Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İzmir İqtisadiyyat Konqresi və ya 1-ci İqtisadiyyat Konqresi (17 fevral – 4 mart 1923) — İzmirdəki Banka-Han binasında toplanan 1135 nümayəndənin iştirakı ilə yeni Türkiyənin iqtisadi problemlərinin müzakirə olunduğu konqres. Dövrün türk idarə heyəti Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsində qazanılan qələbədən sonra prinsipcə siyasi və iqtisadi müstəqilliyi nəzərdə tuturdu. Türkiyə Böyük Millət Məclisinin əsas qayğısı ölkəni işğaldan xilas etmək olsa da, iqtisadi müstəqillik kimi gözlənilən bu hədəfə necə nail olacağına dair qurultay keçirildi və prezidenti Kazım Qarabəkir seçildi.
Məzmun
Konqresdə Antanta Dövlətlərinin Lozanna müqaviləsi ilə davam etdirilməsini tələb etdiyi Osmanlı imperiyasının iqtisadiyyatına ciddi ziyan vuran kapitulyasiyaların və digər güzəştlərin qəbul edilə bilməyəcəyi bildirilib. İqtisadi problemlərin aradan qaldırılması, müharibədən yenicə çıxmış insanların abadlaşdırılması, onlara yol göstərməsi kimi məsələlər vurğulanıb.
13 fevral 1923-cü ildə İqtisadiyyat Naibi Mahmud Əsad (Bozqurd) bəyin verdiyi açıqlamaya görə, Türk İqtisadiyyatı Konqresi "Hökumətin təqdiri" ilə toplanır. 13 fevral 1923-cü ildə Anadolu Agentliyi, Mahmud Esat bəy qurultayın məqsədini belə ifadə edir: "Bu Konqresi millətimizin və ölkəmizin imkan ehtiyacları ilə birlikdə araşdırmaq və ona görə imtina edib araşdırmaq. işğal üsuluna, eyni zamanda, ölkəmizin müxtəlif və indiyə qədər olanlarını araşdırmaq üçün açırıq.
Qurultay heyətində müzakirə ediləcək bəzi problemlər; 1923-cü il fevralın 23-də Türkiyədə kredit məsələsi, istehsalın təşkili, gömrük məsələsi, vergilər və nəqliyyat başlıqları altında ətraflı hesabat dərc etdilmişdir.
Türkiyənin əkinçi, tacir, sənaye və fəhlələrindən seçilmiş 1135 üzvün qatıldığı bu konqresdə bu qrupların hazırladığı "İqtisadi pakt" müzakirə edilərək qəbul edilib.
İzmirin qurtuluşundan 5 ay sonra, Lozanna müqaviləsinin imzalanmasından isə 4 ay əvvəl keçirilən Türkiyə İqtisadiyyatı Konqresi Anadolu azadlıq hərəkatının iqtisadi tərəfini göstərmək baxımından son dərəcə əhəmiyyətlidir. Anadolu Agentliyinin 5 mart 1923-cü il tarixli xəbərində "İqtisadiyyat paktının prinsipləri tab və nəşr olunacaq bütün kitabların ilk səhifələrində çox oxunaqlı şəkildə yazılacaq. Konqres Şurasında bu məsələ ilə bağlı bildirişin icra ediləcəyi bildirilsə də, iqtisad konqresi ilə bağlı bildirişlər yalnız Osmanlı türkcəsində "İqtisadi Əsaslar" adlı kitabça şəklində nəşr edilmişdir. Qurultaya hər mahaldan göndərilən səkkiz nəfər Atatürkün açılış nitqində dediyi kimi milləti təmsil etdi və nümayəndələrin dediklərinə hörmətlə yanaşacaqlarını bildirdi. Bütün bunlara baxmayaraq, torpaq sahəsi olmadan işləyən payçı və payçının qurultayda tam təmsil oluna bilməyəcəyi açıq-aydın görünür.
Digər tərəfdən, fəhlə qrupunun iqtisadi prinsiplərinin 34-cü maddəsi elə bir xarakter daşıyır ki, kənd təsərrüfatı işçilərinin və torpağı olmayan kəndlilərin qurultayda təmsil olunmaması fikrini təsdiq etsin. Həmin maddəyə əsasən, "Kənd təsərrüfatı işlərində işləyən fəhlələr yuxarıda göstərilən (işçi qrupunun iqtisadi prinsiplərini ehtiva edən) müddəalarından azaddırlar". Yəni qurultayda sənaye və fəhlələri təmsil edənlər kənd təsərrüfatında çalışan və qurultayda təmsil oluna bilməyən işçilərin mənafeyini müdafiə etməyi düşünmürdülər.
