Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Haylar — Ermənistan yaylasının şimal-qərbində yaşamış qəbilə icması. Hayasa-Azzi dövlətinin əsas əhalisi idi.
Tarixi
Hay tayfaları hetlərdən şərqdə yaşayırdılar.
Het padşahı Hattusilisin "Avtobioqrafiyası"nda e.ə. XVI–XV əsrlərdə Het dövlətinin zəifləməsindən istifadə edən qonşu tayfalar və padşahları onun ərazisinə dərindən nüfuz etmişdilər. Xüsusilə uzaqlara, cənuba kasklar nüfuz edir və onlardan şərqdəki tayfalar da böyük uğur qazanmışlar. Azzilər Yuxarı Ölkəni işğal edərək "Samuxa dağını sərhəd edir", isə Fəratın sağ sahilini keçərək tutmuşdular.
Dil
Hayasa ölkəsinin etnik tərkibi və dili haqqında məlumatlar o qədər fraqmentlidir ki, bu barədə müəyyən fikir formalaşdırmaq hələ də çətindir. Hayasa-Azzi ölkəsinin sakinlərinin hurri tayfalarına mənsub olması fikri üstünlük təşkil edir, lakin hayların Hind-Avropa mənşəli olmasının lehinə arqumentlər də vardır.Gevork Caukyan fərziyyə kimi ortaya çıxan bu nöqteyi-nəzəri daha da inkişaf etdirmişdir. Hayasa dilindən az miqdarda məlumatın təhlili onu belə bir nəticəyə gətirdi ki, hay dili Hind-Avropa dil ailəsinin qədim Het-Nessi qrupuna aiddir və ya bəlkə də müstəqil qədim Asiya dilidir. Bu məlumatlar əsasında erməni dilində hay komponentinin mahiyyətini öyrənməyə cəhd edilmişdir. Caukyan hətta urartu və erməni dillərində "erməni-işuva dialektlərinin qalıqları"nın olduğunu güman edir.
Ermənilərin etnogenezində
Erməni xalqının formalaşmasında əsas rol oynamış qədim etnik qrupun het kitabələrindən Hayasa-Azzi kimi tanınan tayfalar birliyi olması üstünlük təşkil edir. Emil Forrer və Qriqor Qapantzyanın bu dövlət birliyinin erməni xalqına öz adını hay verdiyi hesab olunur. Pol Kreçmer ilk dəfə bu müddəanı linqvistik cəhətdən əsaslandırmağa çalışmışdır. Onun fikrinə görə, "Hayasa" adı "Haya" kökündən və Kiçik Asiyada yer adlarında ümumi şəkilçi olan "-sa" sonluğundan ibarətdir..
İstinadlar
- «Հայ Ժողովրդի Պատմություն», Հ. 1., Խմբ.` Աղայան Է. Բ., Առաքելյան Բ. Ն., Գալոյան Գ. Ա., Երեմյան Ս. Տ., Խաչիկյան Լ. Ս., Հակոբյան Ա. Մ., Հովհաննիսյան Ա. Գ., Ներսիսյան Մ. Գ.: ՀՍՍՀ ԳԱ Պատմության ին-տ. Երևան։ ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., 1971., էջ 192-193.
- «Հայ Ժողովրդի Պատմություն», Հ. 1., Խմբ.` Աղայան Է. Բ., Առաքելյան Բ. Ն., Գալոյան Գ. Ա., Երեմյան Ս. Տ., Խաչիկյան Լ. Ս., Հակոբյան Ա. Մ., Հովհաննիսյան Ա. Գ., Ներսիսյան Մ. Գ.: ՀՍՍՀ ԳԱ Պատմության ին-տ. Երևան։ ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., 1971., էջ 153.
- Albrecht Götze, Die Annalen des Muršiliš, «Mitteilungen der Vorderasiatischen - Ägyptischen Gesellschaft», 38, Leipzig, 1933, էջ 87.
- «Հայ Ժողովրդի Պատմություն», Հ. 1., Խմբ.` Աղայան Է. Բ., Առաքելյան Բ. Ն., Գալոյան Գ. Ա., Երեմյան Ս. Տ., Խաչիկյան Լ. Ս., Հակոբյան Ա. Մ., Հովհաննիսյան Ա. Գ., Ներսիսյան Մ. Գ.: ՀՍՍՀ ԳԱ Պատմության ին-տ. Երևան։ ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., 1971., էջ 197-199.
- Гр. Капанцян. «Хайаса- колыбель армян», passim: В. Бэнэцяну, Некоторые вопросы этногенеза армян, Ереван, ՊԲՀ 1961, №2, էջ 105-106.
- С. Т. Еремян, «К вопросу об этногенезе армян», էջ 101.
- Г.Б. Джаукян, «Хайасский язык и его отношение к индоевропейским языкам», էջ 78.
- Г.Б. Джаукян, «Хайасский язык и его отношение к индоевропейским языкам», էջ 43.
- «Հայ Ժողովրդի Պատմություն», Հ. 1., Խմբ.` Աղայան Է. Բ., Առաքելյան Բ. Ն., Գալոյան Գ. Ա., Երեմյան Ս. Տ., Խաչիկյան Լ. Ս., Հակոբյան Ա. Մ., Հովհաննիսյան Ա. Գ., Ներսիսյան Մ. Գ.: ՀՍՍՀ ԳԱ Պատմության ին-տ. Երևան։ ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ., 1971., էջ 194.
- E. Forrer, Hajasa-Azzi, «Caucasica», 1931, №9.
