Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
"Mandell-Fleminq" modeli (ing. Mundell–Fleming model) — açıq iqtisadiyyatda monetar və fiskal siyasətin həyata keçirilməsi zamanı istinad edilən hakim paradiqmadır. Bu modelin yaradıcısı Nobel mükafatı laureatı .
"Mandell-Fleminq" modeli "" modelinin inkişaf etdirilmiş formasıdır. Belə ki, hər iki model də pul və əmtəə bazarlarının arasındakı əlaqəyə əsaslanır və qiymətlərin sabit olduğu qısamüddətli dövrdə dalğalanmalara nəyin səbəb olduğunu araşdırır. İki model arasındakı əsas fərq “IS-LM” modelinin , "Mandell-Fleminq" modelinin isə tətqiq etməsidir.
"Mandell-Fleminq" modeli kiçik açıq iqtisadiyyatı tətqiq edir ki, burada sözügedən iqtisadiyyat dünya maliyyə bazarlarında istədiyi qədər borc ala və istədiyi qədər borc verə bilər. Nəticə etibarı ilə iqtisadiyyatdakı faiz dərəcəsi dünya faiz dərəcəsi ilə eynidir. R. Mandell 1963-cü ildə yazdığı əsərində bu fərziyyəni niyə etdiyini göstərir:
“Əldə etdiyim nəticələri mümkün olan ən sadə şəkildə əks etdirmək və siyasi məsələləri ən kəskin şəkildə önə çıxarmaq üçün, bir iqtisadiyyatın dünya səviyyəsində müəyyənləşən faiz dərəcəsindən fərqli fazi dərəcəsi təqdim edə bilmədiyi vəziyyətdəki tam kapital h’r’k’tliliyi fərziyyəsini irəli sürürəm. Bu fərziyənin vəziyyəti şişirtdiyi düşünülə bilər, amma bu beynəlxalq maliyyə əlaqələrinin təsirinin əhəmiyətini ən yaxşı şəkildə göstərir”.
Bu modeli mərhələ-mərhələ qurduqdan sonra yeni dəyişənlər əlavə olunacaq ki, bu da fərziyyənin real dövrü əks etdirən bir modelə çevrilməsini təmin edəcək.
Mandell-Fleminq modelinin qurulması
"Mandell-Fleminq" modelinin qurulması zamanı "IS-LM" modelinin tərkib hissələrindən istifadə ediləcək. Amma bura açıq iqtisadiyyatın tələblərini əlavə etdikdə başqa bir nəticə alınacaq.
Əsas fərziyyə
"Mandell-Fleminq" modelindəki əsas fərziyyə yüksək kapital hərəkətliliyinə malik kiçik açıq iqtisadiyyatdır. Buna görə, ölkədəki faiz dərəcəsi dünya faiz dərəcəsinə bərabərdir. Bunu riyazi olaraq aşağıdakı kimi yaza bilərik.
r=r*
Faiz dərəcələrindəki bərabərliyin iqtisadi izahı belədir: Kiçik bir iqtisadiyyatda kapital hərəkətliliyi yüksək səviyyədədirsə və dövlət tərəfindən heç bir məhdudiyyət qoyulmursa, o xarici maliyyə bazarlarında istədiyi qədər borc ala və borc verə bilər. Belə ki, əgər faiz dərəcəsi r dünya faiz dərəcəsi r*-dan çox olarsa, xarici investorlar öz vəsaitlərini bu ölkəyə yönəldəcəklər və bu axın faiz dərəcəsini dünya səviyyəsinə qədər azaldacaq. Digər tərəfdən, faiz dərəcəsi r dünya faiz dərəcəsindən aşağı olarsa, ölkədəki investorlar öz vəsaitlərini daha yüksək gəlir əldə etmək üçün xaricə yönəldəcəklər. Belə olduğu halda faiz dərəcəsi dünya səviyyəsinə qədər qalxmalı olacaq.
