Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tomas Robert Maltus (ing. Thomas Robert Malthus, 13 fevral 1766, - 23 dekabr 1834) — ingilis iqtisadçı, demoqraf alim, kilsə xadimi.
| Tomas Maltus | |
|---|---|
| ing. Thomas Malthus | |
 | |
| Doğum adı | Thomas Robert Malthus |
| Doğum tarixi | 13 fevral 1766 və ya 14 fevral 1766 |
| Vəfat tarixi | 23 dekabr 1834[…](68 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Təhsili | |
| Üzvlüyü | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Tomas Maltus London yaxınlığındakı bir kənddə, mülkədar ailəsində anadan olmuşdur. O, Kembric Universitetini bitirərək ingilis kilsəsində ruhani rütbəsi almış və kənd keşişi işləmişdir. 1807- ildən o, Ost-hind kompaniyasının kollecində siyasi iqtisad professoru dərəcəsi almışdır. Maltus elmdə demoqrafik problemləri və əhalinin sayının dəyişməsi qanunauyğunluqlarını öyrənən ilk adam olmamışdır, lakin yarandığı gündən ictimai elmlər sahəsində mübahisəyə səbəb olmuş əhali nəzəriyyəsinin yaranması onun adı ilə bağlıdır. Tomas Maltus dünya əhalisinin sayının tənzimlənməyəcəyi halda bütün dünyanın aclıq çəkəcəyi ilə bağlı pessimist iqtisadi nəzəriyyəninin müəllifi kimi şöhrət qazanmışdır. Maltus göstərir ki, insan cəmiyyəti yarandığı vaxtdan əhali yaşayış vasitələrinə nisbətən daha sürətlə artma meylinə malikdir. Bunu sübut etmək üçün o, əhalinin və yaşayış vasitələrinin artımının müxtəlif meyllərini kəşf edir: "Hər 25 ildə əhali 2 dəfə, yəni, həndəsi silsilənin ədəd sırası kimi-2, 4, 8, 16, 32, 64, ... arta bilər, yaşayış vasitələri isə ən yaxşı halda həmin vaxt ərzində ədədi silsilə üzrə-1, 2, 3, 4, 5, 6, 7... arta bilər. İki əsrdən sonra əhali yaşayış vasitələrinə qarşı 256-nın 9-a nisbəti şəklində olar. Üç əsrdən sonra isə 4096-nın 13-ə olan nisbəti kimi olaar. İki min ildən sonra isə bu nisbət sonsuz olar və hesablanması qeyri-mümkün olar".
“Populyasiya haqqında esse”
Robert Maltus 1798‐ci ildə nəşr edilən “Populyasiya haqqında esse” (Essay on Population) əsəri ilə iqtisadiyyat və siyasətin ümumi mənzərəsini dəyişdirərək çox qısa bir zamanda Adam Smit, Mari de Konderse və digər rasionalizm tərəfdarlarının nikbin baxışlarının önündə səddə çevrildi. Önə sürdüyü tez, dünyadakı ehtiyatların mütəmadi olaraq artan dünya əhalisinin tələbatlarını ödəyə bilməyəcəyi ilə bağlı idi. Fikirləri qısa zamanda o qədər geniş rezonans doğurdu ki, bundan təsirlənən İngiltərə 1801‐ci ildə ilk dəfə olaraq əhalinin siyahıya alınmasına qərar verdi. Ona görə də Maltus eyni zamanda demoqrafiyanın banisi sayılır.
Bu əsər, Çarlz Darvinin məşhur “təkamül nəzəriyyəsi”nin də ilham mənbəyi oldu. Darvin əsər haqqında deyirdi: “Bəlkə də oxuduğum ən əhəmiyyətli kitab Maltusun “Populyasiya haqqında esse”siydi... Fəlsəfi biologiyanın problemlərini ələ alan o günə qədər oxuduğum ilk kitab idi və onun əsas prinsipləri daima ağlımda qaldı. İyirmi il sonra bu prinsiplər mənə üzvi növlərin təkamülündə təsirli ünsürün nə olduğu mövzusunda uzun müddətdir axtardığım ip uclarını verəcəkdi”.
Maltusun tezinə görə, əhalinin sayı həndəsi olaraq (1, 2, 4, 8), qida istehsalı (ehtiyatlar) isə riyazi olaraq (1, 2, 3, 4) artır. Ona görə də əhalinin artımı ciddi nəzarətə götürülməli və bu artım səfalətə, yoxsulluğa yol açdığı anda əngəllənməliydi.
