Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Savoyyada italyan irredentizmi (italyanca:Irredentismo italiano in Savoia) — XVIII əsrdən təşəkkül tapmağa başlayan İtalyan irredentizminin yayıldığı yerlərdən biri. Savoyyadakı italyan irredentistləri buranı İtaliya krallığına birləşdirməyə çalışırdılar.
Haqqında
Savoyyalı italyan irredentistləri İtaliya krallarının mənsubu olduğu Savoyya sülaləsi ilə xüsusi bağları olduğunu düşünməkdə idilər. Savoyya gələcəkdə italyan kralları olacaq sülalənin ilk qaynağı olan Savoyya hersoqluğunun əsas bölgəsi idi. İntibah dövründən etibarən bu bölgədən vilayəti idarə edilmiş və paytaxt Şamberi şəhəri olmuşdur. XV əsrdən etibarən bölgənin rəsmi dili fransız dili idi. Bölgə inzibati baxımdan Savoyya Propre, Çablais, Fauciqni, Cenevois, Maurienne və Tarantaise məntəqələrinə bölünmüşdü.
1860-cı ilin yazında Fransadan bölgədə keçirilən referendumdan sonra oranı ilhaq etdi və inzibati sərhədlər dəyişdirildi. Cüzeppe Haribaldi referendumla Savoyya və Nitsa bölgələrinin Fransaya birləşdirilməsinə qarşı çıxırdı. Refendumla bölgələr ilhaq edildikdən sonra hər iki yerdən xeyli sayda insan köç etdi. 1919-cu ildə Fransa həm Vyana kpnqresinin qərarlarına zidd olaraq bölgəni hərbiləşdirdikdən, həm də əvvəlcə imzalanmış müqavilənin ziddinə olaraq azad ticarət bölgəsini ləğv etdikdən sonra savoyyalılar buna etiraz etdilər. Fransa 1932-ci ildə Turin razılaşmasının Savoyya və Nitsa ilə bağlı maddələrinə əməl etməydiyi üçün beynəlxalq məhkəmə tərəfindən qınandı. Hələ 1871-ci ildə Savoyyanın mərkəz və şimal hissəsində Fransaya qarşı güclü müqavimət formalaşmışdı. Bonneville məntəqəsinin Respublikaçı Komitəsi hesab edirdi ki, 1860-cı il referendumu imperial təzyiq altında keçirilmişdir və bölgənin həqiqi iradəsini əks etdirməməkdədir. Onlar yeni referendum keçirilməsinə çağırırdılar, buna cavab olaraq Fransa bölgəyə 10 minlik ordu göndərdi və nizamı bərpa etdi.
1861-ci ildə İtaliyada "Associazione Oriundi Savoiardi e Nizzardi Italiani" yaradıldı. Bu təşkilat savoyyalı italyanlarla yaxın əlaqədə idi və 1966-cı ilə qədər fəaliyyət göstərmişdir. 1940-cı illərin əvvəlində İtaliya faşistlər tərəfindən idarə edilərkən Savoyyanın İtaliya krallığına birləşdirilməsini tələb edən təşkilatlar yaradıldı. 1942-ci ildə belə təşkilatlardan birinin üzvü 100 nəfərdən çox idi və Qrenöbl ilə Şamberi bölgəsində cəmlənmişdi. 1942-ci ilin noyabrında İtaliya ordusu Savoyyanı ələ keçirərkən iddialara görə 10 min savoyyalı şəxs nümayiş keçirərək bölgənin İtaliya krallığına birləşdirilməsini tələb etdilər. Lakin İtaliya krallığı buna qarşı olduğu üçün bu həyata keçirilmədi. İkinci Dünya müharibəsindən sonra italya irredentisti olan Savoyyadakı bütün təşkilatlar Şarl de Qoll tərəfindən qadağan edildi. Sağ qalmağı bacarmış italyan irredentislərinin tşkilatları 1950 və 1960-cı illər boyunca muxtariyyət uğrunda mübarizə aparmışdırlar. Bunlara misal olaraq, Savoyya Regional Hərəkatını (Mouvement Région Savoie) göstərmək olar.
