Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədə çoxsaylı problemlər mövcuddur. Zəhmət olmasa, səhifəni redaktə edərək və ya mövcud problemləri diskussiya edərək həll edin.
|
İbtidai-icma quruluşu— ictimai-iqtisadi formasiya, bəşər cəmiyyətinin ilkin inkişaf mərhələsi, heç bir sinfi ziddiyyətlərin olmadığı yeganə quruluş.
Bəşər cəmiyyətinin ilkin inkişaf dövrü ibtidai icma quruluşu adlanır. İbtidai icma quruluşunun yaranması və inkişafı təbii-coğrafi şəraitlə və təbii ehtiyatların mövcudluğu ilə bağlı olmuşdur.
Ən qədim insanların qalıqlarına Şərqi Afrikada (Keniya va Tanzaniya ərazisində) daha çox təsadüf olunmuşdur.Bu qalıqlar ilk insanların 5,5 milyon il bundan əvvəl yaşadıqlarını göstərir.
İbtidai icma quruluşu əmək alətlərinin hazırlanma materialına və texnologiyasına uyğun olaraq üç mərhələyə (arxeoloji dövrləşmə) bölünür:
- Daş dövrü.
- Tunc dövrü.
- Dəmir dövrü.
Daş dövrünün özü də üç mərhələyə ayrılır:
- Qədim daş dövrü (Paleolit);(İlk insan tipinin yaranmasından e.ə XII minilliyə qədər davam edir)
- Orta daş dövrü (Mezolit);(e.ə XII minillikdən e.ə VIII minilliyə qədər davam edir)
- Yeni daş dövrü (Neolit).(e.ə VIII minillikdən e.ə VI minilliyə qədər olan dövrü əhatə edir)
Daş dövrünün bu üç mərhələsindən sonra Eneolit (mis-daş) dövrü gəlir.Eneolit daş dövrünün sonu - metal əsrinin başlanğıcı hesab edilən b.e.ə. VI-IV minillikləri əhatə edir.Eneolitin sonunda Tunc dövrünə keçidin əsası qoyulmuşdur.
Tunc dövrü də üç mərhələyə bölünür:
- erkən tunc dövrü;(e.ə IV minilliyin II yarısından e.ə III minilliyin sonlarına qədər davam etmişdir)
- orta tunc dövrü;(e.ə III minilliyin sonlarından e.ə II minilliyin ortalarına qədər davam edir)
- son tunc dövrü.(e.ə XlV əsrdən e.ə VII əsrə qədər davam etmişdir)
İbtidai icma dövrü mədəniyyəti
İbtidai cəmiyyətin tarixi amerikalı etnoqraf L.Q.Morqanın "Qədim cəmiyyət" adlı tədqiqatında öz əksini tapmışdır. Aparılan tədqiqatlar bir daha sübut edir ki, insan təkcə təbiətin tərkib hissəsi olmamış, o həm də incəsənət vasitəsilə özünü formalaşdırmış və kamilləşdirmişdir.Bunu sübut edən bir çox dəlillər mövcuddur.Xüsusilə, dünya arxeologiya elminin mütəxəssisləri bu haqda yetərincə misallar göstərmək iqtidarındadırlar.1836-cı ildə Şaffoda (Vyana departamenti) məşhur arxeoloq Eduard Larte tərəfindən xüsusi rəsmlərlə cizgilənmiş lövhəciklərin tapıntısı bu sahədə ən dəyərli nümunələrdəndir.O, həm də La Madlendə (Fransa) mamont təsvirini də tapmışdır.