Əldə olan sənədlərdən də anlaşıldığı kimi, Qurtuluş Savaşının davam etdiyi illərdə də Ankara hökuməti mümkün olduğu qədər sosial-iqtisadi məsələlərlə məşğul olub, mədən məsələsi ilə də, xüsusən də Zonguldak Kömür Hövzəsi ilə. Qurultayda da bu vəziyyət qeyd olunmuşdu.
Bu qurultayda qəbul edilən qərarların əksəriyyəti zaman keçdikcə həyata keçirilsə də, xüsusilə kənd təsərrüfatı maddələri bu gün də tam yerinə yetirilməmişdir. Nəticə etibarilə, İzmir İqtisadi Konqresi ilə başlayan intellektual inkişafın formalaşması, iqtisadi inventarların müəyyənləşdirilməsi, modellərin axtarışı və müəyyən dərəcədə həyata keçirilməsinə başlanılması dövrüdür. Bu dövrdə iqtisadiyyatın nəyə malik olduğu və nəyin olmadığı müəyyən edilmiş, iqtisadi hədəflər müəyyən edilmiş, qarışıq iqtisadiyyat modelinin əsasları hazırlanmışdır.
Qəbul edilən qərarlar
17 fevral – 4 mart 1923-cü il tarixləri arasında İzmirdə toplanan Türk İqtisadiyyatı Konqresinin ən mühüm qərarlarını sadalamaq olar.
- Xammalı ölkə daxilində yetişdirilən və ya yetişdirilə bilən sənaye sahələri yaratmaq lazımdır.
- Əl əməyindən və kiçik istehsaldan fabrikə və ya böyük müəssisəyə sürətlə köçürülməlidir.
- Dövlət yavaş-yavaş iqtisadi baxışlı bir orqana çevrilməli, özəl sektorun qura bilməyəcəyi müəssisələr dövlət tərəfindən idarə olunmalıdır.
- Özəl müəssisələrə kredit vermək üçün Dövlət Bankı yaradılmalıdır.
- Xarici rəqabətə tab gətirmək üçün sənaye kollektiv və bütöv şəkildə qurulmalıdır.
- Xaricilərin qurduğu monopoliyadan çəkinmək lazımdır.
- Sənaye stimullaşdırılmalı, milli banklar yaradılmalıdır.
- Dəmir yolu tikinti proqramına bağlanmalıdır.
- İş adamlarına "amele" deyil, işçi deyilməlidir.
- Birlik hüququ tanınmalıdır.
1923–1929-cu illər Türkiyə Cümhuriyyətinin iqtisadi siyasətində iz qoymuş İzmir İqtisadiyyat Konqresinin yekdil qərarlarından biri də 1925-ci ildə ondalığın ləğvi oldu. Büdcənin gəlir maddəsində Aşar mühüm yer tuturdu. Ancaq İzmir İqtisadiyyatı Konqresi ilə liberal iqtisadiyyat dizayn edildiyi və liberalizmin təməli xüsusi mülkiyyətə söykəndiyi üçün ondalığın varlığı bir ziddiyyətə çevrildi. Başqa sözlə desək, Cümhuriyyət idarəsi sultanın malına sahiblik hüququnu xalqın ixtiyarına verəndə ondalıq almaq məntiqinə son qoyuldu.
İlk iclasın qərarları
Saat 10.00-da başlayıb saat 11.15-də bağlanan ilk iclasda qəbul edilən aşağıdakı ümumi qərarlar aşağıdakılardır;
- Maddə-1: Milli sərhədləri daxilində ləkəsiz müstəqilliyə malik Türkiyə dünyada sülhün və tərəqqinin ünsürlərindən biridir.
- Maddə-2: Türkiyə xalqı öz suverenliyini qanı və canı bahasına əldə etdiyi üçün heç nəyi qurban vermir, milli suverenliyə əsaslanan parlament və hökumət qarşısında daim görünür.
- Maddə-3: Türkiyə xalqı məhv etməz; qurur. Bütün işlər ölkəni iqtisadi cəhətdən yüksəltməyə yönəlib.
- Maddə-4: Türkiyə xalqı imkan daxilində öz malını yetişdirir. Çox çalışır, vaxt, sərvət və idxalda israfçılıqdan çəkinir. Milli istehsalı təmin etmək üçün lazım gələrsə, gecə-gündüz çalışmaq bir şüardır.