Əmtəə bazarı və İS* əyrisi
"IS-LM" modelində olduğu kimi, "Mandell-Fleminq" modeli də təmsil edir, amma bura yeni bir dəyişkən – xalis ixrac (ing. Net Export - NX) əlavə edilmişdir. Bu bazardakı bərabərlik yeni formada belə əks olunacaq:
Y= C(Y-T) + I(r) + G + NX(e)
Yuxarıdakı bərabərlikdə, Y- milli gəlir, C- istehlak, I- investisiya, G- dövlət xərcləri, NX- xalis ixracı əks etdirir. İstehlak sərəncamda qalan gəlirə Y-T (burada T – vergilər, dövlət rüsumları və s.) bağlıdır və onlar arasında müsbət əlaqə vardır. İnvestisiya faiz dərəcəsi (r) arasında mənfi əlaqə vardır. (NX) (e) arasında da mənfi əlaqə vardır. Burada e nominal valyuta kursudur.
və bir-birindən fərqləndirilir. Real valyuta kursu aşağıdakı kimi ifadə edilir:
Є = e P / P*
Burada Є real valyuta kursu, P ölkə daxilindəki qiymət səviyyəsi, P* isə xaricdəki qiymət səviyyəsidir. "Mandell-Fleminq" modelində həm ölkə daxili, həm də xaricdəki qiymət səviyyəsi sabirdir. Yəni nominal valyuta kursundakı dəyişiklik real valyuta kursuna eyni ilə təsir göstərir. Başqa sözlə, nominal valyuta kursu artdıqda yəni, digər valyutalar qarşısında dəyər qazandıqda (məs, 1 manat 1,274 dollardan 1,35 dollara yüksəldikdə), ölkə daxilindəki mallar xaricdəki mallardan daha ucuz olur və idxal artır, ixrac azalır .
Yuxarıda göstərilən əmtəə və xidmətlər bazarı iki maliyyə dəyişəninə malikdir: faiz dərəcəsi və valyuta kursu. Amma tam kapital hərəkətliliyi baş verdiyi vəziyyətdə ölkə daxili faiz dərəcəsi dünya faiz dərəcəsinə bərabər olacaq. Beləliklə, bərabərlik aşağıdakı vəziyyətə düşəcək.
Y= C(Y-T) + I(r*) + G + NX(e)
Bu bərabərlik IS* kimi adlandırılacaq (* işarəsinin qoyulmasının səbəbi ölkə daxili faiz dərəcəsinin dünya faiz dərəcəsinə bərabər olduğunu göstərməkdir). Bu bərabərlik, kordinat oxu üzərində milli gəlirin (Y), ordinat oxunda isə valyuta kursunun (e) əks olunduğu qrafikdə göstərilə bilər. (Bax. Şəkil 1)
Valyuta kursu yüksəlməsi halında xalis ixrac və dolayı olaraq milli gəlir aşağı düşdüyündən İS* əyrisi aşağı meyllidir. Bunun necə baş verdiyini görmək üçün ilk növbədə Şəkil 1-in a panelinə baxılmalıdır. Belə ki, Panel a-da yer alan valyuta kursu 
dən 
yə yüksəlməsi xalis ixracı 
-dən 
-yə endirir. Xalis ixracdakı eniş Panel b-də yer alan planlanan xərclər əyrisini aşağı endirəcəkdir. Və beləliklə gəlir 
-dən 
-yə düçəcək. IS* əyrisi valyuta kursu e ilə gəlir Y arasındakı əlaqəni əks etdirir.
