Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ürfi Şirazi (d.1556-ö. 1591) — İran şairi.
| Ürfi Şirazi | |
|---|---|
| Cəmaləddin Məhəmməd bin Zeynalabidin Əli Bələvi Şirazi | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Şiraz |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Lahor |
| Vəfat səbəbi | Dizenteriya |
| Dəfn yeri | Nəcəf |
| Fəaliyyəti | şair |
Həyatı
1556-cı ildə Şirazda doğulmuşdudu. Əsl adı Cəmaləddin Məhəmməddir. Şirazda idari və hüquqi vəzifələr daşımış atası Zeynalabidin Əli Bələvinin məsləyinə nisbətlə "Ürfi" təxəllüsünü işlətmişdi. Bəzi təzkirə kitablarında seyyid deyə dəqiqləndirilmişsə də, bunun doğru olmadığı söylənmişdir (Hüccəti, IV, 1760). Şirazda təhsil görən Ürfi xətt və musiqidə məharət qazandı. Kiçik yaşlarından etibarən şeirə olan meyli onu şeir məclislərinə sövq etdi. Tərxi Şirazi, Qədri Şirazi və Molla Qeyrəti kimi şair və ədiblərin məclislərinə qatılaraq şeir yazmaq istedadını inkişaf etdirdi. Ədəbi və elmi fəaliyətləri dəstəkləyən Səfəvi hökmdarları I Şah Təhmasib ilə I Şah Abbasın şeir məclislərində yer aldı. Bu məclislərdə oxunan Baba Fiqaninin qəzəllərindən təsirləndi və başlangıcda qəzələ yönəldi. Qürurlu, sərt və uyuşmaz məzacından dolayı çevrəsiylə keçinəməməsi, ayrıca yaxalandığı bir xəstəlikdən dolayı üzündə meydana gələn şəkil pozuqluğu səbəbiylə cəmiyyət önünə çıxa bilməməsi onun ölkəsindən ayrılmasına səbəb oldu. Sultan Məhəmməd Babur sarayında ədəbi çevrələrin sahib olduğu etibarın da təsiriylə 989-cu (1581-ci) ildən öncə Əhmədnaqara, ardından Gürkanlıların mərkəzi Fətihpur Sikriyə getdi. Burada Əkbər şah sarayının öndə gələn şairlərindən Feyzi-i Hindi ilə qarşılaşdı. Feyzi onu sarayın məliküş-şüərası Məsihuddin Əbülfəth Gilaniylə tanış etdi. Onun aracılığıyla sənət sevər sərkərdə Əbdürrəhim xan Baharlı Xani-Xənanın xidmətinə daxil oldu. Bu yolla Əkbər şaha və Şahzadə Səlimə yaxınlıq etmiş oldu. Əkbər şahın Kəşmir səfəri münasibətiylə yazdığı "Qaśidə-i Kəşmiriyyə"ni ona təqdim etdi və həyatının sonuna qədər sarayda qaldı.
Ürfi Şirazi 999-cu (1591-ci) ildə Lahorda dizenteriya xəstəliyindən öldü və orada dəfn edildi, nəəşi otuz yıl sonra Nəcəfə göndərildildi. Daha sonraki təzkirə müəllifləri onun zəhərlətdilərək öldürüldüyünü qeyd edirlər. (Ağa Məhəmməd Əli, III [1929], s. 99).
Yaradıcılığı
Ürfi Şirazi, ölümündən öncə şeirlərini qaydaya salması üçün Əbdürrəhim xan Baharlı Xani-Xənana göndərmiş, o da bunları şair Məhəmməd Qasım İsfahaniyə verərək tərtib etməsini istəmişdi. Bu düzənləmə sonucunda qəzəl, qəsidə, qitə, rübai və məsnəvilərindən ibarət 14.000 beyitlik bir divan ortaya çıxmışdır. Qəsidələrində onun tibb, məntiq və fəlsəfə elminə də aşina olduğu görünür. "Məasir-i Rəhimi" əsərinin müəllifi Əbdülbaki Nəhavəndi 1028-ci (1619-cu) ildən sonra bu divana bir önsöz yazmışdır. "Səbk-i Hindi"nin ilk təmsilçiləri arasında yer alan, onu son dərəcə bəyənən və Ənvəri, Xaqani, Nizami və Sədi kimi önəmli şairləri belə bəyənməyən Ürfi Sədi Şirazinin divanını istinsah etmiş və şiirlərindən təsirlənmişdir. Ürfi, Nizami Gəncəvinin "Məhzənül-əsrar" (Sirlər xəzinəsi)nı təqlidlə "Məcmaul-əbkar", "Xosrov vı Şirin"ini təqlidlə" Şirin u Fərhad" məsnəvilərini yazmışsa da, özünə xas məzmunlar işlətdiyi bu əsərləri tamamlaya bilməmişdir. Bəzilərinə görə divanın içində olan "Saqinamə" də müstəqil bir əsərdir. Ayrıca təsəvvüflə ilgili mənzum və mənsur bir çalışma olan "Risalə-i Nəfsiyyə"ni qələmə almışdır. Qəsidələrinə yazılan şərhlər arasında Mirza Can Naminin "Miftahun-nikat"ı anıla bilir (Hüccəti, IV, 1762). Bütün şeirlərini və "Risalə-i Nəfsiyyə"sini bir araya gətirən "Külliyyat"ı 1880-ci ildə Kanpurda nəşr olunmuş, Qulam Hüseyn Cəvahiri (Tehran 1960, 1357 h.ş./ 1978) və Məhəmməd Vəliyyülhaq Ənsari (Tehran 1378 h.ş.) tərəfindən təhqiqli nəşrləri var. Divanı isə ayrı olaraq çap edilmişdir (Tehran, 1369 h.ş.).
