Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Formaldehid — ənənəvi adı latın sözü olub, “formika”dan götürülüb, qarışqa deməkdir, (CH2O) — rəngsiz qazdır.
| Formaldehid | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ümumi | |
| Kimyəvi formulu | CH2O |
| Molyar kütlə | 30,03 q/mol |
| Fiziki xassələri | |
| Sıxlıq | 0.8 q/sm³ |
| Termik xüsusiyyətlər | |
| Ərimə nöqtəsi | -118 °S |
| Qaynama nöqtəsi | −19 °S |
| Buxarın təzyiqi | 1 ± 1 atm |
| Təsnifatı | |
| CAS-da qeyd. nöm. | 50-00-0 |
| PubChem | 712 |
| SMILES | C=O |
| RTECS | LP8925000 |
| ChEBI | 16842 |
| BMT nömrəsi | 2209 |
| ChemSpider | 692 |
Xassələri
Formaldehid, metanol və qarışqa turşusunun aldehididir. Alifatik aldehidlərin homoloji sırasının ilk üzvüdür.
Təmiz qaz halında formaldehid 80-1000C-də qaz olaraq stabildir. 800C-dən aşagıda yavaş-yavaş polimerləşir. Turşu və qələvilərin təsirindən bu proses sürətlənir. Formaldehid polyar həlledicilərdə, suda, spirtdə yaxşı həll olur. Onun suda 40%-li məhlulu formalin adlanır. Aşağı temperaturlarda qeyri-polyar həlledicilərdə-toluol, dietil efiri, etil asetatda, xloroformda (CHCl3) hər hansı nisbətdə qarışır. Petroleyin efirində həll olmur. Formaldehidin sulu məhlulları 99.9% sərbəst halda davamsız olan CH2(OH)2 monohidratlar və kiçik miqdar stabil və parçalanmayan polimer hidratın HO(CH2O)4 qarışığından ibarət olur; burada n=2-8-dir. Onun sulu məhlullarını uzun müddət saxlamaq üçün məhlulu metanolla stabilləşdirirlər. Sulu məhlullardan suyu vakuumla buxarlandırdıqda eyni zamanda yüksək qatılıqlardan paraformaldehid (CH2O)n (n=8-12), yaxud paraform əmələ gəlir.
Formaldehidin qatı sulu məhlullarını qeyri-polyar həlledicidə polimerləşdirdikdə n>1000 poliformaldehid alınır.
Paraform- formaldehid iyli rəngsiz (ağ rəngli) kristaldır. Onun ərimə temperaturu 120-170°C-dir. Soyuq suda yavaş, qaynar suda, asetonda yaxşı həll olur. Paraform həm də yanır. Onun alışma temperaturu 71°C-dir.
Formaldehidin tsiklik polimerləri məlumdur: Trioksan formaldehidin 60%-li məhlulunun duru H2SO4 iştirakı ilə qovulmasından əmələ gəlir.
Alınması
Formaldehidi metanolun oksidləşməsindən alırlar:
a) Formaldehid laboratoriya şəraitində xırdalanmış Cu katalizatoru iştirakı ilə metanoldan dehidrogenləşmə ilə alınır. b) Sənayedə isə həmin katalizator iştirakı ilə yenə metanoldan bu halda hava oksigeni ilə oksidləşmədən alınır. Bu, su saxlamayan formaldehiddir.
Əgər oksidləşmə üçün xrom qarışığı götürülərsə, (K2Cr2O7+H2SO4) yenə də onu almaq mümkündür. Dəmir-molibden katalizatoru ilə 300°C-də 99% çıxımla sənayedə almaq mümkündür.
v) sənayedə metanın oksidləşməsindən də (450°C-də P=1-2Mpa, katalizator AlPO4) alınır. q) HOCH2−(−OCH2−)n−OH əgər onda metanol olarsa, CH3OCH2−(−OCH2−)n−OCH3 kimi göstərilir və qələvinin sulu məhlulu ilə depolimerləşərək CH2O molekulları əmələ gətirir. d) qarışqa turşusu duzlarından məs: (HCOO)2Zn-in su buxarı ilə qızdırılmasından da formaldehid alınır və s.