Pul bazarı və LM* əyrisi
"Mandell-Fleminq" modeli, pul bazarını "IS-LM" əyrisində istifadə olunan bərabərliklə təsvir edir:
M / P = L (r, Y)
Bu bərabərlik, real pul balansının M/P, pul tələbinə L bərabər olduğunu ifadə edir. Real pul tələbi faiz dərəcəsi (r) ilə mənfi, gəlir (Y) ilə müsbət əlaqədədir. Pul təklifi M mərkəzi bank tərəfindən idarə edilən xarici dəyişəndir və model qısa müddəti əhatə elədiyindən qiymət səviyyəsi P sabit hesab olunur, çünki qısamüddətdə qiymətlər yapışqandır və uzunmüddətli dövrdə dəyişir.
Burada bir daha ölkədaxili faiz dərəcəsinin dünya faiz dərəcəsinə bərabər olması (r=r*) fərziyyəsini əlavə edək:
M / P = L (r*, Y)
Yuxarıdakı bu bərabərliyi LM* əyrisi kimi ifadə edək. Bu əyrini Şəkil 2-nin (b) panelində yer alan şaquli əyri ilə qrafik olaraq göstərilmişdir. Valyuta kursu bu əyridə yer almadığı üçün panel (b)-dəki LM* əyrisi şaqulidir, yəni valyuta kursundan asılı deyil. LM* əyrisinin gəlir oxu üzərində bir qiymət almasının səbəbi isə Şəkil 2-nin (a) panelində yer alan LM əyrisidir. Belə ki, ölkədaxili faiz dərəcəsi dünya faiz dərəcəsinin təsiri ilə sabitləndiyi üçün pul bazarının həcmi valyuta kursundan asılı olmayan gəlir səviyyəsində müəyyənləşir.
IS*=LM*
"Mandell-Fleminq" modelinə görə, tam kapital hərəkətliliyinin hökm sürdüyü kiçik açıq iqtisadiyyat aşağıdakı iki bərabərliklə ifadə edilir:
Y = C (Y - T) + I (r*) + G + NX (e) IS*, M / P = L (r*, Y) LM*.
Birinci tənlik əmtəə və xidmət bazarında tarazlığı, ikinci tənlik isə pul bazarındakı tarazlığı əks etdirir. Fiskal siyasət G (dövlət xərcləri) və T (), M, qiymətlərin səviyyəsi P və dünya faiz dərəcəsi r* xarici dəyişkənlərdir. Gəlir (Y) və valyuta kursu (e) isə daxili dəyişkənlərdir.
Şəkil 3 bu əlqəni əks etdirir. İqtisadi tarazlıq IS* və LM* əyrilərinin kəsişdiyi nöktədə əldə olunur. Bu modelin koməyi ilə müxtəlif siyasətlərin gəlir səviyyəsinə və valyuta kursuna necə təsir göstərdiyi müəyyən ediləcək.
İstinadlar
- N. Gregory Mankiw. Makroekonomi . 6-cı baskı. Editor: Ömer Faruk Çolak. Ankara. 2014. . Səh. 375-418
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mandell Fleminq modeli ing Mundell Fleming model aciq iqtisadiyyatda monetar ve fiskal siyasetin heyata kecirilmesi zamani istinad edilen hakim paradiqmadir Bu modelin yaradicisi Nobel mukafati laureati Mandell Fleminq modeli modelinin inkisaf etdirilmis formasidir Bele ki her iki model de pul ve emtee bazarlarinin arasindaki elaqeye esaslanir ve qiymetlerin sabit oldugu qisamuddetli dovrde dalgalanmalara neyin sebeb oldugunu arasdirir Iki model arasindaki esas ferq IS LM modelinin Mandell Fleminq modelinin ise tetqiq etmesidir Mandell Fleminq modeli kicik aciq iqtisadiyyati tetqiq edir ki burada sozugeden iqtisadiyyat dunya maliyye bazarlarinda istediyi qeder borc ala ve istediyi qeder borc vere biler Netice etibari ile iqtisadiyyatdaki faiz derecesi dunya faiz derecesi ile eynidir R Mandell 1963 cu ilde yazdigi eserinde bu ferziyyeni niye etdiyini gosterir Elde etdiyim neticeleri mumkun olan