Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əməliyyat araşdırması (ƏA, ing. operations research — OR, həmçinin ing. management science — idarəetmə elmi və ya ing. decision science — qərarlar haqqında elm) — insan fəaliyyətinin müxtəlif sahələrində riyazi modelləşdirmə, statistik modelləşdirmə və müxtəlif evristik yanaşmalara əsaslanan optimal həllərin tapılması metodlarının inkişafı və tətbiqi ilə məşğul olan bir intizam. Bəzən ad riyazi əməliyyatlar tədqiqatı üçün istifadə olunur.
Əməliyyatlar Tədqiqatı, məqsədyönlü insan fəaliyyətinin bütün sahələrində qərarları məlumatlandırmaq üçün riyazi, kəmiyyət metodlarının tətbiqidir. Əməliyyat araşdırması qərarları əsaslandırmaq üçün bu və ya digər riyazi aparatdan istifadə edildikdə başlayır.
Tarixi
1915-ci ildə Voenny Sbornik jurnalı tərəfindən nəşr olunan "Döyüşən Tərəflərin sayının itkilərinə təsiri" məqaləsində Hərbi Topoqraflar Korpusunun general-mayoru M.P.Osipov qlobal silahlı qarşıdurmanın riyazi modelini təsvir edərkən hərbi işlərdə təsvir edərkən müharibə edən tərəflərin zamanla azalması və əməliyyatların riyazi nəzəriyyəsinə daxil edilməsi, İngilis riyaziyyatçısı Frederik Uilyam Lançesterdən bir il qabaq. İkinci Dünya Müharibəsi dövründə əməliyyat tədqiqatları hərbi əməliyyatların planlaşdırılması üçün geniş istifadə edilmişdir. Məsələn, Əməliyyat Tədqiqatı Mütəxəssisləri Birləşmiş Krallıqda yerləşən Amerika Birləşmiş Ştatları Bombardıman Komandanlığı üçün çalışdılar. Bombardmanın effektivliyini təsir edən çoxsaylı amilləri araşdırdılar. Bombardmançılığın effektivliyinin dörd qat artmasına səbəb olan tövsiyələr hazırlanmışdır.
II Dünya Müharibəsi bitdikdən sonra əməliyyat araşdırma qrupları ABŞ və İngiltərə Silahlı Qüvvələrində işlərinə davam etdilər. Bir sıra nəticələrin açıq mətbuatda yayımlanması cəmiyyətdə bu sahəyə marağın artmasına səbəb oldu. İstehsalın yenidən təşkili, sənayenin dinc yollara köçürülməsi üçün əməliyyatlar araşdırma metodlarını ticarət fəaliyyətində tətbiq etmək meyli var. İqtisadiyyatda əməliyyatların araşdırılması üçün riyazi metodların inkişafına milyonlarla dollar ayrılır.
Böyük Britaniyada müəyyən sənaye növlərinin milliləşdirilməsi milli miqyasda riyazi modellər əsasında iqtisadi tədqiqatlar aparmaq imkanı yaratdı. Əməliyyat tədqiqatları bir sıra hökumət, sosial və iqtisadi tədbirlərin planlaşdırılması və icrasında istifadə olunmağa başlandı. Məsələn, Qida Nazirliyi üçün aparılan araşdırmalar dövlət qiymət siyasətinin vətəndaşların ev büdcəsinə təsirini proqnozlaşdırırdı.
ABŞ-də əməliyyatların tədqiqat metodlarının iqtisadi idarəetmə praktikasına tətbiqi bir qədər yavaş idi - amma orada da bir çox narahatlıq tezliklə qiymət tənzimlənməsi, əmək məhsuldarlığının artırılması, malların istehlakçılara çatdırılmasının sürətləndirilməsi və s. İlə əlaqəli problemləri həll etmək üçün bu cür mütəxəssisləri cəlb etməyə başladı. Elmi tətbiqetmədə liderlik nəzarət metodları aviasiya sənayesinə aid idi, bu da hava qüvvələrinə qarşı artan tələblərə cavab verməyə kömək edə bilməzdi. 1950-1960-cı illərdə Qərbdə öz elmi jurnallarını nəşr etdirən cəmiyyətlər və əməliyyat tədqiqat mərkəzləri yaradıldı və əksər Qərb universitetləri bu fənni tədris planlarına daxil etdilər.
Yeni elmin formalaşmasına və inkişafına ən böyük töhfə , , , Q. Kun, , R. Çermen (ABŞ), А. Kofman, R. Ford (Fransa) və s. vermişdilər.
L. V. Kantoroviç, B. V. Qnedenko, N. P. Buslenko, V. S. Mixaleviç, N. N. Moiseyev, Yu. M. Ermolayev, müasir bir riyazi aparatın yaradılmasında və əməliyyat tədqiqatlarının bir çox sahələrinin inkişafında mühüm rol oynamışlar. N.Z.Şoru və başqaları.