Əhalinin artımı Maltusun proqnozlaşdırdığının əksinə, iki səbəbdən, birincisi, təbabət elmindəki inkişaf nəticəsində bir çox xəstəliyə çarə tapıldığından uşaq ölümlərinin ciddi şəkildə azalması və ikincisi, həyat standartlarındakı yüksəlmə, tibb sahəsindəki inkişaf, qidalanma şərtlərinin yaxşılaşmasıyla orta insan ömrünün uzanması nəticəsində meydana gəlib. Yəni hər iki səbəb də Malthusun səfalət və ölüm qorxuları ilə ziddiyyət təşkil edir.
Maltus və davamçılarının mənimsəmiş olduğu fəlakət nəzəriyyəsinin özünü doğrultmayan bir başqa tərəfi də XX əsrin ikinci yarısında həm inkişaf etmiş, həm də inkişaf etməkdə olan ölkələrdə əhalinin artım sürətinin azalmasıdır. Bu ölkələrdə əhalinin artım sürətindəki azalmanın səbəblərini də tibb sahəsindəki inkişaf və gəlirlərdəki yüksəlmə təşkil edir. Amma Maltus deyirdi ki, adambaşına düşən gəlir artdıqca, əhali daha sürətlə artacaq və nəticədə adambaşına düşən gəlir yenidən minimum səviyyəyə düşəcək. Tarixi təcrübə isə tam əksini sübut etməkdədir.
Əsərləri
- Populyasiya qanunu haqqında təcrübə (1789)
- Torpaq rentasının təbiəti və onun artırılması haqqında tədqiqat (1815)
- Siyasi iqtisadın prinsipləri (1820)
İstinadlar
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Deutsche Nationalbibliothek Record #118576860 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
- https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Malthus,_Thomas_Robert.
- http://schoolworkhelper.net/thomas-malthus-biography-theory/.
- http://www.florenceinferno.com/malthus-essay-on-the-principle-of-population/.
- İlkin Sabiroğlu. ""Əhalinin artımı tənzimlənməli, amma necə?", IqtisadNet," (az.). 22.09.2004. (#cite_web_url); (#accessdate_missing_url)
- Mark Skousen. ""Modern İktisadın İnşası", Tərcümə: Mustafa Acar və digərləri, Liberte Yayınları, Ankara," (az.). 2003. (#cite_web_url); (#accessdate_missing_url)
- İlkin Sabiroğlu. "Kapitalizm kapitalizmə bənzəməz" (PDF) (az.). 2006. 2021-01-25 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2017-08-24.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tomas Robert Maltus ing Thomas Robert Malthus 13 fevral 1766 23 dekabr 1834 ingilis iqtisadci demoqraf alim kilse xadimi Tomas Maltusing Thomas MalthusDogum adi Thomas Robert MalthusDogum tarixi 13 fevral 1766 1766 02 13 ve ya 14 fevral 1766 1766 02 14 Vefat tarixi 23 dekabr 1834 1834 12 23 68 yasinda Vefat yeri Bat Somerset qrafligi Ingiltere Boyuk Britaniya ve Irlandiya Birlesmis Kralligi Tehsili Kembric UniversitetiUzvluyu London Kral Cemiyyeti Rusiya Elmler Akademiyasi Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiTomas Maltus London yaxinligindaki bir kendde mulkedar ailesinde anadan olmusdur O Kembric Universitetini bitirerek ingilis kilsesinde ruhani rutbesi almis ve kend kesisi islemisdir 1807 ilden o Ost hind kompaniyasinin kollecinde siyasi iqtisad professoru derecesi almisdir Maltus elmde demoqrafik problemleri ve ehalinin sayinin deyismesi qanunauygunluqlarini oyrenen ilk adam olmamisdir lakin yarandigi gunden ictimai elmler sahesinde mubahiseye sebeb olmus ehali nezeriyyesinin yaranmasi onun adi ile baglidir Tomas Maltus dunya ehalisinin sayinin tenzimlenmeyeceyi halda butun dunyanin acliq cekeceyi ile bagli pessimist iqtisadi nezeriyyeninin muellifi kimi sohret qazanmisdir Maltus gosterir ki insan cemiyyeti yarandigi vaxtdan ehali yasayis vasitelerine nisbeten daha suretle artma meyline malikdir Bunu subut etmek ucun o ehalinin ve yasayis vasitelerinin artiminin muxtelif meyllerini kesf edir Her 25 ilde ehali 2 defe yeni hendesi silsilenin eded sirasi kimi 2 4 8 16 32 64 arta biler