- Maddə-5: Türkiyə xalqı var-dövlət baxımından qızıl xəzinənin üstündə oturduğunun fərqindədir. Meşələrini övladları kimi sevir, bunun üçün ağac şənlikləri edir; yenidən meşələr yetişdirir. Mədənləri öz milli istehsalı üçün işlədir və onların sərvətlərini hamıdan çox bilməyə çalışır.
- Maddə-6: Oğurluq, yalan, ikiüzlülük və tənbəllik bizim ən böyük düşmənimizdir; Təəssübkeşlikdən uzaq dindarlara sülh hər şeydə əsasımızdır. Biz həmişə faydalı yenilikləri alqışlayırıq. Türkiyə xalqı müqəddəs yerləri, torpaqları, şəxsi və mülkləri əleyhinə düşmən fitnə-fəsad təbliğatına nifrət edir və onlarla mübarizə aparmağı hər zaman öz vəzifəsi hesab edir.
- Maddə-7: Türklər hikmət və fərasət sevərlər. Türk böyüyüb harda olsa çörək pulu qazanır; amma hər şeydən əvvəl ölkəsinin mülküdür. Təhsilə verilən müqəddəsliyə görə (Mövludu şərif) Qəndil günü də kitab bayramı olaraq təsis edilir.
- Maddə-8: Bir çox müharibələr və zərurət səbəbindən azalan əhalimizin artması ilə sağlamlığımızı və həyatımızı qorumaq birinci məqsədimizdir. Türk mikrobdan, çirkli havadan, epidemiyadan və çirkabdan qorxur, bol təmiz havanı, bol günəşi, təmizliyi sevir. Əcdadlarından miras qalan at sürmə, atıcılıq, ovçuluq, yelkənçilik kimi bədən tərbiyəsini yaymağa çalışır. Heyvanlarına da eyni diqqət və qayğını göstərməklə yanaşı, onların cinsini düzəldir, sayını artırır.
- Maddə-9: Dininə, milliyyətinə, torpağına, həyatına, quruluşuna düşmən ola bilməyən millətlərə türk həmişə dostdur; Xarici kapitala qarşı deyil. Lakin o, öz ölkəsində öz dilinə və qanunlarına uyğun gəlməyən qurumlarla əlaqə saxlamır. Türk elmi və bədii yenilikləri harada olur-olsun, birbaşa qəbul edir və hər cür münasibətdə çox münafiq istəməz.
- Maddə-10: Türk alnı açıq sərbəst işləməyi sevir; biznesdə monopoliya istəmir.
- Maddə-11: Türklər hansı təbəqədən, hansı peşədən olursa olsun, səmimi işləyirlər.
- Maddə-12: Türk qadınları və ərləri övladlarını iqtisadi razılaşma əsasında böyüdürlər.
İstinadlar
- "İzmir-İktisat Kongresi Görüşler ve Değerlendirmeler". atam.gov.tr (türk). 6 iyun 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 may 2011.
- "REFORMLAR VE ATILIMLAR İZMİR İKTİSAT KONGRESİ". ataturk.net (türk). 4 mart 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 may 2011.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Izmir Iqtisadiyyat Konqresi ve ya 1 ci Iqtisadiyyat Konqresi 17 fevral 4 mart 1923 Izmirdeki Banka Han binasinda toplanan 1135 numayendenin istiraki ile yeni Turkiyenin iqtisadi problemlerinin muzakire olundugu konqres Dovrun turk idare heyeti Turkiye Istiqlaliyyet muharibesinde qazanilan qelebeden sonra prinsipce siyasi ve iqtisadi musteqilliyi nezerde tuturdu Turkiye Boyuk Millet Meclisinin esas qaygisi olkeni isgaldan xilas etmek olsa da iqtisadi musteqillik kimi gozlenilen bu hedefe nece nail olacagina dair qurultay kecirildi ve prezidenti Kazim Qarabekir secildi Konakda qurultayin kecirildiyi erazide belediyye terefinden tikilen abideMezmunKonqresde Antanta Dovletlerinin Lozanna muqavilesi ile davam etdirilmesini teleb etdiyi Osmanli imperiyasinin iqtisadiyyatina ciddi ziyan vuran kapitulyasiyalarin ve diger guzestlerin qebul edile bilmeyeceyi bildirilib Iqtisadi problemlerin aradan qaldirilmasi muharibeden yenice cixmis insanlarin abadlasdirilmasi onlara yol gostermesi kimi meseleler vurgulanib 13 fevral 1923 cu ilde Iqtisadiyyat Naibi Mahmud Esad Bozqurd beyin verdiyi aciqlamaya gore Turk Iqtisadiyyati Konqresi Hokumetin teqdiri ile toplanir 13 fevral 1923 cu ilde Anadolu Agentliyi Mahmud Esat bey qurultayin meqsedini