Kimyəvi xassələri
1).
- Formaldehid H2 reduksiyası ilə (katalizator Ni, Pt) metil spirtinə çevrilir.
- Qrinyar reaktivi ilə RMgCl birləşdirmə və aralıq məhsulların hidrolizindən spirtlərə çevrilir.
- Su birləşdirməklə hidrat şəklində olur və bu da özünü elə formaldehid kimi aparır.
- Formaldehid ammonyakla birləşir və heksametilentetraamin - urotropin əmələ gətirir ki, bu məhsuldan tibbdə və partlayıcı maddə olan heksaqenin alınmasında istifadə edilir.
- Ag2O-un [Ag(NH3)2]+OH kompleksində məhlulu, Cu+2- feling mayesində;-təsirlərindən oksidləşərək qarışqa turşusuna çevrilir. (Ayrılan Ag çökür, gümüş güzgü, CuO göy rəngli, alınan Cu2O isə qırmızı rənglidir).
- Formaldehid reduksiya olunduqda isə metil spirtinə çevrilir.
- Formaldehid davamlığı nisbətən aşağı olan (yənu bu qruplar yerdəyişməyə məruz qalır) azometin qrupu saxlayan birləşmələr verə bilir.
- Formaldehidi vəsfi və miqdarı təyin etmək üçün a). şiff reaktivi, yaxud fenilhidrazın və K3[Fe(CN)6] ilə qələvi mühitdə qırmızı rəng verməsi ilə. b). onun Na2SO3-lə reaksiyasından ayrılan qələvini turşu ilə titrləməklə təyin edilir.
- HCHO+Na2SO3→HOCH2SO3Na+NaOH-la
Tətbiqi
−Formaldehid antiseptik xassəlidir. Ondan toxumların zərərvericilərdən qorunaraq saxlanmasında və daşınmasında, tibbdə formidron kimi istifadə edilir. −formalin zülalların denaturasiyasına, laxtalanmasına səbəb olur ki, bundan dərinin aşılanmasında istifadə edilir. −formaldehid fenol-formaldehid qatranlarının alınmasında, həmin əsasdan motor yağlarına və yanacaqlara aşqar sintezlərində istifadə edilir. −karbamidlə qələvi mühitdə polimerləşir və formaldehid-karbamid qatranlarının alınmasında, mebel sənayesində (faner istehsalında) istifadə edilir. − formalin boyaqların alınmasında, kosmetik vasitələrin, müxtəlif sürtkü vasitələrinin (mazların), saç yumaq üçün şampunların hazırlanmasında istifadə edilir. Dünyada hər il 5 mln. ton formaldehid istehsal olunur. Onun 28%-i ABŞ-yə, 17%-i Almaniyaya, 12%-i Yaponiyaya aiddir.
Toksikliyi
Formaldehid - zəhərlidir, sinir sisteminə güclü mənfi təsir göstərir, onun tərkibində, xüsusən texniki formaldehiddə qismən metanol (1-6%-dək) olduğundan, həmçinin formaldehid orqanizmdə metanola, qarışqa turşusuna, hətta asanlıqla oksidləşərək karbon qazına da çevrilə bilir (70-80%-dək) ki, bu da orqanizm üçün zərərlidir. 40%-li formalinin 60-90ml-i ölümlə nəticələnə bilər. Onunla zəhərlənmə əlamətləri: gücdən düşmə, ağarma, huşsuzluq, çətin nəfəs alma, baş agrısı, konyuktivit, bronxit kimi hallardır. Formalin kanserogen maddələr siyahısına daxildir. Partlayış kateqoriyası 11B ГОСТ P 51330, 11-99. Partlayış qrupu T2 ГОСТ P 51330, 5-99. Formaldehidin sulu məhlullarının sıxlığı və şüasındırma əmsalı (Natta və Bakkaredda24 göstəriciləri üzrə)
Həmçinin bax
Mənbə
- Ensiklopediya 3ed. V. II. NJ., 1980, p. 231-50
- Энсиклоредия - Краткая химическая 1967. С. 463-466
- Chem Sub Online: Formaldehyde
- В.Ф. Крамаренко. Токсикологическая химия. К. Высшая школа 1989.- 447с.-6000экз.-İSBN 5-11-000148-0.