Ən erkən mərhələdə incəsənətin səciyyəvi xüsusiyyəti sinkretizmdir (yunanca – synkretimos – birləşmə – müxtəlif baxışların əlaqəsi).Dünyanın bədii şəkildə dərk edilməsi "homo sapiens"-in (ağıllı insanın) formalaşmasına güclü təkan oldu. Arxeoloqların kəşfləri nəticəsində məlum olur ki, incəsənət əsərləri əmək alətlərinin hazırlanmasından çox sonra, təqribən milyon ildən sonra yaranmağa başlayıb. Paleolit, Mezolit və Neolit dövrü abidələri ibtidai insanların əsas diqqətinin, məhz nəyə yönəldiyini göstərir.Qaya üzərindəki cizgi və rəsmlər, daş, gil və ağacdan hazırlanmış heykəllər, qablar üzərindəki ovçuluq səhnələrinin təsvirləri insanların heyvanlar haqqındakı düşüncələrini sübut edir. Paleolit, Mezolit və Neolit dövrünün əsas təsvir obyekti vəhşi heyvanlardır. Sonuncu Paleolit dövrünə aid olan ilk təsviri sənət əsərləri Orinyak (Fransa) mədəniyyətinə aid edilir.Daş və sümükdən hazırlanan qadın fiqurlarına da məhz bu dövrdə təsadüf olunur. Bu cür "venera"lara Fransa, İtaliya, Avstriya, Çexiya, Rusiya və dünyanın digər regionlarında rast gəlmək olar. Bunlarla eyni vaxtda mamont, fil, at, maral kimi heyvanların ümumiləşdirilmiş – ifadəli təsvirlərinə də rast gəlirik. Xüsusilə, bu heyvanlara aiddir.Qaya rəsmləri və fiqurlar ibtidai insanların təfəkkür tərzini öyrənməyə imkan verir. Məsələn, ovçunun mənəvi qüvvələri təbiət qanunlarını dəf etməyə yönəldilir.Bundan ibtidai insanın bütün həyatı asılıdır.
Üst Paleolit rəngkarlığına mağara təsvirləri aid edilir.Ən qədim abidələr Qərbi Avropada tapılmışdır.1879-cu ildə ispan arxeoloqu M.Sautuola Altamır mağarasında (İspaniya) Paleolit dövrünün rəngkarlıq təsvirlərini kəşf etdi.1895-ci ildə Fransanın Lya Mut mağarasında ibtidai insanın çəkdiyi rəsmlər tapıldı.1901-ci ildə A.Breyl Fransada Vezera düzənliyində Le-Kombatel mağarasında mamont, bizon, maral, at, ayı təsvirlərini tapır. Burada təsvirlərin sayı 300-ə qədərdir, həmçinin insan təsvirləri də üstünlük təşkil edir. Həmin ildə arxeoloq Pestroni Le Kombateldən çox da aralı olmayan Fon de Qomda 40 vəhşi at, 23 mamont, 17 maral təsvirlərindən ibarət olan "rəsm qalereyasını" kəşf edir.Daş dövrünün palitrası çox kasıbdır, burada dörd əsas rəng – qara, ağ, qırmızı və sarı üstünlük təşkil edir.Ağ və qara rənglərdən nadir hallarda istifadə olunub.Eyni dövrləri ibtidai musiqiyə də aid etmək olar. Hərəkət, jest, mimika və səslər ibtidai musiqini yaradan əsas elementlər idi. Son Paleolitdə əldə edilən musiqi alətləri xüsusi maraq doğurur.Çernovitsk vilayətində Dnestrin sağ sahilində Moldova düşərgələrindəki qazıntılar zamanı arxeoloq A.P.Çernış Son Paleolitin ortasına aid olan mədəni təbəqədə şimal maralının buynuzundan hazırlanmış 21 sm uzunluğunda fleyta tapmışdır.İbtidai incəsənətin əsas sahəsini ornament təşkil edir. Paleolit dövründə o çox geniş tətbiq olunmuşdur. Hələ XIX əsrdə Mezin Paleolit düşərgəsində (Ukrayna) daş və sümük alətlər üzərində həndəsi ornamentlər aşkar etmişdir. Həndəsi naxışlar qolbaq və digər müxtəlif fiqurlar üzərində öz təcəssümünü tapmışdır.Bu cür ornamentlər əyri xətt və cizgilərdən ibarətdir.Abstrakt naxışlarla ibtidai rəssamlar təbiəti əks etdirmiş, onun surətini yaratmışlar.Bir çox tədqiqatçılar belə güman edirlər ki, Üst Paleolit incəsənəti təkcə sənətdən ibarət deyil, o həm də ibtidai insanların dini-magik görüşlərini əks etdirir.