- Гр. Капанцян. «Хайаса- колыбель армян». Ереван, 1947 г.
- «Der nationale Name der Armenier Haik» («Հայերի Հայկ ազգային անունը»), , Anzeiger der Akad der Wiss in Wien, phil-hist Klasse, 1932 №1-7, 1932.
- «Հանդէս Ամսօրեայ», 1937, №7-8, էջ 429-432.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Haylar Ermenistan yaylasinin simal qerbinde yasamis qebile icmasi Hayasa Azzi dovletinin esas ehalisi idi TarixiHay tayfalari hetlerden serqde yasayirdilar Het padsahi Hattusilisin Avtobioqrafiyasi nda e e XVI XV esrlerde Het dovletinin zeiflemesinden istifade eden qonsu tayfalar ve padsahlari onun erazisine derinden nufuz etmisdiler Xususile uzaqlara cenuba kasklar nufuz edir ve onlardan serqdeki tayfalar da boyuk ugur qazanmislar Azziler Yuxari Olkeni isgal ederek Samuxa dagini serhed edir ise Feratin sag sahilini kecerek tutmusdular DilHayasa olkesinin etnik terkibi ve dili haqqinda melumatlar o qeder fraqmentlidir ki bu barede mueyyen fikir formalasdirmaq hele de cetindir Hayasa Azzi olkesinin sakinlerinin hurri tayfalarina mensub olmasi fikri ustunluk teskil edir lakin haylarin Hind Avropa menseli olmasinin lehine arqumentler de vardir Gevork Caukyan ferziyye kimi ortaya cixan bu noqteyi nezeri daha da inkisaf etdirmisdir Hayasa dilinden az miqdarda melumatin tehlili onu bele bir neticeye getirdi ki hay dili Hind Avropa dil ailesinin qedim Het Nessi qrupuna aiddir ve ya belke de musteqil qedim Asiya dilidir Bu melumatlar esasinda ermeni dilinde hay komponentinin mahiyyetini oyrenmeye cehd edilmisdir Caukyan hetta urartu ve ermeni dillerinde ermeni isuva dialektlerinin qaliqlari nin oldugunu guman edir Ermenilerin etnogenezindeErmeni xalqinin formalasmasinda esas rol oynamis qedim etnik qrupun het kitabelerinden Hayasa Azzi kimi taninan tayfalar birliyi olmasi ustunluk teskil edir Emil Forrer ve Qriqor Qapantzyanin bu dovlet birliyinin ermeni xalqina oz adini hay verdiyi hesab olunur Pol Krecmer ilk defe bu muddeani linqvistik cehetden esaslandirmaga calismisdir Onun fikrine gore Hayasa adi Haya kokunden ve Kicik Asiyada yer adlarinda umumi sekilci olan sa sonlugundan ibaretdir Istinadlar Հայ Ժողովրդի Պատմություն Հ 1 Խմբ Աղայան Է Բ Առաքելյան Բ Ն Գալոյան Գ Ա Երեմյան Ս Տ Խաչիկյան Լ Ս Հակոբյան Ա Մ Հովհաննիսյան Ա Գ Ներսիսյան Մ Գ ՀՍՍՀ ԳԱ Պատմության ին տ Երևան ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ 1971 էջ 192 193 Հայ Ժողովրդի Պատմություն Հ 1 Խմբ Աղայան Է Բ Առաքելյան Բ Ն Գալոյան Գ Ա Երեմյան Ս Տ Խաչիկյան Լ Ս Հակոբյան Ա Մ Հովհաննիսյան Ա Գ Ներսիսյան Մ Գ ՀՍՍՀ ԳԱ Պատմության ին տ Երևան ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ 1971 էջ 153 Albrecht Gotze Die Annalen des Mursilis Mitteilungen der Vorderasiatischen Agyptischen Gesellschaft 38 Leipzig 1933 էջ 87 Հայ Ժողովրդի Պատմություն Հ 1 Խմբ Աղայան Է Բ Առաքելյան Բ Ն Գալոյան Գ Ա Երեմյան Ս Տ Խաչիկյան Լ Ս Հակոբյան Ա Մ Հովհաննիսյան Ա Գ Ներսիսյան Մ Գ ՀՍՍՀ ԳԱ Պատմության ին տ Երևան ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ 1971 էջ 197 199 Gr Kapancyan Hajasa kolybel armyan passim V Benecyanu Nekotorye voprosy etnogeneza armyan Erevan ՊԲՀ 1961 2 էջ 105 106 S T Eremyan K voprosu ob etnogeneze armyan էջ 101 G B Dzhaukyan Hajasskij yazyk i ego otnoshenie k indoevropejskim yazykam էջ 78 G B Dzhaukyan Hajasskij yazyk i ego otnoshenie k indoevropejskim yazykam էջ 43 Հայ Ժողովրդի Պատմություն Հ 1 Խմբ Աղայան Է Բ Առաքելյան Բ Ն Գալոյան Գ Ա Երեմյան Ս Տ Խաչիկյան Լ Ս Հակոբյան Ա Մ Հովհաննիսյան Ա Գ Ներսիսյան Մ Գ ՀՍՍՀ ԳԱ Պատմության ին տ Երևան ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ 1971 էջ 194 E Forrer Hajasa Azzi Caucasica 1931 9 Gr Kapancyan Hajasa kolybel armyan Erevan 1947 g Der nationale Name der Armenier Haik Հայերի Հայկ ազգային անունը Anzeiger der Akad der Wiss in Wien phil hist Klasse 1932 1 7 1932 Հանդէս Ամսօրեայ 1937 7 8 էջ 429 432