İqtisadiyyatda mənbələrdən optimal istifadə nəzəriyyəsinin inkişafındakı müstəsna töhfəsinə görə akademik L. V. Kantoroviç, professor T. Kupmans (ABŞ) ilə birlikdə 1975-ci ildə Alfred Nobel İqtisadiyyat Mükafatına layiq görülmüşdür.
Terminologiyası
- Əməliyyat - vahid bir konsepsiya ilə birləşdirilmiş və bir hədəfə çatmağa yönəlmiş hər hansı bir fəaliyyət (fəaliyyət sistemi) (məsələn, aşağıda göstərilən 1-8 tapşırıqların fəaliyyətləri, əməliyyatlar olacaqdır). Əməliyyat hər zaman nəzarət olunan bir hadisədir, yəni təşkilatını xarakterizə edən parametrləri necə seçəcəyindən asılıdır (geniş mənada, əməliyyatda istifadə olunan texniki vasitələr dəsti də daxil olmaqla).
- Qərar (müvəffəq, müvəffəqiyyətsiz, ağlabatan, əsassız) bir insandan asılı olaraq hər hansı bir xüsusi parametrlər toplusudur.
- Optimal - bu və ya digər səbəbdən üstünlük verilən bir həll.
- Əməliyyat tədqiqatlarının məqsədi fəaliyyət göstəricisinə əsasən optimal qərarların ilkin kəmiyyət əsaslandırılmasını təmin etməkdir. Qərar qəbul etmək özü əməliyyat araşdırması çərçivəsindən kənarda qalır və cavabdeh şəxslərin məsuliyyətinə aiddir.
- Həll elementləri birləşmə yolu ilə həll yaradan parametrlərdir: ədədlər, vektorlar, funksiyalar, fiziki xüsusiyyətlər və s. Əgər həll elementləri müəyyən sərhədlər daxilində atıla bilərsə, göstərilən ("intizam") şərtlər (məhdudiyyətlər) dərhal düzəldilir və pozula bilməz. (daşıma qabiliyyəti, ölçüləri, çəkisi). Bu şərtlər bir şəxsin sərəncam vermək hüququ olan vəsaitləri (maddi, texniki, insan) və həll yolunda qoyulmuş digər məhdudiyyətləri əhatə edir. Onların birləşməsi bir sıra mümkün həll yollarını təşkil edir.
Nümunələr: Malların А1, А2, …, Аm gediş məntəqələrindən В1, В2, …, Вn təyinat məntəqələrinə daşınması üçün bir plan tərtib edilmişdir. Çözümün elementləri, ii -ci yola düşmə nöqtəsindən j-ci təyinat Вj-yə nə qədər yük göndəriləcəyini göstərən xij rəqəmləridir. Çözüm - x11, x12, …, xm1, xm2, …, xmn ədədlər toplusu
ƏA ilə (kompleks) sistem nəzəriyyəsi arasındakı gələcək əlaqə tamamilə aydın deyil.
İstinadlar
- Сергеев С. В., Долгов Е. И.. Осипов Михаил Павлович // Военные топографы Русской армии. Москва: ЗАО «СиДи-Пресс». 2001. səh. 239.
- Вентцель, Елена Сергеевна Исследование операций: задачи, принципы, методология. — М.: Наука, Главная редакция физико-математической литературы, 1980, с. 9-17
- Вентцель Е. С. Исследование операций: задачи, принципы, методология. — М.: Наука, Главная редакция физико-математической литературы, 1980, с. 6
Ədəbiyyat
- Гермейер, Юрий Борисович. Введение в теорию исследования операций. Оптимизация и исследование операций (22500 nüs.). М.: Наука. 1971.
- Гермейер Ю. Б., Морозов В. В., Сухарев А. Г., Фёдоров В. В. Задачник по исследованию операций. М: Издательство МГУ. 1975.
- Дегтярёв Ю. И. Исследование операций: учебник для вузов по специальности АСУ. М.: Высшая школа. 1986.
- Хемди А. Таха. Введение в исследование операций. М.: Вильямс. 2007 [Operations Research: An Introduction]. ISBN .
- Грешилов А. А. Математические методы принятия решений. М.: МГТУ им. Н.Э. Баумана. 2006. ISBN .
- Акофф, Рассел Линкольн, Сасиени М. Основы исследования операций. М: Мир. 1971.
- Билл Фрэнкс. Революция в аналитике: Как в эпоху Big Data улучшить ваш бизнес с помощью операционной аналитики. М.: Альпина Паблишер. 2016 [The Analytics Revolution: How to Improve Your Business By Making Analytics Operational In The Big Data Era]. ISBN .