İbtidai mədəniyyətin bir qədər sonrakı mərhələləri mezolit, neolit və ilk metal alətlərin hazırlanması dövrünə təsadüf edir.İbtidai insan təbiətdən əldə etdyi hazır məhsullarla yanaşı əməyin digər formalarını – ovçuluq, balıqçılıq, əkinçilik və heyvandarlıqla də məşğul olmağa balşayır.Yeni daş dövründə insan tərəfindən ilk dəfə odadavamlı gil kəşf edilir. İnsanlar öz məqsədləri üçün ilk növbədə təbiətdən alınan daş, ağac və sümükdən istifadə edirdilər. Torpaqla məşğul olanlar gildən hazırlanmış qabların üzərini naxışlayırdılar.Neolit və tunc dövründə ornament daha da çiçəklənməyə başlayır.Buradakı təsvirlər mürəkkəb anlayışları ifadə edir.Dekorativ-tətbiqi sənətin və bir çox növləri – keramika və metalın yenidən işlənməsi formalaşmağa başlayır. Tunc dövründən başlayaraq yırtıcı heyvan təsvirləri tədricən aradan çıxmağa başlayır. Hər yerdə quru
həndəsi sxemlər vüsət tapır. Məsələn, Azərbaycan, Dağıstan, Orta və Mərkəzi Asiya dağlarında keçi profilləri üstünlük təşkil edir. İnsanlar petroqliflərin (petroqlif – yunan sözü olub, petros – daş, glirhe – kəsmə; qaya
təsvirləri.) yaradılmasına daha az səy göstərirlər.
İbtidai dövrün sonlarına yaxın memarlığın yeni-yeni növləri — qalalar yaranmağa başlayır. Bu cür tikililər kobud surətdə cilalanmış nəhəng daşlardan hazırlanır. Belələrinə Avropanın bir çox yerlərində və Qafqazda rast gəlmək olur.
Din
İbtidai mədəniyyətə aid əsas məqamlardan biri də dini təsəvvür və dünyagörüşdür. Bunlar əsasən animizm, magiya, fetişizm, totemizm, erotik ayinlər, dəfn ayinləridir. İbtidai mifik təsəvvürlər animizmdə (latınca anima — ruh) təcəssüm tapmışdır.Bu terminin elmi mahiyyət kəsb etməsi ingilis etnoloqu E.B.Teylorun (1832–1917) fundamental əsəri olan "İbtidai mədəniyyət" kitabından başlayır.Bu nəzəriyyənin əsas mahiyyətini bədəndən ayrılmış "ruh" ideyası təşkil edir.Əcdadlarımızdan bizə miras qalmış yuxugörmə və yuxuyozma, qarabasma (qallyüsinasiya), letargiya yuxusu və digər anlaşılmaz məqamlar animizmin əsas mövzusudur.