İstinadlar
- http://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0293.html.
Xarici keçidlər
- Formaldehid — kimya ensiklopediyası
- Gigiyenetik normalar - Formaldehid 2012-03-04 at the Wayback Machine
- Formalehidin insan orqanizminə təsiri[ölü keçid]
- Formaldehidin təsiri
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Formaldehid enenevi adi latin sozu olub formika dan goturulub qarisqa demekdir CH2O rengsiz qazdir FormaldehidUmumiKimyevi formulu CH2OMolyar kutle 30 03 q molFiziki xasseleriSixliq 0 8 q sm Termik xususiyyetlerErime noqtesi 118 SQaynama noqtesi 19 SBuxarin tezyiqi 1 1 atmTesnifatiCAS da qeyd nom 50 00 0PubChem 712SMILES C ORTECS LP8925000ChEBI 16842BMT nomresi 2209ChemSpider 692XasseleriFormaldehid metanol ve qarisqa tursusunun aldehididir Alifatik aldehidlerin homoloji sirasinin ilk uzvudur Temiz qaz halinda formaldehid 80 1000C de qaz olaraq stabildir 800C den asagida yavas yavas polimerlesir Tursu ve qelevilerin tesirinden bu proses suretlenir Formaldehid polyar helledicilerde suda spirtde yaxsi hell olur Onun suda 40 li mehlulu formalin adlanir Asagi temperaturlarda qeyri polyar helledicilerde toluol dietil efiri etil asetatda xloroformda CHCl3 her hansi nisbetde qarisir Petroleyin efirinde hell olmur Formaldehidin sulu mehlullari 99 9 serbest halda davamsiz olan CH2 OH 2 monohidratlar ve kicik miqdar stabil ve parcalanmayan polimer hidratin HO CH2O 4 qarisigindan ibaret olur burada n 2 8 dir Onun sulu mehlullarini uzun muddet saxlamaq ucun mehlulu metanolla stabillesdirirler Sulu mehlullardan suyu vakuumla buxarlandirdiqda eyni zamanda yuksek qatiliqlardan paraformaldehid CH2O n n 8 12 yaxud paraform emele gelir Formaldehidin qati sulu mehlullarini qeyri polyar helledicide polimerlesdirdikde n gt 1000 poliformaldehid alinir Paraform formaldehid iyli rengsiz ag rengli kristaldir Onun erime temperaturu 120 170 C dir Soyuq suda yavas qaynar suda asetonda yaxsi hell olur Paraform hem de yanir Onun alisma temperaturu 71 C dir Formaldehidin tsiklik polimerleri melumdur Trioksan formaldehidin 60 li mehlulunun duru H2SO4 istiraki ile qovulmasindan emele gelir AlinmasiFormaldehidi metanolun oksidlesmesinden alirlar 2CH3OH O2 2HCHO 2H2O CH4 O2 HCHO H2O a Formaldehid laboratoriya seraitinde xirdalanmis Cu katalizatoru istiraki ile metanoldan dehidrogenlesme ile alinir b Senayede ise hemin katalizator istiraki ile yene metanoldan bu halda hava oksigeni ile oksidlesmeden alinir Bu su saxlamayan formaldehiddir Eger oksidlesme ucun xrom qarisigi goturulerse K2Cr2O7 H2SO4 yene de onu almaq mumkundur Demir molibden katalizatoru ile 300 C de 99 ciximla senayede almaq mumkundur v senayede metanin oksidlesmesinden de 450 C de P 1 2Mpa katalizator AlPO4 alinir q HOCH2 OCH2 n OH eger onda metanol olarsa CH3OCH2 OCH2 n OCH3 kimi gosterilir ve qelevinin sulu mehlulu ile depolimerleserek CH2O molekullari emele getirir d qarisqa tursusu duzlarindan mes HCOO 2Zn in su buxari ile qizdirilmasindan da formaldehid alinir ve s Kimyevi xasseleri1 Formaldehid H2 reduksiyasi ile