Məşhur Hind ədəbiyyatşünası Şibli-Nəmani öz "Şerül-Əcəm" adlı əsərində Xaqani yaradıcılığından danışarkən belə deyir: "Şübhəsiz ki, Xaqani bütün şairlərdən üstündür. Ürfi Şirazi öz sonsuz qüruruna baxmayaraq Xaqanidən mütəəssir olmuşdur". Öz sənəti və şairliyi barədə olduqca yüksək fikirdə olan, bir çox şairləri bəyənməyən və əsrinə meydan oxuyan Movlana Seyid Məhəmməd Ürfi Şirazi də Xaqaniyə nəzirə yazan şairlər silsiləsindən kənarda qala bilmədi. (Şibli "Nemani. Şeyrül-əcəm", cild 5, səh.10 və 230, burada Ürfi Ənvəridən yüksək qiymətləndirilir. Şəmsəddin Sami dəxi öz "Qamus-ül-Əlamində" Ürfi Şiraziyə böyük bir qiymət verərək deyir: "O, sənətdə yeni cığır açmış çox mürəkkəb ifadələr yaradaraq böyük şöhrət qazanmışdır".) O da "Ümmani-cəvahir" adlandırdığı 182 misralıq olduqca abidar qəsidəsini yenə ustad Xaqani kimi başladı: "Mənim qəlbim eşq bağbanıdır. Heyranlıq onun gülüstanıdır. Onun bağının darvazası əzəliyyətdə, xiyabanının sonu əbədiyyətdədir". O, bu qəsidədə bütün özündən qabaq gələn nəzirə yazanların heç birini yad etmir və ancaq Xaqaniyə müraciət edərək deyir: "O Xaqani ki, İsa nəfəsi arzsusunda idi, budur mən səbanın köməyi ilə bu nəfəsi onun üçün Şirvana göndərirəm…"
Xarici keçidlər
 | Şair ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Urfi Sirazi d 1556 o 1591 Iran sairi Urfi SiraziCemaleddin Mehemmed bin Zeynalabidin Eli Belevi SiraziDogum tarixi 1556Dogum yeri SirazVefat tarixi 1591Vefat yeri LahorVefat sebebi DizenteriyaDefn yeri NecefFealiyyeti sairHeyati1556 ci ilde Sirazda dogulmusdudu Esl adi Cemaleddin Mehemmeddir Sirazda idari ve huquqi vezifeler dasimis atasi Zeynalabidin Eli Belevinin mesleyine nisbetle Urfi texellusunu isletmisdi Bezi tezkire kitablarinda seyyid deye deqiqlendirilmisse de bunun dogru olmadigi soylenmisdir Hucceti IV 1760 Sirazda tehsil goren Urfi xett ve musiqide meharet qazandi Kicik yaslarindan etibaren seire olan meyli onu seir meclislerine sovq etdi Terxi Sirazi Qedri Sirazi ve Molla Qeyreti kimi sair ve ediblerin meclislerine qatilaraq seir yazmaq istedadini inkisaf etdirdi Edebi ve elmi fealiyetleri destekleyen Sefevi hokmdarlari I Sah Tehmasib ile I Sah Abbasin seir meclislerinde yer aldi Bu meclislerde oxunan Baba Fiqaninin qezellerinden tesirlendi ve baslangicda qezele yoneldi Qururlu sert ve uyusmaz mezacindan dolayi cevresiyle kecinememesi ayrica yaxalandigi bir xestelikden dolayi uzunde meydana gelen sekil pozuqlugu sebebiyle cemiyyet onune cixa bilmemesi onun olkesinden ayrilmasina sebeb oldu Sultan Mehemmed Babur sarayinda edebi cevrelerin sahib oldugu etibarin da tesiriyle 989 cu 1581 ci ilden once Ehmednaqara ardindan Gurkanlilarin merkezi Fetihpur Sikriye getdi Burada Ekber sah sarayinin onde gelen sairlerinden Feyzi i Hindi ile qarsilasdi Feyzi onu sarayin melikus suerasi Mesihuddin Ebulfeth Gilaniyle tanis etdi Onun araciligiyla senet sever serkerde Ebdurrehim xan Baharli Xani Xenanin xidmetine daxil oldu Bu yolla Ekber saha ve Sahzade Selime yaxinliq etmis oldu Ekber sahin Kesmir seferi munasibetiyle yazdigi Qaside