yasayis vasiteleri ise en yaxsi halda hemin vaxt erzinde ededi silsile uzre 1 2 3 4 5 6 7 arta biler Iki esrden sonra ehali yasayis vasitelerine qarsi 256 nin 9 a nisbeti seklinde olar Uc esrden sonra ise 4096 nin 13 e olan nisbeti kimi olaar Iki min ilden sonra ise bu nisbet sonsuz olar ve hesablanmasi qeyri mumkun olar Populyasiya haqqinda esse Robert Maltus 1798 ci ilde nesr edilen Populyasiya haqqinda esse Essay on Population eseri ile iqtisadiyyat ve siyasetin umumi menzeresini deyisdirerek cox qisa bir zamanda Adam Smit Mari de Konderse ve diger rasionalizm terefdarlarinin nikbin baxislarinin onunde sedde cevrildi One surduyu tez dunyadaki ehtiyatlarin mutemadi olaraq artan dunya ehalisinin telebatlarini odeye bilmeyeceyi ile bagli idi Fikirleri qisa zamanda o qeder genis rezonans dogurdu ki bundan tesirlenen Ingiltere 1801 ci ilde ilk defe olaraq ehalinin siyahiya alinmasina qerar verdi Ona gore de Maltus eyni zamanda demoqrafiyanin banisi sayilir Bu eser Carlz Darvinin meshur tekamul nezeriyyesi nin de ilham menbeyi oldu Darvin eser haqqinda deyirdi Belke de oxudugum en ehemiyyetli kitab Maltusun Populyasiya haqqinda esse siydi Felsefi biologiyanin problemlerini ele alan o gune qeder oxudugum ilk kitab idi ve onun esas prinsipleri daima aglimda qaldi Iyirmi il sonra bu prinsipler mene uzvi novlerin tekamulunde tesirli unsurun ne oldugu movzusunda uzun muddetdir axtardigim ip uclarini verecekdi Maltusun tezine gore ehalinin sayi hendesi olaraq 1 2 4 8 qida istehsali ehtiyatlar ise riyazi olaraq 1 2 3 4 artir Ona gore de ehalinin artimi ciddi nezarete goturulmeli ve bu artim sefalete yoxsulluga yol acdigi anda engellenmeliydi Ehalinin artimi Maltusun proqnozlasdirdiginin eksine iki sebebden birincisi tebabet elmindeki inkisaf neticesinde bir cox xesteliye care tapildigindan usaq olumlerinin ciddi sekilde azalmasi ve ikincisi heyat standartlarindaki yukselme tibb sahesindeki inkisaf qidalanma sertlerinin yaxsilasmasiyla orta insan omrunun uzanmasi neticesinde meydana gelib Yeni her iki sebeb de Malthusun sefalet ve olum qorxulari ile ziddiyyet teskil edir Maltus ve davamcilarinin menimsemis oldugu felaket nezeriyyesinin ozunu dogrultmayan bir basqa terefi de XX esrin ikinci yarisinda hem inkisaf etmis hem de inkisaf etmekde olan olkelerde ehalinin artim suretinin azalmasidir Bu olkelerde ehalinin artim suretindeki azalmanin sebeblerini de tibb sahesindeki inkisaf ve gelirlerdeki yukselme teskil edir Amma Maltus deyirdi ki adambasina dusen gelir artdiqca ehali daha suretle artacaq ve neticede adambasina dusen gelir yeniden minimum seviyyeye dusecek Tarixi tecrube ise tam eksini subut etmekdedir EserleriEssay on the principle of population 1826Populyasiya qanunu haqqinda tecrube 1789 Torpaq rentasinin tebieti ve onun artirilmasi haqqinda tedqiqat 1815 Siyasi iqtisadin prinsipleri 1820 IstinadlarBibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Deutsche Nationalbibliothek Record 118576860 Umumi tenzimleme nezareti GND alm 2012 2016 https en wikisource org wiki 1911 Encyclop C3 A6dia Britannica Malthus Thomas Robert http schoolworkhelper net thomas malthus biography theory http www florenceinferno com malthus essay on the principle of population Ilkin Sabiroglu Ehalinin artimi tenzimlenmeli amma nece IqtisadNet az 22 09 2004 cite web url accessdate missing url Mark Skousen Modern Iktisadin Insasi Tercume Mustafa Acar ve digerleri Liberte Yayinlari Ankara az 2003 cite web url accessdate missing url Ilkin Sabiroglu Kapitalizm kapitalizme benzemez PDF az 2006 2021 01 25 tarixinde PDF Istifade tarixi 2017 08 24 Xarici kecidler