1940-cı ildə ilk dəfə italyan irredentistləri Savoyyada istəklərinə nail oldular. Onlar Alp dağları boyunca bəzi kiçik bölgələri İtaliya krallığına birləşdirdilər. Bu bölgələrin ümumilikdə sahəsi 832 km² idi və orada 25 min əhali yaşamaqdaydı. 1942-ci ilin noyabrında "" zamanı İtalyan Kraliyyət Ordusu özünün işğal zonasını böyütdü. İtalyan ordusu Qrönoblun, Nitsanın, Rona çayının deltasını və demək olar ki, bütün Savoyyanı ələ keçirdi. Savoyyadakı bütün məktəblərin italyanlaşdırılmasına başlanıldı, lakin bu heç bir zaman tam olaraq sonlandırılmadı. Yalnız bir neçə italyan savoyyalılar könüllü şəkildə italyan ordusuna yazıldılar, Qara köynəklilər kimi təşkilatlar da bu prosesdə aktiv iştirak edirdilər. Savoyyadakı irredentist italyanların çoxu aktiv şəkildə öz bölgələrindəki yəhudilərə yardım etmişdilər. Bu bölgə yəhudilərə qarşı sərt siyasət izləyən Vişi Fransasından qaçmış bir çox yəhudi üçün sığınacaq rolu oynamaqda idi. Savoyyanın İtaliyaya birləşdirilməsi Qrenobl savoyyalıları kimi icmalar tərəfindən tam dəstəklənsə də, bu həyata keçirilmədi. Çünki 1943-cü ilin sentyabrında Nasist Almaniyası Savoyyanı ələ keçirdi və bu vəzifədə İtaliyanı əvəzlədi.
Savoyyard dialekti
Savoyyard tarixən Arpitan dilinə yaxın olar şivədə danışmaqda idilər. Bu danışılan ləhcəyə Savoyyard dialekti deyilməkdədir. Fransada, İsveçrədə və İtaliyada danışılmaqdadır. Hər bir halda, fransızca hal-hazırda bölgədə hakim dildir. Bu dildən əsasən Fransanın Savoyya, Yuxarı Savoyya bölgələrində danışılmaqdadır. Bu dildən istifadə edənlərin sayı hal-hazırda təxminən 35 min nəfərdir.
1942-1943-cü illərdəki faşist hakimiyyəti zamanı italyan hakim dairələri Savoyyanın bütün əhalisinin italyanlaşdırılması üçün çalışsalar da, buna nail ola bilmədilər. Bu proses əsasın Savoyard dialektinin italyanca ilə əvəz edilməsi vasitəsiylə həyata keçirilirdi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Coquet, 2003. səh. 190, 372
- Herbermann, 1913
- Wambaugh, 1920. səh. 599
- Rodogno, 2005. səh. 89–92
- Vignoli, 2000. səh. 130
- "Text of "Bollettino" from the Savoiardi association". Stream Bollettino. İstifadə tarixi: 21 yanvar 2023.
- "Mouvements Régionalistes de Savoie". www.sav.org. 2005. 2012-02-07 tarixində . İstifadə tarixi: 21 yanvar 2023.
- "Mouvement Région Savoie Official Site". www.regionsavoie.org. 2012-01-24 tarixində . İstifadə tarixi: 21 yanvar 2023.
- Militärgeschichtliches Forschungsamt. Germany and the Second World War - Germany's Initial Conquests in Europe. II. səh. 311.
- Schreiber, 1990. səh. 827
- Paxton, 1972
- Geneviève Vernes. Le francoprovençal, langue oubliée, Gaston Tuaillon in Vingt-cinq communautés linguistiques de la France. I. L’Harmattan.
- "Arpitan". www.ethnologue.com. 2022-10-19 tarixində . İstifadə tarixi: 21 yanvar 2023.
- Jean-Louis Panicacci. "Occupation italienne". nicerendezvous.co. 2022-11-30 tarixində . İstifadə tarixi: 21 yanvar 2023.
Mənbə
- Honoré Coquet. Les Alpes, enjeu des puissances européennes : L'union européenne à l'école des Alpes ?. L'Harmattan. 2003. ISBN .
- Charles Herbermann. Piedmont. New York: Catholic Encyclopedia - Robert Appleton Company. 1913.
- Sarah Wambaugh. A Monograph on Plebiscites: With a Collection of Official Documants. Oxford University Press. 1920.
- Davide Rodogno. Il nuovo ordine mediterraneo - Le politiche di occupazione dell'Italia fascista in Europa (1940 - 1943). 2005.
- Giulio Vignoli. Gli Italiani Dimenticati. Roma: Ed. Giuffè. 2000.