i Kesmiriyye ni ona teqdim etdi ve heyatinin sonuna qeder sarayda qaldi Urfi Sirazi 999 cu 1591 ci ilde Lahorda dizenteriya xesteliyinden oldu ve orada defn edildi neesi otuz yil sonra Necefe gonderildildi Daha sonraki tezkire muellifleri onun zeherletdilerek oldurulduyunu qeyd edirler Aga Mehemmed Eli III 1929 s 99 YaradiciligiUrfi Sirazi olumunden once seirlerini qaydaya salmasi ucun Ebdurrehim xan Baharli Xani Xenana gondermis o da bunlari sair Mehemmed Qasim Isfahaniye vererek tertib etmesini istemisdi Bu duzenleme sonucunda qezel qeside qite rubai ve mesnevilerinden ibaret 14 000 beyitlik bir divan ortaya cixmisdir Qesidelerinde onun tibb mentiq ve felsefe elmine de asina oldugu gorunur Measir i Rehimi eserinin muellifi Ebdulbaki Nehavendi 1028 ci 1619 cu ilden sonra bu divana bir onsoz yazmisdir Sebk i Hindi nin ilk temsilcileri arasinda yer alan onu son derece beyenen ve Enveri Xaqani Nizami ve Sedi kimi onemli sairleri bele beyenmeyen Urfi Sedi Sirazinin divanini istinsah etmis ve siirlerinden tesirlenmisdir Urfi Nizami Gencevinin Mehzenul esrar Sirler xezinesi ni teqlidle Mecmaul ebkar Xosrov vi Sirin ini teqlidle Sirin u Ferhad mesnevilerini yazmissa da ozune xas mezmunlar isletdiyi bu eserleri tamamlaya bilmemisdir Bezilerine gore divanin icinde olan Saqiname de musteqil bir eserdir Ayrica tesevvufle ilgili menzum ve mensur bir calisma olan Risale i Nefsiyye ni qeleme almisdir Qesidelerine yazilan serhler arasinda Mirza Can Naminin Miftahun nikat i anila bilir Hucceti IV 1762 Butun seirlerini ve Risale i Nefsiyye sini bir araya getiren Kulliyyat i 1880 ci ilde Kanpurda nesr olunmus Qulam Huseyn Cevahiri Tehran 1960 1357 h s 1978 ve Mehemmed Veliyyulhaq Ensari Tehran 1378 h s terefinden tehqiqli nesrleri var Divani ise ayri olaraq cap edilmisdir Tehran 1369 h s Meshur Hind edebiyyatsunasi Sibli Nemani oz Serul Ecem adli eserinde Xaqani yaradiciligindan danisarken bele deyir Subhesiz ki Xaqani butun sairlerden ustundur Urfi Sirazi oz sonsuz qururuna baxmayaraq Xaqaniden muteessir olmusdur Oz seneti ve sairliyi barede olduqca yuksek fikirde olan bir cox sairleri beyenmeyen ve esrine meydan oxuyan Movlana Seyid Mehemmed Urfi Sirazi de Xaqaniye nezire yazan sairler silsilesinden kenarda qala bilmedi Sibli Nemani Seyrul ecem cild 5 seh 10 ve 230 burada Urfi Enveriden yuksek qiymetlendirilir Semseddin Sami dexi oz Qamus ul Elaminde Urfi Siraziye boyuk bir qiymet vererek deyir O senetde yeni cigir acmis cox murekkeb ifadeler yaradaraq boyuk sohret qazanmisdir O da Ummani cevahir adlandirdigi 182 misraliq olduqca abidar qesidesini yene ustad Xaqani kimi basladi Menim qelbim esq bagbanidir Heyranliq onun gulustanidir Onun baginin darvazasi ezeliyyetde xiyabaninin sonu ebediyyetdedir O bu qesidede butun ozunden qabaq gelen nezire yazanlarin hec birini yad etmir ve ancaq Xaqaniye muraciet ederek deyir O Xaqani ki Isa nefesi arzsusunda idi budur men sebanin komeyi ile bu nefesi onun ucun Sirvana gonderirem Xarici kecidler Sair ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin