasinda da rol almisdi En boyuk elmi uguru 1888 ci ilde sert bir cismin sabit bir noqte etrafinda donmesi ile bagli basliqli meqalesini nesr etdirdiyinde geldi ve bu meqalesi Fransa Elmler Akademiyasi terefinden verilen Bordin mukafati ile mukafatlandirildi Hetta Akademiya Sofiyanin bu calismasindan o derecede tesirlenmisdi ki mukafat meblegini 3 min frankdan 5 min franka qaldirmisdi Sofiya 1888 ci ilde bir qrip infeksiyasi kecirdi ve bu naxoslugu daha sonra setelceme cevrildi Setelcemden qurtula bilmeyen Sofiya 10 fevral 1891 ci ilde Parisde oldu IstinadlarCex Milli Hakimiyyet Melumat bazasi KOVALEVSKAYa Bolshaya rossijskaya enciklopediya rus Moskva Bolshaya rossijskaya enciklopediya 2004 Kovalevskaya Sofya Vasilevna rus Russkij biograficheskij slovarSPb 1903 T 9 S 20 21 Maktutor riyaziyyat tarixi arxivi 1994 Kovalevskaya Sofya Vasilevna Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1973 T 12 Kvarner Kongur S 356 Sonja Kovalevsky shved 1917 Hedvig Eleonora kyrkoarkiv Dod och begravningsbocker SE SSA 0006 F I 14 1890 1893 bildid 00012484 00072 S 73 Norra begravningsplatsen Kandisar Bjornberg K Kovalevsky Sonja eg Sofia Kovalevskaja 1850 91 rysk matematiker shved Andra upplagan Stockholm Backstroms forlag 1998 S 147 ISBN 978 91 88016 69 0