- Mordecai Paldiel. Saving the Jews: Amazing Stories of Men and Women who Defied the "final Solution". Schreiber. 2000. ISBN .
- Robert O. Paxton. Vichy France, Old Guard, New Order. 1972.
Qeydlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Savoyyada italyan irredentizmi italyanca Irredentismo italiano in Savoia XVIII esrden tesekkul tapmaga baslayan Italyan irredentizminin yayildigi yerlerden biri Savoyyadaki italyan irredentistleri burani Italiya kralligina birlesdirmeye calisirdilar HaqqindaSavoyyali italyan irredentistleri Italiya krallarinin mensubu oldugu Savoyya sulalesi ile xususi baglari oldugunu dusunmekde idiler Savoyya gelecekde italyan krallari olacaq sulalenin ilk qaynagi olan Savoyya hersoqlugunun esas bolgesi idi Intibah dovrunden etibaren bu bolgeden vilayeti idare edilmis ve paytaxt Samberi seheri olmusdur XV esrden etibaren bolgenin resmi dili fransiz dili idi Bolge inzibati baximdan Savoyya Propre Cablais Fauciqni Cenevois Maurienne ve Tarantaise menteqelerine bolunmusdu Italiya hakimiyyeti altina alinmis Savoyya torpaqlari yasilla renglendirilmisdir 1860 ci ilin yazinda Fransadan bolgede kecirilen referendumdan sonra orani ilhaq etdi ve inzibati serhedler deyisdirildi Cuzeppe Haribaldi referendumla Savoyya ve Nitsa bolgelerinin Fransaya birlesdirilmesine qarsi cixirdi Refendumla bolgeler ilhaq edildikden sonra her iki yerden xeyli sayda insan koc etdi 1919 cu ilde Fransa hem Vyana kpnqresinin qerarlarina zidd olaraq bolgeni herbilesdirdikden hem de evvelce imzalanmis muqavilenin ziddine olaraq azad ticaret bolgesini legv etdikden sonra savoyyalilar buna etiraz etdiler Fransa 1932 ci ilde Turin razilasmasinin Savoyya ve Nitsa ile bagli maddelerine emel etmeydiyi ucun beynelxalq mehkeme terefinden qinandi Hele 1871 ci ilde Savoyyanin merkez ve simal hissesinde Fransaya qarsi guclu muqavimet formalasmisdi Bonneville menteqesinin Respublikaci Komitesi hesab edirdi ki 1860 ci il referendumu imperial tezyiq altinda kecirilmisdir ve bolgenin heqiqi iradesini eks etdirmemekdedir Onlar yeni referendum kecirilmesine cagirirdilar buna cavab olaraq Fransa bolgeye 10 minlik ordu gonderdi ve nizami berpa etdi 1861 ci ilde Italiyada Associazione Oriundi Savoiardi e Nizzardi Italiani yaradildi Bu teskilat savoyyali italyanlarla yaxin elaqede idi ve 1966 ci ile qeder fealiyyet gostermisdir 1940 ci illerin evvelinde Italiya fasistler terefinden idare edilerken Savoyyanin Italiya kralligina birlesdirilmesini teleb eden teskilatlar yaradildi 1942 ci ilde bele teskilatlardan birinin uzvu 100 neferden cox idi ve Qrenobl ile Samberi bolgesinde cemlenmisdi 1942 ci ilin noyabrinda Italiya ordusu Savoyyani ele kecirerken iddialara gore 10 min savoyyali sexs numayis kecirerek bolgenin Italiya kralligina birlesdirilmesini teleb etdiler Lakin Italiya kralligi buna qarsi oldugu ucun bu heyata kecirilmedi Ikinci Dunya muharibesinden sonra italya irredentisti olan Savoyyadaki butun teskilatlar Sarl de Qoll terefinden qadagan edildi Sag qalmagi bacarmis italyan irredentislerinin tskilatlari 1950 ve 1960 ci iller boyunca muxtariyyet ugrunda mubarize aparmisdirlar Bunlara misal olaraq Savoyya Regional Herekatini Mouvement Region Savoie gostermek olar 1940 ci ilde ilk defe italyan irredentistleri Savoyyada isteklerine nail oldular Onlar Alp daglari boyunca bezi kicik bolgeleri Italiya kralligina birlesdirdiler Bu bolgelerin umumilikde sahesi 832 km idi ve orada 25 min