Dini təsəvvürlərin, mərasim və ənənələrin inkişaf prosesi məhz animizmdən başlamışdı.Ruhun təbiəti haqqında animistik təsəvvürlər ibtidai insanın ölümə, dəfnə ilkin münasibətlərinin müəyyənləşməsinə kömək etmişdir.Dinin ən qədim forması magiya (yunanca – megeia – sehrbazlıq hesab edilir.Bu forma qarğış və adətlər rituallarını, rəmzi fəaliyəti əks etdirir.Din tarixi problemləri arasında magiya hələ də tam aydın olmayan problemlərdəndir. Bir çox alimlər, o cümlədən ingilis dinşünas və etnoloqu Ceyms Frezer (1854–1941) magiyanı dinin sələfi hesab edirdi. İbtidai və qədim xalqların ayinlərini tədqiq edərək o, psixoloji təsəvvürlərdən irəli gələrək magik üsul və yolların təsnifatını tərtib etmişdi.Alman etnoloq və sosioloqu A.Firkandt (1867–1953) magiyaya dini təsəvvürlərin inkişaf mənbələrindən biri kimi yanaşır. Magiyanın növlərinin təsnifatı da mövcuddur: ziyankar, hərbi, cinsi (məhəbbət), sağlamlıq, qoruyucu, metereoloji və digər ikinci dərəcəli növlər Magiyanın bir çox növləri müasir dövrdə də tətbiq edilir.Magiyanın bir növü olan fetişizm (fransızca fetiche – talisman, amulet, idol) fövqəltəbii xüsusiyyətləri ilə dərk edilən qeyri-canlı əşyalara inam və etiqadı təmsil edir.Fetişlər — etiqad obyektləri – daş, ağac və s-dir. Onlar həm təbiət mənşəli, həm də insan tərəfindən yaradılmış ola bilər. Müasir dinlərdə də fetişizm geniş yayılmışdır: məsələn, xristianlarda ikonalara etiqad belələrindəndir.Etiqadın digər bir növü isə canlı və ağaclara olan sitayişdir ki, buna totemizm deyilir (Totem — şimali hindularda "əcdad, soy" deməkdir).Totemizmin irsi, fratrial (yunanca — qardaşlıq), qrup, cinsi və fərdi növləri vardır.Tədqiqatçıların əksəriyyətinin fikrincə, fratrilər daha qədim hesab edilir.Fratrilər (icmanın bir neçə qruplara bölünməsi) daha kiçik nəslin qruplara bölünməsini nəzərdə tutur.Totemdən bütün nəsil və onun hər bir üzvünün taleyi asılı idi.Müxtəlif sehrli hərəkətlər etməklə ondan
bütün nəslin dolanışığı üçün xahişlər olunur.Çox güman ki, məhz bir çox mağara təsvir və rəsmləri totemizmlə bağlı olmuşdur.Otuz min illik arxaik mədəniyyət itməmişdir.İbtidai əcdadlarımızın bizə miras olaraq adət-ənənələr, simvol və abidələr, stereotiplər qalmışdır.İbtidai inamlar bütün dünya xalqlarının dinlərində qorunub saxlanılmışdır.
İstinadlar
- Mədəniyyət Tarixi və Nəzəriyyəsi. Dərslik. Bakı-2010
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalede coxsayli problemler movcuddur Zehmet olmasa sehifeni redakte ederek ve ya movcud problemleri muzakire sehifesinde diskussiya ederek hell edin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin fevral 2024 Bu meqale boyuk olcude ve ya tamamile tek menbeye esaslanir Movzu ile bagli muzakire sehifesindeki muzakirelere qosula ve fikirlerinizi bildire bilersiniz Meqaleye etibarli menbeler elave ederek tekmillesdire bilersiniz fevral 2024 Ibtidai icma qurulusu ictimai iqtisadi formasiya beser cemiyyetinin ilkin inkisaf merhelesi hec bir sinfi ziddiyyetlerin olmadigi yegane qurulus Magara resmi Lasko Fransa texminen Ust Paleolit Beser cemiyyetinin ilkin inkisaf dovru ibtidai icma qurulusu adlanir Ibtidai icma qurulusunun