en sade sekilde eks etdirmek ve siyasi meseleleri en keskin sekilde one cixarmaq ucun bir iqtisadiyyatin dunya seviyyesinde mueyyenlesen faiz derecesinden ferqli fazi derecesi teqdim ede bilmediyi veziyyetdeki tam kapital h r k tliliyi ferziyyesini ireli sururem Bu ferziyenin veziyyeti sisirtdiyi dusunule biler amma bu beynelxalq maliyye elaqelerinin tesirinin ehemiyetini en yaxsi sekilde gosterir Bu modeli merhele merhele qurduqdan sonra yeni deyisenler elave olunacaq ki bu da ferziyyenin real dovru eks etdiren bir modele cevrilmesini temin edecek Mandell Fleminq modelinin qurulmasi Mandell Fleminq modelinin qurulmasi zamani IS LM modelinin terkib hisselerinden istifade edilecek Amma bura aciq iqtisadiyyatin teleblerini elave etdikde basqa bir netice alinacaq Esas ferziyye Mandell Fleminq modelindeki esas ferziyye yuksek kapital hereketliliyine malik kicik aciq iqtisadiyyatdir Buna gore olkedeki faiz derecesi dunya faiz derecesine beraberdir Bunu riyazi olaraq asagidaki kimi yaza bilerik r r Faiz derecelerindeki beraberliyin iqtisadi izahi beledir Kicik bir iqtisadiyyatda kapital hereketliliyi yuksek seviyyededirse ve dovlet terefinden hec bir mehdudiyyet qoyulmursa o xarici maliyye bazarlarinda istediyi qeder borc ala ve borc vere biler Bele ki eger faiz derecesi r dunya faiz derecesi r dan cox olarsa xarici investorlar oz vesaitlerini bu olkeye yoneldecekler ve bu axin faiz derecesini dunya seviyyesine qeder azaldacaq Diger terefden faiz derecesi r dunya faiz derecesinden asagi olarsa olkedeki investorlar oz vesaitlerini daha yuksek gelir elde etmek ucun xarice yoneldecekler Bele oldugu halda faiz derecesi dunya seviyyesine qeder qalxmali olacaq Emtee bazari ve IS eyrisi IS LM modelinde oldugu kimi Mandell Fleminq modeli de temsil edir amma bura yeni bir deyisken xalis ixrac ing Net Export NX elave edilmisdir Bu bazardaki beraberlik yeni formada bele eks olunacaq Y C Y T I r G NX e Yuxaridaki beraberlikde Y milli gelir C istehlak I investisiya G dovlet xercleri NX xalis ixraci eks etdirir Istehlak serencamda qalan gelire Y T burada T vergiler dovlet rusumlari ve s baglidir ve onlar arasinda musbet elaqe vardir Investisiya faiz derecesi r arasinda menfi elaqe vardir NX e arasinda da menfi elaqe vardir Burada e nominal valyuta kursudur ve bir birinden ferqlendirilir Real valyuta kursu asagidaki kimi ifade edilir Ye e P P Burada Ye real valyuta kursu P olke daxilindeki qiymet seviyyesi P ise xaricdeki qiymet seviyyesidir Mandell Fleminq modelinde hem olke daxili hem de xaricdeki qiymet seviyyesi sabirdir Yeni nominal valyuta kursundaki deyisiklik real valyuta kursuna eyni ile tesir gosterir Basqa sozle nominal valyuta kursu artdiqda yeni diger valyutalar qarsisinda deyer qazandiqda mes 1 manat 1 274 dollardan 1 35 dollara yukseldikde olke daxilindeki mallar xaricdeki mallardan daha ucuz olur ve idxal artir ixrac azalir Yuxarida gosterilen emtee ve xidmetler bazari iki maliyye deyisenine malikdir faiz derecesi ve valyuta kursu Amma tam kapital