katalizator Ni Pt metil spirtine cevrilir Qrinyar reaktivi ile RMgCl birlesdirme ve araliq mehsullarin hidrolizinden spirtlere cevrilir Su birlesdirmekle hidrat seklinde olur ve bu da ozunu ele formaldehid kimi aparir Formaldehid ammonyakla birlesir ve heksametilentetraamin urotropin emele getirir ki bu mehsuldan tibbde ve partlayici madde olan heksaqenin alinmasinda istifade edilir Ag2O un Ag NH3 2 OH kompleksinde mehlulu Cu 2 feling mayesinde tesirlerinden oksidleserek qarisqa tursusuna cevrilir Ayrilan Ag cokur gumus guzgu CuO goy rengli alinan Cu2O ise qirmizi renglidir Formaldehid reduksiya olunduqda ise metil spirtine cevrilir Formaldehid davamligi nisbeten asagi olan yenu bu qruplar yerdeyismeye meruz qalir azometin qrupu saxlayan birlesmeler vere bilir Formaldehidi vesfi ve miqdari teyin etmek ucun a siff reaktivi yaxud fenilhidrazin ve K3 Fe CN 6 ile qelevi muhitde qirmizi reng vermesi ile b onun Na2SO3 le reaksiyasindan ayrilan qelevini tursu ile titrlemekle teyin edilir HCHO Na2SO3 HOCH2SO3Na NaOH laTetbiqi Formaldehid antiseptik xasselidir Ondan toxumlarin zerervericilerden qorunaraq saxlanmasinda ve dasinmasinda tibbde formidron kimi istifade edilir formalin zulallarin denaturasiyasina laxtalanmasina sebeb olur ki bundan derinin asilanmasinda istifade edilir formaldehid fenol formaldehid qatranlarinin alinmasinda hemin esasdan motor yaglarina ve yanacaqlara asqar sintezlerinde istifade edilir karbamidle qelevi muhitde polimerlesir ve formaldehid karbamid qatranlarinin alinmasinda mebel senayesinde faner istehsalinda istifade edilir formalin boyaqlarin alinmasinda kosmetik vasitelerin muxtelif surtku vasitelerinin mazlarin sac yumaq ucun sampunlarin hazirlanmasinda istifade edilir Dunyada her il 5 mln ton formaldehid istehsal olunur Onun 28 i ABS ye 17 i Almaniyaya 12 i Yaponiyaya aiddir ToksikliyiFormaldehid zeherlidir sinir sistemine guclu menfi tesir gosterir onun terkibinde xususen texniki formaldehidde qismen metanol 1 6 dek oldugundan hemcinin formaldehid orqanizmde metanola qarisqa tursusuna hetta asanliqla oksidleserek karbon qazina da cevrile bilir 70 80 dek ki bu da orqanizm ucun zererlidir 40 li formalinin 60 90ml i olumle neticelene biler Onunla zeherlenme elametleri gucden dusme agarma hussuzluq cetin nefes alma bas agrisi konyuktivit bronxit kimi hallardir Formalin kanserogen maddeler siyahisina daxildir Partlayis kateqoriyasi 11B GOST P 51330 11 99 Partlayis qrupu T2 GOST P 51330 5 99 Formaldehidin sulu mehlullarinin sixligi ve suasindirma emsali Natta ve Bakkaredda24 gostericileri uzre Hemcinin bax1 4 ButandiolMenbeEnsiklopediya 3ed V II NJ 1980 p 231 50 Ensiklorediya Kratkaya himicheskaya 1967 S 463 466 Chem Sub Online Formaldehyde V F Kramarenko Toksikologicheskaya himiya K Vysshaya shkola 1989 447s 6000ekz ISBN 5 11 000148 0 Istinadlarhttp www cdc gov niosh npg npgd0293 html Xarici kecidlerFormaldehid kimya ensiklopediyasi Gigiyenetik normalar Formaldehid 2012 03 04 at the Wayback Machine Formalehidin insan orqanizmine tesiri olu kecid Formaldehidin tesiri