Xarici keçidlər
- International Federation of Operational Research Societies (IFORS)DMOZ-da Əməliyyat araşdırması
- George Bernard Dantzig (Corc Bernard Danziq)
- Leonid Vitaliyeviç Kantoroviç
- Əməliyyat Tədqiqatı PDF Kitabları
- Əməliyyatlar Tədqiqat Ədəbiyyatı
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Emeliyyat arasdirmasi EA ing operations research OR hemcinin ing management science idareetme elmi ve ya ing decision science qerarlar haqqinda elm insan fealiyyetinin muxtelif sahelerinde riyazi modellesdirme statistik modellesdirme ve muxtelif evristik yanasmalara esaslanan optimal hellerin tapilmasi metodlarinin inkisafi ve tetbiqi ile mesgul olan bir intizam Bezen ad riyazi emeliyyatlar tedqiqati ucun istifade olunur Emeliyyatlar Tedqiqati meqsedyonlu insan fealiyyetinin butun sahelerinde qerarlari melumatlandirmaq ucun riyazi kemiyyet metodlarinin tetbiqidir Emeliyyat arasdirmasi qerarlari esaslandirmaq ucun bu ve ya diger riyazi aparatdan istifade edildikde baslayir Tarixi1915 ci ilde Voenny Sbornik jurnali terefinden nesr olunan Doyusen Tereflerin sayinin itkilerine tesiri meqalesinde Herbi Topoqraflar Korpusunun general mayoru M P Osipov qlobal silahli qarsidurmanin riyazi modelini tesvir ederken herbi islerde tesvir ederken muharibe eden tereflerin zamanla azalmasi ve emeliyyatlarin riyazi nezeriyyesine daxil edilmesi Ingilis riyaziyyatcisi Frederik Uilyam Lancesterden bir il qabaq Ikinci Dunya Muharibesi dovrunde emeliyyat tedqiqatlari herbi emeliyyatlarin planlasdirilmasi ucun genis istifade edilmisdir Meselen Emeliyyat Tedqiqati Mutexessisleri Birlesmis Kralliqda yerlesen Amerika Birlesmis Statlari Bombardiman Komandanligi ucun calisdilar Bombardmanin effektivliyini tesir eden coxsayli amilleri arasdirdilar Bombardmanciligin effektivliyinin dord qat artmasina sebeb olan tovsiyeler hazirlanmisdir II Dunya Muharibesi bitdikden sonra emeliyyat arasdirma qruplari ABS ve Ingiltere Silahli Quvvelerinde islerine davam etdiler Bir sira neticelerin aciq metbuatda yayimlanmasi cemiyyetde bu saheye maragin artmasina sebeb oldu Istehsalin yeniden teskili senayenin dinc yollara kocurulmesi ucun emeliyyatlar arasdirma metodlarini ticaret fealiyyetinde tetbiq etmek meyli var Iqtisadiyyatda emeliyyatlarin arasdirilmasi ucun riyazi metodlarin inkisafina milyonlarla dollar ayrilir Boyuk Britaniyada mueyyen senaye novlerinin millilesdirilmesi milli miqyasda riyazi modeller esasinda iqtisadi tedqiqatlar aparmaq imkani yaratdi Emeliyyat tedqiqatlari bir sira hokumet sosial ve iqtisadi tedbirlerin planlasdirilmasi ve icrasinda istifade olunmaga baslandi Meselen Qida Nazirliyi ucun aparilan arasdirmalar dovlet qiymet siyasetinin vetendaslarin ev budcesine tesirini proqnozlasdirirdi ABS de emeliyyatlarin tedqiqat metodlarinin iqtisadi idareetme praktikasina tetbiqi bir qeder yavas idi amma orada da bir cox narahatliq tezlikle qiymet tenzimlenmesi emek mehsuldarliginin artirilmasi mallarin istehlakcilara catdirilmasinin suretlendirilmesi ve s Ile elaqeli problemleri hell etmek ucun bu cur mutexessisleri celb etmeye basladi Elmi tetbiqetmede liderlik nezaret metodlari aviasiya senayesine aid idi bu da hava quvvelerine qarsi artan teleblere cavab vermeye komek ede bilmezdi 1950 1960 ci illerde Qerbde oz elmi jurnallarini nesr etdiren cemiyyetler ve emeliyyat tedqiqat merkezleri yaradildi ve ekser Qerb universitetleri bu fenni tedris planlarina daxil etdiler Yeni elmin formalasmasina ve inkisafina en boyuk tohfe Q Kun R Cermen ABS A Kofman R Ford Fransa ve s vermisdiler L V Kantorovic B V Qnedenko N P Buslenko V S Mixalevic N N Moiseyev Yu M Ermolayev muasir bir riyazi