bele ifade edir Bu Konqresi milletimizin ve olkemizin imkan ehtiyaclari ile birlikde arasdirmaq ve ona gore imtina edib arasdirmaq isgal usuluna eyni zamanda olkemizin muxtelif ve indiye qeder olanlarini arasdirmaq ucun aciriq Qurultay heyetinde muzakire edilecek bezi problemler 1923 cu il fevralin 23 de Turkiyede kredit meselesi istehsalin teskili gomruk meselesi vergiler ve neqliyyat basliqlari altinda etrafli hesabat derc etdilmisdir Turkiyenin ekinci tacir senaye ve fehlelerinden secilmis 1135 uzvun qatildigi bu konqresde bu qruplarin hazirladigi Iqtisadi pakt muzakire edilerek qebul edilib Izmirin qurtulusundan 5 ay sonra Lozanna muqavilesinin imzalanmasindan ise 4 ay evvel kecirilen Turkiye Iqtisadiyyati Konqresi Anadolu azadliq herekatinin iqtisadi terefini gostermek baximindan son derece ehemiyyetlidir Anadolu Agentliyinin 5 mart 1923 cu il tarixli xeberinde Iqtisadiyyat paktinin prinsipleri tab ve nesr olunacaq butun kitablarin ilk sehifelerinde cox oxunaqli sekilde yazilacaq Konqres Surasinda bu mesele ile bagli bildirisin icra edileceyi bildirilse de iqtisad konqresi ile bagli bildirisler yalniz Osmanli turkcesinde Iqtisadi Esaslar adli kitabca seklinde nesr edilmisdir Qurultaya her mahaldan gonderilen sekkiz nefer Ataturkun acilis nitqinde dediyi kimi milleti temsil etdi ve numayendelerin dediklerine hormetle yanasacaqlarini bildirdi Butun bunlara baxmayaraq torpaq sahesi olmadan isleyen payci ve paycinin qurultayda tam temsil oluna bilmeyeceyi aciq aydin gorunur Diger terefden fehle qrupunun iqtisadi prinsiplerinin 34 cu maddesi ele bir xarakter dasiyir ki kend teserrufati iscilerinin ve torpagi olmayan kendlilerin qurultayda temsil olunmamasi fikrini tesdiq etsin Hemin maddeye esasen Kend teserrufati islerinde isleyen fehleler yuxarida gosterilen isci qrupunun iqtisadi prinsiplerini ehtiva eden muddealarindan azaddirlar Yeni qurultayda senaye ve fehleleri temsil edenler kend teserrufatinda calisan ve qurultayda temsil oluna bilmeyen iscilerin menafeyini mudafie etmeyi dusunmurduler Elde olan senedlerden de anlasildigi kimi Qurtulus Savasinin davam etdiyi illerde de Ankara hokumeti mumkun oldugu qeder sosial iqtisadi meselelerle mesgul olub meden meselesi ile de xususen de Zonguldak Komur Hovzesi ile Qurultayda da bu veziyyet qeyd olunmusdu Bu qurultayda qebul edilen qerarlarin ekseriyyeti zaman kecdikce heyata kecirilse de xususile kend teserrufati maddeleri bu gun de tam yerine yetirilmemisdir Netice etibarile Izmir Iqtisadi Konqresi ile baslayan intellektual inkisafin formalasmasi iqtisadi inventarlarin mueyyenlesdirilmesi modellerin axtarisi ve mueyyen derecede heyata kecirilmesine baslanilmasi dovrudur Bu dovrde iqtisadiyyatin neye malik oldugu ve neyin olmadigi mueyyen edilmis iqtisadi hedefler mueyyen edilmis qarisiq iqtisadiyyat modelinin esaslari hazirlanmisdir Qebul edilen qerarlar17 fevral 4 mart 1923 cu il tarixleri arasinda Izmirde toplanan Turk Iqtisadiyyati Konqresinin en muhum qerarlarini sadalamaq olar Xammali olke daxilinde yetisdirilen ve ya yetisdirile bilen senaye saheleri yaratmaq lazimdir El emeyinden ve kicik istehsaldan fabrike ve ya boyuk muessiseye suretle kocurulmelidir Dovlet yavas yavas iqtisadi baxisli bir orqana cevrilmeli ozel sektorun qura bilmeyeceyi muessiseler dovlet terefinden idare olunmalidir Ozel muessiselere kredit vermek ucun Dovlet Banki yaradilmalidir Xarici reqabete tab getirmek ucun senaye kollektiv ve butov sekilde qurulmalidir Xaricilerin qurdugu monopoliyadan cekinmek lazimdir Senaye stimullasdirilmali milli banklar