Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Timsahlar (lat. Crocodilia) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin sürünənlər sinfinə aid heyvan dəstəsi. Hesab olunur ki, timsahlar 120 milyon il bundan əvvəl təbaşir dövründə yaranmışdır. Timsahların orqanizminə yaxın müasir qohumları quşlar hesab olunur.
| Timsahlar | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Sinifüstü: Klad: Klad: Klad: Sinif: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstəüstü: Klad: Klad: Klan: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Timsahlar | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||
Ümumi xarakteristika
Timsahlar müasir sürünənlərin ən yüksək quruluşlu taksonu olub, yarımsu həyatına uyğunlaşıblar. Bunlarda çənəarası və üst çənə sümüklərinin, damaq çıxıntılarının, eləcə də damaq sümüklərinin böyüməsi nəticəsində sümük damağın əmələ gəlməsi səciyyəvi əlamətdir. Avstraliya və bir çox Afrika ölkələrində timsah ən təhlükəli heyvan hesab olunur. Timsahları ağac tirlərlə səhv salmayın. O "qurbanını" gözləyən zaman suyun altına çəkilib gizlənir. "Qurbanı" görən zaman isə suyun altından çıxır, onun üzərinə atılaraq onu tutur və yenidən suyun altına girir. Avstraliya nın şimalında tropiklərdə 100 minə qədər sürünən qeydə alınıb. Onlar dövlət tərəfindən mühafizə olunur.
Xarici quruluşu
Timsahların bədəni uzunsovdur, 6 m-ə qədər çatır. Bədənin gövdə hissəsi üstdən, quyruq hissəsi isə yanlardan basıqdır. Quyruq əsas hərəkət-üzmə orqanıdır. Ön ətraflarında beş sərbəst, arxa ətraflarında isə olan 4 barmaq var. Bədən qərni qalxancıqlarla örtülüdür. Belə qalxancıqların altında sümük lövhələr var. Xarici burun dəliklərinin olması, gözlərin xüsusi qabarlar üzərində yerləşməsi timsahın suya cumarkən tənəffüs etməsini və ətraf mühiti görməsini təmin edir.
Daxili quruluşu
Ağız boşluğu iki hissəyə - burun-udlaq və alt ağız boşluğuna ayrılır. Bunun sayəsində xoanalar birbaşa ağız boşluğuna deyil, burun-udlaq yoluna açılır, o da öz növbəsində udlaqla birləşir. Timsahların dişləri yuvalarda yerləşir. Ürək 4 kameralıdır, lakin 2 aorta qövsü olduğu üçün və qan müəyyən qədər qarışır. Su həyatı ilə əlaqədar olaraq damağın arxa hissəsində damaq pərdəsi adlanan əzələli bükük var. Bu büküş özünün aşağı kənarı ilə dilin arxasını qapayır. Damaq pərdəsinin belə vəziyyəti ağız boşluğunu udlaqdan ayırır. Timsahların çox böyükdür, həm də dənəvər quruluşludur ki, bu da bəzən suyun altında uzun müddət qalmağa imkan verir.
Təsnifat
Timsahlar dəstəsinin 3 fəsiləsi, 21 növü var.
Timsahlar dəstəsinə aşağıdakı fəsilələr daxildir:
- Əsl timsahlar (Crocodylidae)
- Alliqatorlar (Alligatoridae)
- Qaviallar (Gavialidae)
Timsahlar və quşların simbiozu
Nil timsahları digər timsahlar kimi qidalarını əsasən çeynəməmiş böyük tikələri udduğundan onların uzun iti dişləri arasında qida qalıqları qalır. Bu baxımdan sürü halında yaşayan Misir cüllütləri ilə timsahlar arasındakı simbioz diqqət çəkir. Belə ki, bu quşlar timsahların dişlərinin arasındakı ət parçacıqlarını yeyərək həm timsahların dişlərini çürüməkdən qoruyur, həm də özlərinə qida təmin edirlər.
Maraqlı məlumatlar
Məlumatı yoxla. Bu məqalədə verilən dəqiqliyini və məlumatların yoxlamaq lazımdır. aydınlaşdırılmalıdır. |
- Mərkəzi Afrika Respublikasındakı uzunluğu 4,5 m, kütləsi 420 kq olan nəhəng bir timsah tutulmuşdur. Ən iri timsahın kütləsi 600 kq-a çatır. Bu timsahların piyi yaşıl rəngdədir. Halbuki bütün heyvanların piyi sarıdır. Afrikalılara görə timsahların yaşını udduqların daşların sayı ilə təyin etmək olur. Yumurtadan çıxmış yeni timsah həmin yumurtadan üç dəfə böyük olur. Orta yaş dövründə (70 il) erkəklərin uzunluğu 5 m, dişilər isə 3,5 m olur. Erkək timsahlar dişilərdən tez inkişaf edir. Cavan dişi timsah 15-17 ədəd, yaşlı dişi timsah isə 80 ədəd yumurta qoyur. Adətən timsahlar yumurtanı isti qumun içinə qoyub üstünü örtür. Üç aydan sonra timsah balaları yumurtaların içində civildəşərək analarını köməyə çağırır. Ana isə yumurtanı qırmaqla onlara kömək edir. Yumurtadan çıxmiş timsah balası tez suya keçir.
- Timsahlar suyun daha dərinliyində üzə bilmələri üçün daş udurlar.
Şəkillər
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2012.