yaranmasi ve inkisafi tebii cografi seraitle ve tebii ehtiyatlarin movcudlugu ile bagli olmusdur En qedim insanlarin qaliqlarina Serqi Afrikada Keniya va Tanzaniya erazisinde daha cox tesaduf olunmusdur Bu qaliqlar ilk insanlarin 5 5 milyon il bundan evvel yasadiqlarini gosterir Ibtidai icma qurulusu emek aletlerinin hazirlanma materialina ve texnologiyasina uygun olaraq uc merheleye arxeoloji dovrlesme bolunur Das dovru Tunc dovru Demir dovru Das dovrunun ozu de uc merheleye ayrilir Qedim das dovru Paleolit Ilk insan tipinin yaranmasindan e e XII minilliye qeder davam edir Orta das dovru Mezolit e e XII minillikden e e VIII minilliye qeder davam edir Yeni das dovru Neolit e e VIII minillikden e e VI minilliye qeder olan dovru ehate edir Das dovrunun bu uc merhelesinden sonra Eneolit mis das dovru gelir Eneolit das dovrunun sonu metal esrinin baslangici hesab edilen b e e VI IV minillikleri ehate edir Eneolitin sonunda Tunc dovrune kecidin esasi qoyulmusdur Tunc dovru de uc merheleye bolunur erken tunc dovru e e IV minilliyin II yarisindan e e III minilliyin sonlarina qeder davam etmisdir orta tunc dovru e e III minilliyin sonlarindan e e II minilliyin ortalarina qeder davam edir son tunc dovru e e XlV esrden e e VII esre qeder davam etmisdir Ibtidai icma dovru medeniyyetiIbtidai cemiyyetin tarixi amerikali etnoqraf L Q Morqanin Qedim cemiyyet adli tedqiqatinda oz eksini tapmisdir Aparilan tedqiqatlar bir daha subut edir ki insan tekce tebietin terkib hissesi olmamis o hem de incesenet vasitesile ozunu formalasdirmis ve kamillesdirmisdir Bunu subut eden bir cox deliller movcuddur Xususile dunya arxeologiya elminin mutexessisleri bu haqda yeterince misallar gostermek iqtidarindadirlar 1836 ci ilde Saffoda Vyana departamenti meshur arxeoloq Eduard Larte terefinden xususi resmlerle cizgilenmis lovheciklerin tapintisi bu sahede en deyerli numunelerdendir O hem de La Madlende Fransa mamont tesvirini de tapmisdir En erken merhelede incesenetin seciyyevi xususiyyeti sinkretizmdir yunanca synkretimos birlesme muxtelif baxislarin elaqesi Dunyanin bedii sekilde derk edilmesi homo sapiens in agilli insanin formalasmasina guclu tekan oldu Arxeoloqlarin kesfleri neticesinde melum olur ki incesenet eserleri emek aletlerinin hazirlanmasindan cox sonra teqriben milyon ilden sonra yaranmaga baslayib Paleolit Mezolit ve Neolit dovru abideleri ibtidai insanlarin esas diqqetinin mehz neye yoneldiyini gosterir Qaya uzerindeki cizgi ve resmler das gil ve agacdan hazirlanmis heykeller qablar uzerindeki ovculuq sehnelerinin tesvirleri insanlarin heyvanlar haqqindaki dusuncelerini subut edir Paleolit Mezolit ve Neolit dovrunun esas tesvir obyekti vehsi heyvanlardir Sonuncu Paleolit dovrune aid olan ilk tesviri senet eserleri Orinyak Fransa medeniyyetine aid edilir Das ve sumukden hazirlanan qadin fiqurlarina da mehz bu dovrde tesaduf olunur Bu cur venera lara Fransa Italiya Avstriya Cexiya Rusiya ve dunyanin diger regionlarinda rast gelmek olar Bunlarla eyni vaxtda mamont fil at maral kimi heyvanlarin umumilesdirilmis ifadeli tesvirlerine de rast gelirik Xususile bu heyvanlara aiddir Qaya