yaradilmalidir Demir yolu tikinti proqramina baglanmalidir Is adamlarina amele deyil isci deyilmelidir Birlik huququ taninmalidir 1923 1929 cu iller Turkiye Cumhuriyyetinin iqtisadi siyasetinde iz qoymus Izmir Iqtisadiyyat Konqresinin yekdil qerarlarindan biri de 1925 ci ilde ondaligin legvi oldu Budcenin gelir maddesinde Asar muhum yer tuturdu Ancaq Izmir Iqtisadiyyati Konqresi ile liberal iqtisadiyyat dizayn edildiyi ve liberalizmin temeli xususi mulkiyyete soykendiyi ucun ondaligin varligi bir ziddiyyete cevrildi Basqa sozle desek Cumhuriyyet idaresi sultanin malina sahiblik huququnu xalqin ixtiyarina verende ondaliq almaq mentiqine son qoyuldu Ilk iclasin qerarlari Saat 10 00 da baslayib saat 11 15 de baglanan ilk iclasda qebul edilen asagidaki umumi qerarlar asagidakilardir Madde 1 Milli serhedleri daxilinde lekesiz musteqilliye malik Turkiye dunyada sulhun ve tereqqinin unsurlerinden biridir Madde 2 Turkiye xalqi oz suverenliyini qani ve cani bahasina elde etdiyi ucun hec neyi qurban vermir milli suverenliye esaslanan parlament ve hokumet qarsisinda daim gorunur Madde 3 Turkiye xalqi mehv etmez qurur Butun isler olkeni iqtisadi cehetden yukseltmeye yonelib Madde 4 Turkiye xalqi imkan daxilinde oz malini yetisdirir Cox calisir vaxt servet ve idxalda israfciliqdan cekinir Milli istehsali temin etmek ucun lazim gelerse gece gunduz calismaq bir suardir Madde 5 Turkiye xalqi var dovlet baximindan qizil xezinenin ustunde oturdugunun ferqindedir Meselerini ovladlari kimi sevir bunun ucun agac senlikleri edir yeniden meseler yetisdirir Medenleri oz milli istehsali ucun isledir ve onlarin servetlerini hamidan cox bilmeye calisir Madde 6 Ogurluq yalan ikiuzluluk ve tenbellik bizim en boyuk dusmenimizdir Teessubkeslikden uzaq dindarlara sulh her seyde esasimizdir Biz hemise faydali yenilikleri alqislayiriq Turkiye xalqi muqeddes yerleri torpaqlari sexsi ve mulkleri eleyhine dusmen fitne fesad tebligatina nifret edir ve onlarla mubarize aparmagi her zaman oz vezifesi hesab edir Madde 7 Turkler hikmet ve feraset severler Turk boyuyub harda olsa corek pulu qazanir amma her seyden evvel olkesinin mulkudur Tehsile verilen muqeddesliye gore Movludu serif Qendil gunu de kitab bayrami olaraq tesis edilir Madde 8 Bir cox muharibeler ve zeruret sebebinden azalan ehalimizin artmasi ile saglamligimizi ve heyatimizi qorumaq birinci meqsedimizdir Turk mikrobdan cirkli havadan epidemiyadan ve cirkabdan qorxur bol temiz havani bol gunesi temizliyi sevir Ecdadlarindan miras qalan at surme aticiliq ovculuq yelkencilik kimi beden terbiyesini yaymaga calisir Heyvanlarina da eyni diqqet ve qaygini gostermekle yanasi onlarin cinsini duzeldir sayini artirir Madde 9 Dinine milliyyetine torpagina heyatina qurulusuna dusmen ola bilmeyen milletlere turk hemise dostdur Xarici kapitala qarsi deyil Lakin o oz olkesinde oz diline ve qanunlarina uygun gelmeyen qurumlarla elaqe saxlamir Turk elmi ve bedii yenilikleri harada olur olsun birbasa qebul edir ve her cur munasibetde cox munafiq istemez Madde 10 Turk alni aciq serbest islemeyi sevir biznesde monopoliya istemir Madde 11 Turkler hansi tebeqeden hansi peseden olursa olsun semimi isleyirler Madde 12 Turk qadinlari ve erleri ovladlarini iqtisadi razilasma esasinda boyudurler Istinadlar Izmir Iktisat Kongresi Gorusler ve Degerlendirmeler atam gov tr turk 6 iyun 2012 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 may 2011 REFORMLAR VE ATILIMLAR IZMIR IKTISAT KONGRESI ataturk net turk 4 mart 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 4 may 2011