hereketliliyi bas verdiyi veziyyetde olke daxili faiz derecesi dunya faiz derecesine beraber olacaq Belelikle beraberlik asagidaki veziyyete dusecek Y C Y T I r G NX e Bu beraberlik IS kimi adlandirilacaq isaresinin qoyulmasinin sebebi olke daxili faiz derecesinin dunya faiz derecesine beraber oldugunu gostermekdir Bu beraberlik kordinat oxu uzerinde milli gelirin Y ordinat oxunda ise valyuta kursunun e eks olundugu qrafikde gosterile biler Bax Sekil 1 Valyuta kursu yukselmesi halinda xalis ixrac ve dolayi olaraq milli gelir asagi dusduyunden IS eyrisi asagi meyllidir Bunun nece bas verdiyini gormek ucun ilk novbede Sekil 1 in a paneline baxilmalidir Bele ki Panel a da yer alan valyuta kursu e1 displaystyle e 1 den e2 displaystyle e 2 ye yukselmesi xalis ixraci NX1 displaystyle NX 1 den NX2 displaystyle NX 2 ye endirir Xalis ixracdaki enis Panel b de yer alan planlanan xercler eyrisini asagi endirecekdir Ve belelikle gelir Y1 displaystyle Y 1 den Y2 displaystyle Y 2 ye ducecek IS eyrisi valyuta kursu e ile gelir Y arasindaki elaqeni eks etdirir Pul bazari ve LM eyrisi Mandell Fleminq modeli pul bazarini IS LM eyrisinde istifade olunan beraberlikle tesvir edir M P L r Y Bu beraberlik real pul balansinin M P pul telebine L beraber oldugunu ifade edir Real pul telebi faiz derecesi r ile menfi gelir Y ile musbet elaqededir Pul teklifi M merkezi bank terefinden idare edilen xarici deyisendir ve model qisa muddeti ehate elediyinden qiymet seviyyesi P sabit hesab olunur cunki qisamuddetde qiymetler yapisqandir ve uzunmuddetli dovrde deyisir Burada bir daha olkedaxili faiz derecesinin dunya faiz derecesine beraber olmasi r r ferziyyesini elave edek M P L r Y Yuxaridaki bu beraberliyi LM eyrisi kimi ifade edek Bu eyrini Sekil 2 nin b panelinde yer alan saquli eyri ile qrafik olaraq gosterilmisdir Valyuta kursu bu eyride yer almadigi ucun panel b deki LM eyrisi saqulidir yeni valyuta kursundan asili deyil LM eyrisinin gelir oxu uzerinde bir qiymet almasinin sebebi ise Sekil 2 nin a panelinde yer alan LM eyrisidir Bele ki olkedaxili faiz derecesi dunya faiz derecesinin tesiri ile sabitlendiyi ucun pul bazarinin hecmi valyuta kursundan asili olmayan gelir seviyyesinde mueyyenlesir IS LM Mandell Fleminq modeline gore tam kapital hereketliliyinin hokm surduyu kicik aciq iqtisadiyyat asagidaki iki beraberlikle ifade edilir Y C Y T I r G NX e IS M P L r Y LM Birinci tenlik emtee ve xidmet bazarinda tarazligi ikinci tenlik ise pul bazarindaki tarazligi eks etdirir Fiskal siyaset G dovlet xercleri ve T M qiymetlerin seviyyesi P ve dunya faiz derecesi r xarici deyiskenlerdir Gelir Y ve valyuta kursu e ise daxili deyiskenlerdir Sekil 3 bu elqeni eks etdirir Iqtisadi tarazliq IS ve LM eyrilerinin kesisdiyi noktede elde olunur Bu modelin komeyi ile muxtelif siyasetlerin gelir seviyyesine ve valyuta kursuna nece tesir gosterdiyi mueyyen edilecek IstinadlarN Gregory Mankiw Makroekonomi 6 ci baski Editor Omer Faruk Colak Ankara 2014 ISBN 978 605 4160 38 9 Seh 375 418