resmleri ve fiqurlar ibtidai insanlarin tefekkur terzini oyrenmeye imkan verir Meselen ovcunun menevi quvveleri tebiet qanunlarini def etmeye yoneldilir Bundan ibtidai insanin butun heyati asilidir Ust Paleolit rengkarligina magara tesvirleri aid edilir En qedim abideler Qerbi Avropada tapilmisdir 1879 cu ilde ispan arxeoloqu M Sautuola Altamir magarasinda Ispaniya Paleolit dovrunun rengkarliq tesvirlerini kesf etdi 1895 ci ilde Fransanin Lya Mut magarasinda ibtidai insanin cekdiyi resmler tapildi 1901 ci ilde A Breyl Fransada Vezera duzenliyinde Le Kombatel magarasinda mamont bizon maral at ayi tesvirlerini tapir Burada tesvirlerin sayi 300 e qederdir hemcinin insan tesvirleri de ustunluk teskil edir Hemin ilde arxeoloq Pestroni Le Kombatelden cox da arali olmayan Fon de Qomda 40 vehsi at 23 mamont 17 maral tesvirlerinden ibaret olan resm qalereyasini kesf edir Das dovrunun palitrasi cox kasibdir burada dord esas reng qara ag qirmizi ve sari ustunluk teskil edir Ag ve qara renglerden nadir hallarda istifade olunub Eyni dovrleri ibtidai musiqiye de aid etmek olar Hereket jest mimika ve sesler ibtidai musiqini yaradan esas elementler idi Son Paleolitde elde edilen musiqi aletleri xususi maraq dogurur Cernovitsk vilayetinde Dnestrin sag sahilinde Moldova dusergelerindeki qazintilar zamani arxeoloq A P Cernis Son Paleolitin ortasina aid olan medeni tebeqede simal maralinin buynuzundan hazirlanmis 21 sm uzunlugunda fleyta tapmisdir Ibtidai incesenetin esas sahesini ornament teskil edir Paleolit dovrunde o cox genis tetbiq olunmusdur Hele XIX esrde Mezin Paleolit dusergesinde Ukrayna das ve sumuk aletler uzerinde hendesi ornamentler askar etmisdir Hendesi naxislar qolbaq ve diger muxtelif fiqurlar uzerinde oz tecessumunu tapmisdir Bu cur ornamentler eyri xett ve cizgilerden ibaretdir Abstrakt naxislarla ibtidai ressamlar tebieti eks etdirmis onun suretini yaratmislar Bir cox tedqiqatcilar bele guman edirler ki Ust Paleolit inceseneti tekce senetden ibaret deyil o hem de ibtidai insanlarin dini magik goruslerini eks etdirir Ibtidai medeniyyetin bir qeder sonraki merheleleri mezolit neolit ve ilk metal aletlerin hazirlanmasi dovrune tesaduf edir Ibtidai insan tebietden elde etdyi hazir mehsullarla yanasi emeyin diger formalarini ovculuq baliqciliq ekincilik ve heyvandarliqla de mesgul olmaga balsayir Yeni das dovrunde insan terefinden ilk defe odadavamli gil kesf edilir Insanlar oz meqsedleri ucun ilk novbede tebietden alinan das agac ve sumukden istifade edirdiler Torpaqla mesgul olanlar gilden hazirlanmis qablarin uzerini naxislayirdilar Neolit ve tunc dovrunde ornament daha da ciceklenmeye baslayir Buradaki tesvirler murekkeb anlayislari ifade edir Dekorativ tetbiqi senetin ve bir cox novleri keramika ve metalin yeniden islenmesi formalasmaga baslayir Tunc dovrunden baslayaraq yirtici heyvan tesvirleri tedricen aradan cixmaga baslayir Her yerde quru hendesi sxemler vuset tapir Meselen Azerbaycan Dagistan Orta ve Merkezi Asiya daglarinda keci profilleri ustunluk teskil edir Insanlar petroqliflerin petroqlif yunan sozu olub petros das glirhe kesme qaya tesvirleri yaradilmasina