aparatin yaradilmasinda ve emeliyyat tedqiqatlarinin bir cox sahelerinin inkisafinda muhum rol oynamislar N Z Soru ve basqalari Iqtisadiyyatda menbelerden optimal istifade nezeriyyesinin inkisafindaki mustesna tohfesine gore akademik L V Kantorovic professor T Kupmans ABS ile birlikde 1975 ci ilde Alfred Nobel Iqtisadiyyat Mukafatina layiq gorulmusdur TerminologiyasiEmeliyyat vahid bir konsepsiya ile birlesdirilmis ve bir hedefe catmaga yonelmis her hansi bir fealiyyet fealiyyet sistemi meselen asagida gosterilen 1 8 tapsiriqlarin fealiyyetleri emeliyyatlar olacaqdir Emeliyyat her zaman nezaret olunan bir hadisedir yeni teskilatini xarakterize eden parametrleri nece sececeyinden asilidir genis menada emeliyyatda istifade olunan texniki vasiteler desti de daxil olmaqla Qerar muveffeq muveffeqiyyetsiz aglabatan esassiz bir insandan asili olaraq her hansi bir xususi parametrler toplusudur Optimal bu ve ya diger sebebden ustunluk verilen bir hell Emeliyyat tedqiqatlarinin meqsedi fealiyyet gostericisine esasen optimal qerarlarin ilkin kemiyyet esaslandirilmasini temin etmekdir Qerar qebul etmek ozu emeliyyat arasdirmasi cercivesinden kenarda qalir ve cavabdeh sexslerin mesuliyyetine aiddir Hell elementleri birlesme yolu ile hell yaradan parametrlerdir ededler vektorlar funksiyalar fiziki xususiyyetler ve s Eger hell elementleri mueyyen serhedler daxilinde atila bilerse gosterilen intizam sertler mehdudiyyetler derhal duzeldilir ve pozula bilmez dasima qabiliyyeti olculeri cekisi Bu sertler bir sexsin serencam vermek huququ olan vesaitleri maddi texniki insan ve hell yolunda qoyulmus diger mehdudiyyetleri ehate edir Onlarin birlesmesi bir sira mumkun hell yollarini teskil edir Numuneler Mallarin A1 A2 Am gedis menteqelerinden V1 V2 Vn teyinat menteqelerine dasinmasi ucun bir plan tertib edilmisdir Cozumun elementleri ii ci yola dusme noqtesinden j ci teyinat Vj ye ne qeder yuk gonderileceyini gosteren xij reqemleridir Cozum x11 x12 xm1 xm2 xmn ededler toplusu EA ile kompleks sistem nezeriyyesi arasindaki gelecek elaqe tamamile aydin deyil IstinadlarSergeev S V Dolgov E I Osipov Mihail Pavlovich Voennye topografy Russkoj armii Moskva ZAO SiDi Press 2001 seh 239 Ventcel Elena Sergeevna Issledovanie operacij zadachi principy metodologiya M Nauka Glavnaya redakciya fiziko matematicheskoj literatury 1980 s 9 17 Ventcel E S Issledovanie operacij zadachi principy metodologiya M Nauka Glavnaya redakciya fiziko matematicheskoj literatury 1980 s 6EdebiyyatGermejer Yurij Borisovich Vvedenie v teoriyu issledovaniya operacij Optimizaciya i issledovanie operacij 22500 nus M Nauka 1971 Germejer Yu B Morozov V V Suharev A G Fyodorov V V Zadachnik po issledovaniyu operacij M Izdatelstvo MGU 1975 Degtyaryov Yu I Issledovanie operacij uchebnik dlya vuzov po specialnosti ASU M Vysshaya shkola 1986 Hemdi A Taha Vvedenie v issledovanie operacij M Vilyams 2007 Operations Research An Introduction ISBN 0 13 032374 8 Greshilov A A Matematicheskie metody prinyatiya reshenij M MGTU im N E Baumana 2006 ISBN 5 7038 2893 7 Akoff Rassel Linkoln Sasieni M Osnovy issledovaniya operacij M Mir 1971 Bill Frenks Revolyuciya v analitike Kak v epohu Big Data uluchshit vash biznes s pomoshyu operacionnoj analitiki M Alpina Pablisher 2016 The Analytics Revolution How to Improve Your Business By Making Analytics Operational In The Big Data Era ISBN ISBN 978 5 9614 4132 1 Xarici kecidlerInternational Federation of Operational Research Societies IFORS DMOZ da Emeliyyat arasdirmasi George Bernard Dantzig Corc Bernard Danziq Leonid Vitaliyevic Kantorovic Emeliyyat Tedqiqati PDF Kitablari Emeliyyatlar Tedqiqat Edebiyyati