Xarici keçidlər
- BASIC FACTS ABOUT CROCODILES
- Crocodiles: Facts & Pictures
Ədəbiyyat
- Mustafayev Q.T., Tağıyev Ə.N., Sadıqova N.A., "Onurğalılar zoologiyası", (Ali məktəblər üçün dərslik), Bakı-2009
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Timsahlar lat Crocodilia heyvanlar aleminin xordalilar tipinin surunenler sinfine aid heyvan destesi Hesab olunur ki timsahlar 120 milyon il bundan evvel tebasir dovrunde yaranmisdir Timsahlarin orqanizmine yaxin muasir qohumlari quslar hesab olunur TimsahlarElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarKlad Yarimtip OnurgalilarInfratip AgizcenelilerKlad Klad Klad Klad XoanlarKlad Klad Klad Klad Klad Sinifustu DordayaqlilarKlad Klad Klad Sinif SurunenlerKlad Klad Klad Klad Klad Klad Klad Klad Klad Klad Klad ArxozavrlarKlad Klad Klad Klad Desteustu Klad Klad Klan Klad Klad Klad Deste TimsahlarBeynelxalq elmi adiCrocodilia Ricard Ouen 1842Sekil axtarisiITIS 551734NCBI 1294634EOL 1738FW 96626Umumi xarakteristikaTimsahlar muasir surunenlerin en yuksek quruluslu taksonu olub yarimsu heyatina uygunlasiblar Bunlarda cenearasi ve ust cene sumuklerinin damaq cixintilarinin elece de damaq sumuklerinin boyumesi neticesinde sumuk damagin emele gelmesi seciyyevi elametdir Avstraliya ve bir cox Afrika olkelerinde timsah en tehlukeli heyvan hesab olunur Timsahlari agac tirlerle sehv salmayin O qurbanini gozleyen zaman suyun altina cekilib gizlenir Qurbani goren zaman ise suyun altindan cixir onun uzerine atilaraq onu tutur ve yeniden suyun altina girir Avstraliya nin simalinda tropiklerde 100 mine qeder surunen qeyde alinib Onlar dovlet terefinden muhafize olunur Xarici qurulusuTimsahlarin bedeni uzunsovdur 6 m e qeder catir Bedenin govde hissesi ustden quyruq hissesi ise yanlardan basiqdir Quyruq esas hereket uzme orqanidir On etraflarinda bes serbest arxa etraflarinda ise olan 4 barmaq var Beden qerni qalxanciqlarla ortuludur Bele qalxanciqlarin altinda sumuk lovheler var Xarici burun deliklerinin olmasi gozlerin xususi qabarlar uzerinde yerlesmesi timsahin suya cumarken teneffus etmesini ve etraf muhiti gormesini temin edir Daxili qurulusuAgiz boslugu iki hisseye burun udlaq ve alt agiz bosluguna ayrilir Bunun sayesinde xoanalar birbasa agiz bosluguna deyil burun udlaq yoluna acilir o da oz novbesinde udlaqla birlesir Timsahlarin disleri yuvalarda yerlesir Urek 4 kameralidir lakin 2 aorta qovsu oldugu ucun ve qan mueyyen qeder qarisir Su heyati ile elaqedar olaraq damagin arxa hissesinde damaq perdesi adlanan ezeleli bukuk var Bu bukus ozunun asagi kenari ile dilin arxasini qapayir Damaq perdesinin bele veziyyeti agiz boslugunu udlaqdan ayirir Timsahlarin cox boyukdur hem de denever qurulusludur ki bu da bezen suyun altinda uzun muddet qalmaga imkan verir TesnifatTimsahlar destesinin 3 fesilesi 21 novu var Timsahlar destesine asagidaki fesileler daxildir Esl timsahlar Crocodylidae Alliqatorlar Alligatoridae Qaviallar Gavialidae Timsahlar ve quslarin simbiozuNil timsahlari diger timsahlar kimi qidalarini esasen ceynememis boyuk tikeleri uddugundan onlarin uzun iti disleri arasinda qida qaliqlari qalir Bu baximdan suru halinda yasayan Misir cullutleri ile timsahlar arasindaki simbioz diqqet cekir Bele ki bu quslar timsahlarin dislerinin arasindaki et parcaciqlarini yeyerek hem timsahlarin dislerini curumekden qoruyur hem de ozlerine qida temin edirler Maraqli melumatlarMelumati yoxla Bu meqalede verilen faktlarin deqiqliyini ve melumatlarin etibarliligini yoxlamaq lazimdir aydinlasdirilmalidir Merkezi Afrika Respublikasindaki uzunlugu 4 5 m kutlesi 420 kq olan neheng bir timsah tutulmusdur En iri timsahin kutlesi 600 kq a catir Bu timsahlarin piyi yasil rengdedir Halbuki butun heyvanlarin piyi saridir Afrikalilara gore timsahlarin yasini udduqlarin daslarin sayi ile teyin etmek olur Yumurtadan cixmis yeni timsah hemin yumurtadan uc defe boyuk olur Orta yas dovrunde 70 il erkeklerin uzunlugu 5 m disiler ise 3 5 m olur Erkek timsahlar disilerden tez inkisaf edir Cavan disi timsah 15 17 eded yasli disi timsah ise 80 eded yumurta qoyur Adeten timsahlar yumurtani isti qumun icine qoyub ustunu ortur Uc aydan sonra timsah balalari yumurtalarin icinde civildeserek analarini komeye cagirir Ana ise yumurtani qirmaqla onlara komek edir Yumurtadan cixmis timsah balasi tez suya kecir Timsahlar suyun daha derinliyinde uze bilmeleri ucun das udurlar SekillerIstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2012 Xarici kecidlerBASIC FACTS ABOUT CROCODILES Crocodiles Facts amp PicturesEdebiyyatMustafayev Q T Tagiyev E N Sadiqova N A Onurgalilar zoologiyasi Ali mektebler ucun derslik Baki 2009Hemcinin bax