daha az sey gosterirler Ibtidai dovrun sonlarina yaxin memarligin yeni yeni novleri qalalar yaranmaga baslayir Bu cur tikililer kobud suretde cilalanmis neheng daslardan hazirlanir Belelerine Avropanin bir cox yerlerinde ve Qafqazda rast gelmek olur DinIbtidai medeniyyete aid esas meqamlardan biri de dini tesevvur ve dunyagorusdur Bunlar esasen animizm magiya fetisizm totemizm erotik ayinler defn ayinleridir Ibtidai mifik tesevvurler animizmde latinca anima ruh tecessum tapmisdir Bu terminin elmi mahiyyet kesb etmesi ingilis etnoloqu E B Teylorun 1832 1917 fundamental eseri olan Ibtidai medeniyyet kitabindan baslayir Bu nezeriyyenin esas mahiyyetini bedenden ayrilmis ruh ideyasi teskil edir Ecdadlarimizdan bize miras qalmis yuxugorme ve yuxuyozma qarabasma qallyusinasiya letargiya yuxusu ve diger anlasilmaz meqamlar animizmin esas movzusudur Dini tesevvurlerin merasim ve enenelerin inkisaf prosesi mehz animizmden baslamisdi Ruhun tebieti haqqinda animistik tesevvurler ibtidai insanin olume defne ilkin munasibetlerinin mueyyenlesmesine komek etmisdir Dinin en qedim formasi magiya yunanca megeia sehrbazliq hesab edilir Bu forma qargis ve adetler rituallarini remzi fealiyeti eks etdirir Din tarixi problemleri arasinda magiya hele de tam aydin olmayan problemlerdendir Bir cox alimler o cumleden ingilis dinsunas ve etnoloqu Ceyms Frezer 1854 1941 magiyani dinin selefi hesab edirdi Ibtidai ve qedim xalqlarin ayinlerini tedqiq ederek o psixoloji tesevvurlerden ireli gelerek magik usul ve yollarin tesnifatini tertib etmisdi Alman etnoloq ve sosioloqu A Firkandt 1867 1953 magiyaya dini tesevvurlerin inkisaf menbelerinden biri kimi yanasir Magiyanin novlerinin tesnifati da movcuddur ziyankar herbi cinsi mehebbet saglamliq qoruyucu metereoloji ve diger ikinci dereceli novler Magiyanin bir cox novleri muasir dovrde de tetbiq edilir Magiyanin bir novu olan fetisizm fransizca fetiche talisman amulet idol fovqeltebii xususiyyetleri ile derk edilen qeyri canli esyalara inam ve etiqadi temsil edir Fetisler etiqad obyektleri das agac ve s dir Onlar hem tebiet menseli hem de insan terefinden yaradilmis ola biler Muasir dinlerde de fetisizm genis yayilmisdir meselen xristianlarda ikonalara etiqad belelerindendir Etiqadin diger bir novu ise canli ve agaclara olan sitayisdir ki buna totemizm deyilir Totem simali hindularda ecdad soy demekdir Totemizmin irsi fratrial yunanca qardasliq qrup cinsi ve ferdi novleri vardir Tedqiqatcilarin ekseriyyetinin fikrince fratriler daha qedim hesab edilir Fratriler icmanin bir nece qruplara bolunmesi daha kicik neslin qruplara bolunmesini nezerde tutur Totemden butun nesil ve onun her bir uzvunun taleyi asili idi Muxtelif sehrli hereketler etmekle ondan butun neslin dolanisigi ucun xahisler olunur Cox guman ki mehz bir cox magara tesvir ve resmleri totemizmle bagli olmusdur Otuz min illik arxaik medeniyyet itmemisdir Ibtidai ecdadlarimizin bize miras olaraq adet eneneler simvol ve abideler stereotipler qalmisdir Ibtidai inamlar butun dunya xalqlarinin dinlerinde qorunub saxlanilmisdir IstinadlarMedeniyyet Tarixi ve Nezeriyyesi Derslik Baki 2010