ehali yasamaqdaydi 1942 ci ilin noyabrinda zamani Italyan Kraliyyet Ordusu ozunun isgal zonasini boyutdu Italyan ordusu Qronoblun Nitsanin Rona cayinin deltasini ve demek olar ki butun Savoyyani ele kecirdi Savoyyadaki butun mekteblerin italyanlasdirilmasina baslanildi lakin bu hec bir zaman tam olaraq sonlandirilmadi Yalniz bir nece italyan savoyyalilar konullu sekilde italyan ordusuna yazildilar Qara koynekliler kimi teskilatlar da bu prosesde aktiv istirak edirdiler Savoyyadaki irredentist italyanlarin coxu aktiv sekilde oz bolgelerindeki yehudilere yardim etmisdiler Bu bolge yehudilere qarsi sert siyaset izleyen Visi Fransasindan qacmis bir cox yehudi ucun siginacaq rolu oynamaqda idi Savoyyanin Italiyaya birlesdirilmesi Qrenobl savoyyalilari kimi icmalar terefinden tam desteklense de bu heyata kecirilmedi Cunki 1943 cu ilin sentyabrinda Nasist Almaniyasi Savoyyani ele kecirdi ve bu vezifede Italiyani evezledi Savoyyard dialektiSavoyyard tarixen Arpitan diline yaxin olar sivede danismaqda idiler Bu danisilan lehceye Savoyyard dialekti deyilmekdedir Fransada Isvecrede ve Italiyada danisilmaqdadir Her bir halda fransizca hal hazirda bolgede hakim dildir Bu dilden esasen Fransanin Savoyya Yuxari Savoyya bolgelerinde danisilmaqdadir Bu dilden istifade edenlerin sayi hal hazirda texminen 35 min neferdir 1942 1943 cu illerdeki fasist hakimiyyeti zamani italyan hakim daireleri Savoyyanin butun ehalisinin italyanlasdirilmasi ucun calissalar da buna nail ola bilmediler Bu proses esasin Savoyard dialektinin italyanca ile evez edilmesi vasitesiyle heyata kecirilirdi Hemcinin baxItalyan irredentizmiIstinadlarCoquet 2003 seh 190 372 Herbermann 1913 Wambaugh 1920 seh 599 Rodogno 2005 seh 89 92 Vignoli 2000 seh 130 Text of Bollettino from the Savoiardi association Stream Bollettino Istifade tarixi 21 yanvar 2023 Mouvements Regionalistes de Savoie www sav org 2005 2012 02 07 tarixinde Istifade tarixi 21 yanvar 2023 Mouvement Region Savoie Official Site www regionsavoie org 2012 01 24 tarixinde Istifade tarixi 21 yanvar 2023 Militargeschichtliches Forschungsamt Germany and the Second World War Germany s Initial Conquests in Europe II seh 311 Schreiber 1990 seh 827 Paxton 1972 Genevieve Vernes Le francoprovencal langue oubliee Gaston Tuaillon in Vingt cinq communautes linguistiques de la France I L Harmattan Arpitan www ethnologue com 2022 10 19 tarixinde Istifade tarixi 21 yanvar 2023 Jean Louis Panicacci Occupation italienne nicerendezvous co 2022 11 30 tarixinde Istifade tarixi 21 yanvar 2023 MenbeHonore Coquet Les Alpes enjeu des puissances europeennes L union europeenne a l ecole des Alpes L Harmattan 2003 ISBN 978 2 29633 505 9 Charles Herbermann Piedmont New York Catholic Encyclopedia Robert Appleton Company 1913 Sarah Wambaugh A Monograph on Plebiscites With a Collection of Official Documants Oxford University Press 1920 Davide Rodogno Il nuovo ordine mediterraneo Le politiche di occupazione dell Italia fascista in Europa 1940 1943 2005 Giulio Vignoli Gli Italiani Dimenticati Roma Ed Giuffe 2000 Mordecai Paldiel Saving the Jews Amazing Stories of Men and Women who Defied the final Solution Schreiber 2000 ISBN 978 1 887563 55 0 Robert O Paxton Vichy France Old Guard New Order 1972 QeydlerVisi Fransasina qarsi Almaniya aile Italiyanin birlikde teskil etdiyi herbi emeliyyat nezerde tutulur Bu emeliyyat neticesinde Visi hokumetinin nominal musteqilliyine de son qoyulmusdur